Türk Müşavir Mühendisler ve Mimarlar Birliği Türk Dili Konuşan Ülkeler Teknik Müşavirlik Şirketleri İşbirliği Konferansı Temelsu Projeleri Örnek Olay Çalışmaları olarak kullanılarak Orta Asya da Uluslararası Finans Kuruluşları tarafından finanse edilen Sulama ve Drenaj (I&D) Projelerinde Proje Döngüsünün Uygulanması M. Sina Velioğlu / Bahadır Boz Temelsu Uluslararası Mühendislik Hizmetleri A.Ş. 1
Sovyetler Birliğinin dağılmasının ardından, uluslararası finans sistemine entegrasyonun teşvik edilmesi ve yatırım projeleri için gerekli olan ek fonların bulunması amacıyla Bağımsız Devletler Topluluğuna dahil olan ülkeler uluslararası işbirliği/kalkınma kuruluşlarının üyeleri haline gelmeye başladılar. O tarihten itibaren, bazı uluslararası müşavir mühendislik şirketleri bu projelere ya bireysel olarak ya da ortak girişimler halinde dahil oldular ve Bölgedeki kalkınma ve yeniden yapılandırma faaliyetlerinde önemli bir rol üstlendiler. Bu sunum Temelsu Uluslararası Mühendislik Hizmetleri A.Ş. nin deneyimlerinin sunulması suretiyle Türk müşavirlik şirketlerinin Bölgede neler yaptığını ve daha fazla neler yapabileceklerini? göstermeyi amaçlamaktadır ve uluslararası finans kuruluşları tarafından finanse edilen projelerin en etkili şekilde nasıl geliştirileceğine ve uygulanacağına ilişkin bazı tavsiyeler vermektedir. 2
Uluslararası Finans Kuruluşlarının Katılımı Aral Denizi sorunu Bölgede sulama ve drenaj sektöründe uluslararası finans kuruluşlarının katılımının başlamasına yol açan önemli etmenlerden bir tanesidir. Dünya Bankası tarafından finanse edilen Özbekistan Drenaj Projesi ve Kazakistan da gerçekleştirilen Siri Derya (Seyhun) Kontrol ve Kuzey Aral Denizi Projesi bu ülkelerde uluslararası finansman ile gerçekleştirilen büyük ölçekli ilk projeler olmuştur. Bu Projelerin başarısı uluslararası finans kuruluşları nezdinde güven uyandırmıştır. Son yirmi yıllık süreçte uluslararası finans kuruluşları Bölgede çok sayıda önemli Sulama ve Drenaj projesini finanse etmiştir. 3
Temelsu Katılımı ile Orta Asya da Uygulanan Sulama ve Drenaj Projeleri Ülke Proje No. Projenin Adı Havza Finansör Süre Kazakistan KIDIP-1 Kazakistan Sulama ve Drenaj Projesi Siri Derya (Seyhun) dahil olmak üzere bütün Kazakistan DB 1997-2003 Kazakistan WRMLIP Güney Kazakistan Su Kaynakları ve Arazi Islah Projesi Siri Derya (Seyhun) AKB 1999-2005 Kazakistan SYNAS-1 Siri Derya (Seyhun) Nehri Kontrol ve Kuzey Aral Denizi Rehabilitasyon Projesi Siri Derya (Seyhun) DB 2002-2007 Özbekistan ABISR Amu Bukhara Sulama Sistemi Rehabilitasyon Projesi Amudarya (Ceyhun) AKB/JUİA 2015-2021 Özbekistan AkaltinID Akaltin Sulama and Drenaj Rehabilitasyon Projesi Siri Derya (Seyhun) AKB 2003-2007 Özbekistan AZIRP Amu Zang Sulama Rehabilitasyon Projesi Amudarya (Ceyhun) AKB 2005-2013 Özbekistan DIWIP Drenaj, Sulama ve Sulak Alanlar Islah Projesi Amudarya (Ceyhun) DB 1996-2013 Özbekistan FWRMP Fergana Su Kaynakları Yönetimi Projesi Siri Derya (Seyhun) DB 2010-2016 Özbekistan RIDNDS Djizzakh ve Siri Derya İlleri Sulama ve Drenaj Şebekelerinin Rehabilitasyonu Siri Derya (Seyhun) İKB 2010-2014 Özbekistan SKWRMIP Güney Karakalpakistan Su Kaynakları Yönetimi İyileştirme