Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt A.Ş. 2013 YILI SEKTÖR RAPORU

Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt A.Ş. 2013 YILI SEKTÖR RAPORU MAYIS 2014

2

İÇİNDEKİLER GİRİŞ... 4 TÜRKİYEDE ELEKTRİK SEKTÖRÜNÜN TARİHSEL GELİŞİMİ... 4 SEKTÖR ANALİZİ... 7 DÜNYADA ELEKTRİK SEKTÖRÜ... 7 AB ELEKTRİK SEKTÖRÜ...8 TÜRKİYEDE ELEKTRİK SEKTÖRÜ... 9 TÜRKİYEDE TOPTAN SATIŞ PİYASASI... 10 TÜRKİYE ELEKTRİK PİYASASINDA TETAŞ ın KONUMU.... 11 TETAŞ ın ENERJİ ALIM-SATIM FAALİYETLERİ... 17 ULUSLARARASI ELEKTRİK TİCARETİ... 20 TETAŞ ın İTHALAT/İHRACAT VE MÜBADELE FAALİYETLERİ... 22 PAZAR YAPISI VE GÖSTERGELER... 24 PAZAR EĞİLİMLERİ VE BÜYÜME POTANSİYELİ... 25 GELECEĞE YÖNELİK PLANLAR... 29 NÜKLEER GÜÇ SANTRAL PROJESİNDEKİ ROLÜMÜZ... 29 Raporun içeriği kaynak gösterilmeden kullanılamaz veya alıntı yapılamaz. 3

GİRİŞ Kamu İşletmelerinin ülke kaynaklarını etkin ve verimli kullanmak suretiyle işletmecilik faaliyetlerini yerine getirmelerini ve kendi değerlerini azami düzeye çıkartmalarını sağlayacak strateji ve yöntemleri belirlemeyi amaçlayan Genel Yatırım ve Finansman Kararnamesi çerçevesinde yayımlanan, Hazine Müsteşarlığı nın 2014 Yılına Ait Genel Yatırım ve Finansman Programının Uygulanmasına İlişkin Usul ve Esasların Belirlenmesine Dair Tebliğinde; Teşebbüsler, faaliyette bulundukları sektörleri takip ederek sektör içindeki yerlerini daha iyi analiz edebilmek ve etkin sektörel politikalar geliştirebilmek veya geliştirilmesine yardımcı olabilmek amacıyla 2013 Yılı Sektör Raporu hazırlayacaktır hükmü yer almaktadır. Bu kapsamda hazırlanan 2013 Yılı Sektör Raporu nda, TETAŞ ın mevcut durumu ve geleceğini etkileyebilecek sektördeki gelişmeler analiz edilerek, elektrik enerjisi piyasasında TETAŞ ın konumu ortaya konulmuştur. Raporda ayrıca, sektörde yaşanan gelişmeler incelenerek, uygulanan enerji politikaları ile dünyada ve Ülkemizdeki ileriye dönük sektörel beklentiler incelenmiştir. TÜRKİYE DE ELEKTRİK SEKTÖRÜNÜN TARİHSEL GELİŞİMİ Ülkemizde ilk hidroelektrik santralı 1902 yılında Mersin-Tarsus ta özel bir şirket tarafından 2 kw gücünde kurulmuş, ilk termik santral ise 1913 yılında 18 MW gücünde İstanbul- Silahtarağa da hizmete girmiştir. Devletin öncülüğünde elektrik işletmeciliği ise, 1935 yılında 2805 sayılı Kanun uyarınca Etibank'ın kurulmasıyla başlamıştır. 1948 yılından itibaren de, MTA, EİEİ, DSİ ve İller Bankası nın katkılarıyla inşaatı tamamlanan çok sayıda hidroelektrik ve termik santral ulusal elektrik sistemine bağlanmıştır. Birinci (1963-1967) ve İkinci (1968-1972) Beş Yıllık Kalkınma Planı dönemlerinde, Türkiye deki elektrik üretim, iletim, dağıtım ve ticaretine ilişkin faaliyetlerin entegre bir sistem içerisinde ve bir kamu kurumu çatısı altında birleştirilmesi, Plan hedefi olarak öngörülmüştür. Bu hedef ve strateji doğrultusunda, 1312 sayılı Kanun la Devletin genel enerji ve ekonomi politikasına uygun olarak, ülkenin ihtiyacı olan elektriğin üretim, iletim, dağıtım ve ticaretini yapmak amacıyla, kamu iktisadi kuruluşu statüsünde, Türkiye Elektrik Kurumu (TEK) kurulmuştur. 10 Eylül 1982 tarihinde yürürlüğe giren 2705 sayılı Kanunla; Belediye ve Birlik Elektrik Tesisleri TEK e devredilmiş, Kanun kapsamı dışında kalan İller Bankası nın elektrik enerjisi dalında çalışan personeli ve işleri, kuruluşlar arasında yapılan anlaşma ile 1986 yılında tüm fonksiyonları ile TEK e devredilerek kamu kesiminde hedeflenen bütünleşme sağlanmıştır. Beşinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1985-1989) ve Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planı (1990-1994), Ekonomik Önlemler Uygulama Planı ve 1995 yılı Geçiş Planı ile hükümet programlarında TEK in özelleştirilmesi öngörülmüştür. 4

Kalkınma Planı ve Hükümet programlarında öngörülen hedef ve strateji bağlamında elektrik sektöründe başlatılması gündeme getirilen özelleştirme uygulamalarına ilişkin olarak; 04.12.1984 tarih ve 3096 sayılı Türkiye Elektrik Kurumu Dışındaki Kuruluşların Elektrik Üretimi, İletimi, Dağıtımı ve Ticareti ile Görevlendirilmesi Hakkında Kanun, 28.05.1986 tarih ve 3291 sayılı KİT lerin Özelleştirilmesi Hakkında Kanun, 22.02.1994 tarih ve 3974 sayılı TEK in özelleştirilmesini öngören ve 3291 sayılı Kanuna ek maddeler eklenmesine dair Kanun, 08.06.1994 tarih 3996 sayılı Bazı Yatırım ve Hizmetlerin Yap-İşlet-Devret Modeli Çerçevesinde Yaptırılması Hakkında Kanun, 24.11.1994 tarih ve 4046 sayılı Özelleştirme Uygulamaları Hakkında Kanun ile bunu tadil eden 27.04.1995 tarih ve 4105 sayılı Kanun, 10.07.1997 tarih ve 4283 sayılı Yap-İşlet Modeli ile Elektrik Enerjisi Üretim Tesislerinin Kurulması ve İşletilmesi ile Enerji Satışının Düzenlenmesi Hakkında Kanun, 03.03.2001 tarih ve 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu, 13.03.2013 tarih ve 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu yürürlüğe konulmuştur. Elektrik Enerjisi Sektörünün Serbestleşme Süreci 5

