KONUT DIġI YAPILARDA ĠKLĠMLENDĠRME SANTRALLERĠNĠN TASARIMI. YÜKSEK LĠSANS TEZĠ Mak. Müh. Sertaç ERTEM ( )

ĠSTANBUL TEKNĠK ÜNĠVERSĠTESĠ FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ KONUT DIġI YAPILARDA ĠKLĠMLENDĠRME SANTRALLERĠNĠN TASARIMI YÜKSEK LĠSANS TEZĠ Mak. Müh. Sertaç ERTEM (503021121) Tezn Ensttüye Verldğ Tarh : 19 Aralık 2005 Tezn Savunulduğu Tarh : 02 ġubat 2006 Tez DanıĢmanı : Dğer Jür Üyeler Prof.Dr. Cem PARMAKSIZOĞLU Prof.Dr. Nurdl ESKĠN (Ġ.T.Ü) Yrd.Doç.Dr. Murat ÇAKAN (Ġ.T.Ü) ġubat 2006

ÖNSÖZ Günümüzde br klmlendrme sstemnn temel amacı, nsanların daha konforlu br ortam çersnde yaģamalarını sağlamak veya br endüstryel Ģlem çn, gerekl olan çevre ortamı oluģturmaktır. Bu amacın gerçekleģtrleblmes çn klmlendrme konusu mühendsler ve tasarımcılar tarafından cddyetle ele alınmaktadır. Ġklmlendrme yüklernn hesabında, yük bleģenlernn ve etk düzeylernn göz önüne alınması çn, değģk kaynaklarda, brbrlernden gerek yöntemlern ve gerekse verlern ayrıntılarında farklılıklar çeren hesaplama yöntemler le karģılaģılablr. Ġklmlendrme le lgl çoğu akademk ve endüstryel çevrelern, üzernde uzlaģtıkları belrl br yöntem olmamakla brlkte, mevcut yöntemlerdek mantık benzerdr. Ashrae Temel El Ktabı nda önerlmģ olan CLTD/CLF metodunun ncelendğ bu tez çalıģmasının, konuyla lglenenlere faydalı olmasını temenn edyorum. Bu tez çalıģmasıyla brlkte klmlendrme sstemlernn tasarımının ne kadar genģ, öneml ve halen üzernde çalıģılan br konu olduğunu öğrendm. Ben bu konuda çalıģmaya sevk eden, blgs ve tecrübeleryle bana yol gösteren kıymetl tez danıģmanım Prof.Dr. Cem PARMAKSIZOĞLU na teģekkürlerm sunarım. ÇalıĢmanın özellkle programlama aģamasında fkrlerne danıģtığım değerl arkadaģım Y.Müh. ġenol PĠġKĠN e ve çalıģma arkadaģım Y.Müh. Kağan ÇALIġKAN a ayrıca teģekkür ederm. Bugünlerme gelmemde madd ve manev destekler le dama yanımda olan aleme de teģekkürü borç blrm. ġubat 2006 Sertaç ERTEM

ĠÇĠNDEKĠLER ÖNSÖZ KISALTMALAR TABLO LĠSTESĠ ġekġl LĠSTESĠ SEMBOL LĠSTESĠ ÖZET SUMMARY v v v x x x 1. GĠRĠġ 1 2. SOĞUTMA YÜKÜ KAVRAMI 3 2.1 Ortam Soğutma Yükü 3 2.2 Soğutma Yükü Hesabında Kullanılan Yöntemler ve Soğutma Yüküne Etk Eden Faktörler 4 2.3 Yaz Ġklm Tesslernde GüneĢn Tesr 7 3. SOĞUTMA YÜKÜ HESABINDA ORTAM BĠLEġENLERĠ 11 3.1 Yapı Elemanlarından Olan Isı Kazancı 11 3.1.1 DıĢ Duvar ve Çatıdan Olan Isı Kazancına Bağlı Soğutma Yükü 11 3.1.2 Pencerelerden Olan Isı Kazancına Bağlı Soğutma Yükü 18 3.1.2.1 Pencereden Ġletmle Olan Isı Kazancı 19 3.1.2.2 Pencerelerden GüneĢ IĢınımı Ġle Olan Soğutma Yükü 21 3.1.3 Ġç Duvar, Tavanlar, Bölmeler ve Zemnlerden Olan Isı Kazancına Bağlı Soğutma Yükü 26 3.2 Aydınlatma Olan Isı Kazancına Bağlı Soğutma Yükü 26 3.3 Ġnsanlardan Olan Isı Kazancına Bağlı Soğutma Yükü 31 3.4 Chazlardan Olan Isı Kazancına Bağlı Soğutma Yükü 33 3.5 Elektrk Motorlarından Olan Isı Kazancına Bağlı Soğutma Yükü 39 3.6 Havalandırma ve Enfltrasyondan Olan Isı Kazancına Bağlı Soğutma Yükü 42 3.6.1 Havalandırma 42 3.6.2 Hava Sızması (Enfltrasyon) 43 3.6.3 Soğutma Yükü Hesaplarında Kullanılan Havalandırma ve Enfltrasyon EĢtlkler 43 4. SOĞUTMA YÜKÜ HESABI ĠÇĠN YAZILIM GELĠġTĠRĠLMESĠ VE DOĞRULANMASI 45 4.1 Soğutma Yükü Hesabı Yapılacak Örnek Odanın Özellkler 45

4.2 Özellkler Verlen Örnek Odanın Soğutma Yükünün Elle Hesaplanması 46 4.3 Özellkler Verlen Örnek Odanın Soğutma Yükünün SYHP_v2.0 Programı le Hesaplanması 53 4.3.1 Programın Kullanımı 54 4.3.1.1 Tasarım Blglernn Grlmes 56 4.3.1.2 Ortam Özellklernn Grlmes 57 4.3.1.3 Belrl Br Gün Ġçn Soğutma Yükünün Hesaplanması 61 4.3.1.4 Maksmum Soğutma Yükü Hesabı 62 4.4 Özellkler Verlen Örnek Odanın Soğutma Yükünün Carrer Programı le Hesaplanması 64 5. SOĞUTMA YÜKÜ HESAPLANAN MAHALDE SANTRAL SEÇĠMĠ ĠÇĠN FĠYAT ANALĠZĠ 68 5.1 Eğr Uydurma Yöntem 68 5.2 Ekonomk Analz Menüsü 71 6. ĠKLĠMLENDĠRME SANTRALĠ SEÇĠMĠ 73 6.1 Yaz ĠĢletm 73 6.1.1 Soğutma Yükü 74 6.1.2 Kurutma Yükü 74 6.1.3 Hava Debs 74 6.1.4 Gren Havanın Durumu 75 6.1.5 Soğutma Kapastes 75 6.1.6 Son Isıtma 75 6.2 KıĢ ĠĢletm 76 6.2.1 Isıtma Yükü 76 6.2.2 Hava GrĢ 76 6.2.3 Nemlendrme 77 6.2.4 Sonradan Isıtma 77 6.3 Örnek Oda Ġçn Santral Seçm 78 6.3.1 Örnek Oda Ġçn Yaz ĠĢletm 78 6.3.2 Örnek Oda Ġçn KıĢ ĠĢletm 80 7. SONUÇLAR 82 7.1 Maksmum Soğutma Yükünün OluĢtuğu Zamanlar 82 7.2 Örnek Oda Ġçn Ortam BleĢenlernden OluĢan Toplam Soğutma Yüklernn Grafksel Gösterm 84 7.3 Sonuç ve Önerler 91 KAYNAKLAR 93 ÖZGEÇMĠġ 95 v

KISALTMALAR ASHRAE : Amercan Socety of Heatng Refrgeratng and Ar-Condtonng Engneers CLTD : Coolng Load Temperature Dfference CLF : Coolng Load Factor SHG : Solar Heat Gan SHGF : Solar Heat Gan Factor SC : Shadng Coeffcent TETD : Total Equvalent Temperature Dfferental TA : Tme Averagng TFM : Transfer Functon Method SYHP_v2.0 : Soğutma Yükü Hesap Programı Versyon 2.0 OBF : SYHP_v2.0 le Carrer hesaplamaları arasındak Ortalama Bağıl Fark (Carrer refererans olarak alınmıģtır). v

TABLO LĠSTESĠ Sayfa No Tablo 2.1: Soğutma yükü hesabı çn gerekl Ģlem adımları ve eģtlkler... 6 Tablo 2.2: 21 Temmuz ve 40 kuzey enlem çn güneģ-hava(sol-ar) sıcaklıkları (α/h o = 0,026)[3]... 9 Tablo 2.3: 21 Temmuz ve 40 kuzey enlem çn güneģ-hava(sol-ar) sıcaklıkları (α/h o = 0,052)[3]... 10 Tablo 2.4: Günlük sıcaklık aralığı yüzdes [3]... 10 Tablo 3.1: Çatı ve duvarlarda kullanılan bazı malzemelern özellkler [1,4]... 12 Tablo 3.2: Standart bazı çatılar çn kod numaraları [1,4]... 13 Tablo 3.3: Standart bazı duvarlar çn kod numaraları [1]... 13 Tablo 3.4: Çatılarda soğutma yükü hesabı çn soğutma yükü sıcaklık farkı değerler (CLTD) [1]... 15 Tablo 3.5: Duvarlarda soğutma yükü hesabı çn soğutma yükü sıcaklık farkı değerler (CLTD) [1]... 16 Tablo 3.6: Duvar ve çatılar çn ay ve enleme göre CLTD düzeltme sayıları, kuzey enlemler çn [1]... 17 Tablo 3.7: ÇeĢtl pencereler çn ısı geçģ katsayıları [2,5]... 20 Tablo 3.8: Camlardan letmle olan ısı kazancının hesaplanması çn kullanılan CLTD değerler [4]... 20 Tablo 3.9: ÇeĢtl pencereler çn gölge katsayıları [2,5]... 22 Tablo 3.10: Pencereler çn maksmum güneģ ısı kazancı faktörü (SHGF), W/m², kuzey enlemler çn [2,5]... 23 Tablo 3.11: Ġç gölgesz pencereler çn soğutma yükü faktörler (CLF) [1]... 25 Tablo 3.12: Ġç gölgel pencereler çn soğutma yükü faktörler (CLF) [1]... 25 Tablo 3.13: Aydınlatma yer ve hava akımına bağlı a katsayıları [1,4]... 28 v

Tablo 3.14: Zemn yapısı ve hava akımına bağlı olarak aydınlatmanın b sınıflandırmaları [1,4]... 28 Tablo 3.15: Aydınlatma çn soğutma yükü faktörler (CLF) [1]... 29 Tablo 3.16: Ġnsanlardan olan duyulur ve gzl ısı kazancı [3]... 33 Tablo 3.17: Ġnsanlar çn duyulur ısı soğutma yükü faktörler [1]... 33 Tablo 3.18: Chazlardan olan duyulur ve gzl ısı kazancı [4,12]... 37 Tablo 3.19: ÇeĢtl ev aletlernden olan duyulur ve gzl ısı kazancı değerler [4,12]... 38 Tablo 3.20: Krl havayı dıģarı atan chazlar çn CLF değerler [1]... 39 Tablo 3.21: Krl havayı dıģarı atamayan chazlar çn CLF değerler [1]... 39 Tablo 3.22: Standart bazı motorlar çn özellk ve ısı kazancı değerler [3]... 41 Tablo 3.23:Maksmum motor yüklenmes halnde motor gücü çarpım katsayıları[3]... 41 Tablo 4.1: Çatı çn yaz aylarında hesaplanan en yüksek CLTD lerdek soğutma yükler... 47 Tablo 4.2: Pencereler çn yaz aylarındak soğutma yükler... 49 Tablo 4.3: Duvarlar çn yaz aylarındak soğutma yükler... 50 Tablo 4.4: Krtk zamanın belrlenmes çn toplam soğutma yükü değerler... 50 Tablo 4.5: Seçlen krtk zaman çn yapı bleģenlernden olan soğutma yükü değerler... 51 Tablo 4.6: Örnekte tüm ısı kazançlarından hesaplanan toplam soğutma yükü... 53 Tablo 4.7: SYHP_v2.0 progamının maksmum soğutma yükünün oluģtuğu zaman çn sonuç çıktısı... 63 Tablo 4.8: Carrer programında örnek oda çn yapılan hesapların sonuç çıktısı... 67 Tablo 6.1: Yaz Ģletmndek hava hal tanımları... 73 Tablo 6.2: KıĢ Ģletmndek hava hal tanımları... 76 Tablo 6.3: Örnek oda çn yaz Ģletmndek hava hal tanımları... 80 Tablo 6.4: Yön artırımı % Z H [9]... 80 Tablo 6.5: Örnek oda çn kıģ Ģletmndek hava hal tanımları... 81 Tablo 7.1: Maksmum soğutma yükler... 82 v

ġekġl LĠSTESĠ Sayfa No ġekl 2.1: Anlık ısı kazancı ve anlık soğutma yükü arasındak ısı akıģının Ģematk olarak gösterlmes [4]... 3 ġekl 3.1: Aydınlatmanın soğutma yüküne ısıl depolama etks [4]... 27 ġekl 4.1: Örnek oda plan resm... 46 ġekl 4.2: Ana menü... 54 ġekl 4.3: Hesaplama kısmı penceres... 55 ġekl 4.4: Tasarım blgler grģ penceres... 56 ġekl 4.5: Ortam blgler grģ penceres... 57 ġekl 4.6: DıĢ duvar ve çatı blgler grģ penceres... 57 ġekl 4.7: DıĢ pencere blgler grģ penceres... 58 ġekl 4.8: Ġç ortam blgler grģ penceres... 59 ġekl 4.9: Ġç ortama btģk yapı elemanları, havalandırma, enfltrasyon... 60 ġekl 4.10: Belrl br gün çn soğutma yükü hesap penceres... 61 ġekl 4.11: Carrer programında örnek oda çn klm ve coğraf Ģartların tanımlandığı pencere... 64 ġekl 4.12: Carrer programında örnek oda çn ç ortam bleģenlern tanımlanması 65 ġekl 4.13: Carrer Programında çalıģma aralıklarının belrlenmes... 65 ġekl 4.14: Carrer programında hesapların stendğ zamanın belrlenmes... 66 ġekl 5.1: Ekonomk analz penceres... 71 ġekl 6.1: Pskometrk dyagramında br klma tessatının hesaplama örneğ... 73 ġekl 6.2: Örnek oda çn pskometrk dyagramda yaz ve kıģ Ģletm... 78 v

ġekl 7.1: Örnek oda çn Hazran ayı çalıģma saatlernde toplam soğutma yükler... 82 ġekl 7.2: Örnek oda çn Temmuz ayı çalıģma saatlernde toplam soğutma yükler... 83 ġekl 7.3: Örnek oda çn Ağustos ayı çalıģma saatlernde toplam soğutma yükler... 83 ġekl 7.4: Aylara göre duvarlardan olan toplam soğutma yükler... 84 ġekl 7.5: Aylara göre pencerelerden olan toplam soğutma yükler... 85 ġekl 7.6: Aylara göre çatılardan olan toplam soğutma yükler... 86 ġekl 7.7: Aylara göre nsanlardan olan toplam soğutma yükler... 87 ġekl 7.8: Aylara göre aydınlatmadan olan toplam soğutma yükler... 88 ġekl 7.9: Aylara göre motorlardan olan toplam soğutma yükler... 89 ġekl 7.10: Aylara göre havalandırma ve enfltrasyondan olan toplam soğutma yükler... 90 x

SEMBOL LĠSTESĠ A : Toplam yüzey alanı (m 2 ) c,c p : Özgül ısı (kj/kgk) CLF : Soğutma yükü faktörü CLTD : Soğutma yükü sıcaklık farkı ( C) CLTD d : DüzeltlmĢ soğutma yükü sıcaklık farkı ( C) F : GüneĢ ısı kazanç katsayısı f : Çatı hava akım faktörü F FL : AkıĢ kayıp faktörü F LM : Motor yükü F RA : Chaz grģ enerjsnden ıģınımla yayılan mktar F sa : Armatür faktörü F UA : Chaz kullanım faktörü F ul : Aydınlatma kullanım faktörü F UM : Motor kullanım faktörü h : Antalp (kj/kg) h 0 : DıĢ yüzeydek taģınım ve uzun dalga ıģınımı le olan ısı geçģ katsayısı (W/m 2 K) I T : Yüzey üzerne düģen toplam güneģ ıģınımı (W/m 2 ) K : Toplam ısı geçģ katsayısı (W/m 2 K) l : Hava değģm (h -1 ) LM : Soğutma yükü sıcaklık farkı düzeltme katsayısı m : Kütlesel deb (kg/h) N : Ġnsan sayısı P : Motor gücü (W) Q s : Ortama gren hava mktarı (L/s) q : Isı kazancı, soğutma yükü (W) q d : Duyulur ısı kazancı (W) q g : Gzl ısı kazancı (W) q : Chazın toplam katalog veya etket gücü (W) q/a : Isı akısı (W/m 2 ) SC : Gölge katsayısı SHG : GüneĢ enerjs ısı kazancı (W/m 2 ) SHGF : GüneĢ enerjs ısı kazancı faktörü (W/m 2 ) T : Sıcaklık ( C) w : Özgül nem (kg su buharı/kg kuru hava) YR : Yüzey reng katsayısı : Yön artırım katsayısı Z H x

α : Yüzeyn güneģ ıģınımı yutma katsayısı ε : Yüzeyn yarı küresel ıģınım yayma katsayısı φ : Bağıl nem (%) η : Motor verm : Yoğunluk (kg/m 3 ) Δh : Antalp farkı (kj/kg) ΔR : Gökyüzü ve çevredek csmlerden yüzey üzerne düģen uzun dalga ıģınımı le dıģ hava sıcaklığındak syah csmn yaydığı ısı ıģınımı arasındak fark (W/m 2 ) ΔT : Sıcaklık farkı ( C) x