Projesi Amudarya (Ceyhun) DB 2010-2011 2016-2022 Kırgızistan Kırgız IRP Kırgız Cumhuriyeti Sulama ve Baraj Rehabilitasyon Projesi Siri Derya (Seyhun) DB 1997-2003 Kırgızistan Kırgız WMIP Kırgız Cumhuriyeti Su Yönetimi İyileştirme Projesi Siri Derya (Seyhun) DB 2007-2012 Tacikistan DVIP Dangara Vadisi Sulama Projesi Amudarya (Ceyhun) İKB 2015-2020 Tacikistan FWRMP Fergana Vadisi Su Kaynakları Yönetimi Projesi Hazırlıkları Siri Derya (Seyhun) DB 2005-2006 Türkmenistan TIDP Türkmenistan Sulama ve Drenaj Projesi Amudarya (Ceyhun) DB 1995-1998 4
Bu projelerin aynı geçmişi paylaşmaları nedeniyle projelerin çoğunun çok sayıda ortak özelliğe sahip olduğunun fark edilmesi şaşırtıcı olmamalıdır. Projeler aynı kurum ya da bu kurumun şubeleri tarafından tasarlanmıştır ve benzer yaklaşım ve standartların uygulandığının söylenmesine gerek bulunmamaktadır. Benzer şekilde, inşaat ve işletmeden sorumlu kuruluşlar Bölge içerisinde her yerde neredeyse aynı organizasyona sahiptir. Bu durum sorunların ve bu sorunlara çözüm önerilerinin genelleştirilmesine olanak sağlamaktadır. Bu sorunların büyük çoğunluğuna aşağıda belirtilen şekilde özetlenen ve Sovyet sisteminden kalan kısıtlamaların neden olduğu kabul edilmelidir: 5
1. Altyapının büyük çoğunluğu aşağıda belirtilen birbiri ile bağlantılı bazı etmenler nedeniyle kendilerinden beklenen faydaları tamamen sağlamamıştır: Altyapının gereğinden fazla kullanımı; Bazı yerlerde uygun ya da ekonomik olmayan tasarım; Eksik geliştirme; Bazı alanlarda bir dizi nedenden kaynaklanan kötü bakım; Sıklıkla yıllarca geciken bakım nedeniyle kötü fiziksel durum; Uzun inşaat süreleri. 2. Kurumlar çevresel ve sosyal kaygılar dikkate alınmaksızın kaynakların kullanılmasını sağlamak amacıyla onlarca yıl önce kurulmuştur ve dolayısıyla da gelecekte ihtiyaç duyulabilecek unsurlar, yani bu kaynakların ve halihazırda mevcut olan altyapının sürdürülebilir yönetimi yerine, inşaata odaklanma eğilimindedir. 3. Genellikle yatırım projelerinin sayısı ve miktarı bütçe tarafından desteklenebilecek olanlardan çok daha fazla olmuştur. Bunun bir sonucu olarak ekonomik getiri kaybı ile sonuçlanan tamamlanmamış yatırım çalışmalarından meydana gelen oldukça fazla yarım kalmış çalışma söz konusu olmuştur. 4. Yatırım fonlarının tahsis edilmesi ve inşaat sözleşmelerinin yönetilmesine ilişkin prosedürler ve köklü alışkanlıklar. 6
Son 25 yıllık süreçte Bölgeden kazanılan deneyimlerden, yukarıda açıklanan kısıtlamaların çoğunun sadece bu projelerin başlangıç noktası değil, aynı zamanda bu projelerde karşılaşılan başlıca engel olduğu sonucuna ulaşılabilir. Bu projelerde başarının elde edilmesi açısından başlangıçtan itibaren doğru adımların izlenmesi oldukça önemlidir. Bu bağlamda, «Proje Döngüsü» çoğu durumda bu amaca uygundur. Yukarıda belirtilen kısıtlamaların üstesinden gelinmesi amacıyla Proje Döngüsünün bütün aşamaları dikkatli şekilde uygulanmalıdır. Proje Döngüsünün aşamalarının tamamının doğru şekilde uygulanması oldukça önemlidir. Belirli bir projenin mükemmel bir şekilde tanımlanması ve başarılı şekilde uygulanması durumunda dahi, kötü işletme ve bakım uzun vadede tam bir başarısızlık ile sonuçlanabilir. 7