Anayasa Mahkemesinin 10.12.1994 tarihli kararıyla TEK in mülkiyet satışı yöntemiyle özelleştirilmesini öngören 3974 sayılı Kanunun temel hükümleri iptal edilmiştir. Bu karar doğrultusunda kamu elektrik işletmelerinin mülkiyet devri ile özelleştirilmesi yolu kapatılmış, buna karşılık, 3096 ve 4046 sayılı kanunlara göre işletme hakkının devri yöntemiyle özelleştirme yolu açılmıştır. Bu kapsamda Çayırhan Termik Santralının işletme hakkı 20 yıllığına (1-2 ünitesi 2000 yılında, 3-4 ünitesi 2001 yılında) özel sektöre devredilmiştir. 233 sayılı Kanun Hükmünde Kararnameye dayanılarak çıkarılan 12.08.1993 tarih ve 93/4789 sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyla, bir kamu iktisadi kuruluşu olan TEK, Türkiye Elektrik Üretim İletim A.Ş (TEAŞ) ve Türkiye Elektrik Dağıtım A.Ş (TEDAŞ) unvanlı iki ayrı İktisadi Devlet Teşekkülü olarak teşkilatlandırılmıştır. Fiili bölünme ise 1994 yılında gerçekleşmiştir. 21.01.2000 tarih ve 4501 sayılı Kanun ile sektörün uluslararası tahkim müessesesine entegre olmasına yönelik yol haritası belirlenmiştir. Mevcut elektrik mevzuatının Avrupa Birliği (AB) müktesebatına uyumlu hale getirilmesi ve buna göre sektörde yeniden yapılandırma çalışmaları başlatılmıştır. 2001 yılında Hükümet tarafından uygulamaya konulan Ekonomik İstikrar ve Enflasyonla Mücadele Programı çerçevesinde de TEAŞ ın özelleştirilmek üzere yeniden yapılandırılması öngörülmüştür. Programın başlıca amacı; elektrik enerjisi sektörünün yeniden yapılandırılması, elektrikte serbest piyasa sistemine geçilmesi, serbest rekabet ortamının sağlanması, elektrikle ilgili üretim, iletim, toptan satış ve dağıtım için ayrı ayrı kamu şirketleri kurulması ve son aşamada üretim ve dağıtımla ilgili kamu elektrik şirketlerinin özelleştirilmesidir. 2001 yılında yürürlüğe giren 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu ile; elektrik enerjisi sektöründeki faaliyetlerin serbest piyasa koşullarında yürütülmesi amaçlanmıştır. Buna göre, 233 sayılı Kanun Hükmünde Kararname nin 3. maddesine ve 20.02.2001 tarih ve 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanununa dayanılarak çıkarılan ve 02.03.2001 tarihinde yürürlüğe giren 05.02.2001 tarih ve 2001/2026 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı uyarınca TEAŞ; Türkiye Elektrik İletim A.Ş (TEİAŞ), Elektrik Üretim A.Ş (EÜAŞ) ve Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt A.Ş (TETAŞ) unvanlarında, anonim şirket statüsünde, üç ayrı kamu iktisadi devlet teşekkülü şeklinde teşkilatlandırılmıştır. Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt A.Ş. Ana Statüsünün 29.06.2001 tarihli Resmi Gazetede yayımlanması ve Teşekkül Yönetim Kurulunun 01.10.2001 tarihinde teşkil edilmesiyle faaliyete geçmiştir. 6

SEKTÖR ANALİZİ DÜNYADA ELEKTRİK SEKTÖRÜ Dünyada elektrik sektörünün yapısı farklılık göstermekle birlikte, özellikle gelişmekte olan ülkelerde, 1990 ların sonundan itibaren, diğer sektörlere paralel olarak, hızlı bir değişim yaşanmaya başlanmıştır. Üretimden, iletime ve dağıtıma kadar olan tedarik zincirinde nihai tüketicilerin kesintisiz, kaliteli, erişilebilir ve ucuz elektriğe erişimleri için sektörde rekabet ortamının sağlanması ortak hedef olarak benimsenmiştir. Dünyada devam eden özelleştirme, serbestleştirme ve bu amaçla süregelen yasal, yapısal değişim ve dönüşüm süreci dünya enerji pazarında bugüne kadar olan en büyük belirsizlik dönemini yaratmıştır. Belirsizlik ortamı; yerli ve yenilenebilir kaynaklara daha çok yatırım yapılmasını ve dengeli bir enerji karışımı için daha dikkatli, uzun verimli kamusal planların yapılmasını zorunlu kılmıştır. Dünyada nüfus artışı, kentsel gelişim ve sanayileşmeye paralel olarak birincil enerji tüketimi de giderek artmaktadır. Nüfus ve gelir artışı, enerji tüketiminin artmasına neden olan temel etkenlerin başında gelmektedir. Yapılan projeksiyonlar, 2030 yılında dünya nüfusunun 8,3 milyara yükseleceğini göstermektedir. Bu durum, 1 milyar insana daha enerji arzı sağlanması gerektiğini ortaya koymaktadır. Öngörülen nüfus artışının yüzde 90 ından fazlasının OECD dışı ülkelerden kaynaklanacağı tahmin edilmektedir. Nükleer enerjinin birincil enerji kaynakları içinde payı yüzde 5,6 iken, 2035 yılında mevcut enerji politikaları ile devam senaryosuna göre yüzde 6 ya, yeni politikalar senaryosuna göre yüzde 7 ye çıkması beklenmektedir. Projeksiyonlar, nükleer enerjinin enerji kaynakları içindeki payını arttıracağını göstermektedir. Yenilenebilir Enerji kaynaklarının günümüzde enerji üretiminde yaklaşık yüzde 9 olan payının, 2035 yılında, Dünya Enerji Konseyinin mevcut politikalar senaryosuna göre yüzde 14, yeni politikalar senaryosuna göre yüzde 17 olacağı beklenmektedir. Dünyada elektrik üretiminde kullanılan kaynakların dağılımları incelendiğinde elektrik üretimi için en yaygın olarak kullanılan kaynağın kömür olduğu görülmektedir. Kömürden sonra en fazla kullanılan kaynak ise doğalgazdır. ABD, Çin, Hindistan ve Almanya da kömür, Rusya da doğalgaz, Fransa da nükleer enerji ve Kanada da yenilenebilir enerji elektrik enerjisi üretiminde en fazla paya sahip olan kaynaklardır. Fransa, Almanya, ABD, Kanada ve Rusya, elektrik üretiminde nükleer enerjiyi önemli oranda kullanan ülkelerdir. 7

AB DE ELEKTRİK SEKTÖRÜ Dünyada elektrik sektörünün serbestleştirilmesi ve gelişen piyasa kuralları çerçevesinde, rekabete dayalı serbest piyasa oluşturulması girişimleri, 1990 lı yılların başında İngiltere örneği ile başlamış, 2000 li yılların başında Avrupa Birliği ülkelerinin büyük kısmında tamamlanmıştır. Yapısal dönüşümler, hukuksal alt yapının oluşturulması ve yatay bütünleşik yapılanmaya dönüştürülen kurumsal yapılanmalar ile devam ederek özelleştirmelerle tamamlanmıştır. Oluşturulan yeni yapıda; üretim, iletim, dağıtım ve perakende satış faaliyetleri birbiriyle organik ilişkisi olmayan bağımsız kuruluşların rol aldığı sektörler haline gelmiştir. Bu dönüşüme aykırı sayılabilecek özellikle üretim sektöründeki birleşme ve satın almalar da dikkat çekmektedir. Avrupa Birliğinin Enerji Strateji belgesinde; Elektrik enerjisinin rekabete açık, şeffaf bir piyasa yapısı içinde; kesintisiz, kaliteli, çevreye uyumlu ve ucuz olarak tüketicilerin kullanımına sunulması ile tüm tüketicilerin tedarikçilerini serbestçe seçme haklarının olduğu piyasa yapısı nihai hedef olarak yer almıştır. Bu ana hedef çerçevesinde AB üyesi birçok ülkede Piyasa Açıklık oranı %100 e ulaşmıştır. Avrupa Birliğinin mevcut enerji strateji belgesinde 2020 yılında; - enerjiyi verimli kullanan, - entegre edilmiş enerji piyasası olan, - enerjiyi tüketicisine kaliteli ve güvenli şekilde ulaştıran, - enerji teknolojisi liderliğini geliştiren, - birlik enerji piyasasının sınırlarını geliştiren, bir Avrupa Birliği nin oluşturulmasını hedeflemektedir. Üye ve aday ülkeler de elektrik sektörlerini bu amaçlar doğrultusunda dönüştürmeleri için teşvik etmektedir. Avrupa Birliğinin son dönemde enerji sektöründeki en öncelikli gündemini; üye ülkelerin mevzuat düzenlemelerinde (teşvik, vergi, fiyat belirleme), ülke içi ihtiyaçlarını öne çıkaran, AB kriterlerine ağırlık veren ve ülke bazlı hedeflerin birlik hedeflerinden yapacağı sapmanın önlenmesi oluşturmaktadır. Bahis edilen öncelikli gündemlerin, Kuzeybatı Avrupa da önemli ölçüde geliştirilen ve ana hedef olması gerektiğine inanılan Birlik Çapında Enerji Piyasası yapısının tüm coğrafyaya yayılması anlayışını bozabileceği değerlendirilmektedir. Birlik çapında (hatta birliğe komşu alanlarda) ortak kaynak ve bağlantı alt yapılarının kullanılabileceği, arz güvenliği ve yeni teknoloji kullanımı ile tüketici odaklı rekabet ortamını geliştirecek çözümleri ön plana alan politikaların, yerel ölçekte farklılaşmamasına çaba gösterilmektedir. 8

