The Journal of Academic Social Science Studies International Journal of Social Science Doi number:http://dx.doi.org/10.9761/jasss6886 Number: 54, p. 363-371, Spring I 2017 Yayın Süreci / Publication Process Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date - Yayınlanma Tarihi / The Published Date 23.11.2016 25.03.2017 SINIF ÖĞRETMENİ ADAYLARI İÇİN DEĞERLER DEĞERLİ Mİ? 1 ARE THE VALUES VALUABLE FOR PRE-SERVICE CLASSROOM TEACHERS? Arş. Gör. Dr. Özkan Çelik Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Eğitim Fakültesi Sınıf Eğitimi Anabilim Dalı Bilim Uzmanı Yıldıray Aydın Mustafakemalpaşa Anadolu İmam Hatip Lisesi, Bursa Okt. Osman Köse Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Bölümü Başkanlığı Okt. Zeynep Özdem Köse Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Bölümü Başkanlığı Öz Bu araştırmanın amacı sınıf öğretmeni adaylarının, ilkokul öğrencilerine kazandırılması hedeflenen değerlerin hangilerini daha değerli gördüklerini ve bu değerlerin önemli görülme nedenlerini belirlemektir. Bu genel amaç doğrultusunda Sınıf öğretmeni adaylarının görüşlerine göre ilkokul programlarında kazandırılması hedeflenen değerlerin kazandırılma önceliği nedir?, Kazandırılması öncelikli görülen ilk üç değerin, ilkokulda kazandırılmasının gerekçeleri nelerdir? ve Sınıf öğretmeni adayları tarafından belirlenen bu değerlerin, diğer değerlere göre daha önemli görülmesinin sebepleri nelerdir? sorularına cevap aranmıştır. Araştırma nitel araştırma yöntemi ile desenlenmiştir. Araştırmanın çalışma grubunu, 2015-2016 eğitim öğretim yılı bahar yarıyılında Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Eğitim Fakültesi ve Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Sınıf Öğretmenliği Anabilim Dallarında öğrenim gören 123 sınıf öğretmeni adayı oluşturmaktadır. Öğretmen adayları üçüncü veya dördüncü sınıfta öğrenim görme ve araştırmaya gönüllü olarak katılma ölçütlerine göre belirlenmiştir. Verilerin toplanması aşamasında araştırmacılar tarafından hazırlanan ve iki bölümden oluşan, beş maddelik görüş alma formu kullanılmıştır. Uzman görüşleri alınarak hazırlanan form açık uçlu sorulardan oluşmaktadır. Elde edilen veriler içerik analizi tekniğinden yararlanarak çözümlenmiştir. Araştırma sonucunda sınıf öğretmeni adaylarının sırasıyla Türk Bayrağına ve İstiklal Marşına saygı, Bağımsızlık, Vatanseverlik ve Millet sevgisi değerlerini öncelikli olarak kazandırılması gereken değerler olarak gördükleri tespit edilmiş- 1 Bu çalışma 11-14 Mayıs 2016 tarihleri arasında düzenlenen 15. Uluslararası Sınıf Öğretmenliği Eğitimi Sempozyumunda (USOS2016) sözlü bildiri olarak sunulmuştur.