Proje Döngüsünün Aşamaları Büyük ölçekli bir uluslararası projede uygulanan Proje Döngüsü aşamaları aşağıda belirtilen şekilde özetlenebilir: 1.Tanımlama, nitelendirme ve öncelik sıralaması; 2.Planlama ve tasarım; 3.İşlerin uygulanması ve kalite kontrol; 4.İşletme ve bakım (İ&B); 5.İzleme ve değerlendirme (İ&D). Temelsu Uluslararası Mühendislik Hizmetleri A.Ş. Bölgede hayata geçirilen Projelerde Proje Döngüsünün yukarıda belirtilen aşamalarının tamamını deneyimlemiştir. İzleyen slaytlarda, Temelsu nun Bölgedeki deneyimlerine dayalı olarak örnek olay çalışmaları olarak hayata geçirilen projelerdeki başlıca engeller ve çözüm önerileri verilmektedir. 8
Proje Tanımlaması Diğer aşamaların tamamını etkilemesi nedeniyle Proje Tanımlaması aşaması diğer aşamalar arasındaki en önemli aşamadır ve bu nedenle de özellikle dikkat edilmelidir. Bölgedeki Projeler mevcut (yarı) devlet kurumlarının sorumluluğu altında hazırlanır, gerçekleştirilir ve finanse edilir. Tamamlanan projeler mevcut sistemlerin yönetilmesinden sorumlu olan devlet kurumu tarafından işletilir ve sürdürülür. Bu süreç boyunca planlayıcılar ve tasarımcılar tarafından sunulan teklifler üzerine çok sayıda zaruri karar alınmak zorundadır. Bu süreçte farklı aktörler arasında bir sinerjinin bulunması gerektiğine inanılmaktadır. 9
Sulama sektöründen örnek verilerek, Bölgede «bir Yatırım Projesinin Tanımlanması» algısı esas olarak bazı Sulama ve Drenaj pompa istasyonlarının ya da yüzlerce kilometre uzunluğunda kanalların ve kolektörlerin rehabilitasyonu için ayrıntılı maliyetlerin hazırlanmasından ibarettir. Bu pompa istasyonlarının ya da kanalların hizmet sahalarındaki sulama ve drenaj altyapısının rehabilite edilmesi fikri ve üretim ve verimlilik üzerindeki sonuçları yeterince dikkate alınmamaktadır. Ancak, hayata geçirilen uluslararası kuruluşlar tarafından finanse edilen projelerin sayısının artması ile ve bu projeler kapsamında gerçekleştirilen kapasite geliştirme faaliyetlerinin bir sonucu olarak yerel kurumlar gün geçtikçe uluslararası yöntemlere daha fazla aşina olmaya başlamıştır. 10
Proje Tanımlama Süreci Tanımlama işlemi sonuçların herkes tarafından anlaşılmasını sağlamak amacıyla şeffaf ve sistematik bir şekilde gerçekleştirilmelidir. Tanımlama süreci aşağıda belirtilen hususlara hitap etmelidir : Projeye neden ihtiyaç duyuyoruz? (Konsept geliştirme) Projenin kurumun performansı üzerindeki etkisi nedir? (Performans değerlendirmesi) Projeyi maddi olarak karşılayabilir miyiz? (Mali değerlendirme) Projenin değeri nedir? (Ekonomik değerlendirme ve sosyal etki analizi Projeye başlamalı mıyız? (Yatırım kararı) 11
Proje Planlaması ve Tasarımı Yukarıda belirtilen kısıtlamaların ışığında karşılaşılan durumların tamamı için standart bir çözüm geliştirilmesi mümkün değildir. Bunun yanı sıra, bir acil durum onarımı ya da düzenli bakım çalışmalarına ilişkin bir çevre etki değerlendirmesi için ayrıntılı bir mali analiz önerilmesi de anlamsız olacaktır. Bu nedenle, tanımlama aşamasının hemen ardından bir projenin planlama aşamasının tasarlanması oldukça önemlidir. «Proje Döngüsünün» adımlarını yerine getirmeden bir finans kuruluşuna başvuruda bulunulmasının faydasız olacağı akılda tutulmalıdır. 12
