Sigortacılık [5684 Sayılı Sigortacılık Kanunu ve 4632 Sayılı Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu İlaveli] Editör Ferudun KAYA Abant İzzet Baysal Üniversitesi Bölüm Başlıkları* Sigorta ve Risk Kavramları Sigortanın Temel Prensipleri Sigortanın İşlevleri Sigorta Sözleşmesinin Tarafları ve Yükümlülükleri Sigortacılığın Tarihçesi Sigorta Poliçesi ve Sigorta İşlemlerinde Kullanılan Belgeler Sigorta Primi ve Tarife Sistemi Reasürans Türk Sigortacılık Sisteminde Bulunan Kuruluşlar Hasar ve Hasar Karşılıkları Bireysel Emeklilik Sistemi ve Altyapısı Sigorta Branşları (Türleri) Sigortacılık Faaliyetinin Denetimi Sigortacılık Sektörü ve Vergilendirme Avrupa Birliği Tek Sigorta Piyasası Türk Sigortacılık Sektörünün AB Ülkeleri Sigortacılık Sektörü ile Karşılaştırılması Sigorta İşlemleri Muhasebesi Sigorta Pazarlaması Öğretim Üyesi Davut Karaman Akdeniz Üniversitesi Oktay Salih Akbay Namık Kemal Üniversitesi Emre Özkan Kocaeli Üniversitesi Fatma Zehra Savi Karabük Üniversitesi Ebubekir Doğan Kastamonu Üniversitesi Tolga Ulusoy Kastamonu Üniversitesi Ferudun Kaya Abant İzzet Baysal Üniversitesi Mehmet Kahya Hazine Müsteşarlığı Sigorta Denetleme Uzmanı Hatice Yurtsever Celal Bayar Üniversitesi Nadir Ateşoğlu Kastamonu Üniversitesi Faruk Akın Bilecik Üniversitesi Mustafa Canbaz Kırklareli Üniversitesi Emel Bahar Mersin Üniversitesi * Bölüm içeriklerine ait her türlü sorumluluk bölüm yazarlarına aittir. 3. Baskı İSTANBUL 2013
Yayın No. : 2806 İşletme-Ekonomi Dizisi : 553 1. Baskı Mayıs 2010 İSTANBUL 2. Baskı Ekim 2011 İSTANBUL 3. Baskı Ocak 2013 İSTANBUL ISBN 978-605 - 377-829 - 5 Copyright Bu kitabın bu basısının Türkiye deki yayın hakları BETA Basım Yayım Dağıtım A.Ş. ye aittir. Her hakkı saklıdır. Hiçbir bölümü ve paragrafı kısmen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya başka herhangi bir şekilde çoğaltılamaz, dağıtılamaz. Normal ölçüyü aşan iktibaslar yapılamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi : Beta Basım A.Ş. Baskı -Cilt : Pasifik Ofset Cihangir Mah. Güvercin Cad. No: 3 Baha İş Merkezi A Blok Avcılar / İSTANBUL Tel: (0212) 412 17 77 (Sertifika No. 12027) Kapak Tasarım : Gülgonca Çarpık Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. Narlıbahçe Sokak Damga Binası No: 11 Cağaloğlu - İSTANBUL Tel : (0-212) 511 54 32-519 01 77 Fax: (0-212) 511 36 50 www.betayayincilik.com
ÖNSÖZ Bu çalışma ile sigortacılık mevzuatı, sigortacılıkta kullanılan belge bağlamında insan kaynağı yetiştiren yükseköğretim kurumlarına ve sigortacılık alanında faaliyet gösteren tüm kişi ve kuruluşlara bundan önce yapılan tüm çalışmalar gibi ışık tutulması hedeflenmiştir. On yedi bölümden oluşan bu eserde sigorta ve sigortacılık işlemlerine, bu işlemlerde kullanılan belgelere ve bu işlemlerin muhasebe kayıtlarının düzenlenmesi ve sair teknik ve hukuki iş ve işlemlere yer verilmiştir. Her bölüm kısa açıklayıcı bir girişten sonra ilgili konuların anlatımı ile devam etmekte, konuları açıklayıcı nitelikteki bilgi ve belgeler ile sonlanmaktadır. Eser içerisinde konuların teorik açıklamaları çok basit düzeye indirgenmekle birlikte, anlaşılabilirliğini daha da kolaylaştırmak amacıyla bazı teorik bilgiler, değişik tablo, şekil, belge ya da bilgi notu halinde verilen ek bilgilerle görselleştirilmeye çalışılmıştır. Bu çalışmada olabildiğince konuların özüne inilerek, ilgili mevzuat ve yönetmeliklere atıf yapılmak suretiyle okuyuculara sözü edilen kaynaklara ulaşma yolları da ortaya konulmaya çalışılmıştır. Özetlemek gerekirse, bilgilerin daha kalıcı olmasını sağlamak amacıyla sade bir dil anlatımına, yüzeysel ve sanal ortamdan öte daha çok günlük yaşamdan uygulamalarla vurgu yapan bu çalışma içerisinde yer verilen tüm bilgiler bölüm yazarlarının sorumluluğunda olup, amaç bilgi paylaşımını zevkli bir hale getirmektir. Bu nedenledir ki, okuyuculardan gelecek yapıcı eleştirilerin, öğrenme ve öğretme konusunda daha etkin yöntemlerin geliştirilmesinde daha kapsamlı ve öğretici eserler hazırlamamızda önemli ölçüde bize katkı sağlayacağı inancındayız. İster öğretici, ister öğrenen isterse sektör temsilcileri olsun, okuyuculardan gelecek her türlü öneri, eleştiri ya da katkılar, eserin ilerleyen yıllardaki kaleme alınmasında yol gösterici niteliğinde olacaktır. Bu eserde gösterilen çabaların, okuyucuların sigorta ve sigortacılık teknikleri hakkında elde edecekleri bilgi düzeyi ile doğru orantılı olarak karşılığını alacağını umuyoruz. Bu çalışmada, Türkiye Sigorta ve Reasürans Şirketleri Birliği ve Üyeleri nin web sitelerindeki bilgi kaynaklarından yararlanılmış olup, bizlere bu değerli kaynakları sunan kurumlara ve bu verilerin hazırlanmasında emeği geçen tüm ilgililere şükranlarımızı sunarız. Kitabın editörü, altı ayı aşan bir süreçte zihinsel olarak kitabın içeriğini oluşturduktan sonra kitaba çok değerli katkı sağlayan bölüm yazarlarıyla süreç içinde yapılan görüşmeler çerçevesinde kitabın bölümleri yedi ay önce yazılmaya başlanmıştır. Son haline ulaşıncaya kadar editör ve yayınevi tarafından gözden geçirilmiştir. Çok yazarlı çalışmaların zorluğuna rağmen, öncelikle kitaba bölüm yazma teklifime olumlu yaklaşan ve çok değerli katkılarını esirgemeyen çok değerli meslektaşlarım ve arkadaşlarım; Davut KARAMAN, Ebubekir DOĞAN, Emel BAHAR, Emre ÖZKAN, Faruk AKIN, Fatma Zehra SAVİ, Hatice YURTSEVER, Mehmet CANBAZ, Mehmet İSLAMOĞLU, Nadir ATEŞOĞLU, Oktay Salih AKBAY, Selin ÇAVUŞOĞLU ve Tolga ULUSOY a tüm içten duygularımla teşekkür ederim. Ayrıca çalışmalarım sırasında yardımlarını esirgemeyen ve Sigortacılık Denetimi bölü-