KONUT DIġI YAPILARDA ĠKLĠMLENDĠRME SANTRALLERĠNĠN TASARIMI ÖZET Ortam ısı kazancı, verlen br zamanda ortam çnde üretlen veya o ortama gren ısı mktarıdır. Ortam soğutma yükü se br ortamda sabt br hava sıcaklığı sağlamak çn ortamdan çeklmes gerekl olan ısı mktarıdır. Öyle k herhang br zaman çn toplam ısı kazancı mutlaka aynı zamandak soğutma yüküne eģt olmak zorunda değldr. Br ortamdak csmlern ve yüzeylern ısı depolama kablyet ortamın anlık ısı kazancı ve aynı andak soğutma yükü üzernde etkldr. Br ortamda ısının ne Ģeklde depolandığı ve depolanan ısı mktarının tespt, soğutma yükü hesaplarında gerçekç değerlere varmak açısından önemldr. Soğutma yükünün hesabının doğru yapılması ve br sstem çn uygun olması sstemn performansı açısından etkldr. Soğutma yükü hesaplarına etk eden değģkenlern sayısı çok fazladır ve genellkle bu değģkenlern kesn olarak tanımlanması zor olup, bunların dama brbr le karmaģık br lģks vardır. Soğutma yükünü meydana getren pek çok bleģenn değer, 24 saatlk zaman dlm çnde öneml sevyede değģr. Soğutma yükü hesaplarında yapı bleģenlernden, pencerelerden, sızma ve havalandırmadan, aydınlatmadan, nsan ve chazlardan kaynaklanan ısı kazançları seçlen saat ve ay çn uygun CLTD ler ve CLF ler kullanılarak duyulur soğutma yüklerne dönüģtürülür ve bunlara gzl soğutma yükler de eklenerek toplam soğutma yükü belrlenr. Tüm yapı tek br zon olarak ele alınablr fakat chaz seçm ve tasarımı oda oda yapılan hesaplara dayanmalıdır. Bu çalıģmada Ashrae Temel El Ktabı nda konut dıģı yapılar çn önerlmģ olan CLTD/CLF metodunun hesaplama adımları kullanılarak ısı kazancına bağlı soğutma yükü hesaplaması yapılmaktadır. Vsual Basc programlama dlnn kullanıldığı br soğutma yükü hesap programı oluģturularak, ncelenen br örnek oda çn bu programdan elde edlen sonuçlar, Carrer programından elde edlen sonuçlarla karģılaģtırılmaktadır. Daha sonra hesaplanan soğutma yükü değernden klmlendrme santral seçmne geçlmektedr. Elde edlen kapasteler doğrultusunda sstem donanımı çn Bayındırlık ve Ġskan Bakanlığı 2005 yılı ĠnĢaat ve Tessat Brm Fyatları kaynağındak lsteler kullanılarak ekonomk analz adı altında br klmlendrme santral fyatlandırılması yaklaģımı yapılmaktadır. x

DESIGN OF THE AIR HANDLING UNITS IN NONRESIDENTIAL BUILDINGS SUMMARY Space heat gan s the amount of heat that s generated n the space or gven to the space at the specfed tme. However, space coolng load s the requred amount of heat that should be dsspated from the space n order to keep the space temperature constant. Thus, total heat gan at an arbtrary tme should not be equal to the coolng load at that tme. Heat storage capacty of the body and surfaces n the space affects the nstant heat gan and the coolng load. In order to obtan reasonable values n the coolng load calculatons, heat storage characterstcs of the space and the amount of stored heat should be taken nto account. The correct calculaton of the coolng load and the avalablty of the coolng load for the system s mportant for the system peformance. There are sgnfcant number of varables that affect the coolng load calculaton and generally those varables can not be exactly defned, besdes they have complcated nteractons between each other. The values of the components that consttute the coolng load change consderably n a perod of 24 hours. In coolng load calculatons, heat gans that are suppled by the buldng materals, wndows, nfltraton, ventlaton, lghtng, occupants and devces are converted to the sensble coolng load by usng sutable CLTD and CLF values for the specfed tme and months. Thus, total coolng load s obtaned by addng latent coolng load to the sensble coolng load. Entre buldng can be consdered as a sngle zone but the selecton and desgn of the devces must be referred to the calculatons that are done for each room. In ths study, coolng load calculaton due to the heat gan s performed by usng the calculaton procedure of CLTD/CLF method that s recommended for nonresdental buldngs n Ashrae Fundamental Handbook. For ths purpose, a sample room s selected and coolng load calculaton program s constructed by utlzng Vsual Basc programmng language. The results that are obtaned from the code are compared wth the results of the commercal program used by Carrer. Afterwards, selecton of the ar handlng unt s made by usng the calculated coolng load value. Ar handlng unt prcng approach s mantaned under the ttle of economcal analyss by usng the prcng lsts referrng to The Mnstry of Publc Works and Settlement Constructon and Installaton Unt Prces of Year 2005 for the system hardware at the obtaned capactes. x

1. GĠRĠġ Günümüzde enerj htyacının büyük br kısmını oluģturan fosl yakıt kaynaklarının gderek azalması ve dünya nüfusunun hızla artması le brlkte hızlı sanayleģme, gelģmģ ve gelģmekte olan ülkelerde enerj sorununun karģılanmasını öneml br sorun halne getrmģtr. Bu çerçevede ısıtma, soğutma ve havalandırma alanlarında da enerj tüketmn azaltma yollarına gdlmģtr. Bu sebeple gerek soğutma gerekse ısıtma yüklernn doğru ve htyaca yönelk olarak hesaplanması, sstem donanımlarının seçmne tesr ettğnden, enerj tasarrufu açısından da önem taģır. Uygarlığın ve teknolojnn gelģmesyle nsanların konfor kavramına verdkler önem netcesnde her türlü yapının nģaatı kadar ç tessatlarının da öneml olduğu görülmüģtür. Bu durum ısıtma havalandırma mühendslern ayrı br mühendslk kolu halne getrmģtr. Ülkemzde de bu alanda çalıģan brçok mühends mevcut olmakla beraber, bu mühendslere destek ve yardım amaçlı dernek ve odalarda bulunmaktadır. Isıtma, havalandırma ve klm tessler konularını son çalıģmaların aldığı Ģekle göre k ana kısımda toplayablrz. 1. Hava Ģartlarının düzenlemes 2. Konfor Ģartlarının düzenlenmes Bunlardan brncs, ortam havasının uygun sıcaklık ve nem oranında sabt tutulduğu temz br ortam havasının sağlanması çn yapılan tesslerdr. Bu maksatla hazırlanmıģ olan hava konfor bakımından uygun olamayablr. Ġkncs, yan nsanların konforu çn yapılan tessler yaz, kıģ ve tam (hem yaz hem de kıģ) klm tessler olarak üç kola ayrılır. Son yıllarda büyük yapılarda tam klm tessler kurulmakta ve aynı tessat le hem yaz hem de kıģ mevsmnde konfor temn edlmektedr. 1

KıĢ klm tesslernde ısı yükünün hesaplanma metodu, ısıtılan ortamı çevreleyen yapı elemanlarından dıģarıya doğru olan ısı kaybına dayanır. Yaz klm tesslernde se soğutulan ortamda ısı akıģı aks yönde olacağından ve ortam çnde konfor Ģartlarının gereğ olarak ç sıcaklık dıģ sıcaklığın altında br değer alacağından burada ortam çn br ısı kazancı söz konusudur. KıĢın ısı kaybı hesaplarında etkl br rol oynamayan güneģ ıģınımı, yazın ısı kazancı hesaplarında etkl br faktördür. Soğutma yükü hesaplarında yapı bleģenlernden (duvarlar, döģemeler, tavanlar), pencerelerden, sızma ve havalandırmadan, nsan ve chazlardan kaynaklanan ısı kazançlarının oluģturduğu toplam duyulur soğutma yükü belrlenr. Soğutma yükünün gzl ısı le ortaya çıkan kısmı ayrıca bulunur. Tüm yapı tek br zon olarak ele alınablr fakat chaz seçm ve tasarımı oda oda yapılan hesaplara dayanmalıdır. Dağıtım sstemnn doğru olarak tasarlanablmes çn, her odanın klmlendrlmģ hava gereksnm blnmek zorundadır. Duyulur ısı kazancı, Ģartlandırılacak ortama doğrudan letm, taģınım ve/veya ıģınım le geçen ısı ve gzl ısı kazancı, ortama nem lave edldğnde meydana gelen ısıdır. Bunlar soğutma donanımının doğru seçlmes açısından önemldr. Maksmum soğutma yükü çn yapılacak ay ve saat seçm çok önemldr. Çünkü mevcut olan brçok ısı kazancı sağlayan bleģen, günün 24 saat ve yılın 365 günü ortama farklı ısı kazançları sağlamaktadır. Bu nedenle tüm ortam bleģenler ayrı ayrı hesaplara katılarak krtk zaman tayn yapılmalıdır. Ancak bu hesaplamalar elle yapıldığında hata yapma olasılığının fazla olmasından ve zaman kaybına sebep olduklarından bu tür Ģlemler çn günümüz mkânları çerçevesnde blgsayarlar kullanılmaktadır. Bu tez çalıģması kapsamında ısı kazancına bağlı soğutma yükü hesaplanması yöntemne göre çalıģan, Vsual Basc [13,14] programlama dlnn kullanıldığı br program yazılmıģ ve ncelenen br örnek problem çn bu programdan elde edlen sonuçlar, elle hesaplanan sonuçlar ve aynı örnek çn Carrer programından elde edlen sonuçlarla karģılaģtırılmıģtır. Daha sonra hesaplanan soğutma yükü değernden klmlendrme santral seçmne geçlmģtr. Elde edlen kapasteler doğrultusunda sstem donanımları çn Bayındırlık ve Ġskan Bakanlığı 2005 yılı ĠnĢaat ve Tessat Brm Fyatları [11] kaynağındak lsteler kullanılarak ekonomk analz adı altında br fyatlandırma yapılmıģtır. 2

2. SOĞUTMA YÜKÜ KAVRAMI 2.1 Ortam Soğutma Yükü Ortam soğutma yükü, br ortamda sabt br hava sıcaklığı sağlamak çn ortamdan çeklmes gerekl olan ısı mktarıdır. Verlen br zamanda ortamdak tüm bleģenlerden alınan ısı kazançları toplamıyla hesaplanan soğutma yükü, aynı andak ortam soğutma yüküne eģt olmak zorunda değldr. Çünkü ısı kazancı zamana göre farklı değerler aldığından maksmum olduğu an temel alınarak bulunacak olan soğutma yükü değer ortam soğutma yükü olablr. Ortamın ıģınımla ısı kazancı anında soğutma yüküne dönüģmez. IĢınımla ısı enerjs lk olarak ortamı çevreleyen duvarlar, döģeme ve tavan gb yüzeyler le ortamda bulunan moblyalar, vb. csmler tarafından yutulur. Bu yüzeylern ve csmlern sıcaklıkları ortam havası sıcaklığından daha fazla olur olmaz, ısı enerjlernn br kısmı taģınımla ortama letlr. Bu yüzeylern ve csmlern brleģk ısı depolama kapasteler, ıģınımla ısı kazancı nedenyle yüzey sıcaklıklarında artıģa neden olur ve ısı kazancının ıģınımla olan kısmına karģılık gelen ortam soğutma yüküne tesr eder [4]. ġekl 2.1: Anlık ısı kazancı ve anlık soğutma yükü arasındak ısı akıģının Ģematk olarak gösterlmes [4] 3

Ortam ısısına etk eden olayların Ģematk gösterm yukarıdak gbdr. ġeklden de görüldüğü gb soğutma yükünün br kısmı chaz durduğu zaman ya da soğutma chazının aralıklı olarak çalıģması durumunda ortama ger döner [4]. Br ortamın ısı depolama kablyet ortamın anlık ısı kazancı ve aynı andak soğutma yükü üzernde etkldr. Br ortamda ısının ne Ģeklde depolandığı ve depolanan ısı mktarının tespt, soğutma yükü hesaplarında gerçekç değerlere varmak açısından önemldr. 2.2 Soğutma Yükü Hesabında Kullanılan Yöntemler ve Soğutma Yüküne Etk Eden Faktörler Soğutma yükü hesabı çn 1972 yılında k yöntem kullanılarak hesaplama yapılıyordu. Bunlardan lk 1967 Ashrae Temel El Ktabında tanıtılmıģ olan Toplam EĢdeğer Sıcaklık Farkı (TETD) yöntemdr. Bu yöntemde, ortam ısı kazancını teģkl eden her ısı kazancı bleģen lgl TETD değerler kullanılarak hesaplanır ve sonuçlar brbrne eklenerek ortamın anlık ısı kazancı bulunur, bu kazanç Zamana Göre Ortalama (TA) teknğ le anlık soğutma yükü değerlerne dönüģtürülür. Ġknc yöntem se GeçĢ Fonksyonu Yöntem dr (TFM). Prensp olarak TETD/TA yöntem le aynı olmasına rağmen, bu yöntem br dz ağırlık faktörlern veya letmle ısı geçģ katsayılarını çeģtl dıģ yüzeylere ve bu yüzeylerde ısıl momentumun ısı kazancı üzerndek etksn hesaplara yansıtablmek amacıyla güneģ-hava sıcaklığı le ç ortam sıcaklığı arasındak farka uygular [4]. Daha sonra TETD/TA ve TFM yöntemlernn karģılaģtırılmasını destekler br araģtırma le Soğutma Yükü Sıcaklık Farkı Yöntem (CLTD) gelģtrlmģtr. Bu araģtırmanın br parçası olarak pratkte kullanılan sstemlere TFM yöntem uygulanarak elde edlen verler, güneģ gören duvarlardan, çatılardan ve pencerelerden letmle olan ısı kazancından kaynaklanan soğutma yükünün doğrudan hesaplanmasını sağlayacak soğutma yükü sıcaklık farkı verlernn bulunmasında kullanılmıģtır. Ayrıca pencerelerden olan güneģ ısı kazancının benzer Ģeklde hesaplanması ve ç ısı kaynaklarından olan yükler çn soğutma yükü faktörler (CLF) de gelģtrlmģtr. CLTD ve CLF faktörler zaman farkının opak dıģ 4

yüzeylerden letmle ısı kazancına etksn ve ıģınımla ısı kazancının, soğutma yüküne dönüģmesnde ısıl depolama kablyetnn etksn kapsar [4]. Br ortamın soğutma yükünü hesaplamak çn detaylı bna tasarım blgler ve seçlen tasarım Ģartlarındak klm verler gerekmektedr. Genellkle aģağıda verlen adımlar takp edlmeldr [4]. 1. Bnanın karakterstkler temn edlr. Yapı malzemeler, büyüklüğü, dıģ yüzey reng ve Ģekl gb hesap yapılan ortamın yapı bleģenlernn karakterstklerne htyaç vardır. Bunlar genellkle bna planlarından elde edlr. 2. Bnanın konumu, yerleģm ve dıģ yüzeyn gölgelenmes bnaya at plan ve detaylardan elde edlr. BtĢk bnalardan kaynaklanan gölgelenme vazyet planlarından elde edlr. Ayrıca anormal sevyede yansıyan güneģ ıģınımının mevcudyet veya bnanın yanında güneģ ıģınımını yansıtan bnalar göz ardı edlmemeldr. 3. Uygun hava verler temn edlr ve ortam tasarım Ģartları kabul edlr. Tasarım hava verler ve koģulları, yerel meteoroloj stasyonları tarafından veya hesap yapılan bölge çn çeģtl ktapçıklarda verlen tablolardan elde edlr. 4. Ġç tasarım koģulları belrtlmeldr. Ġç ortam kuru termometre sıcaklığı, yaģ termometre sıcaklığı ve havalandırma mktarı v.s. gb ç ortam tasarım koģulları seçlmeldr. 5. Aydınlatma, kullanıcılar, chazlar ve ç ısı yüküne lave teģkl eden elemanlar belrtlmeldr. 6. Maksmum soğutma yükü hesabının yapılacağı ay ve gün seçlr. Sıklıkla pk yük zamanını tahmn edeblmek çn farklı ay, gün ve saattek krtk zamanlar çn ayrı ayrı analz yapılması gerekmektedr. Yukarıda söylenen belrtmeler yapıldıktan sonra, ortam ısı kazancı bleģenler çn oluģturulmuģ CLTD, CLF, SC ve SHGF gb tablolardan okunan değerler yardımıyla soğutma yükü hesabı yapılır. Daha sonra bulunan maksmum soğutma yüküne göre ortama koyulması gereken soğutma chazı seçm yapılır. 5

Tablo 2.1 de soğutma yükü hesabında, ç ve dıģ yapı bleģenlernden olan ısı kazancına bağlı olarak bulunan soğutma yükü hesap formüller, yapılması gerekenler ve kullanılacak tablolar özet olarak gösterlmektedr. Tablo 2.1: Soğutma yükü hesabı çn gerekl Ģlem adımları ve eģtlkler Yükün Kaynağı Bağıntı Çatı DıĢ Duvarlar Pencereler Tavan, zemn ve ç bölmeler Aydınlatma Ġnsanlar Chazlar Motorlar Havalandırma ve Enfltrasyon q = K A CLTD Tablolar ve Notlar Çatının toplam ısı geçģ katsayısı hesaplanır veya standart çatılar çn verlen Tablo3.2 ve Tablo3.4 den çatı seçm yapılır. Çatılar çn CLTD değerler Tablo3.4 den bulunur ve verlen tasarım Ģartlarına bağlı olarak düzeltlmģ CLTD değer hesaplanır. Duvarın toplam ısı geçģ katsayısı hesaplanır veya standart duvarlar çn verlen Tablo3.3 den duvar q = K A CLTD seçm yapılır. Duvarlar çn CLTD değerler Tablo3.5 den bulunur ve verlen tasarım Ģartlarına bağlı olarak düzeltlmģ CLTD değer hesaplanır. Pencerenn net alanı ve toplam ısı geçģ katsayısı Ġletm+TaĢınım: hesaplanır. Tablo3.8 den pencerenn CLTD değerler q = K A CLTD bulunur ve verlen tasarım Ģartlarına bağlı olarak düzeltlmģ CLTD değer hesaplanır. Tablo3.9 dan gölgelenme katsayısı bulunur. Tablo3.10 dan maksmum güneģ ısı kazancı değer GüneĢ ıģınımıyla: bulunur. Pencere yönü ve bna yapısına bağlı olarak q = A SC SHGF CLF Tablo3.11 ve Tablo3.12 den soğutma yükü faktörü bulunur. q = K A T Toplam ısı geçģ katsayısı hesaplanır. Verlen tasarım Ģartları çn ç ve dıģ sıcaklık farkı değer hesaplanır. Lamba cnsne bağlı F ul kullanım faktörü yazılır. Lambanın monte durumu ve etrafındak hava akımına bağlı br a değer Tablo3.13 den bulunur. Zemn q=toplam güç F ul F sa CLF yapısına bağlı br b değer Tablo 3.14 den bulunur. Lambanın toplam çalıģma süres ve çalıģmada geçen süreye bağlı CLF değer Tablo3.15 den bulunur. Tablo3.17 den nsanların toplam çalıģma süres ve Duy. ısı: q = N q d CLF çalıģmada geçen süreye bağlı olarak CLF değer bulunur. Tablo3.16 da verlen aktvtelere bağlı duyulur ısı değer seçlr. Gzl ısı: q = N q g Tablo3.16 da verlen aktvtelere bağlı olarak gzl ısı değer seçlr. Tablo3.18 ve Tablo3.19 dan chaz çn q d değer alınır. Duy. ısı: q = N q d CLF Tablo3.20 ve Tablo3.21 den chazın çalıģma aralığına bağlı olarak CLF değer bulunur. Gzl ısı: q = q g Tablo3.18 ve Tablo3.19 dan chaz çn q g değer alınır. Motorlar çn verlen eģtlklerden ısı kazancı değer q = q d CLF bulunur. Tablo3.21 den motor çalıģma aralığına bağlı Duyulur ısı: q d = 1,23 Q s ΔT Gzl ısı: q g = 3010 Q s Δw olarak CLF değer bulunur. Ortama verlmes gereken hava mktarı L/s cnsnden bulunur. Ġç ve dıģ hava sıcaklık farkı bulunur. Pencere ve kapılardan gren hava mktarı L/s cnsnden bulunur. Ġç ve dıģ hava nem oranı arasındak fark bulunur. 6