364 Özkan Çelik & Yıldıray Aydın & Osman Köse & Zeynep Özdem Köse tir. Sınıf öğretmeni adayları bu değerlerin kazandırılmasının gerekliliğine ilişkin ise en sık Ülkeye bağlılık, sevgi, değer verme, koruma, geliştirme, ülkenin varlığı için, İyi ve faydalı bireyler yetiştirmek için, Öğrenmenin yaşça uygun olmasından ve Milli bilinç oluşturmak için ifadelerini kullanmışlardır. Belirlenen bu değerlerin diğer değerlere göre daha önemli olduğunu düşünme sebepleri ise Vatanı sevme ve vatana faydalı olma koşulunu her şeyden önde tutmak ve Bazı değerleri bilmenin öncelik koşulu olması kategorileri altında toplanmıştır. Bu kapsamda yapılacak olan çalışmalarda, araştırmada belirlenen değerler dışındaki değerlerin öğretmen adayları için neden daha az önemli görüldüğünün belirlenmesine ilişkin çalışmalar yapılabileceğine yönelik öneride bulunulmuştur. Anahtar Kelimeler: Sınıf Öğretmeni, Aday Öğretmen, Değer, İlkokul, Değer Eğitimi Abstract The purpose of the current study is to determine which of the values intended to be imparted to elementary school students are seen to be more valuable by the preservice classroom teachers and the reasons why they find them more valuable. For this purpose, answers to the following questions were sought: What should be the priority in imparting the values to elementary school students according to the pre-service classroom teachers?, What are the reasons for imparting three values that are viewed to have the highest priority at elementary education? and Why are these values determined to be more valuable viewed to be more valuable than the others by the pre-service classroom teachers?. The current study was designed according to qualitative research method. The study group of the current research is comprised of 123 pre-service classroom teachers attending the Department of Classroom Teacher Education at the Education Faculty of Bartın University and Muğla Sıktı Koçman University in 2015-2016 academic year. The participants were determined on the basis of the criteria of being thirdyear or fourth-year students and participating in the study on a volunteer basis. In the data collection process, five-item interview form consisting of two parts developed by the researchers was used. This interview form developed by seeking expert opinions is made up of open-ended questions. The collected data were analyzed by using the content analysis technique. At the end of the study, it was found that the pre-service teachers think that the highest priority should be attached to the inculcation of these values Respect for the Turkish flag and national anthem, Independence, Patriotism and Love for nation. The reasons stated by the pre-service teachers to explain why the highest priority should be attached to these values are To develop loyalty and love for the country, to attach importance to it, to protect and develop it and to maintain its existence, To create good and useful citizens, Students age is suitable to learn these values and To create a national consciousness. The reasons for the pre-service classroom teachers to view these values more valuable than the others are gathered under the categories of Giving the highest priority to the requirement of loving the country and wanting to be useful for it and Their being the pre-requisite for learning other values. Further research may look at why the values found to be less valuable in the current study are viewed to be less valuable by pre-service teachers. Keywords: Classroom Teacher, Pre-Service Teacher, Value, Primary School, Value Education GİRİŞ Eğitimin temel amaçlarından biri bireylerin çok boyutlu olarak gelişimlerine yardımcı olmaktır. Günümüzdeki eğitim anlayışı bu temel felsefeye dayanarak bir meslek ya da bilgi kazandırma işinden daha çok bireyin bilişsel ve duyuşsal yeteneklerini geliştirmesine rehberlik etme işi olarak görülmektedir. Bireyler bu rehberlik sürecinde kendi eğilimlerini belirleyecek bazı kişisel kararlar alırlar.