Ülkemizin elektrik enerjisi alt yapısının geliştirilmesi ve Avrupa bölgesi enterkonnekte sistemi ile uyumlu hale getirilmesi çalışmaları kapsamında; Türkiye elektrik sisteminin ENTSO-E Avrupa Kıtası Senkron Bölgesi şebekesine bağlantısı Eylül 2010 da TEİAŞ tarafından gerçekleştirilmiş ve deneme işletmesi çalışmalarına 2011 yılında başlanmıştır. ENTSO-E bağlantısı, Türkiye elektrik sistemi ile Avrupa Kıtası Senkron Bölgesi arasında ticari elektrik alışverişini sağlayacak olup, ilk aşamada Yunanistan ve Bulgaristan ile sınırlı miktarda kapasite tahsisi uygulamasına başlanmıştır. TÜRKİYE DE ELEKTRİK SEKTÖRÜ Sanayileşmenin alt yapısı ve günlük hayatın vazgeçilmez bir unsuru olan enerji gerek ulusal gerekse uluslararası gündemde oldukça önemli bir yer tutmaktadır. Enerji kaynaklarının tükenebilir oluşu, dışa bağımlılığın varlığı, maliyetli oluşu ve çevresel etkiler nedeniyle; ülkeler için güvenli, yeterli miktarda, ucuz ve temiz enerji üretmek, ekonomik ve sosyal hayatın temel problemleri arasında yerini almaktadır. Türkiye enerji piyasası, ülke büyümesine paralel olarak sürekli yenilenen ve güçlenen dinamik bir sektördür. Ülkemiz son on yılda kaydettiği ekonomik kapasitesinin gelişmesine bağlı olarak dünyanın en hızlı büyüyen enerji piyasalarından biri haline gelmiştir. Bu dönemde yapılan özelleştirmeler ve piyasanın serbestleşmesi yolunda atılan kararlı adımlarla, ülkemiz bölgemizin ilgi odağı haline gelmiştir. Özellikle 2002 sonrası dönemde üretilen ve uygulanan, yerinde ve yerli politikalar sayesinde an itibariyle geldiğimiz nokta memnuniyet vericidir. Son on yıllık dönemde elektrik enerjisi tüketimi yaklaşık 2 katına çıkmış olup, bu tüketimi karşılayabilen, hatta daha da üzerinde üretim yapabilen bir kapasiteye sahip olmuş bulunmaktayız. 2001 yılında yürürlüğe giren 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu ile; elektrik enerjisi sektöründeki faaliyetlerin düzenli, hızlı ve etkin bir biçimde yürütülmesini sağlamak üzere, sosyoekonomik gelişmenin temel girdilerinden biri olan elektrik enerjisinin üretimi, iletimi, dağıtımı ile tüketicilere yeterli, kaliteli, sürekli ve düşük maliyetli olarak sunulmasına yönelik düzenleme ile, özel sektör yatırımcılarının ağırlıklı olduğu yeni bir piyasa yapısı dahilin de gerçekleştirilebilmesi için, gerekli alt yapının hazırlanması amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda oluşturulacak olan yeni piyasa yapısında, serbest rekabetin gelişmesinin sağlanması ve fiyatların gerçek maliyetleri yansıtması öngörülmüş, kamu tüzel kişilerinin de gerçek maliyetler üzerinden çalışmasının temin edilmesi ile yerli, yeni, ucuz ve verimli yatırımların teşvik edilmesi hedeflenmiştir. 4628 sayılı Kanun uyarınca öngörülen yeni piyasa yapısı, pazar için rekabet yapısından pazar içi rekabete doğru yeniden yapılanmayı tanımlamaktadır. Pazar içi rekabet ortamının yaratılabilmesi için yeterli miktarda özel yatırımcının devlet garantileri olmaksızın piyasaya girmesinin sağlanması öngörülmüştür. Elektrik enerjisi sektöründe kamunun tek alıcı olduğu, piyasa risklerinin hemen hemen tümüyle devlet tarafından üstlenildiği ve bu çerçevede uzun süreli alım garantilerinin ve ödemelere ilişkin Hazine garantilerinin söz konusu olduğu yapının değiştirilmesine imkan verilmesi amaçlanmıştır. 9

4628 sayılı Kanun ile oluşturulan son dönem elektrik piyasası, 2013 yılında yürürlüğe giren 6446 sayılı Kanun kapsamında kurulması öngörülen Enerji Piyasaları İşletme Anonim Şirketi (EPİAŞ) ile elektrik ticaretinin mali piyasa (borsa) yapısına kavuşması hedeflenmiştir. Türkiye elektrik sektöründe izlenen politikalar genel olarak üç ana dönem halinde özetlenebilir: 1. Dönem (1923 1984) : Elektrik ulusal ekonomi ve güvenliğimiz açısından çok önemlidir. Bu nedenle, üretimi, iletimi, dağıtımı ve ticareti birer kamu hizmetidir. Dolayısıyla, doğrudan devlet eliyle yapılır. 2. Dönem (1984 2001) : Elektriğin üretimi, iletimi, dağıtımı ve ticareti esas olarak kamu hizmetidir. Dolayısıyla, Devlet bu işleri ya doğrudan kendisi yapar ya da sözleşmesel bazda özel sektör eliyle yaptırır. 3. Dönem (2001- Bugün) : Elektrik de bir ticari metadır. Bu itibarla, üretimi ve ticareti serbest rekabet ortamında yapılmalıdır. Ancak, önemli bir meta olduğu için, üretim, iletim, dağıtım ve ticareti bağımsız bir otoritece denetlenmelidir. TÜRKİYE TOPTAN SATIŞ PİYASASI Türkiye nin enerji sektörü yapısına yakından bakıldığında, 2001 yılında 4628 sayılı kanunla başlayan enerji piyasasında serbestleşme çalışmaları kapsamında, elektrik piyasasının serbestleşmede öncü olduğu, piyasa açıklık oranı ve rekabetçi yapısıyla diğer enerji piyasalarından bir adım öne çıktığı gözlenmektedir. 2013 yılında yürürlüğe giren 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu ile Toptan satış ve perakende satış lisansı sahibi tüzel kişilere, mevcut lisanslarındaki hakları korunarak tedarik lisansı verilmiştir. Söz konusu kanun kapsamında yayımlanan Elektrik Piyasası Lisans Yönetmeliği uyarınca sektörde faaliyet göstermek üzere Nisan 2014 sonu itibariyle 172 tüzel kişiliğe ait tedarik lisansı bulunmaktadır. Piyasada kamu adına tedarik lisansına sahip tek şirket olarak faaliyet gösteren TETAŞ, Elektrik Piyasası İthalat ve İhracat Yönetmeliği ve lisansında yer almak kaydıyla Hükümetler arası anlaşmalar çerçevesinde ithalat ve/veya ihracat yapabilmektedir. Lisanslama işlemlerinin başladığı 2003 yılından 2009 yılı sonuna kadar 41 olan lisanslı Toptan Satış Şirketi sayısı, Serbest Tüketici Limitinin hızlı bir şekilde aşağı çekilmesi sonucu, piyasada beklenenin üzerinde bir artış göstermiş ve tedarik lisansına sahip şirket sayısı, 2010 yılı sonunda 89 a, Nisan 2014 sonunda 172 ye ulaşmıştır. Türkiye de daha önce Otoprodüktör veya Otoprodüktör Grubu olarak faaliyet göstermekte olan şirketlerden önemli bir kısmı, 4628 sayılı Kanun ile oluşturulan yeni elektrik piyasası yapısında Üretim ve/veya Toptan Satış Lisansı almıştır. 10