IV SİGORTACILIK münü yazan ve bazı bölüm metinlerinin de gözden geçirilmesine katkı sağlayan T.C.Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı Sigorta Denetleme Uzmanı Sayın Mehmet KÂHYA üstadımıza özellikle teşekkürlerimizi arz ediyoruz. Elinizdeki bu çalışma onların çok değerli katkıları ile meydana gelmiştir. Ancak, bir eserin ortaya konulması sadece yazarların bireysel çabaları ile mümkün olamamaktadır. Gerçek şudur ki, karşılıklı iletişim, bilgi paylaşımı, sevgi ve hoşgörü bu eserin ortaya çıkmasında etkili olmuştur. Bu nedenle, konuların doğruluğunu ve anlaşılabilirliğini test etmede her zaman ders anlatma aşamasında dolaylı ve doğrudan katkılarını gördüğümüz öğrencilerimize, bilgi paylaşımında bulunduğumuz meslektaşlarımıza ve sektör temsilcilerine teşekkürü bir borç biliyoruz. Bugünlere gelmemizde çok değerli katkıları olan hocalarımıza, çalışmalarımızın her evresinde, ayırmamız gereken vakitlerinden çaldığımız eş ve çocuklarımıza, bu eserin hazırlanması sırasında desteğini esirgemeyen Beta Yayıncılık sahibi Sayın Seyhan SATAR ın ve onun şahsında tüm yayınevi Çalışanlarına teşekkür ediyoruz. Bu eserin Türkiye nin sigortacılık sektörüne ivme kazandırması temennisiyle! Dr. Ferudun KAYA kayaferudun@gmail.com.
GENİŞLETİLMİŞ VE REVİZE EDİLMİŞ 3. BASKIYA ÖNSÖZ Bilindiği gibi, hızlı değişim ve dönüşüme bağlı olarak gelişen bilgi çağının egemen olduğu günümüz dünyasında şimdi gerek ülkeler gerek kişi ve kuruluşlar arasında bilgi ve teknolojilerinin transferine dayalı bir entegrasyon hareketi güçlenmektedir. Kısaca uluslararası bilgi erişim sistemi olarak tanımlanabilecek internet hızla gelişerek bugün burada sayılması olanaksız sayıdaki alanda ve bu arada sigorta ve sigortacılık alanında da kullanılarak insanlığa hizmet sunmaktadır. Diğer taraftan, bilgi teknolojilerinin özellikle eğitim ve teknolojiye katkısının ülkelerin gelişimindeki önemi azımsanmayacak düzeydedir. Ülkemizin sigortacılık sektörüne baktığımızda ise, bilgisayarın yaygın ve etkin bir şekilde kullanıldığı internet in de bilgi transferine katkısıyla üniversitelerimizde, meslek yüksek okullarımızda, sigorta şirketlerimizde, yasal düzenlemelerle kurulmuş sigortacılık alanında eğitim veren kurum ve kuruluşlarımızda, denetim ve gözetim kurumlarımızda teorik ve pratik anlamda verilen çeşitli dersler, tartışmalı mesleki bilgi alışverişi toplantıları ile bazı yayınlar, yazılan el kitapları ve daha başka olanaklar sayesinde sigortacılık meslek mensupları, öğrenciler, denetim elemanları yanı sıra bu mesleğe ilgi duyanlar en iyi bir şekilde geleceğe hazırlanmaktadırlar. Ancak, tüm bu bilgi transferlerinin eğitim üzerindeki olumlu katkılarına rağmen birçok özel konusu ve tekniği yanı sıra ekonomik gelişmenin lokomotifi olan sigorta ve sigortacılık hakkında henüz mükemmele ulaşılamadığını söylersek bir gerçeği ifade etmiş oluruz. Bu itibarla, gerçekleşmesi olası sağlık, mal (zarar), sorumluluk, hayat konularındaki riskleri, tehlikeleri güvence altına alan sigortacılığın ne olduğu ve ne olmayacağı kavramlarından yola çıkarak eksik kaldığını düşündüğümüz bir önceki Sigortacılık adlı Kitapta yer alan bilgileri tekrar gözden geçirmek ve güncel verilerle takviye etmek suretiyle basılan 3. baskıyı ilgilenenlerin yararlanmalarına sunmayı zevkli bir görev saydık. Elinizdeki bu Kitap, içeriği itibariyle salt didaktik anlamda bilgi transferini amaçlamakla beraber, sigortacılığın değişik yönlerini ele almakta ve kendine özgü bir üslubu da taşımakta, ayrıca, bu kitapta yer alan konulardan bazıları daha önce yayımlanan Kitaplardaki konularla benzerlikler arz etmektedir. Küçük-büyük, ilmi-gayri ilmî her kitap bir gayretin, özverili çalışmanın eseridir. Dolayısıyla bu gayret ve özverili çalışmaları yapan Hocalarımıza ve bu kitapta belirtilen görüş ve yaklaşımların ortaya çıkmasında büyük katkıları bulunan kaynakçadaki değerli eserlerin Yazarlarına, böyle çok yazarlı bir Çalışmanın oluşmasına zemin hazırlayan ve Çalışmanın her aşamasında organizasyonel anlamda katkı sağlayan Editör Sayın Dr. Ferudun KAYA Hocamıza, çalışmalarımızın her evresinde, ayırmamız gereken vakitlerinden çaldığımız Eş ve Çocuklarımıza, bu eserin hazırlanması sırasında desteğini esirgemeyen Beta Yayıncılık Sahibi Sayın Seyhan SATAR Bey ve onun şahsında tüm Yayınevi Çalışanlarına, Kitabı okuyan, okuyup nakleden veya zaman zaman kütüphanesinden çıkarıp nazar atfedenlere bir kez daha binlerce teşekkürler.