Sınıf Öğretmeni Adayları İçin Değerler Değerli Mi? 365 Davranışları belirleyen bu kararların alınmasında ise ölçüt olarak değerleri ve değer ilkelerini kullanırlar. Davranışların belirlenmesinde bu denli öneme sahip olan değer kavramı pek çok disiplinin konusu olmuş, sosyal bilimler alanında çalışan araştırmacılar tarafından da birçok tanımı yapılmıştır. Bu bağlamda Güngör (1998: 27) değer kavramını, bir şeyin arzu edilebilir veya edilemez olduğu hakkındaki inançlar olarak tanımlamaktadır. Dönmez ve Yazıcı (2008: 187) ise değeri, bir toplum, bir inanç, bir ideoloji içinde veya insanlar arasında kabul edilmiş, benimsenmiş ve yaşatılmakta olan toplumsal, insani, ideolojik veya ilahi kaynaklı her türlü duyuş, düşünüş, davranış, kural ya da kıymet olarak tanımlamaktadır. Ryan ve Bohlin (1999: 42) de yaptıkları tanımda değerlerin, bireylerin neyi isteyip istemedikleri, nelere kıymet verdikleri ve neleri iyi ya da kötü gördüklerine ilişkin kişisel unsurlar olduğunu belirtmektedirler. Yine başka bir tanımda Schwartz (1994: 26; 2012: 3), insanların yaşamlarında neyi önemli gördüklerinin sahip oldukları değerlerle ilgili olduğunu ve bireylerin farklı önem derecelerinde pek çok değere sahip olabileceklerini ifade etmektedir. Değerler, hayatın her aşamasında yer aldığı için, insanlar pek çok zaman değerler hakkında bir yargıya varma, bir değeri seçme ya da bir değeri hayatında kullanma çabası içinde olurlar. Bu çabanın temel amacı değerlerin insan ve toplum hayatını düzenleyecek bir takım kurallara açıktan ya da örtük biçimde yön vermesidir (Çelik, 2016: 23). Tanımlardan ve açıklamalardan hareketle değerlerin bireylerin yaşantıları üzerindeki etkileri farklılık gösterdikleri söylenebilir. Bu nedenle de değerlerin tercih edilme durumu ve öncelik durumu bireyden bireye değişebilmektedir. Farklı eğitim düzeyindeki öğrencilere kazandırılmak amacıyla Milli Eğitim Bakanlığı (MEB) tarafından öğretim programlarına konulan bazı değerler mevcuttur. Öğretim programlarında yer alan bu değerler Temel Eğitim kademesinden başlamak suretiyle, ortaöğretim son sınıfına kadar amacına uygun içerikle birlikte sunulmaktadır. Öğrencilerin değerlerini geliştirmenin amaçlandığı bu süreç için belli bir disiplin ya da süre ayrılmamakta değer kazanımları disiplin kazanımlarıyla birlikte gerçekleştirilmektedir. Dolayısıyla bireyde değerlerin planlı ve kontrollü bir şekilde geliştirilmesinde okulların süreklilik arz eden bir görevi olduğu söylenebilir. Değer öğretimi bir sosyal öğrenmedir ve sosyal öğrenmeler, sosyal rollerin paylaşılmasıyla gerçekleşir. Öğrencilerin değer geliştirmelerine yardımcı olmak amacıyla öğretmenlerin sınıf içinde doğru atmosfer oluşturmaları oldukça önemlidir (Yazıcı, 2006: 508). Özellikle değer öğretiminde sınıf içi doğru atmosfer öğretmenin de değerleri benimseyip benimsememesi ile doğrudan ilişkilidir. Öğretmenin hangi değerleri daha kıymetli gördüğü, hangi değerlerin verilmesini daha öncelikli gördüğü ve buna ilişkin kişisel sebepleri, değer öğretim süreçlerini etkileyebilir. Bu nedenle öğretmenlerin bu konudaki düşüncelerinin bilinmesi önem arz etmektedir. Değerler eğitimi ile ilgili yapılan çalışmalar incelendiğinde, sınıf öğretmeni adaylarının ve öğretmenlerin genel olarak değerlere ilişkin görüşlerini belirlemeye yönelik pek çok araştırmanın yapıldığı (Akkaya, 2013; Can Aran ve Demirel, 2013; Doğan, Uğurlu ve Çetinkaya, 2013; Genç, Tutkun ve Çoruk, 2015; Kurtdede-Fidan 2009; Merter ve Bozkurt, 2014; Nalçacı ve Beldağ 2015; Oğuz 2012) görülmektedir. Özellikle ilkokul döneminde gerçekleştirilen değer eğitiminin kalıcılığı sınıf öğretmenlerinin bu konudaki düşüncelerini ve sorumluluklarını daha da önemli hale getirmektedir. Bu noktadan hareketle yakın zamanda ilkokullarda görev yapacak olan sınıf öğretmeni adaylarının da önem verdikleri değerlere yönelik görüşleriyle MEB in beklentileri arasında benzerlik ve farklılık bu-