2.3 Yaz Ġklm Tesslernde GüneĢn Tesr GüneĢe maruz dıģ yüzeyler radyasyon suretyle drekt olarak güneģten ısı alırlar. Bu nedenle yaz klm tesslernde soğutma yükü hesabında güneģn tesr çok öneml br faktördür [6]. GüneĢ ıģınları, hava, su buharı, duman ve tozlar htva eden atmosfer tabakalarından geçerken yayılır ve br mktar söner, atmosfer çndek su buharı, ozon ve karbondokst radyasyonu azaltıcı etk yaparlar [6]. Yaz klm tesslernde bnaların ısı kazancı hesaplanırken, güneģ tesrnn ısı kazancına etksn bulmak çn güneģ-hava sıcaklığı tanımından yararlanılır. GüneĢhava sıcaklığı br dıģ sıcaklık tanımı olup bu sıcaklık le yüzeyn dıģ sıcaklığı arasında, taģınım le letlen ısının mktarı; duvar yüzeyne vuran toplam ıģınımın bütün bleģenlern kapsayan gökyüzü ve dğer dıģ çevredek csmler le yüzey arasında olan ıģınımla ısı alıģverģ le, dıģ havadan taģınımla olan ısı alıģverģ netcesnde duvar yüzeyne ntkal eden ısıların toplamına eģttr [4]. GüneĢ vuran br yüzeydek ısı akısı güneģ gören yüzeydek enerj dengesnden Ģu Ģeklde fade edlr [4]. q / 0 A It h0 ( T T ) R (2.1) s Burada ; = Yüzeyn güneģ ıģınımı yutma katsayısı, I T = Yüzey üzerne düģen toplam güneģ ıģınımı (W/m 2 ) h o = DıĢ yüzeydek taģınım ve uzun dalga ıģınımı le olan ısı geçģ katsayısı (W/m 2 K) T o T s = DıĢ hava sıcaklığı ( C) = Yüzey sıcaklığı ( C) Yüzeyn yarıküresel ıģınım yayma katsayısı R = Gökyüzü ve çevredek csmlerden yüzey üzerne düģen uzun dalga ıģınımı le dıģ hava sıcaklığındak syah csmn yaydığı ısı ıģınımı arasındak fark (W/m 2 ) 7

Isı geçģ mktarı, güneģ-hava sıcaklığı term (T e ) le fade edlecek olursa; q / 0 s A h ( T e T ) (2.2) EĢtlk (2.1) ve (2.2) den; T e T o I h 0 t R h 0 (2.3) fades elde edlr. Gökyüzünden uzun dalga boylu ıģınımlar alan yatay yüzeyler çn R nn uygun değer yaklaģık 63 W/m 2 olup eğer =1 ve h 17 W/m 2 K alınırsa uzun dalga boyu düzeltme term R h 0-3,9 C olur [4]. DüĢey yüzeyler se gökyüzünden olduğu kadar topraktan ve çevredek csmlerden gelen ıģınları aldığından, kesn R değerlernn tespt edlmes zordur. GüneĢ ıģınım akısı değer büyükse, csmlern yüzeyler genellkle dıģ havadan daha yüksek br sıcaklığa ulaģır. Böylece yüzeylere gelen ıģınımlar gökyüzünün düģük emsyonuna katkıda bulunur. Bu yüzden, düģey yüzeyler çn R=0 almak yaygın br uygulamadır [4]. GüneĢ-hava sıcaklıkları, yatay düzlemler çn R h 0 = -3,9 C ve düģey düzlemler çn 0 C baz alınarak hesaplanmıģtır. GüneĢ-hava sıcaklığı değerler / h0 parametresnn k ayrı değer çn verlmģtr. /h o = 0,026 değer açık renkl yüzeyler çn, /h o = 0,052 değer se koyu renkl yüzeyler çn fade edlmģtr. Tablo 2.2 sütun 2 de verlen saatlk hava sıcaklıkları, 21 Temmuz ve 40 kuzey enlem çn 35 C tasarım sıcaklığı ve 11,7 C sıcaklık aralığı çn geçerldr. Dğer bölge ve Ģartlar çn uygun sıcaklıkların hesaplanması çn uygun tasarım sıcaklığı ve günlük sıcaklık aralığı seçlr. Her br saat çn Tablo 2.3 de verlen günlük sıcaklık aralığı yüzdes le günlük sıcaklık aralığı çarpılır ve tasarım sıcaklığından çıkarılarak hesaplanır [3]. 8

Tablo 2.2: 21 Temmuz ve 40 kuzey enlem çn güneģ-hava(sol-ar) sıcaklıkları (α/h o = 0,026)[3] Hava Sıc. Açık Renkl Yüzeyler, α / h o = 0,026 Saat T 0 ( C) K KD D GD G GB B KB YATAY 01:00 24,4 24,4 24,4 24,4 24,4 24,4 24,4 24,4 24,4 20,6 02:00 24,4 24,4 24,4 24,4 24,4 24,4 24,4 24,4 24,4 20,6 03:00 23,9 23,9 23,9 23,9 23,9 23,9 23,9 23,9 23,9 20,0 04:00 23,3 23,3 23,3 23,3 23,3 23,3 23,3 23,3 23,3 19,4 05:00 23,3 23,3 23,3 23,3 23,3 23,3 23,3 23,3 23,3 19,4 06:00 23,3 27,7 34,5 35,3 29,7 24,3 24,3 24,3 24,3 23,1 07:00 23,9 28,4 39,6 43,0 36,2 25,9 25,8 25,8 25,8 29,0 08:00 25,0 27,9 40,2 45,8 40,7 28,3 27,6 27,6 27,6 35,1 09:00 26,7 29,9 38,9 46,0 43,7 33,4 29,8 29,8 29,8 41,2 10:00 28,3 31,9 36,4 44,0 44,7 38,0 31,9 31,9 31,9 46,2 11:00 30,6 34,4 34,6 41,2 44,6 42,2 35,3 34,4 34,4 50,7 12:00 32,2 36,1 36,1 36,4 41,8 44,6 42,5 37,0 36,1 53,2 13:00 33,9 37,7 37,7 37,7 39,7 45,8 47,1 43,4 37,9 54,3 14:00 34,4 38,1 38,1 38,1 38,2 44,6 50,2 49,2 41,5 52,9 15:00 35,0 38,4 38,2 38,2 38,2 42,4 51,8 53,7 46,4 50,3 16:00 34,4 37,4 37,2 37,2 37,2 38,4 50,4 55,2 49,2 45,5 17:00 33,9 38,1 36,0 36,0 36,0 36,1 46,9 53,7 49,8 40,0 18:00 32,8 37,5 34,0 34,0 34,0 34,0 40,5 46,9 45,5 33,6 19:00 30,6 31,0 30,6 30,6 30,6 30,6 31,0 31,5 31,5 26,8 20:00 29,4 29,4 29,4 29,4 29,4 29,4 29,4 29,4 29,4 25,6 21:00 28,3 28,3 28,3 28,3 28,3 28,3 28,3 28,3 28,3 24,4 22:00 27,2 27,2 27,2 27,2 27,2 27,2 27,2 27,2 27,2 23,3 23:00 26,1 26,1 26,1 26,1 26,1 26,1 26,1 26,1 26,1 22,2 00:00 25,0 25,0 25,0 25,0 25,0 25,0 25,0 25,0 25,0 21,1 Ortalama 28,3 30,4 32,0 33,3 32,9 31,8 32,9 33,3 32,0 33,3 9

Tablo 2.3: 21 Temmuz ve 40 kuzey enlem çn güneģ-hava(sol-ar) sıcaklıkları (α/h o = 0,052)[3] Hava Sıc. Koyu Renkl Yüzeyler, α / h o = 0,052 Saat T 0 ( C) K KD D GD G GB B KB YATAY 01:00 24,4 24,4 24,4 24,4 24,4 24,4 24,4 24,4 24,4 20,6 02:00 24,4 24,4 24,4 24,4 24,4 24,4 24,4 24,4 24,4 20,6 03:00 23,9 23,9 23,9 23,9 23,9 23,9 23,9 23,9 23,9 20,0 04:00 23,3 23,3 23,3 23,3 23,3 23,3 23,3 23,3 23,3 19,4 05:00 23,3 23,3 23,3 23,3 23,3 23,3 23,3 23,3 23,3 19,4 06:00 23,3 32,1 45,6 47,3 36,1 25,3 25,3 25,3 25,3 23,1 07:00 23,9 32,9 55,4 62,1 48,5 28,0 27,8 27,8 27,8 29,0 08:00 25,0 30,7 55,4 66,6 56,4 31,5 30,2 30,2 30,2 35,1 09:00 26,7 33,2 51,1 65,4 60,7 40,2 33,0 33,0 33,0 41,2 10:00 28,3 35,4 44,4 69,7 61,1 47,7 35,6 35,4 35,4 46,2 11:00 30,6 38,2 38,7 51,8 58,7 53,8 40,2 38,2 38,2 50,7 12:00 32,2 40,0 40,0 40,6 51,3 57,0 53,1 41,9 40,0 53,2 13:00 33,9 41,5 41,5 41,5 45,5 57,7 60,8 52,8 42,0 54,3 14:00 34,4 41,7 41,7 41,7 42,0 54,8 66,6 63,9 48,6 52,9 15:00 35,0 41,7 41,5 41,5 41,5 49,8 69,1 72,5 57,8 50,3 16:00 34,4 40,4 39,9 39,9 39,9 42,4 66,8 75,9 63,9 45,5 17:00 33,9 42,2 38,1 38,1 38,1 38,4 60,2 73,5 65,7 40,0 18:00 32,8 42,3 35,2 35,2 35,2 35,2 48,4 60,9 58,3 33,6 19:00 30,6 31,5 30,7 30,7 30,7 30,7 30,5 32,5 32,5 26,8 20:00 29,4 29,4 29,4 29,4 29,4 29,4 29,4 29,4 29,4 25,6 21:00 28,3 28,3 28,3 28,3 28,3 28,3 28,3 28,3 28,3 24,4 22:00 27,2 27,2 27,2 27,2 27,2 27,2 27,2 27,2 27,2 23,3 23:00 26,1 26,1 26,1 26,1 26,1 26,1 26,1 26,1 26,1 22,2 00:00 25,0 25,0 25,0 25,0 25,0 25,0 25,0 25,0 25,0 21,1 Ortalama 28,3 32,5 35,6 38,6 37,5 35,3 37,6 38,3 35,6 33,3 Tablo 2.4: Günlük sıcaklık aralığı yüzdes [3] Saat (h) % Saat (h) % Saat (h) % 1 87 9 71 17 10 2 92 10 56 18 21 3 96 11 39 19 34 4 99 12 23 20 47 5 100 13 11 21 58 6 98 14 3 22 68 7 93 15 0 23 76 8 84 16 3 24 82 10

3. SOĞUTMA YÜKÜ HESABINDA ORTAM BĠLEġENLERĠ 3.1 Yapı Elemanlarından Olan Isı Kazancı 3.1.1 DıĢ Duvar ve Çatıdan Olan Isı Kazancına Bağlı Soğutma Yükü GüneĢ gören çeģtl çatı ve duvarlardan letmle geçen ısı, dıģ hava sıcaklığına ve gelen güneģ ıģınımına bağlıdır. Bu sebeple ısı kazancı hesabında kullanılmak üzere çeģtl duvar tplerne bağlı olarak, Tablo 2,2 ve Tablo2.3 de verlen güneģ-hava sıcaklık değerler de göz önünde bulundurularak dıģ duvar ve çatılar çn sıcaklık farkı değerler hesaplanmıģtır. Tablo 3.1 de duvar ve çatılarda kullanılan çeģtl malzemelern ısıl özellkler ve kod numaraları verlmģtr. Bu kod numaralarına bağlı olarak oluģturulan standart çatı ve duvarların ısıl özellkler, fzksel özellkler ve grup numaraları sırasıyla Tablo 3.2 ve Tablo 3.3 de gösterlmektedr. DıĢ duvarlardan ve çatıdan olan ısı kazancına bağlı duyulur soğutma yükü, yaz koģulları çn uygun soğutma yükü sıcaklık farkı CLTD ve K toplam ısı geçģ katsayısı kullanılarak hesaplanır. Tablo 3.2 ve Tablo 3.3 de belrtlen dıģ duvar ve çatı grup numaralarına bağlı olarak CLTD değerler sırasıyla Tablo 3.4 ve Tablo 3.5 de verlmektedr. Hesaplar hem dıģ havadak sıcaklık değģmne hem de coğraf konumdak değģme bağlı olan Tablo 2.2 ve Tablo2.3 de k güneģ-hava sıcaklık değerlern esas alır. Tablolardak CLTD değerler, 25,5 C ç ortam sıcaklığı, maksmum 35 C dıģ hava sıcaklığı, 29,4 C ortalama dıģ hava sıcaklığı ve günlük 11,6 C sıcaklık farkı alınarak 40. Kuzey enlemnde 21 Temmuz günü çn hesaplanmıģtır [1,4]. 11

Tablo 3.1: Çatı ve duvarlarda kullanılan bazı malzemelern özellkler [1,4] Kod Malzeme Tanımı Kalınlık ve ısıl özellkler No: L k c p R Kütle A0 DıĢ yüzey drenc 0.059 A1 25 mm kaba sıva 25 0.692 1858 0.84 0.037 47.34 A2 100 mm düz tuğla 100 1.333 2002 0.92 0.076 203.5 A3 Çelk yüzey kaplama 2 44.998 7689 0.42 0 11.71 A4 12 mm cüruf 13 0 1121 1.67 0.067 10.74 A5 DıĢ yüzey drenc 0.059 A6 Kaplama 13 0.415 1249 1.09 0.031 16.1 A7 100 mm kaplama tuğla 100 1.333 2002 0.92 0.076 203.5 B1 Hava boģluğu 0.160 B2 25 mm zolasyon 25 0.043 32 0.84 0.587 0.98 B3 50 mm zolasyon 50 0.043 32 0.84 1.173 1.46 B4 75 mm zolasyon 75 0.043 32 0.84 1.760 2.44 B5 25 mm zolasyon 25 0.043 91 0.84 0.587 2.44 B6 50 mm zolasyon 50 0.043 91 0.84 1.173 4.88 B7 25 mm tahta 25 0.121 593 2.51 1.760 15.13 B8 62 mm tahta 63 0.121 593 2.51 0.524 37.58 B9 100 mm tahta 100 0.121 593 2.51 0.837 60.02 B10 50 mm tahta 50 0.121 593 2.51 0.42 30.26 B11 75 mm tahta 75 0.121 593 2.51 0.628 45.38 B12 75 mm zolasyon 75 0.043 91 0.84 1.760 6.83 B13 100 mm zolasyon 100 0.043 91 0.84 2.347 9.27 B14 125 mm zolasyon 125 0.043 91 0.84 2.933 11.71 B15 150 mm zolasyon 150 0.043 91 0.84 3.520 14.15 C1 100 mm kl kremt 100 0.571 1121 0.84 0.178 113.7 C2 100 mm düģük yoğunlukta beton blok 100 0.381 609 0.84 0.266 61980 C3 100 mm yüksek yoğunlukta beton blok 100 0.813 977 0.84 0.125 99.06 C4 100 mm standart tuğla 100 0.727 1922 0.84 0.140 195.2 C5 100 mm yüksek yoğunlukta beton 100 1.731 2243 0.84 0.059 227.9 C6 200 mm kl kremt 200 0.571 1121 0.84 0.352 227.9 C7 200 mm düģük yoğunlukta beton blok 200 0.571 609 0.84 0.352 123.46 C8 200 mm yüksek yoğunlukta beton blok 200 1.038 977 0.84 0.196 198.62 C9 200 mm standart tuğla 200 0.727 1922 0.84 0.279 390.4 C10 200 mm yüksek yoğunlukta beton 200 1.731 2243 0.84 0.117 455.79 C11 300 mm yüksek yoğunlukta beton 300 1.731 2243 0.84 0.176 683.2 C12 50 mm yüksek yoğunlukta beton 50 1.731 2243 0.84 0.929 113.7 C13 150 mm yüksek yoğunlukta beton 150 1.731 2243 0.84 0.088 341.6 C14 100 mm düģük yoğunlukta beton 100 0.173 641 0.84 0.587 64.9 C15 150 mm düģük yoğunlukta beton 150 0.173 641 0.84 0.860 97.6 C16 200 mm düģük yoğunlukta beton 200 0.173 641 0.84 1.173 130.3 C17 200 mm düģük yoğunlukta beton blok (dolu) 200 0.138 288 0.84 1.467 58.56 C18 200 mm yüksek yoğunlukta beton blok (dolu) 200 0.588 849 0.84 0.345 172.75 C19 300 mm düģük yoğunlukta beton blok (dolu) 300 0.138 304 0.84 2.200 92.75 C20 300 mm yüksek yoğunlukta beton blok (dolu) 300 0.675 897 0.84 0.451 273.28 E0 Ġç düzey drenc 0.121 E1 20 mm sıva veya 20 mm alçı 20 0.727 1602 0.84 0.026 30.74 E2 12 mm cüruf veya taģ 12 1.436 881 1.67 0.009 11.22 E3 10 mm keçe 10 0.190 1121 1.67 0.050 10.74 E4 Tavan hava boģluğu 0.176 E5 Akustk kaplama 19 0.061 481 0.84 0.314 9.27 L=kalınlık. mm; k=ısı letm katsayısı. W/m.K; =yoğunluk. kg/m 3 ; c p =özgül ısı.kj/kg.k; R=ısıl drenç.(m 2.K)/W Kütle=brm yüzeysel kütle.kg/m 2 12