Sistemlerin planlanması ya da tasarlanması esnasında sulak alanların ve yaban hayat yaşam alanlarının korunması ve geliştirilmesi benzeri diğer bütün yerel olarak önemli çevresel hususlar ve toplum sağlığı ile ilgili hususlar da mutlaka göz önünde bulundurulmalıdır. Özellikle sulu tarım sektörüne ilişkin olarak Orta Asya da gerçekleştirilen Sulama ve Drenaj projelerinin nüfusun hızlıca arttığı ve arazi kullanımının yoğunlaştığı Aral Denizi Deltası alanında ve nehir vadilerinde gerçekleştirildiğine de ayrıca dikkat edilmelidir. 13
Tarım politikalarındaki değişiklikler ve çevre ve doğal kaynaklar ile ilgili yeni hususlar nedeniyle son on yıllarda arazi drenajının bağlamının önemli ölçüde değişim geçirdiği göz önünde tutularak, modern Sulama ve Drenaj sistemi planlaması ve tasarımı çok çeşitli tarımsal ve tarım dışı değerleri göz önünde bulundurmalıdır ve geniş bir paydaş grubunu dikkate almalıdır. 14
Örnek Olay Çalışmaları: DIWIP(Özbekistan), SYNAS(Kazakistan) ve TIDP (Türkmenistan) Projeleri Eskiden dünyanın en büyük göllerinden biri olan Aral Denizi nin su seviyesi, kendisini besleyen Amuderya ve Sirderya nehirlerinin sulama sahalarına yönlendirilmesiyle birlikte, 1960 lardan bu yana sürekli bir şekilde düşmektedir. 1960 ve 1996 yılları arasında, Aral Denizi nin yüzey alanı yaklaşık 50% azalmış (67,000 km2 den 30,000 km2 ye) ve deniz seviyesi 16 metre düşmüştür. 2007 itibarı ile orijinal boyutunun 10% una gelmiştir. Bu küçülme ve suların çekilmesi sonucunda, 1990 da Aral Denizi; Kuzey Aral Denizi-KAD (Northern Aral Sea) ve Büyük Güney Aral Denizi-GAD (Large Southern Aral Sea) olarak ikiye ayrılmış, iki bölüm arasında bağlantı kalmamıştır. Sovyetler Birliği Dönemi nde Aral Denizi havzasının gelişimi, sulama ihtiyaçlarına göre yönlendiriliyordu. Sulama amaçlı su temin etmek üzere birçok baraj ve farklı su yapıları projelendirilmişti. 1960 ları takip eden 30 yıl içinde, başta pamuk üretimi olmak üzere Havza daki sulama alanı iki katına çıkmış; bu da, yüksek verim alabilmek amacı ile, nehirlerden artan bir su çekimi ve çok miktarda gübre ve tarım ilacı kullanımı sonucunu doğurmuştu. Bunun sonucunda da, nehirlere dönen drenaj suyunun tuzluluk oranları önemli miktarda artmıştır. Aral Gölü Havzası ile ilgili olarak, Özbekistan da ve Kazakistan da fizibilite aşamasından uygulamaya kadar, müşavirliği Temelsu tarafından (İngiliz ortağı Mott MacDonald ile birlikte) üstlenilmiş olan, Dünya Bankası finansmanı kapsamında iki proje yürütülmüştür; DIWIP ve SYNAS Projeleri. 15
16
17
18
1. Drenaj, Sulama ve Sulak Alan Islah Projesi (DIWIP), Özbekistan Dünya Bankası finansmanlı bu proje (1996-2013), Güney Karakalpakistan'da tarımsal verimliliği artırmayı, drenaj sistemini geliştirmeyi, sulama suyunun etkin bir şekilde dağıtılmasına neden olan engelleri ortadan kaldırma ve aynı zamanda çevresel koruma işlerini ele almıştır. 