Elektrik piyasasının serbestleşmesi amacıyla atılan önemli adımlardan biri de serbest tüketici limitinin kademeli olarak düşürülmesidir. Serbest tüketici limiti 2004 yılında 7,8 GWh, 2006 yılında 6,0 GWh, 2007 yılında 3 GWh, 2008 yılında 1,2 GWh, 2009 yılında 0,48 GWh, 2010 yılında 0,1 GWh ve 2011 yılında 0,03 GWh, 2012 yılında ise 25.000 kwh a düşürülmüştür. 2013 yılında serbest tüketici limiti 5.000 kwh olarak belirlenmiş, 2014 Ocak ta ise bu limit 4.500 kwh e indirilmiştir. Elektrik Enerjisi Piyasası ve Arz Güvenliği Strateji Belgesi ne göre 2015 yılında serbest tüketici limitinin tüm abone grupları için sıfıra indirilmesi planlanmaktadır. Serbest tüketici limitlerinin düşürülmesi ile artan piyasa açıklık oranı piyasanın serbestleşmesi açısından büyük önem taşımaktadır. 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu yürürlüğe girmeden önce yürürlükte bulunan 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanununun 3 üncü maddesinin birinci fıkrasının (c) bendi hükmü çerçevesinde, dağıtım ve perakende satış faaliyetlerine 01 Ocak 2013 tarihinden itibaren ayrı tüzel kişilikler altında yürütülmeye başlanmıştır. Bu çerçevede, 01 Ocak 2013 tarihinde perakende satış şirketleri kurularak bu şirketlere perakende satış lisansı verilmiş ve görevli perakende şirketleri oluşmuş; dağıtım şirketlerinin sahip olduğu perakende satış lisansı ise sona erdirilmiştir. Ayrışma ile görevli tedarik şirketi, bölgesinde bulanan serbest olmayan tüketicilere ya da serbest tüketici hakkını kazanan ancak kullanmayan tüketicilere elektrik tedarik etmekle yükümlüdür. Tüm tedarik lisansı sahibi tüzel kişiler bölge kısıtlaması olmaksızın serbest tüketicilere elektrik tedarik etme hakkına sahiptir. Yeni piyasa yapısında Dağıtım şirketlerinin, asli görev olarak bölgesindeki dağıtım sistemini işletmesi, gerektiğinde yenileme ve idame yatırımlarını yapması öngörülmüştür. Söz konusu şirketlerin satın alacağı elektrik enerjisi, genel aydınlatma ve dağıtım sistemi kayıplarını karşılayacak miktarla sınırlandırılmıştır. TÜRKİYE ELEKTRİK ENERJİSİ PİYASASINDA TETAŞ IN KONUMU Elektrik sektörünün serbestleştirilmesi sürecinde; ilk elektrik toptan satış şirketi olarak kurulmuş olan TETAŞ ın temel görevi; Kamu tarafından imzalanmış mevcut sözleşmelerden, Yap-İşlet ve Yap-İşlet-Devret modeli ile tesis edilmiş bulunan santrallar ile İşletme Hakkı Devri yoluyla özel sektöre devredilmiş olan santrallara verilen 15-20 yıl gibi uzun süreli enerji alım taahhütlerini üstlenerek rekabet ortamına yumuşak bir geçişin sağlanmasını temin etmektir. Bu kapsamda Teşekkülümüz 2001 yılında yayımlanan 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu uyarınca yeni elektrik piyasasında kamu adına toptan enerji alış ve satış faaliyetlerini sürdürmektedir. Bu doğrultuda Kamu tarafından imzalanmış uzun dönemli sözleşmelerden kaynaklanan mevcut enerji alım ve satım yükümlülüklerini üstlenmiş olan TETAŞ, elektriğin toptan satışını makul bir fiyattan yapabilmek için kamu üretim tesislerinden de (EÜAŞ ve Bağlı Ortaklıkları) elektrik enerjisi satın almaktadır. 11

Faaliyete geçtiği 1 Ekim 2001 tarihinden Elektrik Piyasası Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği nin nakdi uygulamalarının yürürlüğe girdiği 01 Ağustos 2006 tarihine kadar olan dönemde Teşekkülümüz; Uzun Dönemli (15-20 yıl süreli) Yap-İşlet (Yİ), Yap-İşlet-Devret (YİD) ve İşletme Hakkı Devri (İHD) sözleşmeleri kapsamında özel sektör santrallarında üretilen enerji ile otoprodüktörler tarafından üretilen enerjinin (Mart 2003 e kadar mevcut sözleşmeler kapsamında, Mart-Kasım 2003 döneminde sadece dengelenemeyen enerjinin alınması amacıyla 4628 sayılı Kanun un 2.d./1 Maddesi çerçevesinde, Aralık 2003-Temmuz 2006 döneminde ise Mali Uzlaştırma Tebliği çerçevesinde) yanı sıra EÜAŞ, Bağlı Ortaklıkları ve Özelleştirme İdaresi Başkanlığı na devredilen santrallarda üretilen elektrik enerjisini, Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu tarafından belirlenen esaslar çerçevesinde satın almıştır. Satın aldığı bu enerjiyi Enerji Piyasası Düzenleme Kurumuna (EPDK) onaylattığı satış tarifesi üzerinden TEDAŞ ve Bağlı Ortaklıklarına, imtiyazlı şirketlere (Haziran 2003 e kadar) ve iletim sistemine doğrudan bağlı Müşterilerine satmıştır. Yurt içinde yürüttüğü söz konusu ticaret faaliyetlerinin yanı sıra, Bakanlığımızın politikalarına uyumlu olarak enerji ihracat ve ithalat faaliyetleri de yürütmüştür. Elektrik Piyasası Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliğinin (DUY) nakdi uygulamasının yürürlüğe girdiği 1 Ağustos 2006 tarihinden itibaren, Dengeleme Piyasası katılımcısı olan TETAŞ, bu bağlamda TEİAŞ bünyesinde kurulan Piyasa Mali Uzlaştırma Merkezi (PMUM) tarafından işletilen dengeleme piyasasından da enerji almakta ve bu piyasaya enerji satmaktadır. TETAŞ bugün itibariyle; Elektrik Üretim A.Ş ye ait Santrallardan, 4628 Sayılı Kanun çerçevesinde TEAŞ ve TEDAŞ dan sözleşmelerini yürütmek üzere devraldığı Yap-İşlet, Yap-İşlet-Devret ve İşletme Hakkı Devri Modelleri ile işletilen santrallardan, İthalat/Mübadele Anlaşmaları kapsamında diğer ülkelerden ve PMUM (Piyasa Mali Uzlaştırma Merkezi) tarafından işletilen Dengeleme Piyasasından Elektrik enerjisi satın almakta ve bu enerjiyi, Elektrik Dağıtım Şirketlerine, Elektrik Perakende Satış Şirketlerine, Serbest tüketici niteliğine haiz müşterilerine, İhracat/Mübadele Anlaşmaları kapsamında diğer ülkelere ve PMUM (Piyasa Mali Uzlaştırma Merkezi) tarafından işletilen Dengeleme Piyasasına satabilmektedir. 12