Tablo 3.2: Standart bazı çatılar çn kod numaraları [1,4] Çatı No Çatının Karakterstk Özellğ Kullanılan Malzeme Kodları 1 25 mm zolasyonlu çelk sac A0,E2,E3,B5,A3,E0 2 25 mm zolasyonlu 25 mm tahta A0,E2,E3,B5,B7,E0 3 100 mm haff yoğunlukta beton A0,E2,E3,B5,C14,E0 4 25 mm zolasyonlu 50 mm yüksek yoğunlukta beton A0,E2,E3,B6,B7,E0 5 50 mm zolasyonlu 25 mm tahta A0,E2,E3,B6,B7,E0 6 150 mm haff yoğunlukta beton A0,E2,E3,C15,E0 7 25 mm zolasyonlu 63 mm tahta A0,E2,E3,B5,B8,E0 8 200 mm haff yoğunlukta beton A0,E2,E3,C16,E0 9 25 mm zolasyonlu 100 mm yüksek yoğunlukta beton A0,E2,E3,B5,C5,E0 10 50 mm zolasyonlu 63 mm tahta A0,E2,E3,B6,B8,E0 11 Teras çatı sstem A0,C12,B1,B6,E2,E3,C5,E0 12 25 mm zolasyonlu 150 mm yüksek yoğunlukta beton A0,E2,E3,B5,C13,E0 13 25 mm zolasyonlu 100 mm tahta A0,E2,E3,B5,B9,E0 Tablo 3.3: Standart bazı duvarlar çn kod numaraları [1] Duvar tanımı 100 mm düz tuğla + (Tuğla) Grup Kütle K Duvarı OluĢturan malzemelern kodları No kg/m 2 W/m 2 C Hava boģluğu+100 mm düz tuğla C 405 2.03 A0,A2,B1,A2,E0 100 mm standart tuğla D 440 2.36 A0,A2,C4,E1,E0 25 mm zolasyon+100 mm standart tuğla C 440 1.00 A0,A2,C4,B2,E1,E0 Hava boģluğu+100 mm standart tuğla C 440 1.71 A0,A2,C4,B1,E1,E0 50 mm zolasyon+100 mm standart tuğla B 430 0.63 A0,A2,B3,C4,E1,E0 200 mm standart tuğla B 635 1.71 A0,A2,C9,E1,E0 25 mm zolasyon+200 mm standart tuğla A 635 0.87 A0,A2,C9,B2,E1,E0 Hava boģluğu+200 mm standart tuğla A 635 1.38 A0,A2,C9,B1,E1,E0 100 mm düz tuğla + (Yüksek yoğunlukta beton) Hava boģluğu+ 50 mm beton C 459 2.00 A0,A2,B1,C5,E1,E0 50 mm zolasyon+100 mm beton B 474 0.66 A0,A2,B3,C5,E1,E0 Hava boģluğu+200 mm beton A 698 0.62 A0,A2,B1,C10,E1,E0 25 mm zolasyon+200 mm beton A 928 0.64 A0,A2,B1,C11,E1,E0 100 mm düz tuğla+(yük.veya düģ.yoğ.beton blok) 100 mm düģ.yoğ.beton blok E 303 1.81 A0,A2,C2,E1,E0 Hava boģluğu+100 mm düģ.yoğ.beton blok D 303 0.86 A0,A2,C2,B1,E1,E0 25 mm zolasyon+100 mm düģ.yoğ.beton blok D 303 1.40 A0,A2,C2,B2,E1,E0 200 mm düģ.yoğ.beton blok D 342 1.56 A0,A2,C7,A6,E0 Hava boģluğu+200 mm düģ.yoğ.beton blok C 356 1.25 A0,A2,B1,C7,E1,E0 25 mm zolasyon+200 mm düģ.yoğ.beton blok C 434 1.56 A0,A2,B2,C7,E1,E0 50 mm zolasyon+200 mm düģ.yoğ.beton blok B 434 0.55 A0,A2,B3,C7,E1,E0 50 mm zolasyon+200 mm yük.yoğ.beton blok B 434 0.61 A0,A2,B3,C8,E1,E0 100 mm düz tuğla + (Kl kremt) 100 mm kremt D 347 2.16 A0,A2,C1,E1,E0 Hava boģluğu+100 mm kremt D 347 1.60 A0,A2,C1,B1,E1,E0 25 mm zolasyon+100 mm kremt C 347 0.96 A0,A2,C1,B2,E1,E0 200 mm kremt C 470 1.56 A0,A2,C6,E1,E0 Hava boģluğu+200 mm kremt B 470 0.81 A0,A2,C6,B1,E1,E0 25 mm zolasyon+200 mm kremt B 470 1.26 A0,A2,C6,B2,E1,E0 50 mm zolasyon+200 mm kremt A 474 0.55 A0,A2,B3,C6,E1,E0 13

Tablo 3.3: Standart bazı duvarlar çn kod numaraları [1] Duvar tanımı Yüksek yoğunlukta beton duvar + (Kaplama) Grup Kütle K Duvarı OluĢturan malzemelern kodları No kg/m 2 W/m 2 C 100 mm beton E 308 3.32 A0,A1,C5,E1,E0 100 mm beton+ 50 mm zolasyon D 308 0.68 A0,A1,C5,B3,E1,E0 100 mm beton+ 25 mm zolasyon D 308 1.14 A0,A1,C5,B2,E1,E0 50 mm zolasyon + 100 mm beton C 308 0.68 A0,A1,B6,C5,E1,E0 200 mm beton C 532 2.78 A0,A1,C10,E1,E0 200 mm beton+ 50 mm zolasyon B 537 0.65 A0,A1,C10,B5,E1,E0 200 mm beton+ 25 mm zolasyon B 537 1.06 A0,A1,C10,B6,E1,E0 50 mm zolasyon + 200 mm beton A 537 0.65 A0,A1,B3,C10,E1,E0 300 mm beton B 762 2.39 A0,A1,C11,E1,E0 300 mm beton + zolasyon A 762 0.64 A0,C11,B6,A6,E0 Yük. ve düģ. yoğunlukta beton blok+(kaplama) 100 mm blok + hava boģluğu F 142 0.91 A0,A1,C2,B1,E1,E0 100 mm blok + 25 mm zolasyon F 142 1.49 A0,A1,C2,B2,E1,E0 50 mm zolasyon + 100 mm blok E 181 0.60 A0,A1,B3,C2,E1,E0 200 mm blok E 249 2.28 A0,A1,C7,E1,E0 200 mm blok+hava boģluğu D 200 0.85 A0,A1,C7,B1,E1,E0 200 mm blok+zolasyon D 278 0.98 A0,A1,C7,B2,E1,E0 Kl kremt + (Kaplama) 100 mm kremt F 190 2.38 A0,A1,C1,E1,E0 100 mm kremt + Hava boģluğu F 190 1.72 A0,A1,C1,B1,E1,E0 100 mm kremt + 25 mm zolasyon E 190 0.99 A0,A1,C1,B2,E1,E0 50 mm zolasyon + 100 mm kremt D 195 0.63 A0,A1,B3,C1,E1,E0 200 mm kremt D 308 1.68 A0,A1,C6,E1,E0 200 mm kremt + Hava boģluğu C 308 0.86 A0,A1,C6,B1,E1,E0 200 mm kremt + 25 mm zolasyon C 308 1.31 A0,A1,C6,B2,E1,E0 50 mm zolasyon+200 mm kremt B 308 0.56 A0,A1,B3,C6,E1,E0 Metal perde duvar Hava boģluklu veya boģluksuz G 24 0.52 A0,A3,B1,A3,E0 Ġzolasyonlu G 29 1.31 A0,A3,B3,B12,A3,E0 Çerçeve duvar 25 mm - 75 mm zolasyon G 78 0.46 A0,A1,B1,E1,E0 Yukarıda anlatılanlara bağlı olarak dıģ duvar ve çatıdan olan ısı kazancı Ģu eģtlk yardımıyla hesaplanır. q K ACLTD (3.1) K = Toplam ısı geçģ katsayısı (W/m 2 C) A = Toplam yüzey alanı (m 2 ) CLTD = Soğutma yükü sıcaklık farkı ( C) 14

Tablo 3.4: Çatılarda soğutma yükü hesabı çn soğutma yükü sıcaklık farkı değerler (CLTD) [1] Çatı No: Kütle kg/m2 K W/m2 C Gün saat 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 Asma Tavansız Çatı 1 34 1.209 0-1 -2-2 -3-2 3 11 19 27 34 40 43 44 43 39 33 25 17 10 7 5 3 1 14-3 44 47 39 0.704 2 39 0.965 3 2 0-1 -2-2 -1 2 8 15 22 29 35 39 41 41 39 35 29 21 15 11 8 5 16-2 41 43 3 88 1.209 5 3 1 0-1 -2-2 1 5 11 18 25 31 36 39 40 40 37 32 25 19 14 10 7 16-2 40 42 4 142 1.17 7 5 3 2 0-1 0 2 6 11 17 23 28 33 36 37 37 34 30 25 20 16 12 10 16-1 37 38 0.693 5 44 0.619 2 0-2 -3-4 -4-4 -2 3 9 15 22 27 32 35 36 35 32 27 20 14 10 6 3 16-4 36 40 6 117 0.897 12 10 7 5 3 2 1 0 2 4 8 13 18 24 29 33 35 36 35 32 28 24 19 16 18 0 36 36 7 63 0.738 16 13 11 9 7 6 4 3 4 5 8 11 15 19 23 27 29 31 31 30 27 25 22 19 19 3 31 28 8 151 0.715 20 17 14 12 10 8 6 5 4 4 5 7 11 14 18 22 25 28 30 30 29 27 25 22 20 4 30 26 9 254 1.136 14 12 10 8 7 5 4 4 6 8 11 15 18 22 25 28 29 30 29 27 24 21 19 16 18 4 30 26 254 0.681 10 63 0.528 18 15 13 11 9 8 6 5 5 5 7 10 13 17 21 24 27 28 29 29 27 25 23 20 19 5 29 24 11 366 0.602 19 17 15 14 12 11 9 8 7 8 8 10 12 15 18 20 22 24 25 26 25 24 22 21 20 7 26 19 12 366 1.09 18 16 15 12 11 10 9 8 8 9 10 12 15 17 20 22 24 25 25 25 24 22 20 19 19 8 25 17 366 0.664 13 83 0.602 21 20 18 17 15 14 13 11 10 9 9 9 10 12 14 16 18 20 22 23 24 24 23 22 22 9 24 15 88 0.443 Asma Tavanlı Çatı 1 44 0.761 1 0-1 -2-3 -3 0 5 13 20 28 35 40 43 43 41 37 31 23 15 10 7 5 3 15-3 43 46 49 0.522 2 49 0.653 11 8 6 5 3 2 1 2 4 7 12 17 22 27 31 33 35 34 32 28 24 20 17 14 17 1 35 34 3 97 0.761 10 8 6 4 2 1 0 0 2 6 10 16 21 27 31 34 36 36 34 30 26 21 17 13 17 0 36 36 4 146 0.744 16 14 13 11 10 8 7 7 8 9 11 14 17 19 22 24 25 26 26 25 23 21 20 18 18 7 26 19 5 49 0.471 14 11 9 7 5 4 3 3 4 6 10 14 18 23 27 30 31 32 31 29 26 22 19 16 18 3 32 30 6 127 0.619 18 15 13 11 9 7 6 4 4 4 6 9 12 16 20 24 27 29 30 30 28 26 23 20 20 4 30 26 7 73 0.545 19 18 16 14 13 12 10 9 8 8 9 10 12 14 17 19 21 23 24 25 24 23 22 21 20 8 25 17 8 161 0.528 2 20 18 16 15 13 11 10 9 8 8 8 9 11 14 16 19 21 23 25 25 25 24 23 20 8 25 17 9 259 0.727 17 16 15 14 13 13 12 11 11 11 12 13 15 16 18 19 20 21 21 21 21 20 19 18 19 11 21 10 264 0.511 10 73 0.409 19 18 17 16 14 13 12 11 10 10 10 11 12 14 16 18 19 21 22 23 23 22 22 21 21 10 23 13 11 376 0.466 17 16 16 15 15 14 13 13 13 12 12 13 13 14 15 16 16 17 18 18 19 18 18 18 21 12 19 7 12 376 0.71 16 16 15 15 14 13 13 12 12 12 12 13 14 15 16 17 18 18 19 19 19 18 18 18 20 12 19 7 376 0.499 13 93 0.465 20 19 19 18 17 16 15 14 14 13 12 12 12 12 13 14 15 16 18 19 20 20 20 20 23 12 20 8 97 0.363 Max. Saat Mn. CLTD Max. CLTD Fark CLTD Dğer tasarım Ģartları çn CLTD yerne düzeltlmģ soğutma yükü sıcaklık farkı değer (CLTD d ) kullanılır. CLTD d nn hesaplanması çatı ve dıģ duvar çn aģağıdak fadeler kullanılarak bulunur [1]. Çatı çn; CLTD d ( CLTD LM) YR R f (3.2) DıĢ duvar çn; CLTD d (CLTD LM) YR (3.3) R Burada; LM = Soğutma yükü sıcaklık farkı düzeltme değer (Tablo 3.6) 15

YR = Yüzey rengne bağlı br değerdr. Duvarlarda koyu renkl yüzeyler çn 1, orta renkl yüzeyler çn 0,83 ve açık renkl yüzeyler çn 0,63 değerndedr. Çatılarda koyu renkl yüzeyler çn 1, açık renkl yüzeyler çn 0,5 değerndedr. T R = Ġç tasarım sıcaklığı ( C) T 0 = Ortalama dıģ hava sıcaklığı=maksmum dıģ sıcaklık-(günlük sıcaklık farkı)/2 f = Çatılar çn hava akımı faktörüdür. Hava akımı yoksa 1, varsa 0,75 dr. 29,4 = Tasarım dıģ ortam sıcaklığı ( C) 25,5 = Ġç ortam sıcaklığı ( C) Tablo 3.5: Duvarlarda soğutma yükü hesabı çn soğutma yükü sıcaklık farkı değerler (CLTD) [1] Duvar Gün saat Max. Mn. Max. Fark Yönü 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 CLTD CLTD CLTD CLTD A grubu duvarlar KD 11 11 10 10 10 9 9 9 8 8 8 9 9 9 9 10 10 10 11 11 11 11 11 11 22 8 11 3 D 14 13 13 13 12 12 11 11 10 10 10 11 11 12 12 13 13 13 14 14 14 14 14 14 22 10 14 4 GD 13 13 13 12 12 11 11 10 10 10 10 10 10 11 11 12 12 13 13 13 13 13 13 13 22 10 13 3 G 11 11 11 11 10 10 9 9 9 8 8 8 8 8 8 8 9 9 10 10 11 11 11 11 23 8 11 3 GB 14 14 14 14 13 13 12 12 11 11 10 10 10 9 9 10 10 10 11 12 13 13 14 14 24 9 14 5 B 15 15 15 14 14 14 13 13 12 12 11 11 10 10 10 10 10 11 11 12 13 14 14 15 1 10 15 5 KB 12 12 11 11 11 11 10 10 10 9 9 8 8 8 8 8 8 8 9 9 10 11 11 11 1 8 12 4 B grubu duvarlar K 8 8 8 7 7 6 6 6 5 5 5 5 5 5 5 6 6 7 7 8 8 8 8 8 24 5 8 3 KD 11 10 10 9 9 8 7 7 7 7 8 8 9 9 10 10 11 11 11 12 12 12 11 11 21 7 12 5 D 13 13 12 11 10 10 9 8 8 9 9 10 12 13 13 14 14 15 15 15 15 15 14 14 20 8 15 7 GD 13 12 12 11 10 10 9 8 8 8 8 9 10 11 12 13 14 14 14 14 14 14 14 14 21 8 14 6 G 12 11 11 10 9 9 8 7 7 6 6 6 6 7 8 9 10 11 11 12 12 12 12 12 23 6 12 6 GB 15 15 14 13 13 12 11 10 9 9 8 8 7 7 8 9 10 11 13 14 15 15 16 16 24 7 16 9 B 16 16 15 14 14 13 12 11 10 9 9 8 8 8 8 8 9 11 12 14 15 16 16 17 24 8 17 9 KB 13 12 12 11 11 10 9 9 8 7 7 7 6 6 7 7 8 8 9 11 12 13 13 13 24 6 13 7 C grubu duvarlar K 9 8 7 7 6 5 5 4 4 4 4 4 5 5 6 6 7 8 9 9 9 10 9 9 22 4 10 6 KD 10 10 9 8 7 6 6 6 6 7 8 10 10 11 12 12 12 13 13 13 13 12 12 11 20 6 13 7 D 13 12 11 10 9 8 7 7 8 9 11 13 14 15 16 16 17 17 16 16 16 15 14 13 18 7 17 10 GD 13 12 11 10 9 8 7 6 7 7 9 10 12 14 15 16 16 16 16 16 16 15 14 13 19 6 16 10 G 12 11 10 9 8 7 6 6 5 5 5 5 6 8 9 11 12 13 14 14 14 14 13 12 20 5 14 9 GB 16 15 14 12 11 10 9 8 7 7 6 6 6 7 8 10 12 14 16 18 18 18 18 17 22 6 18 12 B 17 16 15 14 12 11 10 9 8 7 7 7 7 7 8 9 11 13 16 18 19 20 19 18 22 7 20 13 KB 14 13 12 11 10 9 8 7 6 6 5 5 6 6 6 7 9 10 12 14 15 15 15 15 22 5 15 10 D grubu duvarlar K 8 7 7 6 5 4 3 3 3 3 4 4 5 6 6 7 8 9 10 11 11 10 10 9 21 3 11 8 KD 9 8 7 6 5 5 4 4 6 8 10 11 12 13 13 13 14 14 14 13 13 12 11 10 19 4 14 10 D 11 10 8 7 6 5 5 5 7 10 13 15 17 18 18 18 18 18 17 17 16 15 13 12 16 5 18 13 GD 11 10 9 7 6 5 5 5 5 7 10 12 14 16 17 18 18 18 17 17 16 15 14 12 17 5 18 13 G 11 10 8 7 6 5 4 4 3 3 4 5 7 9 11 13 15 16 16 16 15 14 13 12 19 3 16 13 GB 15 14 12 10 9 8 6 5 5 4 4 5 5 7 9 12 15 18 20 21 21 20 19 17 21 4 21 17 B 17 15 13 12 10 9 7 6 5 5 5 5 6 6 8 10 13 17 20 22 23 22 21 19 21 5 23 18 KB 14 12 11 9 8 7 6 5 4 4 4 4 5 6 7 8 10 12 15 17 18 17 16 15 22 4 18 14 E grubu duvarlar K 7 6 5 4 3 2 2 2 3 3 4 5 6 7 8 10 10 11 12 12 11 10 9 8 20 2 12 10 KD 7 6 5 4 3 2 3 5 8 11 13 14 14 14 14 14 15 14 14 13 12 11 9 8 16 2 15 13 D 8 7 6 5 4 3 3 6 10 15 18 20 21 21 20 19 18 18 17 15 14 12 11 9 13 3 21 18 GD 8 7 6 5 4 3 3 4 7 10 14 17 19 20 20 20 19 18 17 16 14 13 11 10 15 3 20 17 G 8 7 6 5 4 3 2 2 2 3 5 7 10 14 16 18 19 18 17 16 14 13 11 10 17 2 19 17 GB 12 10 8 7 6 4 4 3 3 3 4 5 7 10 14 18 21 24 25 24 22 19 17 14 19 3 25 22 B 14 12 10 8 6 5 4 3 3 4 4 5 6 8 11 15 20 24 27 27 25 22 19 16 20 3 27 24 KB 11 9 8 6 5 4 3 3 3 3 4 5 6 7 9 11 14 18 21 21 20 18 15 13 20 3 21 18 16