1960 ve 1980 yılları arasında Amu Darya havzasındaki sulama altyapısında önemli yatırımların ardından, nehre taşınan tuz miktarının azaltılması ve kontrol edilmesi gereği, sulama alanlarındaki drenaj sisteminin geliştirilmesi konusundaki baskıyı arttırdı. Özbekistan ve Türkmenistan devletlerinin Su Kaynakları ve Islah Bakanlıkları arasında, arazilerden boşaltılan/deşarj edilen suyun uygun bir şekilde yönetilmesi ve nehir tuzluluk oranının 1mg/l olacak şekilde sınırlandırılması için 16 Mayıs 1980'de bir protokol imzalandı. Özbekistan'dan Amuderya Nehrine geri dönen drenaj suyunu ele almak amacıyla Sağ Sahil Drenaj Kollektörü tasarlanmıştı. 1990'ların başında 1 milyar $'lık bir fiyat verilen bu iddialı projeye, o dönem uygun bir fon sağlanamamıştı. Dünya Bankası finansmanlı DIWIP projesi kapsamında, Amuderya nın sağ kıyısında, drenaj suyunu toplama ve Aral Denizi ne taşıma amacı ile Güney Karakalpakistan Ana Kollektörü (SKMD) inşa edilmiştir. DIWIP Projesi vasıtası ile pompaja (enerjiye) bağlı olmayan tam çalışan bir drenaj sistemi oluşturulmuş, tarla-arası ve tarla-içi drenaj sistemi artık cazibe ile akar duruma gelmiş, yüksek yeraltı suyu düşmüş ve birçok kurumsal sorun (proje sonrası işletme ve bakım için) ele alınmıştır. 2010 yılı itibarı ile, drenaj suyu yeni kollektör üzerinden (Amuderya ya dönmeden) doğrudan Aral Gölü ne ulaşmıştır. Böylece Amuderya su kalitesinde önemli bir iyileşme sağlanmıştır. 19
ARAL SEA Janadarya (old channel of Amudarya) South Karakalpakstan Main Collector Akchadarya Main Drain (AMD) DIWIP Project Area
2.SirDerya (Seyhun) Kontrol ve Kuzey Aral Denizi Projesi (SYNAS Faz-1), Kazakistan Sirderya nehrinden aşırı su çekilmesi doğrudan çevresel zarara sebep olmuş, Aral Denizi nin seviyesinin düşmesine ve Sirderya nehrinde erozyona yol açmıştır. Bu erozyon membaya doğru taşınmış, nehir kontrol yapılarının işlevini ve sağlamlığını tehdit eder hale gelmiştir. Yetersiz hidrolik altyapı ve nehir kenarındaki bentlerin yüksek akış zamanlarında yeterli taşkın koruması sağlayamaması nedeni ile, Sirderya nın da su taşıma kapasitesi, özellikle kış mevsiminde, kısıtlı hale gelmiştir. Nehrin taşıma kapasitesinin sınırlı olması ve aynı zamanda Chardara barajındaki kısıtlamalar nedeni ile, mevsimsel fazla sular, Kuzey Aral Denizi ve deltalara taşınmak yerine, çöl arazilerine boşaltılmıştır. Dünya Bankası finansmanlı SYNAS Projesi (2002-2007) kapsamında: Aral Gölü nün kuzeyini iyileştirmek için, 2005 yılında, Gölü kuzey ve güney olarak ikiye ayıran, 13 km uzunlukta Kuzey Aral Gölü Seddesi nin inşaatı tamamlanmıştır. O zamandan bu yana, Kuzey Aral daki su seviyesi yükselmekte ve tuzluluk azalmaktadır. Balıkçılık tekrar canlanmıştır. Sirderya nın hidrolik kontrolünün iyileştirilmesi amacıyla su yönetiminin düzenlemesi ve geliştirilmesi sağlanmış, Kuzey Aral Denizi ne su akışının artışını sağlamaya katkıda bulunacak şekilde hidrolik kontrol yapılarının rehabilitasyonu ve yeniden yapımı gerçekleştirilmiş, nehrin su taşıma kapasitesi arttırılmıştır. Chardara Barajı Rehabilitasyonu çalışmalarına başlanmıştır. 21
22