ENERJİ ALIM SATIM PORTFÖYÜMÜZ EÜAŞ T Bölgesel Dağıtım Şirketleri Yİ, YİD, İHD Santralları İthalat/ Mübadele PMUM E T A Ş Perakende Satış Şirketleri Direkt Müşteriler İhracat/ Mübadele PMUM TETAŞ ın toptan satış tarifesi, Elektrik Piyasası Kanunu ve Hazine Müsteşarlığının Maliyet Bazlı Fiyatlandırma Mekanizmasının Uygulanmasına Yönelik Usul ve Esaslar Genelgesi doğrultusunda; satın alınacak enerji maliyeti, işletme giderleri ve Hazine nin öngördüğü döviz kurları ile mali hedefler göz önünde bulundurularak belirlenmekte ve Enerji Piyasası Düzenleme Kurulunun onayını müteakip uygulamaya konulmaktadır. Enerji Piyasası Düzenleme Kurumundan lisans almış Türkiye nin ilk toptan enerji satış şirketi olan Teşekkülümüzün, 31.12.2019 tarihine kadar Tedarik Lisansı bulunmaktadır. 13

Elektrik Piyasasının oluşumu ve rekabet ortamına yumuşak bir geçişin sağlanması misyonunu üstlenen ve ilk yıllarda ülke elektrik ticaretinin yüzde 80-85 ini kontrol eden TETAŞ ın, 1 Ağustos 2006 tarihinden sonra alım/satım portföy yapısının değişmesi sonucu, piyasadaki payı, 2013 yılı verilerine göre, yüzde 53 olmuştur. ÜRETİM İTHALAT İHRACAT TÜKETİM YILLAR TÜRKİYE ÜRETİMİ (GWh) TETAŞ (ALINAN ENERJİ) (GWh) TETAŞ PAYI (%) TÜRKİYE (GWh) TETAŞ (GWh) TETAŞ PAYI (%) TÜRKİYE (GWh) TETAŞ (GWh) TETAŞ PAYI (%) TÜRKİYE TÜKETİMİ (GWh) TETAŞ (SATILAN ENERJİ) (GWh) TETAŞ PAYI (%) 2002 129.399 106.234 82 3.588 3.588 100 435 435 100 132.553 102.175 77 2003 140.580 112.99 81 1.158 1.158 100 588 402 68 141.151 109.372 77 2004 150.698 120.698 80 464 464 100 1.144 379 33 150.017 116.818 78 2005 161.956 128.355 80 636 636 100 1.798 412 23 160.794 125.423 78 2006 176.299 122.219 69 573 573 100 2.236 564 25 174.637 118.611 68 2007 191.558 89.114 47 864 864 100 2.422 1.215 50 190.000 87.348 46 2008 198.418 86.950 44 789 789 100 1.122 152 14 198.085 85.338 43 2009 194.812 84.149 43 812 812 100 1.546 331 21 194.079 83.028 43 2010 211.207 87.033 41 1.144 932 81 1.918 627 33 210.434 85.264 41 2011 229.395 82.284 36 4.556 415 9 3.645 19 0,5 230.306 80.754 35 2012 239.496 83.557 35 5.827 317 5 2.954 13 0,9 242.370 82.214 34 2013 239.308 131.079 55 7.425 277 4 1.231 0,2 0,01 245.501 129.597 53 14

26 117 125 87 119 85 83 85 81 82 102 109 127 133 141 150 161 175 129 190 198,00 194 211 82,28 242 245 Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt A.Ş. 2013 Miktar Milyar kwh TÜRKİYE ELEKTRİK TÜKETİMİNDE TETAŞ'IN PAYI 250 200 150 100 50 0 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 TÜRKİYE Tüketim TETAŞ Satılan Enerji * 2001 değerleri son 3 aylık dönemi kapsamaktadır. 2013 YILINDA TETAŞ'IN TÜRKİYE ELEKTRİK TÜKETİMİNDEKİ PAYI DİĞER KAYNAKLAR 116 Milyar kwh (47%) TETAŞ 129 Milyar kwh (53%) 15

2013 YILI TÜRKİYE TEDARİK DAĞILIMI TETAŞ % 53 EÜAŞ % 5 ÖZEL SEKTÖR % 42 TETAŞ PORTFÖYÜ YAP İŞLET YAP İŞLET DEVRET İŞLETME HAKKI DEVİR PMUM İTHALAT/MÜBADELE 2013 YILI TÜRKİYE ÜRETİM DAĞILIMI EÜAŞ % 33 TETAŞ % 25 ÖZEL SEKTÖR % 42 TETAŞ PORTFÖYÜ YAP İŞLET YAP İŞLET DEVRET İŞLETME HAKKI DEVİR 16

26,8 25,7 89,1 87,4 87,0 85,3 84,2 83,0 87,0 85,3 82,28 80,8 83,6 82,2 106,2 102,0 113,2 109,4 120,7 116,8 128,9 125,4 122,2 118,6 131,1 129,6 Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt A.Ş. 2013 TETAŞ IN ENERJİ ALIM-SATIM FAALİYETLERİ 1 Ekim 2001 tarihinde faaliyetine başlayan TETAŞ ın yıllar itibariyle alıp sattığı enerji miktarları aşağıdaki tabloda verilmiştir. 2001-2013 Enerji Alış-Satış Miktarlarının Yıllara Göre Dağılımı DÖNEM MİKTAR Milyar kwh ALINAN ENERJİ SATILAN ENERJİ TUTAR ORTALAMA TARİFE TUTAR ORTALAMA TARİFE MİKTAR Milyar MilyonTL Milyon $ Krş/kWh $cent/kwh kwh Milyon TL Milyon $ Krş/kWh $cent/kwh 2001* 26,79 1.695,40 1.166,30 6,33 4,35 25,71 1.176,10 1.221,80 4,57 4,74 2002 106,23 7.245,10 4.753,10 6,82 4,47 101,99 8.112,80 5.322,30 7,95 5,22 2003 113,17 8.398,60 5.613,90 7,42 4,96 109,37 8.857,80 5.920,90 8,10 5,41 2004 120,69 9.365,10 6.597,40 7,76 5,47 116,82 9.566,10 6.739,00 8,19 5,77 2005 128,89 10.002,86 7.398,56 7,76 5,74 125,42 10.076,70 7.453,18 8,03 5,94 2006 122,22 10.957,40 7.355,73 8,97 6,02 118,61 10.726,30 7.445,20 9,04 6,3 2007 89,11 7.433,21 5.720,93 8,34 6,42 87,35 7.996,90 6.194,78 9,16 7,05 2008 86,95 10.014,68 7.721,17 11,52 8,88 85,34 9.448,00 7.279,32 11,07 8,53 2009 84,15 9.287,55 5.962,88 11,04 7,09 83,03 11.052,40 7.099,07 13,31 8,55 2010 87,03 11.135,21 7.354,83 12,79 8,59 85,26 12.512,82 8.264,74 14,68 9,69 2011 82,28 11.583,25 6.845,09 14,13 8,35 80.75 11.187,02 6.610,93 13,85 8,19 2012 83,56 14.342,27 7.988,34 17,22 9,59 82,21 15.455,69 8.608,49 18,80 10,47 2013 131,08 22.589,83 11.716,71 17,27 8,96 129,59 23.206,13 12.036,37 17,91 9,29 * 2001 değerleri son 3 aylık dönemi kapsamaktadır. Milyar kwh 140,0 2001-2013 YILLARI TETAŞ TARAFINDAN ALINAN-SATILAN ENERJİ 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Alınan Enerji Satılan Enerji 17