VI SİGORTACILIK Yeniden gözden geçirilen ve ülkemizde son yıllarda yapılan tüm yasal, denetimsel, organizasyonel, istatiksel, sistemsel değişim ve değişiklikler doğrultusunda ilave ve çıkartmalar yapılarak güncellenen ve 6102 Sayılı T.Ticaret Kanunu na Göre uyarlanan, 6327 Sayılı Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu İle Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanuna göre yapılan değişiklikleri de içeren yapıtta, keza yine daha önceki önsözlerde yer verilen konularda bundan önce yapılan tüm çalışmalar gibi sigortacılara, yükseköğretim kurumlarına ve sigortacılık alanında faaliyet gösteren tüm kişi ve kuruluşlar yanı sıra sigorta ile ilgilenenlere bilgi transferi yapılması ve ışık tutulması hedeflenmiş olup; Sigortacılık isimli yapıtın herkese yararlı olması en içten dileğimizdir. Saygılarımızla. Mehmet KÂHYA Sigorta Denetleme Uzmanı
İÇİNDEKİLER SİGORTA VE SİGORTACILIK Giriş... 1 1. Bölüm SİGORTA VE RİSK KAVRAMLARI 1. SİGORTA ve RİSK KAVRAMLARI...7 1.1. Sigortanın Doğuşu...7 1.2. Sigortanın Tanımı ve Önemi...11 1.3. Risk Nedir?...15 1.4. Risk Yönetimi ve Risk Unsurları...18 1.5. Risk Analizi...18 2. Bölüm SİGORTANIN GENEL İLKELERİ (PRENSİPLERİ) 2. SİGORTANIN GENEL İLKELERİ (PRENSİPLERİ)...21 2.1. Sigorta Ettirilebilir (Sigortalanabilir) Menfaat İlişkisi İlkesi...22 2.2. Riskin (Rizikonun) Varlığı İlkesi...24 2.3. Azami Hüsnüniyet (İyi Niyet) İlkesi...25 2.4. Sebepsiz Zenginleşme Yasağı (Tazminat İlkesi)...31 2.5. Halefiyet (Hakların Devri-Rücu) İlkesi...38 2.6. Birden Çok Sigorta veya Hasara İştirak (Katılım) Prensibi...40 2.7. Yakın Neden İlkesi (Prensibi)...45 3. Bölüm SİGORTANIN İŞLEVLERİ 3. SİGORTANIN İŞLEVLERİ...49 3.1. Sigortanın Güvence ve Risk Yönetimi İşlevleri...50 3.1.1. Sigorta, toplumda huzur ve güven tesis eder, dayanışmayı sağlar...50 3.1.2. Sigorta, tasarruf bilincini geliştirir ve ekonomide yatırım kararları üzerine olumlu etki sağlar...51 3.1.3. Sigorta, muhtemel risklere karşı atıl tutulan sermaye miktarını en aza indirir ve finansal sistemin etkinliğini artırır...51 3.1.4. Sigorta, risklere karşı önleyici önlemleri geliştirir....52 3.2. Sigortanın Ekonomik İşlevleri...52 4. Bölüm SİGORTANIN TEMEL KAVRAMLARI 4. SİGORTANIN TEMEL KAVRAMLARI...57 4.1. Sigortacı...57 4.2. Sigorta Aracıları (Acenteler-Brokerler)...59
VIII SİGORTACILIK 4.3. Sigortalı/Sigorta Ettiren...61 4.4. Lehdar / Menfaattar...62 4.5. Sigorta Primi...62 5. Bölüm DÜNYA DA VE TÜRKİYE DE SİGORTACILIĞIN TARİHÇESİ 5.1. Dünya da Sigortacılığın Tarihçesi...65 5.2. Türkiye de Sigortacılığın Tarihçesi...71 6. Bölüm SİGORTA SÖZLEŞMESİ 6. SİGORTA SÖZLEŞMESİ...77 6.1. Sigorta Dönemi ve Süresi...79 6.2. Sigorta Menfaatinin Yokluğu...79 6.3. Sigortanın Kapsamı ve Değiştirilmesi...80 6.4. Fesih ve Cayma...80 6.5. Sigorta Sözleşmelerinde Kullanılan Belgeler...81 6.5.1. Teklifname...81 6.5.2. Poliçe...81 6.5.3. Sigorta Geçici İlmühaberi...83 6.5.4. Abonman (Sözleşmesi) Poliçesi...83 6.5.5. Zeyilname (Poliçe Eki)...84 6.5.6. Tecditname...84 7. Bölüm SİGORTA PRİMİ VE TARİFE SİSTEMİ 7. SİGORTA PRİMİ VE TARİFE SİSTEMİ...87 7.1. Sigorta Primi (Primium)...87 7.2. Tarifeler...91 8. Bölüm TÜRK SİGORTACILIK SEKTÖRÜNDE BULUNAN KURUM VE KURULUŞLAR Giriş...95 8. TÜRK SİGORTACILIK SEKTÖRÜNDE BULUNAN KURUM VE KURULUŞLAR...96 8.1. Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar...96 8.2. Sigortacılık Sektöründe Bulunan Kurumlar...97 8.2.1. Sigorta Şirketleri (Sigortacılar)...97 8.2.2. Sigorta Aracıları - Üretim Organları...98 8.2.2.1. Acenteler...99 8.2.2.2. Brokerler...100 8.2.3. Sigorta Eksperleri...101 8.2.4. Aktüerler...102 8.2.5. Bağımsız Denetim Kuruluşları...103 8.3. Özellikli Kurumlar...103 8.3.1. Emeklilik Gözetim Merkezi (EGM)...103 8.3.2. Trafik Sigortaları Bilgi Merkezi (TRAMER)...104