3.Türkmenistan Sulama ve Drenaj Projesi (TIDP) TIDP Projesine ilişkin Müşavirlik Hizmetleri 1995 yılında GIBB ve TEMELSU Ortak Girişimine verilmiştir. Çalışma Dünya Bankası idaresi altında Japon Devletinin Teknik Yardım Hibesi tarafından finanse edilmiştir. Türkmenistan daki sulama faaliyetlerinin tamamının %90 ın üzerindeki bir oranı (i) 1100 km uzunluğundaki Karakum Ana Kanalı (KMC) aracılığıyla ve (ii) Lebap ve Dashowuz İllerinde Amu Derya (Ceyhun) nehrinin sol kıyısı boyunca uzanan 700 000 hektarlık alanı kapsayacak şekilde Amu Derya (Ceyhun) Nehrinden çekilen sular ile gerçekleştirilmektedir. Karakum Ana Kanalı (KMC) Amu Derya (Ceyhun) nehrinden 650 m 3 /san değerine kadar ulaşan debilerle kabul edilmiş uluslararası limit değere kadar yılda ortalama 12 milyar m 3 su çekmektedir. Karakum Kanalı suyu batıya iletmekte ve Lebap, Mary, Ahal ve Balkan İllerinde yaklaşık 1.000.000 hektarlık alanı sulamaktadır. KMC ve sulama şebekesinin büyük çoğunluğu kaplamasızdır. Bu nedenle çok miktarda su Amu Derya (Ceyhun) nehri üzerindeki su alma yapıları, KMC ve su beslenen tarlalar arasında zayi olmaktadır. Lebap ve Dashowuz İllerinde Amu Derya (Ceyhun) nehrinin sol kıyısı boyunca yaklaşık 700 000 hektarlık alan sulanmaktadır ve Amu Derya (Ceyhun) nehrinden yıllık olarak yaklaşık 10 milyar m 3 su çekilmektedir. Yerel kurumlar ve uzmanlar ile işbirliği içerisinde gerçekleştirilen projenin ana bileşenleri şunlardır: 1.İlerde yapılacak ayrıntılı çalışmalar için baz alınacak hazırlık çalışmaları kapsamında seçilen pilot sulama alanlarında Su Yönetimi ve Drenaj Çalışmaları. 2. Kanal üzerinde mevcut iki hidrolik kontrol yapısının yeniden inşa edilmesine ilişkin Fizibilite Çalışması ve bu yapılardan bir tanesine ilişkin ayrıntılı tasarım ve ihale dokümanlarının hazırlanması. 3.KMC için Hidrolik İşletme Çalışması. 23
Sınır Ötesi Suların Yönetimi Dünyamızda, 300 ün üzerine nehir ve 100 adet göl iki ya da daha fazla devlet tarafından paylaşılmaktadır. Bu havzalar 145 devletin bölgesinden geçmektedir ve dünyanın yüzeyinin yaklaşık olarak yarısını kaplamaktadır. Dünya nüfusunun yaklaşık %40 oranı bu havzaların çevresinde yaşamaktadır. 300 e yakın sınır ötesi akifer ile birlikte bu akarsular insanlığa yaşamın sürmesi için gerekli olan, paha biçilemeyen kıymette bir kaynak sunmaktadır. 24
25
Aral Denizi Havzası beş devlet, yani Kırgız Cumhuriyeti, Özbekistan, Tacikistan, Türkmenistan ve Kazakistan arasında paylaşılmaktadır. Bunun bir sonucu olarak, sınır aşan suların yönetimi Aral Denizi havzası açısından her zaman önemli bir konu olmuştur. Bu ülkeler arasında su yönetimi ve su tahsisinin koordinasyonunun sağlanması için çeşitli uluslararası ve bölgesel organizasyonlar oluşturulmuştur. Sovyetler Birliğinin dağılmasının ardından su kaynaklarının yönetimi ile ilgili bazıları genel kapsamlı diğerleri ise Aral Denizi Havzasına özel olan anlaşmalar yapılmıştır. Bu anlaşmalar aynı nehirden yararlanan kıyıdaş devletlerin Sovyetler döneminde tesis edilen su paylaşım kurallarına uymak ve kıyıdaş diğer devletleri etkilemesi muhtemel faaliyetler gerçekleştirmekten kaçınma konusundaki taahhütlerini yansıtmaktadır. Dünya Bankası, uluslararası su yolları üzerinde gerçekleştirilen projelere ilişkin ayrıntılı politikalara ve prosedürlere sahip yegane uluslararası finans kuruluşu olarak öne çıkmaktadır. Dünya Bankası tarafından finanse edilen projeler DB Politikası 7.50 uyarınca hayata geçirilmektedir. Resmi Dünya Bankası prosedürleri, halihazırda yürürlükte olan uluslararası su kanunu ile de uyumlu bir şekilde, uluslararası bir su yolu üzerinde bir proje öneren devletin, daha projenin belirlenmesi aşamasında diğer kıyıdaş devletleri mümkün olabildiğince erken şekilde resmi olarak bilgilendirmesini ve söz konusu kıyıdaş devletlerin olası itirazlarını belirtebilmelerine olanak sağlayacak yeterli ayrıntıları sunmasını gerektirmektedir. 26