Tablo 3.5: Duvarlarda soğutma yükü hesabı çn soğutma yükü sıcaklık farkı değerler (CLTD) [1] Duvar Yönü Gün saat 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 F grubu duvarlar K 5 4 3 2 1 1 1 2 3 4 5 6 8 9 11 12 12 13 13 13 11 9 7 6 19 1 13 12 KD 5 4 3 2 1 1 3 8 13 16 17 16 16 15 15 15 15 14 13 12 10 9 7 6 11 1 17 16 D 5 4 3 2 2 1 4 9 16 21 24 25 24 22 20 19 18 17 15 13 11 10 8 7 12 1 25 24 GD 5 4 3 2 2 1 2 6 10 15 20 23 24 23 22 20 19 17 16 14 12 10 8 7 13 1 24 23 G 5 4 3 2 2 1 1 1 2 4 7 11 15 19 21 22 21 19 17 15 12 10 8 7 16 1 22 21 GB 8 6 5 4 3 2 1 1 2 3 4 6 10 14 20 24 28 30 29 25 20 16 13 10 18 1 30 29 B 9 7 5 4 3 2 2 2 2 3 4 6 8 11 16 22 27 32 33 30 24 19 15 12 19 2 33 31 KB 8 6 4 3 2 2 1 1 2 3 4 6 7 9 12 15 19 24 26 24 20 16 12 10 19 1 26 25 G grubu duvarlar K 2 1 0 0 0 1 4 5 5 7 8 10 12 13 13 14 14 15 12 8 6 5 4 3 18 0 15 15 KD 2 1 1 0 0 5 15 20 22 20 16 15 15 15 15 15 14 12 10 8 6 5 4 3 9 0 22 22 D 2 1 1 0 0 6 17 26 30 31 28 22 19 17 17 16 15 13 11 8 7 5 4 3 10 0 31 31 GD 2 1 1 0 0 3 10 18 24 27 28 27 23 20 18 16 15 13 11 8 7 6 4 3 11 0 28 28 G 2 1 1 0 0 0 1 3 7 12 17 22 25 26 24 21 17 14 11 8 7 5 4 3 14 0 26 26 GB 3 2 2 1 0 0 1 3 4 6 9 14 21 28 33 35 34 29 20 13 10 7 6 4 16 0 35 35 B 4 3 2 1 1 1 1 3 5 6 8 10 15 23 31 37 40 37 27 16 11 8 6 5 17 1 40 39 KB 3 2 1 1 0 0 1 3 4 6 8 10 12 15 20 26 31 31 23 14 10 7 5 4 18 0 31 31 Max. CLTD Saat Mn. CLTD Max. CLTD Fark CLTD Tablo 3.6: Duvar ve çatılar çn ay ve enleme göre CLTD düzeltme sayıları, kuzey enlemler çn [1] Enlem Ay K KKD KKB KD KB DKD BKB D B DGD BGB GD GB GGD GGB G Yatay Aralık -1.6-2.7-2.7-2.7-1.1 0.0 1.6 3.3 5-0.5 Ocak / Kasım -1.6-2.7-2.2-2.2-0.5 0.0 1.1 2.2 3.8-0.5 Şubat / Ekm -1.6-1.1-1.1-1.1-0.5-0.5 0.0-0.5 3.8 0.0 0 Mart / Eylül -1.6 0.0 0.5-0.5-0.5-1.6-1.6-2.7-4.4 0.0 Nsan / Ağustos 2.7 2.2 1.6 0.0-1.1-2.7-3.3-4.4-4.4-1.1 Mayıs / Temmuz 5.5 3.8 2.7 0.0-1.6-3.8-4.4-5 -4.4-2.2 Hazran 6.6 5.0 2.7 0.0-1.6-3.8-5 -5.5-4.4-2.7 Aralık -2.2-3.3-3.3-3.3-1.6 0.0 2.2 4.4 6.6-2.7 Ocak / Kasım -1.6-2.7-3.3-2.7-1.1 0.0 1.6 3.3 5.5-2.2 Şubat / Ekm -1.6-2.2-1.6-1.6-0.5-0.5 0.5 1.1 2.2-0.5 8 Mart / Eylül -1.6-1.1-0.5-0.5-0.5-1.1-1.1-1.6-2.2 0.0 Nsan / Ağustos 1.1 1.1 1.1 0.0-0.5-2.2-2.7-3.8-3.8-0.5 Mayıs / Temmuz 3.8 2.7 2.2 0.0-1.1-2.7-3.8-5 -3.8-1.1 Hazran 5.0 3.3 2.2 0.0-1.1-3.3-4.4-5 -3.8-1.1 Aralık -2.2-3.3-4.4-4.4-2.2-0.5 2.2 5 7.2-5 Ocak / Kasım -2.2-3.3-3.8-3.8-2.2-0.5 2.2 4.4 6.6-3.8 Şubat / Ekm -1.6-2.7-2.7-2.2-1.1 0.0 1.1 2.7 3.8-2.2 16 Mart / Eylül -1.6-1.6-1.1-1.1-0.5-0.5 0.0 0.0 0.0-0.5 Nsan / Ağustos -0.5 0.0-0.5-0.5-0.5-1.6-1.6-2.7-3.3 0.0 Mayıs / Temmuz 2.2 1.6 1.6 0.0-0.5-2.2-2.7-3.8-3.8 0.0 Hazran 3.3 2.2 2.2 0.5-0.5-2.2-3.3-4.4-3.8 0.0 Aralık -2.7-3.8-5 -5.5-3.8-1.6 1.6 5 7.2-7.2 Ocak / Kasım -2.2-3.3-4.4-5 -3.3-1.6 1.6 5 7.2-6.1 Şubat / Ekm -2.2-2.7-3.3-3.3-1.6-0.5 1.6 3.8 5.5-3.8 24 Mart / Eylül -1.6-2.2-1.6-1.6-0.5-0.5 0.5 1.1 2.2-1.6 Nsan / Ağustos -1.1-0.5 0.0-0.5-0.5-1.1-0.5-1.1-1.6 0.0 Mayıs / Temmuz 0.5 1.1 1.1 0.0 0.0-1.6-1.6-2.7-3.3 0.5 Hazran 1.6 1.6 1.6 0.5 0.0-1.6-2.2-3.3-3.3 0.5 Aralık -2.7-3.8-5.5-6.1-4.4-2.7 1.1 5.0 6.6-9.4 Ocak / Kasım -2.7-3.8-5 -6.1-4.4-2.2 1.1 5.0 6.6-8.3 Şubat / Ekm -2.2-3.3-3.8-4.4-2.2-1.1 2.2 4.4 6.1-5.5 32 Mart / Eylül -1.6-2.2-2.2-2.2-1.1-0.5 1.6 2.7 3.8-2.7 Nsan / Ağustos -1.1-1.1-0.5-1.1 0.0-0.5 0.0 0.5 0.5-0.5 Mayıs / Temmuz 0.5-0.5 0.5 0.0 0.0-0.5-0.5-1.6-1.6 0.5 Hazran 0.5 1.1 1.1 0.5 0.0-1.1-1.1-2.2-2.2 1.1 17

Tablo 3.6: Duvar ve çatılar çn ay ve enleme göre CLTD düzeltme sayıları, kuzey enlemler çn [1] Enlem Ay K KKD KKB KD KB DKD BKB D B DGD BGB GD GB GGD GGB G Yatay Aralık -3.3-4.4-5.5-7.2-5.5-3.8 0.0 3.8 5.5-11.6 Ocak / Kasım -2.7-3.8-5.5-6.6-5 -3.3 0.5 4.4 6.1-10.5 Şubat / Ekm -2.7-3.8-4.4-5 -3.3-1.6 1.6 4.4 6.6-7.7 40 Mart / Eylül -2.2-2.7-2.7-3.3-1.6 0.5 2.2 3.8 5.5-4.4 Nsan / Ağustos -1.1-1.6-1.1-1.1 0.0 0.0 1.1 1.6 2.2 1.6 Mayıs / Temmuz 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.5 0.5 Hazran 0.5 0.5 0.5 0.0 0.5 0.0 0.0-0.5-0.5 1.1 Aralık -3.3-4.4-6.1-7.7-7.2-5.5-1.6 1.1 3.3-13.8 Ocak / Kasım -3.3-4.4-6.1-7.2-6.1-4.4-0.5 2.7 4.4-13.3 Şubat / Ekm -2.7-3.8-5.5-6.1-4.4-2.7 0.5 4.4 6.1-10 48 Mart / Eylül -2.2-3.3-3.3-3.8-2.2-0.5 2.2 4.4 6.1-6.1 Nsan / Ağustos -1.6-1.6-1.6-1.6-0.5 0.0 2.2 3.3 3.8-2.7 Mayıs / Temmuz 0.0-0.5 0.0 0.0 0.5 0.5 1.6 1.6 2.2 0.0 Hazran 0.5 0.5 1.1 0.5 1.1 0.5 1.1 1.1 1.6 1.1 Aralık -3.8-5 -6.6-8.8-8.8-7.7-5 -2.7-1.6-15.5 Ocak / Kasım -3.3-4.4-6.1-8.3-7.7-6.6-3.3-0.5 1.1-15 Şubat / Ekm -3.3-4.4-5.5-6.6-5.5-3.8 0.0 3.3 5.0-12.2 56 Mart / Eylül -2.7-3.3-3.8-4.4-2.7-1.1 2.2 4.4 6.6-8.3 Nsan / Ağustos -1.6-2.2-2.2-2.2-0.5 0.5 2.7 3.8 5.0-4.4 Mayıs / Temmuz 0.0 0.0 0.0 0.0 1.1 1.1 2.7 3.3 3.8-1.1 Hazran 1.1 0.5 1.1 0.5 1.6 1.6 2.2 2.7 3.3 0.5 Aralık -3.8-5 -6.6-8.8-9.4-10 -8.8-7.7-6.6-16.6 Ocak / Kasım -3.8-5 -6.6-8.8-8.8-8.8-7.2-5.5-4.4-16.1 Şubat / Ekm -3.3-4.4-6.1-7.7-7.2-5.5-2.2 0.5 2.2-14.4 64 Mart / Eylül -2.7-3.8-5 -5.5-3.8-2.2 1.1 3.8 6.1-11.1 Nsan / Ağustos -1.6-2.2-2.2-2.2-0.5 0.5 2.7 5.0 6.1-6.1 Mayıs / Temmuz 0.5 0.0 0.5 0.0 1.6 2.2 3.3 4.4 5.5-1.6 Hazran 1.1 1.1 1.1 1.1 2.2 2.2 3.3 3.8 5.0 0.0 3.1.2 Pencerelerden Olan Isı Kazancına Bağlı Soğutma Yükü Pencereler nsanların dıģ ortamla görsel letģmn sağlamak, güneģ enerjsnn ve ıģığının çer grmesne zn vermek, zaman zaman dıģ havayı çer almak ve bnanın mmarsn estetk hale getrmek çn yapılır. Bunlar oluģturulurken konfor Ģartları da göz önünde bulundurulmalıdır [5]. Camın dıģ kısmına günün değģk saatlernde farklı mktarda güneģ ıģınımı gelmektedr. Gelen bu ıģınımın br kısmı camdan yansır, br kısmı camdan yutulur, büyük br kısmı da camdan çer geçer. Ayrıca camda ç-dıģ sıcaklık farkı sebeb le br de letmle ısı kazancı oluģur. Bast olarak cam br malzemeden geçen ısıyı Ģöyle fade edeblrz. Camdan çer gren = Ġç ve dıģ sıcaklık farkından olan + Camdan ıģınımla + Yutulan güneģ ıģınımının çer (3.4) toplam ısı ısı akıģı gren ısı doğru akıģı 18

Burada; sağ taraftak son k term gelen güneģ ıģınımıyla lgldr. Sağ taraftak lk term se güneģ ıģınımından bağımsız olup güneģ olsa da olmasa da ortaya çıkar ve sıcaklık farkından dolayı oluģan letmle geçen ısıyı temsl eder. Böylece yukarıdak fade Ģu Ģeklde yazılablr; [5] Camdan çer gren toplam ısı = Ġletm+TaĢınım le olan ısı kazancı + GüneĢ ıģınımından olan ısı kazancı (3.5) Böylece pencerelerden olan ısı kazancı k bleģene ayrılır. 1. Sıcaklık farkından dolayı letm ve taģınımla olan ısı kazancı 2. Pencereden geçen veya emlen güneģ enerjs tarafından güneģ ıģınımları le olan ısı kazancı 3.1.2.1 Pencereden Ġletm ve TaĢınımla Olan Isı Kazancı GüneĢ ıģığı olsa da olmasa da, ısı geçģ nedenyle pencereden ısı akıģı olur ve Ģu Ģeklde fade edlr; q K A T d T ) (3.6) ( q = Pencereden geçen ısı (W) K = Camın toplam ısı geçģ katsayısı (W/m 2 K) A = Pencerenn net cam alanı (m 2 ) T d = DıĢ hava sıcaklığı ( C) T = Ġç hava sıcaklığı ( C) Burada; T d dıģ hava sıcaklığı, T ç hava sıcaklığından yüksek se ısı geçģnn ortam çne doğru olacağı, dğer halde se çerden dıģarı olacağı görülmektedr. Çok sık kullanılan pencere tplernn toplam ısı geçģ katsayıları Tablo 3.7 de gösterlmģtr. 19

Tablo 3.7: ÇeĢtl pencereler çn ısı geçģ katsayıları [2,5] Pencere cns K (W/m 2 C) Tek camlı pencere ( ç gölgesz) 5,9 Çft camlı pencere ( ç gölgesz) 3,7 Üç camlı pencere ( ç gölgesz) 2,5 Tek camlı pencere ( ç gölgel) 4,6 Çft camlı pencere ( ç gölgel) 3,3 Üç camlı pencere ( ç gölgel) 2,3 Genellkle pencereden olan ısı geçģyle olan ısı kazancı, soğutma yükü sıcaklık farkı metoduna benzer br Ģeklde ele alınablr. Pencereden olan ısı geçģ çn soğutma yükü sıcaklık farkı değerler Tablo 3.8 de gösterlmģtr. Buna göre pencereler çn soğutma yükü, yne duvar ve çatılarda olduğu gb aynı yöntem le aģağıdak fade le hesaplanablr. q K ACLTD (3.7) Tablo 3.8: Camlardan letmle olan ısı kazancının hesaplanması çn kullanılan CLTD değerler [4] GüneĢ zamanı (saat) 01:00 02:00 03:00 04:00 05:00 06:00 07:00 08:00 09:00 10:00 11:00 12:00 CLTD ( C) 1 0-1 -1-1 -1-1 0 1 2 4 5 GüneĢ zamanı (saat) 13:00 14:00 15:00 16:00 17:00 18:00 19:00 20:00 21:00 22:00 23:00 00:00 CLTD ( C) 7 7 8 8 7 7 6 4 3 2 2 1 Tablo 3.8 de verlen değerler ç ortam sıcaklığı 25,5 C, maksmum dıģ sıcaklık 35 C ve günlük sıcaklık aralığı 11,6 C ken hesaplanmıģtır. Bu tablo 33-39 C arası maksmum dıģ sıcaklık ve 9-19 C arası günlük sıcaklık farklılıkları çn geçerldr ve günlük ortalama dıģ sıcaklık 29,4 C olarak sabttr [1,4]. Eğer ç ortam sıcaklığı 25,5 C den farklı veya günlük ortalama dıģ sıcaklık 29,4 C den farklı se düzeltlmģ soğutma yükü sıcaklık farkı değernn bulunması çn Ģu yol zlenmeldr. Ortam hava sıcaklığı 25,5 C den düģük se aradak fark tablodak değere eklenr, büyük se aradak fark çıkarılır. Günlük ortalama dıģ sıcaklık değer 29,4 C den düģük se aradak fark tablodak değere çıkarılır, büyük se aradak fark eklenr. Böylece hesap yapılan zaman çn düzeltlmģ soğutma yükü sıcaklık farkı değer hesaplanır. 3.7 de verlen eģtlkte CLTD yerne CLTD d kullanılır. 20