İÇİNDEKİLER IX 8.3.3. Doğal Afet Sigortaları Kurumu (DASK)...104 8.3.4. Tarım Sigortaları Havuzu (TARSİM)...106 8.3.5. Güvence Hesabı...107 8.3.6. Yeşil Kart Sistemi ve Türkiye Motorlu Taşıt Bürosu (TMTB)...108 8.3.7. Türkiye Yeşil Kart Reasürans Poolü...110 8.3.8. Türk Sigorta Enstitüsü Vakfı (TSEV)...110 8.3.9. Türk Loydu Vakfı...111 8.3.10. Sigortacılık Eğitim Merkezi (SEGEM)...111 8.4. Mesleki Kuruluşlar...112 8.4.1. Türkiye Sigorta, Reasürans ve Emeklilik Şirketleri Birliği (TSREŞB)...112 8.4.2. Sigorta Acenteleri İcra Komitesi...113 8.4.3. Sigorta Eksperleri İcra Komitesi...114 8.4.4. Sigorta Sektörü Sivil Toplum Kuruluşları...115 9. Bölüm SİGORTACILIK FAALİYETİNİN DENETİMİ Giriş...117 9.1. DENETİMİN TANIMI VE TÜRLERİ...118 9.1.1. Denetimin Tanımı...118 9.1.2. Denetimin Türleri...119 9.1.2.1. Denetimin Amacı Yönünden...119 9.1.2.2. Denetçi ile İşletme Arasındaki Örgütsel İlişki Yönünden...119 9.1.2.3. İç Denetim (İç Kontrol)...120 9.1.2.4. Dış Denetim...121 9.2. SİGORTACILIK SEKTÖRÜNDE KAMU DENETİMİ...122 9.2.1. Kamu Denetimi ve Türleri...122 9.2.2. Kamu Denetimine İlişkin Kurumlar...124 9.2.2.1. Hazine Müsteşarlığı...124 9.2.2.2. Hazine Müsteşarlığı Sigortacılık Genel Müdürlüğü...125 9.2.2.3. Hazine Müsteşarlığı Sigorta Denetleme Kurulu...126 9.2.2.4. Türkiye de Sigortacılık Sektörünün Devlet Tarafından Denetimi...129 9.3. SİGORTACILIK SEKTÖRÜNDE BAĞIMSIZ DIŞ DENETİM...132 9.3.1. Bağımsız Denetime Yetkili Kuruluşlar...132 9.3.2. Bağımsız Denetim Faaliyeti ve Denetçi Görüşü...133 9.4. SİGORTACILIK SEKTÖRÜNDE İÇ KONTROL...136 9.4.1. İç Kontrol Sisteminin Amacı...136 9.4.2. İç Kontrol Sisteminin Yapısı...137 9.4.3. İç Kontrol Biriminin Yapısı...138 9.4.4. İç Kontrolörlerin Nitelikleri ve Yetkileri...138 9.4.5. İç Kontrol Faaliyetleri, Çalışma Esasları ve Kontrol Planı...139 9.4.6. İç Kontrolde Kontrol Dönemi...140 10. Bölüm SİGORTA İŞLETMELERİNİN ORGANİZASYONU Giriş...143 10. SİGORTA İŞLETMELERİNİN ORGANİZASYONU...145 10.1. İç Organizasyon Yapısı...145
X SİGORTACILIK 10.1.1. Sigorta İşletmesinin Fonksiyonlarına Göre Organizasyonu...146 10.1.1.1. Genel Yönetim Bölümü...146 10.1.1.2. Yardımcı Bölümler...148 10.1.1.2.1. Dış Hizmetler Bölümü...148 10.1.1.2.2. Hasar Bölümü...149 10.1.1.2.3. Aktüerya ve İstatistik Bölümü...149 10.1.1.2.4. Reasürans Bölümü...150 10.1.1.2.5. Denetim Bölümü...150 10.1.1.2.6. Hukuk Bölümü...151 10.1.1.2.7. İnsan Kaynakları Bölümü...151 10.1.1.2.8. Muhasebe ve Tahsilat Bölümü...151 10.1.2. Sigorta İşletmesinin Üretim Esasına Göre Organizasyonu...152 10.1.2.1. Teklifname Kabul Bölümü...152 10.1.2.2. Poliçe Düzenleme Bölümü...152 10.2. Dış Organizasyon Yapısı...153 11. Bölüm HASAR TESBİTİ VE HASAR YÖNETİM SİSTEMİ Giriş...155 11. HASAR TESBİTİ VE HASAR YÖNETİM SİSTEMİ...156 11.1. Hasar Kavramı ve Önemi...156 11.2. Hasar ve Tazminat...157 11.3. Hasar Tesbit Süreci...158 11.4. Hasar Yönetim Sistemi...160 11.4.1. Hasar Maliyetlerinin Artması ve Hasar Denetimlerinin Güçleşmesi...161 11.4.2. Rizikonun Belirsizliği...162 11.4.3. Sigorta Bedellerinin Güncel Değerlerinin Tespitinin Güçleşmesi ve Rayiç Değerlerinin Farklılık Arz Etmesi...162 11.4.4. Sigortalanacak Unsurları ve Olası Hasar Unsurlarının Belirlenmesinin Zorlaşması...162 11.4.5. Teknik Branşlar ve Hasar Konularına İlişkin Görüş Oluşturulması ve Sektör Bilgi İhtiyacına İlişkin Sorunlar...163 11.4.6. Yurtdışı Sektör Gelişmelerinin Takip Edilmemesi...163 11.4.7. Sigortalıların Sicili, Pertotal Araçların İzlenmesi ve Online Ekspertiz Hizmetleriyle İlgili Sorunlar...163 11.4.8. Hızlı Teknolojik Gelişmeler...163 BÖLÜM ÇALIŞMA SORULARI...164 12. Bölüm REASÜRANS Giriş...165 12.1. Reasürans Tanımı...166 12.2. Reasürans İşlemi...167 12.3. Reasürans Tarihçesi...169 12.3.1. I. Dünya Savaşına Kadar Olan Dönem...169 12.3.2. I. Dünya Savaşı Sonundan Günümüze Kadar Olan Dönem...170 12.4. Milli Reasürans TAŞ...172