Sonuç Yatırım Projeleri için uluslararası finansman temini gelişmekte olan ülkeler açısından iyi bir imkandır. Teknik ve bürokratik kısıtlamalar bu projelerin başlangıcında belirleyici olmalarının yanı sıra aynı zamanda başarılarının önünde yer alan başlıca engellerdir. Bu kısıtlamaların üstesinden gelinmesi amacıyla projeler Proje Döngüsünün her adımı göz önünde bulundurularak en başından itibaren dikkatli bir şekilde tasarlanmalıdır. Her ne kadar her finans kuruluşu kendisine has özelliklere sahip olsa da projelerin geliştirilmesi ve uygulanmasına ilişkin standart minimum gereksinimler söz konusudur. Aral Denizi Havzasında etkin su yönetimi sağlanması açısından mümkün olan ölçüde; bilgisayar tabanlı havza planlaması, zeminin derin yarılıp gevşetilmesi, örnek uygulama alanlarında pilot projeler geliştirilmesi, basınçlı sulama şebekelerinin yaygınlaştırılması ve basınç düşürücü emniyet vanalarının kullanılması gibi yenilikçi (inovativ) teknolojik çözümlerin uygulanması sağlanmalıdır. Bu deneyimlere dayalı olarak yerel paydaşların katılımı ve bu paydaşlar ile ortaklıkların başarının anahtarlarından bir tanesi olduğu sonucuna varılabilir. Projelerin fiziksel bileşenleri, projelerin çoğunda başarılı şekilde hayata geçirilmiş olan pilot uygulama arazilerindeki çalışmalar, çiftçi tarla okulları, teknik çalışma gezileri gibi eğitim ve kapasite geliştirme faaliyetleri ile desteklenmelidir. 27
Hayata geçirilen projelerin sürdürülebilirliği ana hedef olmalıdır. Projeler kapsamında inşa ve/veya rehabilite edilen altyapı kamu açısından faydalı bir niteliktedir ve bunların yönetimi yakın gelecekte Devletin sorumluluğu altında kalabilir. Projelerin tamamının kurumsal bileşeni altında proje tesislerinin işletilmesi ve bakımına ilişkin uygun kurumsal kapasitenin oluşturulması amacıyla teknik yardım sağlanmıştır. Bu Projelerden elde edilen deneyimler aşağıda belirtilen hususları gündeme getirmektedir: (i) Proje planlama ve tasarım aşamalarında titiz ekonomik ve çevresel kriterler uygulanmalıdır; (ii) Proje kapsamı ve tasarımı kilit devlet kurumları arasındaki koordinasyonun zorluğunu göz önünde bulundurmalıdır; (iii) Projelerin uygulanabilirliğinin ve sürdürülebilirliğinin sağlanması amacıyla yetkin ve etkin ulusal yönetim personeli gerekmektedir ve bu personel projenin işletmeye alınması öncesinde istihdam edilecektir; (iv) Eş finansmanın zamanında sağlanması; (v) Zamanında istihdam edilmemesi durumunda projenin etkin şekilde hayata geçirilmesini tehlikeye atabilecek uygun teknik yardım mevcut olmalıdır; (vi) Satın alma, mali yönetim ve inşaat kalite kontrol süreçlerine ciddi şekilde odaklanılmalıdır ve (vii) Yerel kurumların ve yerel teknik müşavir kuruluşların yanı sıra yerel bireysel uzmanların proje hazırlık, tasarım ve inşaat faaliyetlerine dahil olması hayati önem taşımaktadır. 28