366 Özkan Çelik & Yıldıray Aydın & Osman Köse & Zeynep Özdem Köse lunma durumları araştırmanın çıkış noktasını oluşturmuştur. Araştırma ilkokul eğitiminde kazandırılması önemli görülen değerlerin belirlenmesi ve bu değerlerin kazanımı sonucunda etkilerinin neler olacağını ortaya koyması bakımından önemli görülmektedir. Bu amaç kapsamında aşağıdaki sorulara cevap aranmıştır. 1. Sınıf öğretmeni adaylarının görüşlerine göre ilkokul programlarında kazandırılması hedeflenen değerlerin kazandırılma önceliği nedir? 2. Kazandırılması öncelikli görülen ilk üç değerin, ilkokulda kazandırılmasının gerekçeleri nelerdir? 3. Sınıf öğretmeni adayları tarafından belirlenen bu değerlerin diğer değerlere göre daha önemli görülmesinin sebepleri nelerdir? YÖNTEM Çalışmada nitel araştırma yöntemi kullanılmıştır. Araştırma soruları içerik analizi tekniği kullanılarak cevaplamaya çalışılmıştır. Sınıf öğretmeni adaylarının değerlerin önem sırasına yönelik görüşleri derinlemesine incelenmeye çalışılmıştır. Çalışma Grubu Araştırmanın çalışma grubunu, 2015-2016 eğitim öğretim yılı bahar yarıyılında Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Eğitim Fakültesi ve Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Sınıf Öğretmenliği Anabilim Dallarında öğrenim gören 123 sınıf öğretmeni adayı oluşturmaktadır. Öğretmen adayları üçüncü veya dördüncü sınıfta öğrenim görme ve araştırmaya gönüllü olarak katılma ölçütlerine göre belirlenmiştir. Verilerin Toplanması Verilerin toplanması aşamasında araştırmacılar tarafından hazırlanan ve iki bölümden oluşan, beş maddelik görüş alma formu kullanılmıştır. Formun birinci bölümünde bazı demografik özelliklere ilişkin sorular yer almakta, ikinci bölümünde ise araştırmamın alt amaçlarına ilişkin üç soru yer almaktadır. Uzman görüşleri alınarak hazırlanan form revize edildikten sonra aşağıdaki soruların yer almasına karar verilmiştir. 1. İlkokul programında yer alan ve size göre kazandırılması öncelikli olan üç değeri öncelik sırasına göre belirtecek olsanız nasıl bir sıralama yaparsınız? 2. Belirttiğiniz bu değerlerin özellikle ilkokulda kazandırılmasını düşünmenizin sebepleri nelerdir? 3. Belirlediğiniz bu değerleri, diğer değerlere göre daha önemli görme sebepleriniz nelerdir? Öğretmen adaylarının görüşlerini daha rahat ifade edebilmeleri için kendi el yazılarıyla doldurabilecekleri form tercih edilmiştir. Görüş alma formları katılımcılara verilmeden önce araştırmanın amacından kısaca bahsedilmiş ve form sınıf öğretmeni adaylarına tanıtılmıştır. BULGULAR VE YORUMLAR Bu bölümde araştırmada cevap aranan sorulara ilişkin bulgulara yer verilmiştir. Birinci Alt Probleme Ait Bulgular Araştırmanın birinci alt problemine göre sınıf öğretmeni adaylarının görüşleri doğrultusunda ilkokul programlarında kazandırılması hedeflenen değerlerin kazandırılma önceliği belirlenmiştir. Buna göre sınıf öğretmeni adaylarının ilkokulda öncelikli kazandırılmasını düşündükleri ilk üç değer tercihleri Tablo 1 de verilmiştir.