İÇİNDEKİLER XI 12.5. Reasürans Metotları...176 12.5.1. Bölüşmeli ( Orantılı ) İhtiyari Reasürans...177 12.5.2. Bölüşmeli ( Orantılı ) Trete Reasürans...178 11.5.2.1. Tretenin Özellikleri...179 12.5.3. Eksedan Reasürans Metodu...182 12.5.4. İhtiyari / Zorunlu (Fakültatif/Obligatuar) ve Açık Kuvertür (Open Cover) Reasürans Metodları...183 12.5.5. Orantısız (Bölüşmesiz) Trete Reasüransı...188 12.6. Finansal Reasürans...195 13. Bölüm BİREYSEL EMEKLİLİK SİSTEMİ (BES) Giriş...201 13.1. Emeklilik Sistemine Katılma ve Emeklilik Sözleşmesi...204 13.2. Katılımcının ve Şirketin Hak ve Yükümlülükleri İle Bireysel Emeklilik Sisteminin Genel İşleyişi...205 13.3. Özel Emeklilik Fonlarının Dünyada Ortaya Çıkışı...207 13.4. Türkiye de Bireysel Emeklilik Sistemi...208 13.5. Bireysel Emeklilik İle İlgili Kurumlar...209 13.5.1. Bireysel Emeklilik Danışma Kurulu (BEDK)...210 13.5.2. Emeklilik Gözetim Merkezi AŞ (EGM)...210 13.5.3. Bireysel Emeklilik Şirketleri ve Sorumlulukları...212 13.5.4. Bireysel Emeklilik Aracıları...214 13.6. Bireysel Emeklilik Tasarruf Yatırım Sistemine Katılım, Giriş Aidatı, Yönetim ve Fon İşletim Giderleri İle Emekliliğe Hak Kazanma ve Emeklilik Seçenekleri...188 13.6.1. Bireysel Emeklilik Tasarruf Yatırım Sistemine Katılım...214 13.6.2. Giriş Aidatı, Yönetim ve Fon İşletim Giderleri...215 13.6.3. Emekliliğe Hak Kazanma ve Emeklilik Seçenekleri...216 13.7. Katkı Paylarının Yatırıma Yönlendirilmesi...217 13.7.1 Emeklilik Yatırım Fonu Türleri...218 13.7.1.1. Gelir Amaçlı Fonlar...218 13.7.1.2. Büyüme Amaçlı Fonlar...219 13.7.1.3. Para Piyasası Fonları...219 13.8. Dünyada Emeklilik Fonlarının Büyüklüğü, Türkiye de Yaratılacak Fon Miktarı İle İlgili Tahminler İle BES te Devlet Katkısı Dönemi...220 13.8.1. Dünyada Emeklilik Fonlarının Büyüklüğü...220 13.8.2. Türkiye de Yaratılacak Fon Miktarı İle İlgili Tahminler...220 13.8.3. BES te Devlet Katkısı Dönemi...220 14. Bölüm AVRUPA BİRLİĞİ TEK SİGORTA PİYASASI Giriş...227 14. AVRUPA BİRLİĞİ TEK SİGORTA PİYASASI...230 14.1. Avrupa Birliğine Genel Bakış...230 14.2. Tek Sigorta Piyasasının Amacı ve Gelişimi...231 14.3. Avrupa Birliğinde Sigortacılık...232
XII SİGORTACILIK 14.4. Avrupa Birliğinde Tek Sigorta Piyasası...233 14.5. Tek Sigorta Piyasasında Sigorta Aracıları...234 14.6. Tek Sigorta Piyasası ve Türkiye...235 15. Bölüm TÜRK SİGORTACILIK SEKTÖRÜNÜN AB ÜLKELERİ SİGORTACILIK SEKTÖRÜ İLE KARŞILAŞTIRILMASI Giriş...239 15.1. Avrupa Birliği Ülkelerinde ve Türkiye de Sigortacılık Sektörü...241 15.2. Avrupa Birliği Ülkeleri Sigortacılık Sektörünün Türk Sigortacılık Sektörü ile Karşılaştırılması...243 15.2.1. Sigorta Şirketi Sayısı...243 15.2.2. Çalışan Sayısı...245 15.2.3. Toplam Prim Üretimi...246 15.2.4. Kişi Başına Düşen Prim Üretimi...247 15.2.5. Prim Üretiminin GSYİH ye Oranı...248 15.3. Sonuç...249 16. Bölüm TÜRKİYE DE UYGULANAN SİGORTA TÜRLERİ (BRANŞLARI) 16. Türkiye de Uygulanan Sigorta Türleri (Branşları)...251 16.1. Kaza Sigortaları...259 16.1.1. Bedensel Kaza Sigortaları...259 16.1.1.1. Bedensel Kaza Sigortalarında Teminat Türleri...260 16.1.1.2. Bedensel Kaza Sigortalarında Uygulama Türleri...262 16.1.1.2.1. Ferdi Kaza Sigortası...262 16.1.1.2.2. Grup Ferdi Kaza Sigortası...265 16.1.1.2.3. Yurtdışı Ferdi Kaza ve Ani Rahatsızlık Sigortası...265 16.1.1.2.4. Profesyonel Futbolcu Ferdi Kaza Sigortası...265 16.1.1.2.5. Koltuk Ferdi Kaza Sigortası...266 16.1.1.2.6. Karayolu Yolcu Taşımacılığı Otobüs Zorunlu Koltuk Ferdi Kaza Sigortası...266 16.1.1.2.7. Kısa Mesafe Otobüs Zorunlu Koltuk Ferdi Kaza Sigortası...268 16.1.1.2.8. Okul Servis Araçları Ferdi Kaza Sigortası...269 16.1.1.3. Kaza Sigortasında Tazminat...269 16.1.1.3.1. Sigortalıların veya Hak Sahiplerinin Başvuru Hakkı ve Başvuru Süresi...269 16.1.1.3.2. Rizikonun Gerçekleşmesi Halinde Sigorta Ettiren, Sigortalılar veya Hak Sahiplerinin Yükümlülükleri...269 16.1.1.3.3. Tazminatın Belirlenmesi...270 16.1.1.3.4. Teminat Türlerinin Birleşmesi...270 16.1.1.3.5. Tazminatın Ödenmesi...270 16.2. Sağlık / Hastalık Sigortası...270 16.2.1. Sağlık Sigortası...271 16.2.1.1. Sağlık Sigortası Teminatı Kapsamı...271 16.2.1.2. Sağlık Sigortası Teminatı Dışı Kalan Haller...272 16.3. Genel Sorumluluk Sigortaları...274