3.1.2.2 Pencerelerden GüneĢ IĢınımı Ġle Olan Soğutma Yükü GüneĢ enerjsnn çer grmes ve emlmes le kazanılan ısı güneģ enerjs ısı kazancı le fade edlr (SHG). Sadece güneģl hava olduğu zaman soğutma yükü hesaplarında kullanılır. SHG toplam kısa dalga boylu ıģınım (I t ) le doğru orantılıdır ve Ģu Ģeklde fade edlr [2,12]. SHG F I t (3.8) Burada, F güneģ ısı kazanç katsayısıdır. Her cns pencere tp karakterstğne ve güneģ ıģınının gelģ açısına bağlı boyutsuz br değerdr. Pencere tp, gölge yapan malzeme çeģtllğ, güneģ ıģını gelģ açısı ve yoğunluğuna bağlı olarak çok çeģtl kombnasyonlar mevcut olduğundan, bu formülün doğrudan kullanımı yapılamaz. Bunun yerne, Ashrae tarafından pencereden olan ısı kazancı hesabı çn br metot gelģtrlmģtr. Bu metottak hesaplamalar çft mukavemetl, dk gelģ açısında 0,86 geçrme, 0,08 yansıma ve 0,06 yutma katsayılarına sahp referans br cam tabaka çn yapılmıģtır. Bu hesaplamalar çn güneģle aydınlanan referans cam çersnden olan ısı kazançları, 17 prensp yönelm çn her ayın 21. gününde gündüz saatler çn elde edlen güneģ enerjs ısı kazancı faktörler (SHGF) le tanımlanmıģtır [5]. Ayrıca güneģ ıģınımı le soğutma yükü hesaplarında farklı pencere tp ve gölgeleme malzemes çn gölge katsayısı (SC) hesaba katılır. SC, pencere camının referans camdan farklı olması ve mahal çnde pencere etrafında gölgeleme elemanları bulunması nedenleryle, pencerenn yaz Ģartlarında ve dk gelģ açısında referans pencereye göre ıģınımı azaltma etksn temsl eden br değerdr ve Ģu Ģeklde tanımlanmıģtır [5]. Pencere günes ısı kazancı SC Referans camda günes ısı kazancı (3.9) Buna göre çeģtl pencere ve gölgeleme malzemesne bağlı olarak gölge katsayıları Tablo 3.9 da verlmģtr. 21

Tablo 3.9: ÇeĢtl pencereler çn gölge katsayıları [2,5] Pencere Cns Panjurlu Perde Tül Ġç Açık Koyu Koyu Açık Perde Gölgesz Tek camlı pencere 0,55 0,64 0,59 0,25 0,39 1,00 Çft camlı pencere 0,51 0,57 0,60 0,25 0,37 0,82 Üç camlı pencere 0,51 0,57 0,60 0,25 0,37 0,58 Yukarıda anlatılanlara göre, güneģ enerjs tarafından pencereden olan ısı kazancına bağlı soğutma yükü Ģu Ģeklde hesaplanır; [1] q A SC SHGF CLF (3.10) A = Pencerenn net cam alanı (m 2 ) SHGF = Maksmum güneģ enerjs ısı kazancı faktörü (W/m 2 ) SC = Gölgeleme katsayısı Burada alan, pencerenn net cam alanıdır. Maksmum güneģ enerjs ısı kazancı faktörler uygun enlem, ay ve yüzey yönelm çn Tablo 3.10 da verlmģtr. Soğutma yükü faktörü değerler, üç genel oda karakterstğ çn Tablo 3.11 ve Tablo 3.12 de sırasıyla ç gölgel ve ç gölgesz hal çn verlmģtr. 22

Tablo 3.10: Pencereler çn maksmum güneģ ısı kazancı faktörü (SHGF), W/m², kuzey enlemler çn [2,5] K Ocak 107 107 278 558 738 801 741 574 372 934 Ocak 95 95 174 464 663 770 792 704 628 782 Şubat 114 123 416 647 773 779 663 445 211 965 Şubat 104 104 303 568 729 779 735 593 486 868 Mart 120 274 536 704 764 704 536 274 120 956 Mart 110 167 441 647 745 741 622 435 293 918 Nsan 224 423 609 707 697 581 372 120 117 896 Nsan 123 312 543 681 716 644 473 243 142 912 Mayıs 357 517 640 688 634 486 252 117 117 836 Mayıs 164 416 596 688 678 565 363 142 129 890 Hazran 407 546 650 669 603 441 208 117 117 805 Hazran 208 448 612 685 653 527 312 129 129 874 Temmuz 363 517 634 672 615 470 243 120 120 820 Temmuz 174 416 590 675 663 549 350 139 133 874 Ağustos 237 423 590 681 669 552 353 123 120 871 Ağustos 129 316 530 659 691 644 451 233 145 890 Eylül 126 265 514 672 729 672 514 265 126 924 Eylül 114 158 423 618 716 707 603 423 293 890 Ekm 117 126 407 628 745 751 637 426 208 943 Ekm 104 104 300 549 704 748 710 577 473 852 Kasım 110 110 278 552 726 789 726 565 369 924 Kasım 95 95 174 457 650 760 779 694 618 776 Aralık 107 107 224 517 713 798 757 618 435 909 Aralık 91 91 129 416 625 760 801 735 669 738 4 derece 20 derece K Ocak 104 104 249 536 722 795 514 609 445 902 Ocak 91 91 151 435 634 767 798 735 675 732 Şubat 110 110 388 628 764 782 678 480 278 550 Şubat 98 98 278 546 713 770 751 634 549 830 Mart 120 243 514 691 764 716 558 303 136 953 Mart 107 155 416 631 748 745 650 480 363 896 Nsan 174 394 596 704 704 599 398 136 120 905 Nsan 120 290 524 672 719 656 498 287 183 905 Mayıs 293 486 631 694 650 508 281 120 120 858 Mayıs 148 388 581 685 685 581 391 170 133 893 Hazran 347 517 637 678 618 464 230 120 120 830 Hazran 186 426 596 681 663 546 341 142 133 880 Temmuz 303 486 622 678 631 492 268 123 120 842 Temmuz 151 391 574 672 669 565 375 167 136 877 Ağustos 186 391 581 678 675 571 379 133 126 880 Ağustos 126 287 511 650 694 631 480 278 180 883 Eylül 123 237 492 659 729 681 536 293 139 924 Eylül 114 145 401 603 710 710 628 467 360 868 Ekm 114 114 379 609 738 754 653 467 271 928 Ekm 101 101 274 527 685 745 729 618 536 814 Kasım 107 107 249 530 713 782 732 599 439 896 Kasım 91 91 151 429 622 754 786 722 666 726 Aralık 104 104 196 495 697 789 764 650 505 874 Aralık 85 85 110 385 590 751 801 760 713 685 8 derece 24 derece K Ocak 101 101 224 514 707 789 764 640 511 868 Ocak 85 85 129 404 599 757 798 760 716 675 Şubat 107 107 360 609 754 782 691 521 347 928 Şubat 95 95 252 521 694 770 767 672 606 786 Mart 117 211 492 678 760 726 581 347 174 947 Mart 107 142 391 615 738 748 675 530 432 868 Nsan 139 369 581 697 710 615 423 167 123 912 Nsan 117 278 502 659 719 669 533 338 237 893 Mayıs 233 461 625 694 659 527 306 123 120 874 Mayıs 136 369 562 675 688 599 416 211 145 890 Hazran 284 489 631 685 631 445 259 123 123 849 Hazran 174 401 581 675 669 565 369 174 136 880 Temmuz 243 457 615 678 644 511 294 126 123 858 Temmuz 142 366 555 663 672 584 407 205 145 877 Ağustos 148 369 565 675 681 587 404 161 129 890 Ağustos 120 274 492 640 694 644 511 325 227 874 Eylül 120 208 470 647 726 691 555 338 177 915 Eylül 110 133 375 584 700 710 650 514 423 839 Ekm 110 110 353 590 729 754 666 505 341 909 Ekm 98 98 249 502 666 478 741 653 590 770 Kasım 104 104 224 508 694 773 735 631 505 861 Kasım 85 85 133 398 590 745 786 748 707 672 Aralık 98 98 174 470 678 776 779 678 565 836 Aralık 82 82 91 353 568 738 779 779 748 628 12 derece 28 derece K KKD KD DKD D DGD GD GGD KKD KD DKD D DGD GD GGD K KKB KB BKB B BGB GB GGB G Yatay KKB KB BKB B BGB GB GGB G Yatay Ocak 98 98 199 489 685 776 779 669 574 827 Ocak 79 79 110 369 577 741 792 779 751 618 Şubat 107 107 331 587 741 782 713 558 420 902 Şubat 91 91 227 495 672 770 776 707 653 738 Mart 114 183 467 663 757 735 599 391 230 937 Mart 104 129 366 596 729 748 697 574 495 836 Nsan 126 341 562 691 716 631 448 202 126 915 Nsan 114 265 476 647 719 681 562 391 297 877 Mayıs 189 439 612 694 669 546 334 126 126 883 Mayıs 126 363 543 666 691 615 454 262 183 883 Hazran 237 470 625 685 644 508 284 126 126 864 Hazran 161 394 562 666 672 581 404 707 155 877 Temmuz 199 439 603 678 653 530 322 129 129 868 Temmuz 129 360 536 656 678 599 442 252 180 870 Ağustos 133 344 549 669 688 603 426 196 448 890 Ağustos 120 262 470 628 694 653 543 379 287 858 Eylül 117 180 448 634 722 700 574 382 230 905 Eylül 107 120 350 565 691 713 672 558 486 808 Ekm 107 107 325 568 716 751 691 543 410 883 Ekm 95 95 224 476 644 745 751 685 637 722 Kasım 101 101 199 483 675 760 767 659 565 820 Kasım 82 82 110 363 571 732 779 767 741 615 Aralık 95 95 148 445 653 764 792 704 622 789 Aralık 75 76 76 312 543 716 782 792 776 565 32 derece 48 derece K KKD KKB KKD KKB KKD KKB KKD KKB KD KB KD KB KD KB KD KB 0 derece 16 derece D DGD GD GGD KKD KD DKD D K B BGB GB GGB G Yatay KKB KB BKB B DKD BKB DKD BKB DKD BKB DKD BKB D B D B D B DGD BGB DGD BGB DGD BGB GD GB GD GB GD GB GGD GGB G Yatay GGD GGB G Yatay GGD GGB G Yatay Ocak 76 76 91 331 552 722 786 789 776 555 Ocak 47 47 47 167 372 552 681 754 773 268 Şubat 85 85 205 470 647 764 782 732 697 685 Şubat 63 63 114 325 530 681 764 786 789 435 Mart 101 117 338 577 716 748 716 615 555 795 Mart 82 82 252 486 644 738 754 732 719 593 Nsan 114 252 461 631 716 691 590 445 363 855 Nsan 98 192 416 568 691 710 678 612 587 713 Mayıs 120 350 536 656 694 628 489 312 233 874 Mayıs 110 306 498 631 290 675 606 514 473 779 Hazran 139 385 555 656 675 596 439 262 189 871 Hazran 145 347 521 644 678 650 568 467 423 795 Temmuz 126 350 527 643 678 612 473 303 227 861 Temmuz 117 303 492 618 675 659 590 498 461 770 Ağustos 117 249 445 615 691 663 571 429 350 836 Ağustos 104 192 404 549 666 681 656 593 568 704 Eylül 104 110 325 546 678 716 688 596 540 770 Eylül 85 41 227 454 290 704 719 704 694 574 Ekm 88 88 199 451 615 738 754 710 678 672 Ekm 66 66 110 303 508 653 735 760 764 42 Kasım 76 76 91 325 546 710 773 776 767 552 Kasım 47 47 492 164 363 543 669 738 757 268 Aralık 69 69 69 265 511 688 776 795 795 498 Aralık 41 41 41 114 287 492 615 710 735 205 K K K KKD KKB KKD KKB KKD KKB KD KB KD KB KD KB DKD BKB DKD BKB DKD BKB D B D B D B DGD BGB DGD BGB DGD BGB DGD BGB GD GB GD GB GD GB GD GB GGD GGB GGD GGB GGD GGB GGD GGB G G G G Yatay Yatay Yatay Yatay 23

Tablo 3.10: Pencereler çn maksmum güneģ ısı kazancı faktörü (SHGF), W/m², kuzey enlemler çn [2,5] K KKD KKB KD KB 36 derece 52 derece D DGD GD GGD KKD KD DKD D DGD GD GGD G Yatay K G Yatay B BGB GB GGB DKD BKB KKB KB BKB B BGB GB GGB Ocak 69 69 76 284 524 691 779 795 795 489 Ocak 41 41 41 123 290 489 609 700 726 196 Şubat 82 82 180 439 615 754 782 754 732 628 Şubat 57 57 91 268 492 637 741 779 789 363 Mart 95 104 312 555 704 751 732 650 606 751 Mart 76 76 230 457 618 726 754 751 745 533 Nsan 110 240 454 618 710 697 618 492 426 827 Nsan 95 177 404 558 678 707 694 644 628 666 Mayıs 120 338 530 644 694 644 521 366 293 858 Mayıs 79 309 486 625 685 685 628 552 527 741 Hazran 148 372 552 647 678 612 473 312 243 861 Hazran 142 350 508 637 675 663 593 511 480 764 Temmuz 123 338 521 634 681 628 508 357 284 846 Temmuz 114 306 480 612 672 669 615 540 514 735 Ağustos 114 237 435 599 688 669 596 476 413 811 Ağustos 101 177 391 533 656 681 669 622 609 656 Eylül 98 98 300 527 663 719 704 631 590 726 Eylül 79 79 205 429 574 688 719 719 716 514 Ekm 85 85 177 420 590 726 754 729 710 615 Ekm 60 60 88 252 467 606 710 751 757 360 Kasım 69 69 76 274 514 678 767 782 782 486 Kasım 41 41 41 123 284 480 596 685 710 196 Aralık 63 63 63 218 476 644 760 798 801 429 Aralık 32 32 32 60 230 401 543 628 659 133 K KKD KKB KD KB 40 derece 56 derece D DGD GD GGD KKD KD DKD D DGD GD GGD G Yatay K G Yatay B BGB GB GGB DKD BKB KKB KB BKB B BGB GB GGB Ocak 63 63 63 233 486 647 760 795 801 420 Ocak 32 32 32 66 233 398 533 612 647 126 Şubat 76 76 158 407 587 738 776 770 760 568 Şubat 50 50 66 224 439 581 704 754 770 287 Mart 91 91 293 533 688 751 745 681 650 704 Mart 69 69 205 429 584 707 751 760 760 470 Nsan 107 224 441 599 707 704 640 536 486 795 Nsan 88 183 388 546 666 704 704 672 663 615 Mayıs 117 322 521 637 694 656 552 420 357 836 Mayıs 114 312 470 615 678 688 650 590 571 700 Hazran 151 357 543 647 681 628 508 366 300 842 Hazran 167 350 505 628 672 672 618 549 530 729 Temmuz 120 322 514 625 681 641 536 681 344 827 Temmuz 117 309 464 606 666 675 634 577 558 697 Ağustos 110 224 426 584 681 675 618 536 470 779 Ağustos 95 177 375 521 640 681 678 650 640 609 Eylül 95 95 274 505 640 716 713 659 631 678 Eylül 73 73 183 398 540 666 650 726 729 454 Ekm 79 79 154 388 568 710 751 745 738 558 Ekm 50 50 63 215 416 555 672 722 738 287 Kasım 63 63 63 230 476 634 748 782 789 416 Kasım 32 32 32 66 227 385 521 599 631 126 Aralık 57 57 57 189 476 593 732 786 798 357 Aralık 22 22 22 22 148 290 426 502 540 73 K KKD KKB KD KB 44 derece 60 derece D DGD GD GGD KKD KD DKD D B BGB GB GGB G Yatay K KKB KB BKB B DKD BKB Ocak 54 57 54 202 640 596 732 782 795 344 Ocak 22 22 22 22 145 278 410 480 517 66 Şubat 69 69 136 369 562 716 776 782 779 505 Şubat 41 41 41 183 372 530 644 710 729 215 Mart 85 85 274 511 666 745 751 707 688 650 Mart 63 63 177 394 546 678 738 760 764 404 Nsan 104 208 429 57 697 707 663 577 540 757 Nsan 85 186 372 530 650 700 710 694 688 562 Mayıs 114 303 511 634 691 666 577 467 416 811 Mayıs 136 309 470 606 669 694 666 625 612 656 Hazran 148 341 533 647 678 640 540 416 363 823 Hazran 183 347 511 622 672 678 637 587 571 685 Temmuz 117 303 502 624 678 650 565 454 404 801 Temmuz 139 306 464 596 656 678 650 609 599 653 Ağustos 107 208 416 568 675 678 637 558 521 745 Ağustos 88 180 360 508 628 675 685 672 666 555 Eylül 88 88 252 480 625 713 716 681 666 628 Eylül 66 66 158 363 505 637 700 722 729 388 Ekm 73 73 133 350 540 685 748 757 754 495 Ekm 44 44 44 177 350 502 609 678 697 21 Kasım 57 57 57 202 426 587 716 770 782 344 Kasım 22 22 22 22 142 271 401 467 505 69 Aralık 47 47 47 155 363 552 685 757 776 281 Aralık 13 13 13 13 50 161 240 316 338 28 64 derece K KKD KKB KD KB DKD BKB Ocak 9 9 9 9 47 142 211 281 303 25 Şubat 35 35 35 136 281 454 558 637 663 142 Mart 57 57 148 357 502 640 713 745 754 331 Nsan 79 186 357 514 634 691 710 710 707 505 Mayıs 151 306 473 596 666 694 678 653 644 606 Hazran 196 360 511 609 672 681 656 618 609 640 Temmuz 155 303 467 587 653 678 666 637 631 606 Ağustos 85 183 344 495 609 666 685 685 685 502 Eylül 60 60 136 325 467 596 672 707 716 319 Ekm 35 35 35 126 262 426 527 603 628 145 Kasım 13 13 13 13 47 139 208 274 293 25 Aralık 0 0 0 0 3 15 35 44 47 3 D B DGD BGB GD GB GGD GGB G Yatay DGD BGB GD GB GGD GGB G Yatay 24