Sınıf Öğretmeni Adayları İçin Değerler Değerli Mi? 367 Tablo 1. Sınıf Öğretmeni Adaylarının Görüşlerine Göre İlkokul Programlarında Kazandırılması Hedeflenen Değerlerin Kazandırılma Önceliği Değer (f) 1.Öncelik 2.Öncelik 3.Öncelik Toplam Bayrağa ve İstiklâl Marşı na Saygı 30 24 11 65 Bağımsızlık 29 13 6 48 Vatanseverlik 16 14 14 44 Millet Sevgisi 12 7 11 30 Millî Birlik Şuuru 4 11 14 29 Saygı 10 7 7 24 Özgürlük 4 7 10 21 Sorumluluk 1 4 4 9 Çalışkanlık 1 1 6 8 Dayanışma 2 4 6 Tarihsel Mirasa Duyarlılık 2 2 1 5 Türk Büyüklerine Saygı 2 2 4 Yardımseverlik 1 3 4 Hoşgörü 2 1 3 Bilimsellik 1 1 2 Sınıf öğretmeni adaylarına yöneltilen İlkokul programında yer alan ve size göre kazandırılması öncelikli olan üç değeri öncelik sırasına göre belirtecek olsanız nasıl bir sıralama yaparsınız? sorusuna verilen cevaplar analiz edildiğinde, öğretmen adaylarının birinci öncelikli olarak Bayrağa ve İstiklal Marşına Saygı, Bağımsızlık, Vatanseverlik, Millet Sevgisi ve Saygı değerlerini sıklıkla ifade ettikleri tespit edilmiştir. Öğretmen adayları bununla birlikte Milli Birlik Şuuru, Özgürlük, Sorumluluk, Çalışkanlık ve Tarihsel Mirasa Duyarlılık değerlerini de birinci öncelikli kazandırılması gereken değerler olarak görmüşlerdir. Öğretmenlerin ikinci ve üçüncü öncelikte kazandırılması gerektiğini düşündükleri değerlerin de birinci öncelikte belirttikleriyle paralellik gösterdiği belirlenmiştir. Bu sonuca göre sınıf öğretmeni adaylarının genel olarak en çok milli değerlerin kazandırılmasını daha öncelikli gördükleri söylenebilir. Sınıf öğretmeni adaylarının programda yer alan Duygu ve Düşüncelere Saygı, Aile Birliğine Önem
368 Özkan Çelik & Yıldıray Aydın & Osman Köse & Zeynep Özdem Köse Verme, Doğa Sevgisi, Temizlik ve Sağlıklı Olmaya Önem Verme ve Misafirperverlik, Estetik, Doğal Çevreye Duyarlılık ve Akademik Dürüstlük gibi değerlere ise hiç vurgu yapmadıkları bulgusuna ulaşılmıştır. İkinci Alt Probleme Ait Bulgular Araştırmanın ikinci alt problemine göre sınıf öğretmeni adaylarının görüşleri doğrultusunda kazandırılması öncelikli görülen ilk üç değerin, özellikle ilkokulda kazandırılmasının gerekçeleri belirlenmiştir. Bu bağlamda araştırmanın birinci alt probleminde belirlenen değerlerin neden özellikle ilkokulda kazandırılması gerektiği daha derinlemesine incelenmiştir. Buna göre sınıf öğretmeni adaylarının bu değerlerin özellikle ilkokulda kazandırılmasının gerekçesi olarak belirttikleri nedenler analiz edilmiştir. Analiz sonuçlarına göre sınıf öğretmeni adayları öncelikli olarak kazandırılması gerektiğini düşündükleri değerlerin özellikle ilkokul çocukları açısından Ülkeye bağlılık ve ülkenin varlığı için, Vatana faydalı bireyler olarak yetişmeleri için, Değeri öğrenmenin yaşça uygun olduğu için, Çocuklarda milli bilinç oluşturmak için, Karakter gelişimini sağlamak için, Kişiler arası saygı ve huzur için, Verilen görevi yerine getirmede sorun yaşamamaları için, Geçmişini bu yaşlarda öğrenip geleceğe güçlü ilerlemesi için, Sosyal yaşamlarını desteklemek için, Tüm değerlerin temelinde milli değerler olduğu ve ilkokulda öğrenilmesi gerektiği için, Kendi ihtiyaçlarını karşılayabilmeleri için, Gelişim düzeylerine uygun olduğu için ve Yaşantı haline getirilmesi için önem taşımasından dolayı bu dönemde kazandırılması gerektiğini ifade etmişlerdir. Bu sonuçlara göre sınıf öğretmeni adayları öğrencilerin milli değerleri ilkokul düzeyinde kazanmalarını gerekli gördükleri, ilkokul dönemini karakter gelişiminin kritik süreçleri olarak gördükleri ve ilkokul çocuklarını insanlığın ve ülkenin geleceği olarak görüp yetişmelerine katkı sağlamak için belirledikleri değerlerin özellikle ilkokul döneminde kazandırılmasının uygun olduğunu belirtmişlerdir. Sınıf öğretmeni adaylarının bu alt probleme ilişkin soruya verdikleri cevaplardan bazı örnekler aşağıda yer almaktadır. Ö3- Ülkesine bağlı, vatanına saygılı ve kültürel miraslarına değer veren bireyler yetiştirmek için önemlidir. Ö11- Bu üç değer, bu vatan bayrağı altında bulunan her öğrenciye kazandırılmalı ki vatansever bireyler yetişsin. Ö17- Vatanını milletini seven her öğrenci, elde edeceği başarıyı vatanı ve milleti için yapacağını bilir. Bu doğrultuda başarılı olur. Ö25- Kişinin vatanını sevmesi, bayrağına, marşına, büyüklerine saygı duyması gerekir. Bu da küçüklükten kazanılmalı. Ö81- İlkokuldaki öğrenciler