İÇİNDEKİLER XIII 16.3.1 Zorunlu Sorumluluk Sigortaları...274 16.3.1.1. Karayolları Motorlu Araçlar Zorunlu Mali Sorumluluk (Trafik)Sigortası...275 16.3.1.1.1. Karayolları Motorlu Araçlar Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortası (Trafik Sigortası) Genel Şartları.275 16.3.1.2. Motorlu Araçlarla İlgili Mesleki Faaliyette Bulunanların Zorunlu Sorumluluk Sigortası...276 16.3.1.3. Yeşil Kart (Gren Card) Sigortaları...277 16.3.1.4. Karayolu Yolcu Taşımacılığı Zorunlu Koltuk Ferdi Kaza Sigortası..277 16.3.1.4.1. Karayolu Yolcu Taşımacılığı Zorunlu Koltuk Ferdi Kaza Sigortası Genel Şartları...277 16.3.1.5. Tehlikeli Maddeler Zorunlu Sorumluluk Sigortası...281 16.3.1.5.1. Tehlikeli Maddeler Zorunlu Sorumluluk Sigortası Genel Şartları...281 16.3.1.6. Tüpgaz Zorunlu Sorumluluk Sigortası...282 16.3.1.6.1. Tüpgaz Zorunlu Sorumluluk Sigortası Genel Şartları...282 16.3.1.7. Zorunlu Karayolu Taşımacılık Mali Sorumluluk Sigortası...284 16.3.1.7.1. Zorunlu Karayolu Taşımacılık Mali Sorumluluk Sigortası Genel Şartları...285 16.3.1.7.2. Kapsama Giren Teminat Türleri ve Üst Sınırları...286 16.3.1.7.3. Sorumluluğu Kaldıran veya Azaltan Haller...287 16.3.1.7.4. Kapsam Dışında Kalan Haller...287 16.3.1.7.5. Sigorta Kapsamına Girmeyen Taşıtlar...288 16.3.1.8. Özel Güvenlik Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortası...288 16.3.1.8.1. Özel Güvenlik Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortası Genel Şartları...288 16.3.1.8.2. Kapsama Giren Teminat Türleri...289 16.3.1.8.3. Sorumluluğu Kaldıran veya Azaltan Haller...290 16.3.1.9. Zorunlu Sertifika Mali Sorumluluk Sigortası...290 16.3.1.9.1. Zorunlu Sertifika Mali Sorumluluk Sigortası Genel Şartları...290 16.3.1.10. Kıyı Tesisleri Deniz Kirliliği Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortası...291 16.3.1.10.1. Kıyı Tesisleri Deniz Kirliliği Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortası Genel Şartları...291 16.3.1.11. Deniz Yolu Yolcu Taşımacılığı Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortası...294 16.3.1.11.1. Deniz Yolu Yolcu Taşımacılığı Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortası Genel Şartları...294 16.3.1.12. Zorunlu Deprem Sigortası...296 16.3.1.12.1 Zorunlu Deprem Sigortası Genel Şartları...297 16.3.2. İsteğe Bağlı Sorumluluk Sigortaları...297 16.3.2.1. Üçüncü Şahıslara Karşı Mali Sorumluluk...298 16.3.2.2. Motorlu Kara Taşıtları İhtiyari Mali Sorumluluk Sigortası...299 16.3.2.2.1. Ek Sözleşmeyle Teminat Kapsamına Alınabilecek Hal ve Teminat Dışında Kalan Haller...300
XIV SİGORTACILIK 16.3.2.3. Ürün Mali Sorumluluk Sigortası...301 16.3.2.3.1. Sigortanın Kapsamı...301 16.3.2.4. İşveren Mali Sorumluluk Sigortası...303 16.3.2.4.1. İşveren Mali Sorumluluk Sigortası Genel Şartları Sorumluluk Sigortası...303 16.3.2.5. Asansör Kazalarında Üçüncü Şahıslara Karşı Mali Sorumluluk Sigortası...304 16.3.2.5.1. Asansör Kazalarında Üçüncü Kişilere Karşı Sorumluluk Sigortası Genel Şartları...304 16.3.2.6. Mesleki Sorumluluk Sigortası...304 16.3.2.6.1. Mesleki Sorumluluk Sigortası Genel Şartları...305 16.3.2.6.2. Başlıca Mesleki Sorumluluk Sigortaları...307 16.3.2.7. Kıyı Tesisleri Deniz Kirliliği Mali Sorumluluk...310 16.4. Zarar (Mal) Sigortaları...311 16.4.1. Tarafların Borç ve Yükümlülükleri...312 16.4.1.1. Sigorta Ettirenin Borç ve Yükümlülükleri...312 16.4.1.2 Sigortacının Borç ve Yükümlülükleri...318 16.5. Yangın ve Doğal Afet Sigortaları...320 16.5.1. Yangın Sigortası...321 16.5.1.1. Sigortanın Kapsamı...321 16.5.1.2. Sigorta Bedelinin Kapsamı...322 16.5.1.3. Aksine Sözleşme İle Teminat Kapsamına Dahil Edilebilecek Haller ve Kayıplar...322 16.5.1.3.1. Teminat Dışında Kalan Haller...323 16.5.1.3.2. Yangın Sigortaları İle Birlikte Verilen Ek Teminatlar...324 16.5.1.4. Yangın ve İnfilak Mali Sorumluluğu...328 16.5.1.4.1. Tazmin Kıymetlerinin Hesabı...329 16.5.1.4.2. Yangın Sigortalarının Uygulamadaki Örnekleri...330 16.6. Zorunlu Deprem Sigortası...331 16.7. Kasko Sigortaları...333 16.7.1. Sigortanın Kapsamı...333 16.7.2. Ek Sözleşme İle Teminata Dahil Edilebilecek Haller...335 16.7.3. Teminat Dışında Kalan Haller...335 16.7.4. Eksik Sigorta ve Aşkın Sigorta Hükümleri...338 16.7.5. Muafiyetler...338 16.7.6. Hasar ve Tazminat...339 16.7.6.1. Tazminatın Hesaplanması Kuralları,...339 16.7.6.2. Hasar ve Tazminatın Sonuçları...341 16.7.7. Menfaat Sahibinin Değişmesi...341 16.8. Nakliyat ve Ulaşım Sigortaları...341 16.8.1 Tekne Sigortaları...342 16.8.1.1. Taşıma Türlerine Göre Ayrım...344 16.8.1.2. Teminat Türlerine Göre Ayrım...347 16.9. Zarar Sigortaları...350 16.9.1. Cam Kırılması...354