2013 YILINDA KAYNAK BAZINDA ENERJİ ALIM MİKTAR-ORAN TABLOSU KAYNAK ALINAN ENERJİ (kwh) 2013 Top.Payı (%) EÜAŞ 68.614.230.100 52,3 YAP-İŞLET SANTRALLARI (Yİ) 42.938.974.440 32,8 YAP-İŞLET-DEVRET SANTRALLARI (YİD) 13.292.645.800 10,1 İŞLETME HAKKI DEVİR SANTRALLARI (İHD) 3.714.628.784 2,8 PİYASA MALİ UZLAŞTIRMA (PMUM) 2.241.880.600 1,8 NAHCIVAN (Mübadele) 276.671.700 0,2 TOPLAM 131.079.031.424 100,00 YİD % 10,1 İHD % 2,8 PMUM % 1,8 MÜBADELE % 0,2 Yİ % 32,8 EÜAŞ % 52,3 18

2013 YILINDA MÜŞTERİ BAZINDA ENERJİ SATIM MİKTAR-ORAN TABLOSU MÜŞTERİLER 2013 SATILAN ENERJİ (kwh) Top.Payı (%) ELEKTRİK PERAKENDE SATIŞ ŞİRKETLERİ 98.317.883.000 75,9 ELEKTRİK DAĞITIM ŞİRKETLERİ 27.379.705.000 21,1 DİREKT MÜŞTERİLER 1.508.444.365 1,2 PİYASA MALİ UZLAŞTIRMA (PMUM) 2.390.699.086 1,8 NAHÇIVAN(MÜBADELE) 228.420 0,0002 TOPLAM 129.596.959.871 100,00 DİREKT MÜŞT. % 1,2 PMUM % 1,8 DAĞITIM ŞRK. % 21,1 PERAKENDE S.ŞİRK. % 75,9 19

ULUSLARARASI ELEKTRİK TİCARETİ Enterkonneksiyon hatları, serbest piyasa modelinin yaygınlaşması ile uluslararası ticareti özendirerek bölgesel ve kıtasal pazarların oluşturulması amacıyla kullanılmaya başlanmıştır. Böylece, Elektrik sisteminin kapasite ve yedek paylaşımı ile daha ekonomik, kaliteli ve güvenilir işletilmesi sağlanmaktadır. Türkiye Elektrik Sisteminin ENTSO-E CESA (eski UCTE senkron bölgesi) sistemine senkron paralel bağlanması konusundaki çalışmalar sonucunda 18 Eylül 2010 tarihi itibari ile Deneme Senkron Paralel İşletme aşaması başlamış, kararlılığın sağlanması ve ticari olmayan alışverişlerin denenmesi evrelerinin başarıyla tamamlanmasını takiben 2 Haziran 2011 tarihinde ticari alış-verişlerin yapıldığı son evreye geçilmiştir. Bu fazda öncelikle Avrupa dan Türkiye yönüne 400 MW, Türkiye den Avrupa yönüne ise 300 MW kapasitede elektrik enerjisi ticaretine izin verilmiştir. ENTSO-E nin kararını takiben Temmuz 2013 den itibaren söz konusu kapasiteler Avrupa dan Türkiye yönüne 550 MW, Türkiye den Avrupa yönüne ise 400 MW a arttırılmıştır. Bu miktarlar ENTSO-E nin izin vermesine ve bir önceki alış-verişin başarıyla tamamlanmasına bağlı olarak, aylık olarak Bulgaristan ve Yunanistan için her iki sınırda ithalat ve ihracat olmak üzere ayrı ayrı hesaplanacak ve Net Transfer Kapasite (NTK) değeri arttırılacaktır. Ülkemizde uluslararası elektrik ticareti ile ilgili olarak, 6446 sayılı Kanun çerçevesinde oluşturulan enerji piyasası Mevzuatında; Tedarik şirketleri, Bakanlığın uygun görüşü doğrultusunda uluslararası enterkonneksiyon şartı oluşmuş ülkelerden veya ülkelere, Kurul (EPDK) onayı ile elektrik enerjisi ithalatı ve ihracatı faaliyetlerini yapabilir. Uygulamaya ilişkin usul ve esaslar Kurum (EPDK) tarafından çıkarılan yönetmelikle düzenleneceği, TETAŞ ın, mevcut sözleşmeler kapsamında imzalanmış olan enerji alış ve satış anlaşmalarını yürütebileceği, Mevcut imtiyaz ve uygulama sözleşmeleri kapsamında enerji alış ve satış anlaşmaları imzalayabileceği, hükümetler arası anlaşmalar kapsamında elektrik enerjisi ithalat veya ihracat anlaşmaları imzalayabileceği, Elektrik enerjisi ve/veya kapasitenin uluslararası enterkonneksiyon şartı oluşmuş ülkelere ihracatı, tedarik lisansı sahibi şirketler ve üretim şirketleri tarafından, Bakanlığın uygun görüşü doğrultusunda, bu Kanun ve ikincil mevzuatı uyarınca Kurul (EPDK) onayıyla yapılabileceği, Elektrik enerjisi ve/veya kapasitesinin uluslararası enterkonneksiyon şartı oluşmuş ülkelerden ithalatı, tedarik lisansı sahibi şirketler tarafından, Bakanlığın uygun görüşü doğrultusunda, bu Kanun ve ikincil mevzuatı uyarınca Kurul (EPDK) onayıyla yapılabileceği, Sınırda yer alan illerde kurduğu üretim tesisinde ürettiği elektriği iletim veya dağıtım sistemine bağlantı tesis etmeden kuracağı özel direkt hat ile ihraç etmek isteyen tüzel kişilere, üretim lisansı almak kaydıyla Bakanlığın uygun görüşü doğrultusunda Kurulca (EPDK) izin verilebileceği, 20

Sınır bölgelerinde elektrik enerjisinin temini amacıyla, teknik gereklilik doğması hâlinde geçici olarak izole bölge yöntemiyle elektrik ithalatına Bakanlığın uygun görüşü doğrultusunda Kurulca (EPDK) izin verilebilir. hususları düzenlenmiştir. ÜLKELERARASI ELEKTRİK ENTERKONNEKSİYONLARININ BAŞLICA FAYDALARI Bölgesel ölçekte kaynak çeşitliliğinin artırılması İklimsel, mevsimsel veya dönemsel nitelikteki farklılıkların avantaja dönüştürülmesi Elektrik kurulu güç gereksiniminin ve yatırım/işletme maliyetlerinin azaltılması Acil ve arızi durumlarda yardımlaşma Artan rekabet nedeniyle fiyatlarda düşüş, verimlilikte artış Taraf ülkeler arasındaki siyasi ve ekonomik işbirliğinin artması Üçüncü ülkelerin üretim/fiyat ekseninde sergileyebilecekleri politika değişikliklerinin yol açabileceği olumsuz etkilerin hafifletilmesi vb. diğer teknik ve ekonomik sebepler 21

TETAŞ IN İTHALAT/İHRACAT VE MÜBADELE FAALİYETLERİ Teşekkülümüzce, Bakanlığımız politikalarına paralel olarak, komşu ülkelerle ülkemiz arasındaki enerji iletim hattı bağlantılarındaki kapasiteler, söz konusu ülkelerin enerji alt yapıları, arz talep durumları ve ithalat-ihracat imkanları izlenerek, ülkelerarası ilişkiler canlı tutulmuştur. Bu kapsamda, ilgili Mevzuat çerçevesinde, Teşekkülümüzce elektrik enerjisinin ithalatı, ihracatı ve mübadelesi yapılmaktadır. Bu güne kadar, Türkmenistan Bulgaristan Nahçivan Özerk Cumhuriyeti Yunanistan İran Rusya Suriye Gürcistan Acara Özerk Cumhuriyeti ile elektrik enerjisi ithalatı, ihracatı ve mübadelesi yapılmıştır. 2013 yılında bölge ülkeleri ile yapılan enerji alışverişine ilişkin bilgiler aşağıda özetlenmiştir. 2013 yılında Nahçıvan dan mübadele kapsamında 276.671.700 kwh elektrik enerjisi alımı yapılmıştır. Türkiye Azerbaycan arasında mübadele kapsamında imzalanan protokoller çerçevesinde 2013 yılı için Azerbaycan ın Nahçivan Özerk Cumhuriyeti ne 228.420 kwh enerji verilmiştir. 2002-2013 YILLARI İTHALAT VE İHRACAT FAALİYETLERİMİZ GWh 4000 3500 3.588 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 1.215 1.158 932 864 636 789 812 435 464 573 415 402 412 564 627 379 317 331 152 277 19 13 0,2 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 İTHALAT İHRACAT 22