bu bilinçle yetişmeli ve ülkesini milletini sevmeli, korumalı. Küçükken bu şekilde büyürse, ilerideki fikirleri bu temellerin üzerine kurulur ve daha bilinçli birey olur. Ö106- İlkokulda bu davranışları kazanan kişi, haklarını daha iyi savunur, vatanına sahip çıkar. Ö113- Vatanına, milletine hayırlı bir insan olmak için bu 3 değer bence olmazsa olmazlar. İleride daha iyi işler başarabilmeleri için bu 3 değer ilkokulda öğretilmelidir. Üçüncü Alt Probleme Ait Bulgular Araştırmanın üçüncü alt problemine göre sınıf öğretmeni adaylarının görüşleri doğrultusunda belirlenen bu değerlerin diğer değerlere göre daha önemli görülmesinin sebepleri belirlenmiştir. Buna göre sınıf öğretmeni adayları Vatanı sevme ve faydalı olmanın her şeyden önde gelmesi, Belirtilen değerlerin, diğer değerleri kazandırmanın ön koşulu olması, Türk varlığı ve devamlılığını benimsetmenin gerekliliği, Birleştirici kavramlar içermesi, Toplum huzurunu sağlamada yardımcı olması, İnsani değerler ol-
Sınıf Öğretmeni Adayları İçin Değerler Değerli Mi? 369 ması, Karakter ve kişilik gelişiminin en önemli parçası olması, İyi bir vatandaş olmanın koşulu olması, Günlük yaşamda en fazla karşılaşılan değerler olması, Ortak değerler olarak görülmeleri ve Bireyi başarılı kılmak için gerekli olması özelliklerinden dolayı belirttikleri değerlerin diğer değerlere göre kazandırılmasının daha öncelikli olduğunu ifade etmişlerdir. Öğretmen adaylarının bu ifadelerine bağlı olarak bazı değerlerin bireyin gelişimi ve toplumsal hayatın devamlılığı açısından diğer değerlere göre daha kritik görüldüğü söylenebilir. Ö56- Belirlediğim değerler olmadan diğer değerler olmaz eksik kalır. Ö59- Çünkü bu üç değer olmadan diğerlerinin de olmayacağını düşünüyorum. Ö65- Bir insan vatanını sevmezse bu vatanı korumak, geliştirmek için çaba harcamaz. Ö73- İlk olarak millet bilincini, birliğini ve kardeşliğimizi pekiştirmemiz, benimsememiz gerekir. Ö98- Bağımsız olmadıkça diğer değerler kazanılamaz. Vatanını sevmeyen diğer milli değerleri kavrayamaz. Sorumluluk bilinci olmayan diğer insani değerleri anlayamaz. Ö119- Bu 3 değer bir insana kazandırılmamışsa, hiçbir şekilde faydalı olamaz. Sağlam bir karakteri de olamaz. Ülkesine ihanet eder, suç işler vb. olaylar meydana gelir. TARTIŞMA, SONUÇ VE ÖNERİ- LER Araştırmada sınıf öğretmeni adaylarının öncelikli olarak kazandırılmasını düşündükleri değerler, bu değerlerin özellikle ilkokulda kazandırılmasının gerekçeleri ve diğer değerlere göre bu değerlerin daha önemli görülme sebepleri araştırılmıştır. Araştırma sonuçları incelendiğinde sınıf öğretmeni adaylarının öncelikli olarak Bayrağa ve İstiklal Marşına Saygı, Bağımsızlık, Vatanseverlik, Millet Sevgisi gibi milli değerlerin kazandırılması gerektiğini ifade ettikleri tespit edilmiştir. Bununla birlikte Özgürlük, Sorumluluk, Çalışkanlık ve Tarihsel Mirasa Duyarlılık gibi değerlerinde öncelikle kazandırılması gerektiğine yönelik görüşler tespit edilmiştir. Öğretmen adayları programda yer alan Duygu ve Düşüncelere Saygı, Aile Birliğine Önem Verme, Doğa Sevgisi, Temizlik ve Sağlıklı Olmaya Önem Verme ve Misafirperverlik, Estetik, Doğal Çevreye Duyarlılık ve Akademik Dürüstlük gibi değerlere ise görüşlerinde hiç yer vermemişlerdir. Bu durum belirtilen değerlere önem verilmediği anlamı taşımamalıdır. Katılımcıların kazandırılmasını önemli gördükleri değerleri ifade etme biçimleri böyle bir sonucun çıkmasında etkili olabilir. Selvitopu, Bora ve Taş ın (2014: 984) yaptıkları araştırmada da öğrencilere kazandırılması gereken değerlere ilişkin veli görüşleri alınmış ve milli değerlere daha fazla önem veren velilerin, okulun çocuklara öncelikli olarak vatan, millet ve tarih sevgisini aşılaması gerektiğini düşündükleri sonucuna ulaşılmıştır. Memişoğlu da (2013: 421) ilkokul öğretmenlerinin Sosyal Bilgiler