İÇİNDEKİLER XV 16.9.1.1. Cam Kırılmasına Karşı Sigorta Genel Şartları...355 16.9.2. Hırsızlık...355 16.9.2.1. Hırsızlık Sigortası Genel Şartları...356 16.9.3. Mühendislik Sigortaları...360 16.9.3.1. İnşaat Sigortaları, İnşaat Bütün Riskler (CAR, Construction All Risks)...360 16.9.3.2. Montaj Sigortaları, Montaj Bütün Riskler (EAR Erection All Risks)...364 16.9.3.3. Makine Kırılması Sigortası (MBI-Machinery Breakdown Insurance)...364 16.9.3.4. Elektronik Cihaz Sigortaları (EEI-Electronic Equipment Insurance)...368 16.9.4. Dolu Sera...370 16.9.4.1. Dolu Sera Sigortası Genel Şartları...370 16.9.5. Devlet Destekli Sera...372 16.9.5.1. Devlet Destekli Sera Sigortası Genel Şartları...372 16.9.6. Devlet Destekli Bitkisel Ürün...374 16.9.6.1. Devlet Destekli Bitkisel Ürün Sigortası Genel Şartları...375 16.9.6.1.1. Sigortanın Kapsamı...375 16.9.7. Devlet Destekli Su Ürünleri...377 16.9.8. Devlet Destekli Hayvan Hayat...380 16.9.8.1. Devlet Destekli Hayvan Hayat Sigortası Genel Şartları Teminat Kapsamındaki Haller ve Kayıplar...380 16.9.9. Hayvan Hayat...382 16.9.9.1. Hayvan Hayat Sigortası Genel Şartları...382 16.9.10. Kümes Hayvan Hayat...384 16.9.10.1. Kümes Hayvanları Hayat Sigortası Genel Şartları...384 16.9.11. Devlet Destekli Kümes Hayvan Hayat...385 16.9.11.1. Devlet Destekli Kümes Hayvanları Hayat Sigortası Genel Şartları...385 16.10. Kredi Sigortaları...386 16.10.1. Kredi (Kredi-Borcun Ödenmemesi)...387 16.10.1.1. Kredi Sigortası Genel Şartları...388 16.10.1.2. Sigortanın Konusu...388 16.10.1.3. Tanımlar...389 16.10.1.4. Sigorta Sözleşmesinin Kapsamı...390 16.10.1.5. Sigortacının Ödeme Yükümlülüğü...391 16.10.1.6. Teminat Dışında Kalan Haller...391 16.10.1.7. Ek Sözleşme ile Teminat Altına Alınabilecek Haller...392 16.10.1.8. Muafiyet...392 16.11. Finansal Kayıplar (Kar Kaybı)...393 16.11.1. Yangına Bağlı Kar Kaybı Sigortası Genel Şartları...393 16.11.1.1. Sigortanın Konusu...394 16.11.1.2. Teminatın Kapsamı...394 16.11.1.3. Tazminat Süresi...394
XVI SİGORTACILIK 16.11.1.4. Teminat Dışında Kalan Haller...394 16.12. Hukuksal Koruma Sigortaları...395 16.12.1. Hukuksal Koruma Sigortası Genel Şartları...396 16.12.1.1. Sigortanın Konusu...396 16.12.1.2. Sigortanın Kapsamı...396 16.12.1.3. Ek Sözleşme ile Teminat Kapsamına Dahil Edilebilecek Hususlar...400 16.12.1.4. Teminat Kapsamına Giren Giderler...400 16.12.1.5. Teminat Dışında Kalan Giderler...401 16.12.1.6. Teminat Dışında Kalan Genel Haller...401 16.12.1.7. Hukuksal Korumanın Kasıtla İşlenen Suçlarda Ortadan Kalkması...402 16.12.1.8. Sigortanın Coğrafi Sınırı...402 16.13. Seyahat Araç Destek Sigortası Genel Şartları...402 16.13.1. Sigortanın Kapsamı...402 16.13.1.1. Sigortanın Konusu...402 16.13.1.2. Sigortanın Coğrafi Sınırı...402 16.13.1.3. Teminatın Kapsamı...402 16.14. Seyahat Sağlık Sigortası Genel Şartları...404 16.4.1.1. Sigortanın Kapsamı...404 16.14.2. Sunulacak Asgari Teminatlar...404 16.14.2.1. Ani rahatsızlık ve hastalıklara ilişkin tıbbi tedavi teminatı...404 16.14.2.2. Sigortalının tedavinin verilebileceği en yakın sağlık kuruluşuna seyahati veya nakli...404 16.14.2.3. Sigortalının taburcu olduktan sonra ikametgâh adresine nakli...405 16.14.2.4. Vefat eden sigortalının nakli...405 16.14.2.5. Verilecek Ek Teminatlar...405 16.14.3. Genel Koşullar...405 16.14.4. Genel İstisnalar...406 16.15. Hayat Sigortaları...407 16.15.1. Risk Ağırlıklı Hayat Sigortaları...407 16.15.2. Birikimli Hayat Sigortaları...408 16.15.2.1. Hayat Sigortaları Genel Şartları...409 16.15.2.1.1. Sigortanın Kapsamı, Sigortalı, Sigorta Ettiren ve Lehtar...409 16.15.2.1.2. Sigortanın Konusu...409 16.15.2.1.3. Sigorta Teminatı Dışında Kalan Haller...410 16.16. Bireysel Emeklilik Sistemi...411 17. Bölüm TÜRK VERGİ SİSTEMİNDE YER ALAN HÜKÜMLER IŞIĞINDA SİGORTACILIK SEKTÖRÜ VE VERGİLENDİRİLMESİ Giriş...415 17.1. Sigorta Şirketleri Üzerindeki Vergisel Yükler...416 17.1.1. Sigorta Şirketleri Üzerindeki Vergisel Yükümlülükler...417 17.1.1.1. Doğrudan Ödenen Vergiler...417 17.1.1.1.1. Kurumlar Vergisi...417