23

PAZAR YAPISI VE GÖSTERGELERİ Mart 2013 te yürürlüğe giren 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanununun temel hedefi; elektriğin yeterli, kaliteli, sürekli, düşük maliyetli ve çevreyle uyumlu bir şekilde tüketicilerin kullanımına sunulması için, rekabet ortamında özel hukuk hükümlerine göre faaliyet gösteren, mali açıdan güçlü, istikrarlı ve şeffaf bir elektrik enerjisi piyasasının oluşturulması ve bu piyasada bağımsız bir düzenleme ve denetimin yapılmasının sağlanmasıdır. Diğer taraftan, 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu, elektrik sektöründeki ticaretin borsa ortamında yürütülmesinin, sektöre yatırımları/arz güvenliğini destekleyecek sermaye aktarımına imkan sağlayacak düzenlemelerin yapılmasını öngörmektedir. Bu kapsamda, organize toptan elektrik piyasasının işletimini üstlenmek üzere sermayesinin bir kısmı özel sektöre ait olacak şekilde Enerji Piyasaları İşletme Anonim Şirketi (EPİAŞ) kurulacaktır. Başlayacak bu yeni dönemde TETAŞ, tedarik lisansı sahibi olarak piyasada mevzuat ile kendisine verilen görevleri yerine getirmeye devam edecektir. Elektrik Piyasası Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliğinin 1 Ağustos 2006 tarihinde nakdi olarak uygulanmaya başlanılmasıyla, arz güvenliğine yönelik piyasa eksenli çözümler üretilmesi hedeflenmiştir. Piyasanın enerji ihtiyacının yada fazlalığının göstergesi, dengeleme piyasasında oluşan sistem dengesizlik fiyatlarının yüksekliği yada düşüklüğü ile doğru orantılıdır. Kısaca sistem dengesizlik fiyatları üretim tesisi yatırımcısının yatırımını gerçekleştirip gerçekleştirmeyeceğine karar vermesinde önemli bir etkendir. Söz konusu fiyatlar, aynı zamanda, piyasa katılımcıları arasında imzalanan ikili anlaşmalar için de referans olarak kullanılmaktadır. Son iki yıl, elektrik dağıtımındaki özelleştirmeler ve özel sektör yatırımlarındaki artışlar ile sektör yapısının önemli ölçüde değiştiği, Gün Öncesi Planlama ve Dengeleme Güç Piyasasının devreye girmesi ile de elektrik ticaretinin daha rekabetçi yapıya dönüştüğü bir dönem olmuştur. Önümüzdeki dönemde de sektördeki gelişmelerin aynı paralelde olacağı değerlendirilmektedir. Serbest/rekabetçi piyasanın tam olarak amacına ulaşabilmesi ve uzun vadeli arz güvenliğinin ülkemizde tesis edilebilmesi için, şeffaf spot fiyatların ve likid forward piyasaların oluşturulması gerekmektedir. 14.04.2009 tarihinde Resmi Gazetede yayımlanan Elektrik Piyasası Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği ile saatlik uzlaştırmaya dayalı Gün Öncesi Planlama ve Dengeleme Güç Piyasası yapısı uygulamasına, birinci aşamada sanal olarak, 1 Aralık 2009 tarihinden itibaren de nakdi uygulamaya geçilmiştir. Gün Öncesi Piyasasında uzun ve orta dönemli ikili anlaşmalar dışında da enerji ticareti yapılması amaçlanmıştır. Böylece dengeleme-uzlaştırma sadece mevcut anlaşmalardan farkların dengelenmesi ve uzlaştırılmasına münhasır olacak, piyasa katılımcıları gün öncesi piyasasından bir gün sonrası dahil olmak üzere kısa ve orta vadeli spot alım-satım işlemleri yapabileceklerdir. 24

Dağıtım Şirketlerince yürütülen dağıtım ve perakende satış faaliyetlerinin ayrı tüzel kişilikler altında yürütülmesini sağlamak amacıyla alınan Dağıtım ve Perakende Satış Faaliyetlerinin Hukuki Ayrıştırılmasına İlişkin Usul ve Esaslar hakkındaki Kurul Kararı 27.09.2012 tarihli Resmi Gazetede yayımlanmıştır. Piyasada ayrı tüzel kişilikler olarak faaliyet gösterecek olan Dağıtım ve Perakende Satış şirketleri ile TETAŞ arasında 01.01.2014 tarihinden itibaren geçerli olacak şekilde enerji satış sözleşmeleri, 2013 yılı sonunda yapılmıştır. Pazar yapısındaki değişim hedeflerini ve gelişmelerin planlı şekilde ilerlemesini sağlamak amacıyla 2004 yılında yürürlüğe konulan Elektrik Enerjisi Sektörü Reformu ve Özelleştirme Strateji Belgesi nde yer alan TEDAŞ bünyesindeki Dağıtım Şirketlerinin özelleştirilmesi çalışmalarına 2006 yılında başlanmış; Dağıtım bölgelerindeki kamu şirket hisselerinin blok satış yoluyla özelleştirilmesi ve tesislerin işletme haklarının devredilmesi uygulaması benimsenmiştir. 2013 yılı sonu itibariyle tüm dağıtım şirketlerinin özel sektöre devri gerçekleşmiştir. Aynı belgede yer alan EÜAŞ bünyesindeki üretim tesislerinin özelleştirmesine yönelik çalışmalar 2013 yılında da devam etmiştir. Mart 2013 te yürürlüğe giren 6446 sayılı yeni Elektrik Piyasası Kanunu, elektrik sektöründeki ticaretin borsa ortamında yürütülmesinin, sektöre yatırımları/arz güvenliğini destekleyecek sermaye aktarımına imkan sağlayacak düzenlemelerin yapılmasını öngörmektedir. Bu kapsamda, organize toptan elektrik piyasasının işletimini üstlenmek üzere sermayesinin büyük bir kısmı özel sektöre ait olacak şekilde Enerji Piyasaları İşletme Anonim Şirketi (EPİAŞ) kurulacaktır. PAZAR EĞİLİMLERİ VE BÜYÜME POTANSİYELİ 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu çerçevesinde arz güvenliğine yönelik, piyasa eksenli çözümler üretilmesi amacıyla oluşturulan bu piyasanın tam manasıyla amacına ulaşabilmesi bir başka deyişle uzun vadeli arz güvenliğinin ülkemizde tesis edilebilmesi için mevcut piyasada talep tarafının katılımının sağlanması gerekmektedir. Yapılmakta olan projeksiyon çalışmalarına göre, ülkemizde elektrik enerjisi talebinde yılda yaklaşık %5 artış göstermesi halinde talebin 2023 yılında 400 Milyar kwh seviyelerinde olması beklenmektedir. Ülkemizdeki piyasanın büyüme potansiyeline sahip olduğu ve yukarıda ifade edilen bir pazar yapısının oluşturulması ile de yatırımcının tercihinin ülkemiz yönünde olacağı düşünülmektedir. TETAŞ bu pazarda taahhütlerini mevcut ve değişecek mevzuat çerçevesinde yerine getirmeye devam edecektir. 2013 yılı, elektrik dağıtımındaki özelleştirmeler ve üretim yatırımlarındaki artışlar ile sektör yapısının önemli ölçüde değiştiği, nihai Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği ile düzenlenmiş olan Gün Öncesi Piyasa ve Dengeleme Güç Piyasasının devreye girmesi ile de elektrik ticaretinin daha rekabetçi bir seviyeye geldiği, kamu payının azaldığı bir dönem olmuştur. 25