programında yer alan bütün değerlere önem verdikleri, bununla birlikte vatanseverlik, duygu ve düşüncelere saygı, sorumluluk değerlerine daha fazla önem verdikleri sonucuna ulaşmıştır. Yine Yiğittir (2010: 213) ilkokul öğrenci velilerinin katılımıyla gerçekleştirdiği araştırmasında önem sırasına göre yapılan tercihlerde milli, geleneksel ve ahlaki değerlerin ön plana çıktığını, demokratik ve çevreyle ilgili değerlerin yeterince tercih edilmediğini tespit etmiştir. Sınıf öğretmeni adaylarının da kişisel değer tercihlerinin toplumu temsil edebilecek öğrenci velileriyle aynı olduğu görülmektedir. Bu araştırmaların sonuçları çalışmamızın sonuç-
370 Özkan Çelik & Yıldıray Aydın & Osman Köse & Zeynep Özdem Köse larıyla benzerlik göstermektedir. Balcı ve Yanpar-Yelken (2013: 203) ise çalışmamızın bulgularında sınıf öğretmenleri tarafından kazandırılması öncelikli görülen Bayrağa ve İstiklal Marşına Saygı, Vatanseverlik gibi değerlerin öğrencilere kazandırmada, öğretmenlerin en az düzeyde güçlük yaşadıklarını ve zorlanmadıklarını tespit etmişlerdir. Araştırmanın bir başka sonucuna göre; sınıf öğretmeni adaylarının görüşleri doğrultusunda kazandırılması öncelikli görülen ilk üç değerin, özellikle ilkokulda kazandırılmasının gerekçeleri belirlenmiştir. Sınıf öğretmeni adaylarının bu değerlerin özellikle ilkokulda kazandırılmasının gerekçesi olarak; Ülkeye bağlılık ve ülkenin varlığı için, Vatana faydalı bireyler olarak yetişmeleri için, Değeri öğrenmenin yaşça uygun olduğu için, Çocuklarda milli bilinç oluşturmak için, Karakter gelişimini sağlamak için, Kişiler arası saygı ve huzur için, Verilen görevi yerine getirmede sorun yaşamamaları için, Geçmişini bu yaşlarda öğrenip geleceğe güçlü ilerlemesi için, Sosyal yaşamlarını desteklemek için, Tüm değerlerin temelinde milli değerler olduğu ve ilkokulda öğrenilmesi gerektiği için, Kendi ihtiyaçlarını karşılayabilmeleri için, Gelişim düzeylerine uygun olduğu için ve Yaşantı haline getirilmesi için cevaplarını verdikleri tespit edilmiştir. Araştırmanın bu sonucunda öğretmen adaylarının genellikle milli değerlerin erken yaşlarda öğretilmesini faydalı bulduklarına vurgu yaptıkları tespit edilmiştir. Genç, Tutkun ve Çoruk un (2015: 386) çalışmalarında da sınıf öğretmenlerinin değerlerin toplumsal hayatın devamını sağladığına yönelik ifadeler kullandıkları tespit edilmiştir. Bu anlamda değerlerin özellikle ilkokul yıllarında kazandırılması önemli görülmüştür. Araştırmanın diğer bir alt problemine göre sınıf öğretmeni adaylarının belirledikleri değerleri, diğer değerlere göre daha öncelikli görmelerinin sebepleri belirlenmeye çalışılmıştır. Sonuçlara göre sınıf öğretmeni adayları Vatanı sevme ve faydalı olmanın her şeyden önde gelmesi, Belirtilen değerleri diğer değerleri kazandırmanın ön koşulu olması, Türk varlığı ve devamlılığını benimsetmenin gerekliliği, Birleştirici kavramlar içermesi nin değeri, diğer değerlerden daha fazla öne çıkardığını ifade etmişlerdir. Öğretmen adayları milli değerleri temele alarak bu soruyu cevaplamışlar ve milli değerlerin diğer değer kazanımlarına göre daha önemli olduğunu ifade etmişlerdir. Sınıf öğretmeni adayları gerekçelerinde milli unsurları içeren değerlerin daha öncelikli kazandırılması gerektiğine sıklıkla vurgu yapmışlardır. Çetin e (2015: 452) göre Türk milleti olarak bizim millî değerlerimiz, vatan sevgisi, bayrak, millî marş, istiklal, dinî inançlarımız, gelenek ve göreneklerimiz, yakın tarihimizde geçirmiş olduğumuz mücadeleler, devlet ve millet büyüklerimiz, tarihî kişiliklerimiz vb. sayılabilir. Bu değerler araştırmamıza katılan sınıf öğretmenlerince de diğer bütün değerlerin önkoşulu olarak görülmüştür. Bu değerlerin kazandırılması sınıf öğretmenleri tarafından toplumun huzuru ve devamlılığı açısından daha önemli görülmüştür. Ancak bu noktada diğer değerlere yeterli vurgunun yapılmamış olması o değerlerin ihmal edildiği anlamı taşımamalıdır. Bu araştırmada sınıf öğretmeni adaylarının öncelikli kazandırılması gerektiğini düşündükleri değerler ve bunlara ilişkin nedenler belirlenmiştir. Yapılacak olan çalışmalarda, araştırmada belirlenen değerler dışındaki değerlerin öğretmen adayları için neden daha az önemli görüldüğünün belirlenmesine yönelik çalışmalar yapılabilir. KAYNAKÇA Akkaya, N. (2013). Eğitim Fakültesi Öğrencilerinin Değer Tercihleri (DEU. Buca Eğt. Fak. Örneği). Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi/TSA, (2), 69-82. Balcı, F. A. & Yanpar-Yelken, T. (2013). İlköğretim Sosyal Bilgiler Programında Yer Alan Değerler Ve Değer Eğitimi Uygulamaları Konusunda Öğretmen Görüşleri. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim
Sınıf Öğretmeni Adayları İçin Değerler Değerli Mi? 371 Fakültesi Dergisi (KEFAD), 14(1), 195-213. Can-Aran, Ö. & Demirel, Ö. (2013). Dördüncü ve Beşinci Sınıf Öğretmenlerinin Sosyal Bilgiler Dersinde Değerler Eğitimi Uygulamalarına İlişkin Görüşleri. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 12(46), 151-168. Çelik, Ö. (2016). Disiplinler Arası Yaklaşımla Değer Öğretiminde Yaratıcı Drama Yönteminin Kullanılması. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Çetin, Ş. (2015). Milli Değerlerin Öğretimine Yönelik Tutum Ölçeği (MDÖTÖ) geçerlik ve Güvenirlik Çalışması. Turkish Studies, 10(11), 447-460. Doğan, S., Uğurlu, C. T., & Çetinkaya, M. (2013). Öğretmenlerin değerler Eğitimi Üzerine Görüşleri. 4. Ulusal Lisansüstü Eğitim Sempozyumu. Sakarya: Sakarya Üniversitesi. Dönmez, C. & Yazıcı, K. (2008). T.C. İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük konularının Öğretimi. Ankara: Nobel. Genç, S. Z., Tutkun, T., & Çoruk, A. (2015). Değer ve eğitimi Sorunsalı: Sınıf Öğretmenlerinin Görüşlerine Göre Durum Tespiti. Eğitimde Kuram ve Uygulama, 11(2), 374-397. Güngör, E. (1998). Değerler Psikolojisi Üzerinde Araştırmalar. İstanbul: Ötüken Neşriyat. Kurtdede-Fidan, N. (2009). Öğretmen Adaylarının Değer Öğretimine İlişkin Görüşleri. Kuramsal Eğitimbilim, 2(2), 1-18. Memişoğlu, H. (2013). İlköğretim 4 ve 5. Sınıf öğretmenlerinin Sosyal Bilgiler Dersinde Değerler Eğitimine İlişkin Görüşleri. International Journal of Social Science, 6(3), 405-425. Merter, F. & Bozkurt, E. (2014). Sınıf Öğretmenliği Bölümü Öğrencilerinin Değerler Eğitimine İlişkin Görüşleri. Turkish Studies, 9(5), 441-451. Nalçacı, A. & Beldağ, A. (2015). İlköğretim 4. ve 5. sınıf sosyal bilgiler dersindeki değerlerin kazandırılması ile ilgili öğretmen görüşleri. International Journal of Eurasia Social Sciences, 6(21), 67-81. Oğuz, E. (2012). Öğretmen Adaylarının Değerler ve Değerler Eğitimine İlişkin Görüşleri. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 12(2), 1309-1325. Ryan, K. & Bohlin, K. (1999). Building Character in Schools: Practical Ways To Bring Moral Instruction to Life. San Francisco: Jossey-Bass Inc. Schwartz, S. H. (1994). Are There Universal Aspects İn The Structure And Contents Of human Values? Journal of Social Issues, 50(4), 19-45. Schwartz, S. H. (2012). An Overview of The Schwartz Theory of Basic Values. Online Readings in Psychology and Culture, 2(1), http://dx.doi.org/10.9707/2307-0919.1116. Selvitopu, A., Bora, V., & Taş, A. (2014). Ortaöğretim Öğrencilerine Kazandırılması Gereken Değerlere İlişkin Velilerin Okuldan Beklentileri. K. Ü. Kastamonu Eğitim Dergisi, 2(3), 979-994. Yazıcı, K. (2006). Değerler Eğitimi'ne Genel Bir Bakış. Türklük Bilimi Araştırmaları (TÜBAR), Bahar(19), 499-523. Yiğittir, S. (2010). İlköğretim Öğrenci Velilerinin Okullarda Kazandırılmasını Arzuladığı Değerler. Değerler Eğitimi Dergisi, 8(19), 207-223.
372 Özkan Çelik & Yıldıray Aydın & Osman Köse & Zeynep Özdem Köse