İÇİNDEKİLER XVII 17.1.1.1.2. Gelir Vergisi...425 17.1.1.2. Dolaylı Olarak Ödenen Vergiler...427 17.1.1.2.1. Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi...427 17.1.1.2.2. Yangın Sigorta Vergisi...431 17.1.1.2.3. Katma Değer Vergisi...432 17.1.1.2.4. Damga Vergisi...433 17.1.1.2.5. Veraset ve İntikal Vergisi (VİV)...433 17.1.1.3. Ödenen Fonlar...435 17.1.1.3.1. Trafik Hizmetleri Geliştirme Fonu...435 17.1.1.3.2. Güvence Hesabı...435 17.1.2. Sigorta Şirketleri ve Aracılarının Düzenlemekle Yükümlü Olduğu Belgeler...435 17.1.2.1. Fatura...435 17.1.2.2. Sigorta Komisyonu Gideri Belgesi...436 17.2. Sigorta Aracılık Şirketlerinin Vergilendirilmesi...436 17.2.1. Sigorta Aracılarının Vergilendirilmesi...437 17.2.1.1. Gelir Vergisi Yükümlülüğü...437 17.2.1.2. BSMV Yükümlülüğü...437 17.2.1.3. KDV Mükellefiyeti...438 17.2.2. Bireysel Emeklilik Yatırım Fonlarının Vergilendirilmesi...438 17.3. Bireysel Emeklilik Primlerinin Vergilendirilmesi...439 17.3.1. Şahıs Sigortası Primlerinin Gelir Vergisi Matrahından İndirilmesi...439 17.3.2. Katkı Payının Ödenmesi Aşamasında Vergilendirme...440 17.4. Değerlendirme ve Sonuç...441 18. Bölüm SİGORTA İŞLEMLERİ MUHASEBESİ 18.1. SİGORTA VE SİGORTA İŞLEMLERİ MUHASEBESİ...445 18.1.1. Giriş...445 18.1.2. Sigorta Muhasebesi...446 18.1.3. Tekdüzen Hesap Planı (THP)...451 18.2. SİGORTA İŞLEMLERİ MUHASEBESİ...452 18.2.1. Sigorta Konusu İktisadi Kıymetler...452 18.2.2. İşletme Varlıklarının Sigortalanması...453 18.2.3. İşletme Aktifine Kayıtlı Varlıkların Hasar Görmesi ve Çalınması...458 18.2.4. Sigorta dan Tazminat Alınması...461 18.2.4.1. Hasar Gören Varlıklar İçin Sigorta Şirketinden Tazminat Alınması...461 18.2.4.2. Ticari Malların Sigorta Tazminatları...462 18.2.4.3. Duran Varlıklar ve Amortisman Konusu Varlıkların Sigorta Tazminatları...466 18.2.4.4. Amortismana Tabi Duran Varlıkların Yenilenmesi için Yenileme Fonu Ayrımı ve Kullanımı...475 18.2.4.5. Hasar Gören Ticari Mal ve Amortismana Tabi Duran Varlıkların Satılması...477 18.2.4.6. Sigortalı İşletme Varlıklarının Çalınması...479 18.2.5. İşletme Çalışanlarının Sigorta Yükümlülükleri ve Muhasebesi...480 18.2.5.1. Çalışanlar İçin Sigorta Prim Kesintileri ve Muhasebesi...480
XVIII SİGORTACILIK 18.3. SİGORTA ARACILIK HİZMETLERİ MUHASEBESİ...484 18.3.1. Sigorta Aracılık Hizmetleri...484 18.3.2. Sigorta Aracılık Hizmetleri Muhasebesi...486 18.3.2.1. Poliçe Üretimi ve Primlerin İzlenmesi...487 18.3.2.2. Prim Tahsilatlarının İzlenmesi...489 18.4. DÖNEMSONU İŞLEMLERİ...490 19. Bölüm SİGORTA PAZARLAMASI 19. SİGORTA PAZARLAMASI...499 19.1. PAZARLAMA KAVRAMI...499 19.2. HİZMETLERİN PAZARLANMASI...501 19.2.1. Hizmet Kavramı, Özellikleri ve Türleri...501 19.2.2. Hizmet Sektörünün Günümüzdeki Önemi...504 19.2.3. Hizmetlerin Pazarlama Bileşenleri...505 19.3. SİGORTACILIKTA PAZARLAMA...508 19.3.1. Sigorta Pazarının Özellikleri...509 19.3.1.1. Türkiye de Sigorta Pazarının Özellikleri...511 19.3.2. Sigortacılıkta Pazarlama Bileşenleri...513 19.3.2.1. Sigortacılıkta Hizmet Kavramı...513 19.3.2.2. Sigorta Hizmetlerinde Fiyatlama...514 19.3.2.3. Sigorta Hizmetlerinde Dağıtım Kanalları...516 19.3.2.3.1. Sigorta Acenteleri... 516 19.3.2.3.2. Prodüktör...518 19.3.2.3.3. Genel Vekil (Temsilcilikler)...520 19.3.2.3.4. Broker...520 19.3.2.3.5. Sigorta Eksperleri...520 19.3.2.3.6. Sigortacılıkta Doğrudan Pazarlama...521 19.3.2.4. Sigorta Hizmetlerinde Tutundurma...522 19.3.2.4.1. Kişisel Satış...523 19.3.2.4.2. Reklam...526 19.3.2.4.3. Halkla İlişkiler ve Tanıtım...527 19.3.2.4.4. Satış Geliştirme...528 EK.1: SİGORTACILIK KANUNU...513 EK.2: BİREYSEL EMEKLİLİK TASARRUF VE YATIRIM SİSTEMİ KANUNU...553 EK.3: SİGORTACILIK TERİMLERİ SÖZLÜĞÜ...569 KAYNAKÇA...577