Dünyada ve ülkemizde yaşanan ekonomik ve politik gelişmelerle doğrudan etkileşim içinde olan Türkiye elektrik piyasası; 2008 yılının son çeyreğinde daralan, ancak 2010 yılı ile toparlanmaya başlayan ve 2013 yılında da devam eden talep artışının gerektirdiği yatırım ihtiyacı ve bu ihtiyaçlar çerçevesinde geliştirilmekte olan mevzuat altyapısı, gelişen ticaret ortamı ve ihtiyaç duyulan yeni insan kaynağı profili ile son derece dinamik bir süreçten geçmektedir. Global krizin ülkedeki etkilerinin görülmeye başladığı 2008 yılı son çeyreğinden itibaren başlayan ve 2009 yılında %2 azalış olarak gerçekleşen elektrik tüketimindeki duraksama ve azalış eğilimi, 2010 yılı ile toparlanma trendine girmiş ve bir önceki yıla göre % 8,5 artış olarak gerçekleşmiştir. 2013 yılında tüketimdeki artış devam etmiş ve bir önceki yıla göre % 1,3 artış ile 245 GWh olarak gerçekleşmiştir. 26

141 150 161 175 190 198 194 210 230 242 245 Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt A.Ş. 2013 2003-2013 YILLARI ELEKTRİK ÜRETİM/TÜKETİM VE KURULU GÜÇ DEĞERLERİ YILLAR TÜRKİYE ÜRETİM (GWh) DIŞ ALIM (GWh) DIŞ SATIM (GWh) TÜRKİYE TÜKETİM (GWh) TÜRKİYE KURULU GÜÇ (MW) 2003 140.580 1.158 588 141.150 35.587 2004 150.698 464 1.144 150.017 36.824 2005 161.956 636 1.798 160.794 38.820 2006 176.299 573 2.236 174.637 40.502 2007 191.558 864 2.422 190.000 40.836 2008 198.418 789 1.122 198.085 41.817 2009 194.812 812 1.546 194.079 44.761 2010 211.207 1.144 1.918 210.434 49.524 2011 229.395 4.556 3.645 230.306 52.911 2012 239.496 5.827 2.954 242.369 57.059 2013 239.308 7.425 1.231 245.501 64.007 Miktar TWh 2003-2013 YILLARI TÜRKİYE TÜKETİMİ 250 200 150 100 50 0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 27

2013 SONU İTİBARİYLE TÜRKİYE ÜRETİMİNİN KURULUŞLARA GÖRE DAĞILIMI YAP İŞLET SANTRALLARI %18,5 YAP İŞLET DEVRET SANT. % 5,7 SERBEST ÜRETİM ŞİRKETLERİ % 35,1 EÜAŞ % 33,4 OTOPRODÜKTÖR SANT. % 5,2 İŞLETME HAKKI DEVİR SANT. % 2,2 MW 30.000,00 25.000,00 2013 SONU İTİBARİYLE TÜRKİYE KURULU GÜCÜNÜN KURULUŞLARA GÖRE DAĞILIMI % 42,9 % 37,2 20.000,00 15.000,00 10.000,00 5.000,00 0,00 SERBEST ÜRETİM ŞİRKETLERİ EÜAŞ % 9,5 YAP İŞLET SANTRALLARI % 5,3 % 3,6 OTOPRODÜK RÖR SANTR. YAP İŞLET DEVRET SANTR. % 1,5 İŞLETME HAKKI DEVİR K.GÜÇ 27.429,40 23.780,70 6.101,80 3.421,40 2.335,80 938,30 28

GELECEĞE YÖNELİK PLANLAR Türkiye elektrik sektörü, 2001 yılından itibaren Bakanlığımız ve Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu koordinasyonunda gerçekleştirilen reform çalışmaları kapsamında operasyonel ve organizasyonel bir dönüşüm geçirmiştir. Bu yapılanma çalışmaları sonucunda TETAŞ, başlayan yeni elektrik piyasasında yerini almış ve kamu tarafından imzalanmış uzun dönemli enerji alım anlaşmaları ile Bakanlık politikaları çerçevesinde verilen görevler kapsamında satın aldığı enerjiyi, enerji satış portföyünü oluşturan taraflar arasında ayrım gözetmeksizin satarak, ülke ekonomisinin işleyebilmesi için temel girdi olan elektrik enerjisinin kesintisiz ve sürekli temininde önemli bir rol üstlenmiştir. Ayrıca, TETAŞ ülke elektrik arz-talep dengesi çerçevesinde, Hükümetlerarası anlaşmalara bağlı olarak ilgili ülke elektrik kuruluşları ile imzalanacak ithalat ihracat anlaşmaları kapsamında, ülkelerarası enerji alışverişi görevini de sürdürecektir. Elektrik Piyasasının oluşumu ve rekabet ortamına yumuşak bir geçişin sağlanmasını temin etmek bağlamında; ilk yıllarda ülke elektrik ticaretinin yaklaşık yüzde 80 ini kontrol eder konumda olan TETAŞ ın, 2013 yılı sonu itibariyle piyasadaki payı yüzde 53 olarak gerçekleşmiştir. Diğer taraftan, Mart 2013 te yürürlüğe giren 6446 sayılı yeni Elektrik Piyasası Kanunu, elektrik sektöründeki ticaretin borsa ortamında yürütülmesinin, sektöre yatırımları/arz güvenliğini destekleyecek sermaye aktarımına imkan sağlayacak düzenlemelerin yapılmasını öngörmektedir. Bu kapsamda, organize toptan elektrik piyasasının işletimini üstlenmek üzere sermayesinin büyük bir kısmı özel sektöre ait olacak şekilde Enerji Piyasaları İşletme Anonim Şirketi (EPİAŞ) kurulacaktır. TETAŞ tedarik lisansı sahibi olarak, bu dönemde de piyasada mevzuat ile kendisine verilen görevleri yerine getirmeye devam edecektir. NÜKLEER GÜÇ SANTRAL PROJESİNDEKİ ROLÜMÜZ Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Rusya Federasyonu Hükümeti arasında imzalanan 6 Ağustos 2009 tarihli Nükleer Enerjinin Barışçıl Amaçlarla Kullanımına Dair İşbirliği Anlaşması ve iki ülke enerji bakanlıkları arasında aynı tarihte imzalanan Nükleer Güç Mühendisliği Alanında İşbirliğine İlişkin Protokol hükümleri uyarınca, 12 Mayıs 2010 tarihinde Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ve Rusya Federasyonu Hükümeti Arasında Akkuyu Sahasında bir Nükleer Enerji Santrali Tesisi ve İşletilmesine İlişkin Anlaşma imzalanmıştır. Mersin-Akkuyu da tesis edilecek toplam 4.800 MW gücündeki Nükleer Güç Santralinin birinci ve ikinci ünitelerinde üretilecek enerjinin %70 ini, üçüncü ve dördüncü ünitelerinde üretilecek enerjinin ise %30 unu, 15 yıl süre ile satın alma görevi Teşekkülümüze verilmiştir. Söz konusu Anlaşma gereği Teşekkülümüz ve Akkuyu NGS Elektrik Üretim A.Ş. (Proje Şirketi) arasında imzalanacak olan Elektrik Satın Alma Anlaşması (ESA) taslağına ilişkin 2012 yılında başlatılan müzakereler Bakanlığımız, Teşekkülümüz ve Proje Şirketi yetkililerinin katılımı ile 2013 yılında da sürdürülmüştür. Diğer taraftan, Sinop ta kurulması planlanan Nükleer Güç Santraline ilişkin olarak, Bakanlığımızca yürütülmekte olan çalışmalara, Teşekkülümüzce katkı sağlanmaktadır. 29