Tablo 3.11: Ġç gölgesz pencereler çn soğutma yükü faktörler (CLF) [1] Pencere Oda Günlük Zaman (Saat) Yönü Yapısı 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 H 0,2 0,1 0,1 0,1 0,1 0,3 0,4 0,5 0,6 0,6 0,7 0,8 0,80 0,8 0,8 0,8 0,8 0,8 0,6 0,5 0,4 0,3 0,3 0,20 K O 0,2 0,20 0,2 0,2 0,1 0,3 0,4 0,5 0,5 0,6 0,7 0,70 0,7 0,8 0,8 0,7 0,8 0,8 0,6 0,50 0,4 0,4 0,3 0,3 A 0,3 0,2 0,2 0,20 0,2 0,4 0,5 0,5 0,6 0,60 0,7 0,7 0,7 0,7 0,7 0,70 0,70 0,8 0,6 0,5 0,4 0,3 0,3 0,3 H 0,1 0,1 0 0 0 0,3 0,4 0,5 0,4 0,4 0,40 0,4 0,39 0,4 0,4 0,3 0,30 0,3 0,20 0,2 0,1 0,10 0,1 0,07 KKD O 0,1 0,08 0,1 0,1 0,1 0,2 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 0,36 0,4 0,4 0,3 0,3 0,30 0,3 0,2 0,18 0,2 0,1 0,1 0,10 A 0,1 0,10 0,1 0,09 0,1 0,3 0,4 0,4 0,4 0,36 0,4 0,3 0,3 0,3 0,3 0,31 0,28 0,3 0,2 0,2 0,2 0,1 0,1 0,1 H 0 0 0 0 0 0,2 0,4 0,5 0,5 0,5 0,4 0,4 0,33 0,3 0,3 0,3 0,2 0,2 0,2 0,1 0,10 0,1 0,1 0,05 KD O 0,1 0,06 0,1 0,1 0 0,2 0,4 0,4 0,5 0,40 0,4 0,33 0,3 0,30 0,3 0,3 0,2 0,2 0,2 0,15 0,1 0,1 0,1 0,1 A 0,1 0,1 0,1 0,07 0,1 0,2 0,4 0,4 0,4 0,39 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,24 0,22 0,20 0,2 0,1 0,1 0,1 0,1 0,10 H 0 0 0 0 0 0,2 0,40 0,5 0,6 0,5 0,5 0,4 0,34 0,3 0,3 0,3 0,2 0,2 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,05 DKD O 0,1 0,06 0,1 0,1 0 0,20 0,4 0,5 0,5 0,5 0,4 0,36 0,3 0,30 0,3 0,3 0,2 0,20 0,2 0,14 0,1 0,1 0,1 0,1 A 0,1 0,1 0,1 0,07 0,1 0,2 0,4 0,5 0,5 0,45 0,4 0,3 0,30 0,3 0,3 0,23 0,21 0,2 0,2 0,1 0,1 0,1 0,1 0,10 H 0 0 0 0 0 0,2 0,4 0,5 0,6 0,6 0,50 0,4 0,37 0,3 0,3 0,3 0,2 0,2 0,2 0,1 0,10 0,1 0,1 0,05 D O 0,1 0,06 0,1 0,1 0,1 0,2 0,3 0,4 0,50 0,5 0,5 0,39 0,4 0,3 0,3 0,3 0,2 0,2 0,2 0,15 0,1 0,1 0,10 0,1 A 0,1 0,1 0,1 0,08 0,1 0,20 0,3 0,5 0,5 0,49 0,4 0,4 0,3 0,3 0,3 0,24 0,22 0,2 0,2 0,2 0,1 0,1 0,1 0,10 H 0,1 0 0 0 0 0,2 0,3 0,5 0,6 0,6 0,6 0,5 0,41 0,4 0,3 0,3 0,2 0,20 0,2 0,1 0,10 0,1 0,1 0,06 DGD O 0,1 0,07 0,1 0,1 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,5 0,5 0,44 0,4 0,4 0,3 0,3 0,3 0,2 0,2 0,16 0,1 0,1 0,1 0,1 A 0,10 0,1 0,1 0,08 0,1 0,2 0,3 0,4 0,50 0,52 0,5 0,4 0,4 0,3 0,3 0,26 0,24 0,2 0,2 0,2 0,1 0,1 0,1 0,1 H 0,1 0 0 0 0 0,1 0,3 0,4 0,6 0,6 0,6 0,6 0,48 0,4 0,4 0,3 0,3 0,2 0,2 0,2 0,1 0,10 0,1 0,07 GD O 0,1 0,08 0,1 0,1 0,1 0,1 0,3 0,4 0,5 0,5 0,6 0,51 0,5 0,40 0,4 0,3 0,3 0,3 0,2 0,18 0,2 0,1 0,1 0,10 A 0,1 0,10 0,10 0,09 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,53 0,5 0,5 0,4 0,4 0,3 0,30 0,27 0,2 0,20 0,2 0,2 0,1 0,1 0,1 H 0,1 0,1 0 0 0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,6 0,6 0,6 0,60 0,5 0,5 0,40 0,4 0,3 0,2 0,2 0,2 0,1 0,10 0,08 GGD O 0,1 0,09 0,1 0,1 0,1 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,57 0,5 0,5 0,4 0,4 0,4 0,3 0,3 0,21 0,2 0,2 0,1 0,1 A 0,1 0,1 0,1 0,10 0,1 0,1 0,2 0,3 0,40 0,49 0,5 0,6 0,5 0,4 0,4 0,35 0,31 0,3 0,2 0,20 0,2 0,2 0,2 0,1 H 0,1 0,1 0,1 0 0 0,1 0,1 0,1 0,2 0,3 0,5 0,6 0,65 0,7 0,6 0,50 0,4 0,4 0,3 0,2 0,2 0,2 0,1 0,10 G O 0,1 0,11 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,2 0,3 0,4 0,52 0,6 0,6 0,5 0,5 0,4 0,4 0,3 0,25 0,2 0,2 0,2 0,1 A 0,1 0,1 0,1 0,11 0,10 0,1 0,1 0,2 0,2 0,33 0,4 0,5 0,6 0,6 0,50 0,43 0,37 0,3 0,3 0,2 0,20 0,2 0,2 0,2 H 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,2 0,2 0,3 0,4 0,52 0,6 0,7 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,2 0,2 0,12 GGB O 0,1 0,12 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,2 0,2 0,3 0,35 0,5 0,6 0,6 0,6 0,5 0,4 0,4 0,30 0,3 0,2 0,2 0,2 A 0,2 0,1 0,1 0,12 0,1 0,1 0,1 0,2 0,2 0,21 0,3 0,4 0,5 0,5 0,6 0,55 0,49 0,4 0,3 0,3 0,2 0,20 0,2 0,2 H 0,1 0,10 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,10 0,1 0,1 0,2 0,2 0,36 0,5 0,60 0,7 0,7 0,6 0,4 0,3 0,3 0,2 0,2 0,14 GB O 0,2 0,14 0,1 0,10 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,2 0,2 0,23 0,3 0,4 0,5 0,6 0,6 0,5 0,4 0,33 0,3 0,2 0,2 0,2 A 0,2 0,1 0,1 0,12 0,1 0,1 0,1 0,1 0,2 0,17 0,2 0,3 0,3 0,4 0,5 0,56 0,56 0,5 0,4 0,30 0,3 0,2 0,2 0,2 H 0,1 0,10 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,10 0,1 0,1 0,2 0,26 0,40 0,5 0,6 0,7 0,6 0,4 0,3 0,3 0,2 0,2 0,15 BGB O 0,2 0,13 0,1 0,10 0,1 0,1 0,10 0,1 0,1 0,1 0,1 0,17 0,2 0,4 0,5 0,5 0,6 0,6 0,4 0,34 0,3 0,2 0,2 0,2 A 0,2 0,1 0,1 0,12 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,15 0,2 0,2 0,3 0,4 0,5 0,53 0,56 0,5 0,4 0,30 0,3 0,2 0,2 0,2 H 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,10 0,1 0,1 0,1 0,20 0,3 0,5 0,6 0,6 0,6 0,4 0,3 0,3 0,2 0,2 0,14 B O 0,2 0,13 0,1 0,10 0,1 0,1 0,1 0,10 0,1 0,1 0,1 0,14 0,2 0,3 0,40 0,50 0,6 0,6 0,4 0,33 0,3 0,2 0,20 0,2 A 0,1 0,1 0,1 0,11 0,10 0,1 0,1 0,1 0,1 0,14 0,2 0,2 0,2 0,30 0,40 0,49 0,54 0,5 0,4 0,30 0,2 0,2 0,2 0,2 H 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,10 0,1 0,1 0,2 0,17 0,3 0,40 0,5 0,6 0,6 0,4 0,3 0,3 0,2 0,2 0,14 BKB O 0,2 0,13 0,1 0,10 0,1 0,1 0,10 0,1 0,1 0,1 0,1 0,15 0,2 0,2 0,4 0,5 0,6 0,6 0,4 0,33 0,3 0,2 0,2 0,2 A 0,1 0,1 0,1 0,11 0,10 0,1 0,1 0,1 0,1 0,15 0,2 0,2 0,2 0,3 0,4 0,46 0,53 0,5 0,4 0,30 0,2 0,20 0,2 0,2 H 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,10 0,1 0,1 0,2 0,2 0,19 0,2 0,3 0,5 0,6 0,60 0,4 0,3 0,3 0,2 0,2 0,14 KB O 0,1 0,12 0,1 0,1 0,1 0,1 0,10 0,1 0,1 0,1 0,2 0,17 0,2 0,2 0,30 0,4 0,5 0,5 0,4 0,32 0,3 0,2 0,2 0,2 A 0,1 0,1 0,1 0,10 0,10 0,10 0,1 0,1 0,2 0,16 0,2 0,2 0,2 0,2 0,30 0,41 0,50 0,5 0,4 0,3 0,2 0,20 0,2 0,2 H 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,2 0,2 0,3 0,3 0,29 0,30 0,3 0,4 0,6 0,6 0,4 0,3 0,3 0,2 0,2 0,14 KKB O 0,2 0,13 0,1 0,10 0,1 0,10 0,1 0,2 0,2 0,2 0,2 0,26 0,3 0,3 0,3 0,4 0,5 0,6 0,4 0,33 0,3 0,2 0,20 0,2 A 0,1 0,1 0,1 0,11 0,10 0,1 0,2 0,2 0,2 0,23 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,38 0,49 0,5 0,4 0,30 0,3 0,2 0,2 0,2 H 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,2 0,4 0,5 0,6 0,7 0,72 0,7 0,7 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,2 0,2 0,13 YATAY O 0,2 0,14 0,1 0,1 0,1 0,1 0,2 0,2 0,3 0,4 0,5 0,59 0,6 0,7 0,7 0,6 0,6 0,5 0,4 0,32 0,3 0,2 0,2 0,2 A 0,2 0,2 0,2 0,14 0,1 0,2 0,20 0,3 0,4 0,45 0,5 0,6 0,6 0,6 0,6 0,58 0,51 0,4 0,4 0,3 0,3 0,2 0,2 0,2 H: Haff yapılı oda, O: Orta yapılı oda, A: Ağır yapılı oda Tablo 3.12: Ġç gölgel pencereler çn soğutma yükü faktörler (CLF) [1] Pencere Günlük Zaman (Saat) Yönü 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 K 0,08 0,07 0,06 0,06 0,07 0,73 0,66 0,65 0,76 0,80 0,86 0,89 0,89 0,86 0,82 0,75 0,78 0,91 0,24 0,18 0,15 0,13 0,11 0,10 KKD 0,03 0,03 0,02 0,02 0,03 0,64 0,77 0,62 0,42 0,37 0,37 0,37 0,36 0,35 0,32 0,28 0,23 0,17 0,08 0,07 0,16 0,05 0,04 0,04 KD 0,03 0,02 0,02 0,02 0,02 0,56 0,76 0,74 0,58 0,37 0,29 0,27 0,26 0,24 0,22 0,2 0,16 0,12 0,06 0,05 0,04 0,04 0,03 0,03 DKD 0,03 0,02 0,02 0,02 0,02 0,52 0,76 0,80 0,71 0,52 0,31 0,26 0,24 0,22 0,20 0,18 0,15 0,11 0,06 0,05 0,04 0,04 0,03 0,03 D 0,03 0,02 0,02 0,02 0,02 0,47 0,72 0,80 0,76 0,62 0,41 0,27 0,24 0,22 0,20 0,17 0,14 0,11 0,06 0,05 0,05 0,04 0,03 0,03 DGD 0,03 0,03 0,02 0,02 0,02 0,41 0,67 0,79 0,8 0,72 0,54 0,34 0,27 0,24 0,21 0,19 0,15 0,12 0,07 0,06 0,05 0,04 0,04 0,03 GD 0,03 0,03 0,02 0,02 0,02 0,30 0,57 0,74 0,81 0,79 0,68 0,49 0,33 0,28 0,25 0,22 0,18 0,13 0,08 0,07 0,06 0,05 0,04 0,04 GGD 0,04 0,03 0,03 0,03 0,02 0,12 0,31 0,54 0,72 0,81 0,81 0,71 0,54 0,38 0,32 0,27 0,22 0,16 0,09 0,08 0,07 0,06 0,05 0,04 G 0,04 0,04 0,03 0,03 0,03 0,09 0,16 0,23 0,38 0,58 0,75 0,83 0,80 0,68 0,50 0,35 0,27 0,19 0,11 0,09 0,08 0,07 0,06 0,05 GGB 0,05 0,04 0,04 0,03 0,03 0,09 0,14 0,18 0,22 0,27 0,43 0,63 0,78 0,84 0,80 0,66 0,46 0,25 0,13 0,11 0,09 0,08 0,07 0,06 GB 0,05 0,05 0,04 0,04 0,03 0,07 0,11 0,14 0,16 0,19 0,22 0,38 0,59 0,75 0,83 0,81 0,69 0,45 0,16 0,12 0,10 0,09 0,07 0,06 BGB 0,05 0,05 0,04 0,04 0,03 0,07 0,10 0,12 0,14 0,16 0,17 0,23 0,44 0,64 0,78 0,84 0,78 0,55 0,16 0,12 0,10 0,09 0,07 0,06 B 0,05 0,05 0,04 0,04 0,03 0,06 0,09 0,11 0,13 0,15 0,16 0,17 0,31 0,53 0,72 0,82 0,81 0,61 0,16 0,12 0,10 0,08 0,07 0,06 BKB 0,05 0,05 0,04 0,03 0,03 0,07 0,10 0,12 0,14 0,16 0,17 0,18 0,22 0,43 0,65 0,8 0,84 0,66 0,16 0,12 0,10 0,08 0,07 0,06 KB 0,05 0,04 0,04 0,03 0,03 0,07 0,11 0,14 0,17 0,19 0,20 0,21 0,22 0,30 0,52 0,73 0,82 0,69 0,16 0,12 0,10 0,08 0,07 0,06 KKB 0,05 0,05 0,04 0,03 0,03 0,11 0,17 0,22 0,26 0,30 0,32 0,33 0,34 0,34 0,39 0,61 0,82 0,76 0,17 0,12 0,10 0,08 0,07 0,06 YATAY 0,06 0,05 0,04 0,04 0,03 0,12 0,27 0,44 0,59 0,72 0,81 0,85 0,85 0,81 0,71 0,58 0,42 0,25 0,14 0,12 0,10 0,08 0,07 0,06 25

3.1.3 Ġç Duvar, Tavanlar, Bölmeler ve Zemnlerden Olan Isı Kazancına Bağlı Soğutma Yükü ġartlandırılmıģ br ortam farklı sıcaklıktak br ortama btģk se, bu ortamla arasında olan ısı geçģ göz önünde bulundurulmalıdır. Bu durum çn anlık ısı geçģ mktarı Ģu Ģeklde fade edlr;[4] q K A ( T b T ) (3.11) q = Anlık ısı geçģ mktarı (W) K = Ġk ortam arasındak toplam ısı letm katsayısı (W/m 2 C) A = Ġk ortam arasındak ayırıcı duvar alanı (m 2 ) T b = BtĢk ortamın ortalama hava sıcaklığı ( C) T = ġartlandırılmıģ ortamın hava sıcaklığı ( C) BtĢk mahal sıcaklıkları belrtlmedkçe dıģ ortam sıcaklığına uygun br değerde kabul edleblr. Ortam zemn doğrudan toprak le temasta veya beton br temel üzernde bulunuyorsa soğutma yükü hesaplarında zemnden olan ısı kazancı hmal edleblr. 3.2 Aydınlatma Olan Isı Kazancına Bağlı Soğutma Yükü Aydınlatma, ortam soğutma yüklernn öneml br bölümünü kapsadığından, bunun ortam ısı kazancına olan etksnn doğru olarak tespt gerekldr. Bu yükün hesabı dğerlernde olduğu gb çok açık değldr; verlen herhang br anda anlık ısı kazancı anlık aydınlatma gücüne eģdeğer ısı mktarından oldukça farklı olablr [4]. Aydınlatmadan gelen enerjnn sadece br kısmı taģınımla ısı geçģ Ģeklndedr ve klmlendrme chazları tarafından anında uzaklaģtırılır. Gerye kalan kısmı se ıģınımla ısı geçģ Ģeklndedr ve bu ısı klmlendrlen ortamı ancak duvarlar, moblyalar, döģeme vb. tarafından yutulup tekrar serbest kalması le etkler. Yutulan 26

bu enerj br süre sonra ortam soğutma yüküne çevrlr ve bu enerjnn br kısmı ıģıklar söndürüldükten sonrada varlığını korur. Bu yüzdendr k aydınlatmanın kapalı olduğu durumlarda ble aydınlatma yüklernden söz etmek mümkündür. (ġekl 3.1) ġekl 3.1: Aydınlatmanın soğutma yüküne ısıl depolama etks [4] IĢıkların yakılması le denge noktası (anlık depolanan enerjnn ıģınımla geçen aydınlatma enerjsne eģt olduğu an) arasında genellkle öneml br zaman farkı vardır. Zaman farkının etks, soğutma yükü hesaplandığında göz önüne alınmalıdır, zra ortam tarafından algılanan yük, üretlen anlık ısı kazancından öneml oranda düģük olablr ve ortam çn pk yük öneml oranda etkleneblr [4]. Her ne kadar öneml sevyede lave ısı, bağlantı armatürlernden üretlse de aydınlatmadan kaynaklanan ısının lk kaynağı ıģık veren elemanlar veya lambalardır. Genellkle watt brml elektrksel aydınlatmadan olan anlık ısı kazancı mktarı Ģu Ģeklde hesaplanır [4]. q el W F ul F sa (3.12) W (Toplam aydınlatma gücü) : Genel aydınlatma ve özel kullanım çn kurulan tüm aydınlatma teçhzatlarının gücünün toplamıdır. F ul (Kullanma faktörü) : Soğutma yükü hesaplarının yapıldığı Ģartlardak aydınlatma gücünün, toplam kurulu aydınlatma gücüne oranıdır. Mağaza gb tcar 27

uygulamaların soğutma yükü hesaplarında, kullanım çarpanı genellkle 1.0 değerndedr [4]. F sa (Armatür Faktörü) : Bu faktör ürettkler ısının sadece br kısmını havalandırılan veya Ģartlandırılan ortama veren floresan gb aydınlatma chazları çn kullanılır (Tungsten dıģındak lamba teçhzatları çn tanımlanmıģtır). 277 V gerlm ve 32 Watt gücündek tek lambası olan devrelerde bu faktör en fazla 2,19 alınablr. Rapdstart tp 40 W lamba armatürler çn bu faktör 277 V gerlmde k lamba çn 1,18 mnmum değernden, 118 V gerlmde tek lamba çn 1,30 maksmum değerne kadar değģr. Sodyum lambaları gb floresan dıģındak endüstryel armatürler çn armatür faktörler lamba üretc frmalarına göre 1,04 le 1,37 arasında farklılık gösterr [4]. Aydınlatmadan olan soğutma yükü bütünüyle ıģıklardan olan enerj yansıması değldr. Brçok çalıģma, analz ve deneyler ıģık teçhzatı tpnn soğutma yüküne etksn hava kaynağı ve dönüģ tpne mahal demrbaģlarına ve mahaln ısıl karakterstğne bağlı olduğunu göstermģtr. Uygun soğutma yükü faktörlernn (CLF) hesabına zn veren sayısal değerler çndek bu parametreler formül halne getrlmģtr. Tablo 3.13 ve Tablo 3.14, Tablo 3.15 den CLF değern belrlemek çn gerekl a değer ve b sınıflandırmasının bulunmasını sağlar. Tablo 3.13: Aydınlatma yer ve hava akımına bağlı a katsayıları [1,4] a DöĢeme yapısı Besleme ve dönüģ havası Aydınlatma armatürü 0.45 0.55 0.65 0.75 veya daha yüksek Ağır, bast moblyalar le döģenmģ ortam, halı yok. Sıradan moblyalar,halı yok. Sıradan moblyalar, döģeme üzernde halı olablr. Herhang tpte moblyalar. DüĢük deb; tavanın altından besleme ve dönüģ havası (V<2.5 L/s) Orta/yüksek deb, tavandan veya tavanın altından besleme ve dönüģ havası(v>2.5 L/s) Orta/yüksek deb; ndüksyon üntes veya vantlatörlü konvektör, besleme ve dönüģ zemnden veya tavandak dönüģ plenumundan(v>2.5 L/s) Aydınlatma armatürler dönüģ kanalı le bağlantılı Duvara çne gzl, havalandırma yok. Duvara çne gzl, havalandırma yok. Havalandırmalı. Havalandırmalı veya dönüģ hava akıģı çnde serbestçe asılı. Tablo 3.14: Zemn yapısı ve hava akımına bağlı olarak aydınlatmanın b sınıflandırmaları [1,4] Oda hava akımı ve kaynak ve dönüģ tp Oda yapısı DüĢük Orta Yüksek Çok yüksek 50 mm ahģap döģeme B A A A 28

75 mm beton döģeme B B B A 150 mm beton döģeme C C C B 200 mm beton döģeme D D C C 300 mm beton döģeme D D D D Tablo 3.15: Aydınlatma çn soğutma yükü faktörler (CLF) [1] 29

Toplam 8 saat çalışma a Katsayısı b Sınıfı Lambalar açıldıktan sonrak geçen süre (saat) 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 A 0,02 0,46 0,57 0,65 0,72 0,77 0,82 0,85 0,88 0,46 0,37 0,3 0,24 0,19 0,15 0,12 0,10 0,08 0,06 0,05 0,04 0,03 0,03 0,02 B 0,07 0,51 0,56 0,61 0,65 0,68 0,71 0,74 0,77 0,34 0,31 0,28 0,25 0,22 0,20 0,18 0,16 0,15 0,13 0,12 0,11 0,10 0,09 0,08 0,45 C 0,11 0,55 0,58 0,60 0,63 0,65 0,67 0,69 0,71 0,28 0,26 0,25 0,23 0,22 0,20 0,19 0,18 0,17 0,16 0,15 0,14 0,13 0,12 0,12 D 0,14 0,58 0,60 0,61 0,62 0,63 0,64 0,65 0,66 0,22 0,22 0,21 0,20 0,20 0,19 0,19 0,18 0,18 0,17 0,16 0,16 0,16 0,15 0,15 A 0,01 0,56 0,65 0,72 0,77 0,82 0,85 0,88 0,90 0,37 0,30 0,24 0,19 0,16 0,13 0,10 0,08 0,07 0,05 0,04 0,03 0,03 0,02 0,02 B 0,06 0,60 0,64 0,68 0,71 0,74 0,76 0,79 0,81 0,28 0,25 0,23 0,20 0,18 0,16 0,15 0,13 0,12 0,11 0,10 0,09 0,08 0,07 0,06 0,55 C 0,09 0,63 0,66 0,68 0,70 0,71 0,73 0,75 0,76 0,23 0,21 0,20 0,19 0,18 0,17 0,16 0,15 0,14 0,13 0,12 0,11 0,11 0,10 0,10 D 0,11 0,66 0,67 0,68 0,69 0,70 0,71 0,72 0,72 0,18 0,18 0,17 0,17 0,16 0,16 0,15 0,15 0,14 0,14 0,13 0,13 0,13 0,12 0,12 A 0,01 0,66 0,73 0,78 0,82 0,86 0,88 0,91 0,93 0,29 0,23 0,19 0,15 0,12 0,10 0,08 0,06 0,05 0,04 0,03 0,03 0,02 0,02 0,01 B 0,04 0,69 0,72 0,75 0,77 0,80 0,82 0,84 0,85 0,22 0,19 0,18 0,16 0,14 0,13 0,12 0,10 0,09 0,08 0,08 0,07 0,06 0,06 0,05 0,65 C 0,07 0,72 0,73 0,75 0,76 0,78 0,79 0,80 0,82 0,18 0,17 0,16 0,15 0,14 0,13 0,12 0,11 0,11 0,10 0,10 0,09 0,08 0,08 0,07 D 0,09 0,73 0,74 0,75 0,76 0,77 0,77 0,78 0,79 0,14 0,14 0,13 0,13 0,13 0,12 0,12 0,11 0,11 0,11 0,10 0,10 0,10 0,10 0,09 A 0,01 0,76 0,80 0,84 0,87 0,90 0,92 0,93 0,95 0,21 0,17 0,13 0,11 0,09 0,07 0,06 0,05 0,04 0,03 0,02 0,02 0,02 0,01 0,01 B 0,03 0,78 0,80 0,82 0,84 0,85 0,87 0,88 0,89 0,15 0,14 0,13 0,11 0,10 0,09 0,08 0,07 0,07 0,06 0,05 0,05 0,04 0,04 0,04 0,75 C 0,05 0,80 0,81 0,82 0,83 0,84 0,85 0,86 0,87 0,13 0,12 0,11 0,10 0,10 0,09 0,09 0,08 0,08 0,07 0,07 0,06 0,06 0,06 0,05 D 0,06 0,81 0,82 0,82 0,83 0,83 0,84 0,84 0,85 0,10 0,10 0,10 0,09 0,09 0,09 0,08 0,08 0,08 0,08 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 Toplam 10 saat çalışma a Katsayısı b Sınıfı Lambalar açıldıktan sonrak geçen süre (saat) 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 A 0,03 0,47 0,58 0,66 0,73 0,78 0,82 0,86 0,88 0,91 0,93 0,49 0,39 0,32 0,26 0,21 0,17 0,13 0,11 0,09 0,07 0,06 0,05 0,04 B 0,10 0,54 0,59 0,63 0,66 0,70 0,73 0,76 0,78 0,80 0,82 0,39 0,35 0,32 0,28 0,26 0,23 0,21 0,19 0,17 0,15 0,14 0,12 0,11 0,45 C 0,15 0,59 0,61 0,64 0,66 0,68 0,70 0,72 0,73 0,75 0,76 0,33 0,31 0,29 0,27 0,26 0,24 0,23 0,21 0,20 0,19 0,18 0,17 0,16 D 0,18 0,62 0,63 0,64 0,66 0,67 0,68 0,69 0,69 0,70 0,71 0,27 0,26 0,26 0,25 0,24 0,23 0,23 0,22 0,21 0,21 0,20 0,19 0,19 A 0,02 0,57 0,65 0,72 0,78 0,82 0,85 0,88 0,91 0,92 0,94 0,40 0,32 0,26 0,21 0,17 0,14 0,11 0,09 0,07 0,06 0,05 0,04 0,03 B 0,08 0,62 0,66 0,69 0,73 0,75 0,78 0,80 0,82 0,84 0,85 0,32 0,29 0,26 0,23 0,21 0,19 0,17 0,15 0,14 0,12 0,11 0,10 0,09 0,55 C 0,12 0,66 0,68 0,70 0,72 0,74 0,75 0,77 0,78 0,79 0,81 0,27 0,25 0,24 0,22 0,21 0,20 0,19 0,17 0,16 0,15 0,14 0,14 0,13 D 0,15 0,69 0,70 0,71 0,72 0,73 0,73 0,74 0,75 0,76 0,76 0,22 0,22 0,21 0,20 0,20 0,19 0,18 0,18 0,17 0,17 0,16 0,16 0,15 A 0,02 0,66 0,73 0,78 0,83 0,86 0,89 0,91 0,93 0,94 0,95 0,31 0,25 0,20 0,16 0,13 0,11 0,08 0,07 0,05 0,04 0,04 0,03 0,02 B 0,06 0,71 0,74 0,76 0,79 0,81 0,83 0,84 0,86 0,87 0,89 0,25 0,22 0,20 0,18 0,16 0,15 0,13 0,12 0,11 0,10 0,09 0,08 0,07 0,65 C 0,09 0,74 0,75 0,77 0,78 0,80 0,81 0,82 0,83 0,84 0,85 0,21 0,20 0,18 0,17 0,16 0,15 0,14 0,14 0,13 0,12 0,11 0,11 0,10 D 0,11 0,76 0,77 0,77 0,78 0,79 0,79 0,8 0,81 0,81 0,82 0,17 0,17 0,16 0,16 0,15 0,15 0,14 0,14 0,14 0,13 0,13 0,12 0,12 A 0,01 0,76 0,81 0,84 0,88 0,90 0,92 0,93 0,95 0,96 0,97 0,22 0,18 0,14 0,12 0,09 0,08 0,06 0,05 0,04 0,03 0,03 0,02 0,02 B 0,04 0,79 0,81 0,83 0,85 0,86 0,88 0,89 0,9 0,91 0,92 0,18 0,16 0,14 0,13 0,12 0,10 0,09 0,08 0,08 0,07 0,06 0,06 0,05 0,75 C 0,07 0,81 0,82 0,83 0,84 0,85 0,86 0,87 0,88 0,89 0,89 0,15 0,14 0,13 0,12 0,12 0,11 0,10 0,10 0,09 0,09 0,08 0,08 0,07 D 0,08 0,83 0,83 0,84 0,84 0,85 0,85 0,86 0,86 0,87 0,87 0,12 0,12 0,12 0,11 0,11 0,11 0,10 0,10 0,10 0,09 0,09 0,09 0,09 Toplam 12 saat çalışma a Katsayısı b Sınıfı Lambalar açıldıktan sonrak geçen süre (saat) 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 A 0,05 0,49 0,59 0,67 0,73 0,78 0,83 0,86 0,89 0,91 0,93 0,94 0,95 0,51 0,41 0,33 0,27 0,22 0,17 0,14 0,11 0,09 0,07 0,06 B 0,13 0,57 0,61 0,65 0,69 0,72 0,75 0,77 0,79 0,82 0,83 0,85 0,87 0,43 0,39 0,35 0,31 0,28 0,25 0,23 0,21 0,18 0,17 0,15 0,45 C 0,19 0,63 0,65 0,67 0,69 0,71 0,73 0,74 0,76 0,77 0,79 0,8 0,81 0,37 0,35 0,33 0,31 0,29 0,27 0,26 0,24 0,23 0,21 0,20 D 0,22 0,66 0,67 0,68 0,69 0,70 0,71 0,72 0,73 0,74 0,74 0,75 0,76 0,32 0,31 0,30 0,29 0,28 0,27 0,26 0,26 0,25 0,24 0,23 A 0,04 0,58 0,66 0,73 0,78 0,82 0,86 0,89 0,91 0,93 0,94 0,95 0,96 0,42 0,34 0,27 0,22 0,18 0,14 0,11 0,09 0,07 0,06 0,05 B 0,11 0,65 0,68 0,72 0,74 0,77 0,79 0,81 0,83 0,85 0,86 0,88 0,89 0,35 0,32 0,28 0,26 0,23 0,21 0,19 0,17 0,15 0,14 0,12 0,55 C 0,15 0,69 0,71 0,73 0,75 0,76 0,78 0,79 0,80 0,81 0,83 0,84 0,85 0,30 0,29 0,27 0,25 0,24 0,22 0,21 0,20 0,19 0,17 0,16 D 0,18 0,72 0,73 0,74 0,75 0,76 0,76 0,77 0,78 0,78 0,79 0,80 0,80 0,26 0,25 0,24 0,24 0,23 0,22 0,22 0,21 0,20 0,20 0,19 A 0,03 0,67 0,74 0,79 0,83 0,86 0,89 0,91 0,93 0,94 0,95 0,96 0,97 0,33 0,26 0,21 0,17 0,14 0,11 0,09 0,07 0,06 0,05 0,04 B 0,09 0,73 0,75 0,78 0,80 0,82 0,84 0,85 0,87 0,88 0,89 0,9 0,91 0,27 0,25 0,22 0,20 0,18 0,16 0,15 0,13 0,12 0,11 0,10 0,65 C 0,12 0,76 0,78 0,79 0,80 0,81 0,83 0,84 0,85 0,86 0,86 0,87 0,88 0,24 0,22 0,21 0,20 0,19 0,17 0,16 0,15 0,14 0,14 0,13 D 0,14 0,79 0,79 0,8 0,80 0,81 0,82 0,82 0,83 0,83 0,84 0,84 0,85 0,20 0,20 0,19 0,18 0,18 0,17 0,17 0,16 0,16 0,15 0,15 A 0,02 0,77 0,81 0,85 0,88 0,90 0,92 0,94 0,95 0,96 0,97 0,97 0,98 0,23 0,19 0,15 0,12 0,10 0,08 0,06 0,05 0,04 0,03 0,03 B 0,06 0,81 0,82 0,84 0,86 0,87 0,88 0,90 0,91 0,92 0,92 0,93 0,94 0,19 0,18 0,16 0,14 0,13 0,12 0,10 0,09 0,08 0,08 0,07 0,75 C 0,09 0,83 0,84 0,85 0,86 0,87 0,88 0,88 0,89 0,90 0,9 0,91 0,91 0,17 0,16 0,15 0,14 0,13 0,12 0,12 0,11 0,10 0,10 0,09 D 0,10 0,85 0,85 0,86 0,86 0,86 0,87 0,87 0,88 0,88 0,88 0,89 0,89 0,14 0,14 0,14 0,13 0,13 0,12 0,12 0,12 0,11 0,11 0,11 Toplam 14 saat çalışma a Katsayısı b Sınıfı Lambalar açıldıktan sonrak geçen süre (saat) 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 A 0,07 0,51 0,61 0,68 0,74 0,79 0,83 0,87 0,89 0,91 0,93 0,94 0,95 0,96 0,97 0,53 0,42 0,34 0,27 0,22 0,18 0,14 0,12 0,09 B 0,18 0,61 0,65 0,68 0,72 0,74 0,77 0,79 0,81 0,83 0,85 0,86 0,88 0,89 0,90 0,46 0,41 0,37 0,34 0,30 0,27 0,24 0,22 0,20 0,45 C 0,24 0,67 0,69 0,71 0,73 0,74 0,76 0,77 0,79 0,80 0,81 0,82 0,83 0,84 0,85 0,41 0,39 0,36 0,34 0,32 0,30 0,28 0,27 0,25 D 0,26 0,71 0,72 0,72 0,73 0,74 0,75 0,76 0,77 0,78 0,78 0,79 0,80 0,80 0,8 0,36 0,35 0,34 0,33 0,32 0,31 0,30 0,29 0,28 A 0,06 0,69 0,68 0,74 0,79 0,83 0,86 0,89 0,91 0,93 0,94 0,95 0,96 0,97 0,98 0,43 0,35 0,28 0,22 0,18 0,15 0,12 0,09 0,08 B 0,15 0,68 0,71 0,74 0,77 0,79 0,81 0,83 0,85 0,86 0,88 0,89 0,90 0,91 0,92 0,38 0,34 0,31 0,27 0,25 0,22 0,20 0,18 0,16 0,55 C 0,19 0,73 0,75 0,76 0,78 0,79 0,80 0,81 0,83 0,84 0,85 0,86 0,86 0,87 0,88 0,34 0,32 0,30 0,28 0,26 0,25 0,23 0,22 0,21 D 0,22 0,76 0,77 0,77 0,78 0,79 0,79 0,80 0,81 0,81 0,82 0,82 0,83 0,83 0,84 0,29 0,28 0,28 0,27 0,26 0,25 0,24 0,24 0,23 A 0,05 0,69 0,75 0,80 0,84 0,87 0,89 0,92 0,93 0,95 0,96 0,96 0,97 0,98 0,98 0,34 0,27 0,22 0,17 0,14 0,11 0,09 0,07 0,06 B 0,11 0,75 0,78 0,80 0,82 0,84 0,85 0,87 0,88 0,89 0,90 0,91 0,92 0,93 0,94 0,29 0,26 0,24 0,21 0,19 0,17 0,16 0,14 0,13 0,65 C 0,15 0,79 0,80 0,82 0,83 0,81 0,85 0,86 0,86 0,87 0,88 0,89 0,89 0,90 0,91 0,26 0,25 0,23 0,22 0,2 0,19 0,18 0,17 0,16 D 0,17 0,81 0,82 0,82 0,83 0,83 0,84 0,84 0,85 0,85 0,86 0,86 0,87 0,87 0,87 0,23 0,22 0,21 0,21 0,20 0,20 0,19 0,18 0,18 A 0,03 0,78 0,82 0,86 0,88 0,91 0,92 0,94 0,95 0,96 0,97 0,97 0,98 0,98 0,99 0,24 0,19 0,16 0,12 0,10 0,08 0,07 0,05 0,04 B 0,08 0,82 0,84 0,86 0,87 0,88 0,90 0,91 0,92 0,92 0,93 0,94 0,94 0,95 0,96 0,21 0,19 0,17 0,15 0,14 0,12 0,11 0,10 0,08 0,75 C 0,11 0,85 0,86 0,87 0,88 0,88 0,89 0,90 0,9 0,91 0,91 0,92 0,92 0,93 0,93 0,19 0,18 0,17 0,16 0,15 0,14 0,13 0,12 0,11 D 0,12 0,87 0,87 0,87 0,88 0,88 0,89 0,89 0,89 0,90 0,90 0,90 0,90 0,91 0,91 0,16 0,16 0,15 0,15 0,14 0,14 0,14 0,13 0,13 Tablo 3.15: Aydınlatma çn soğutma yükü faktörler (CLF) [1] 30

Toplam 16 saat çalışma a Katsayısı b Sınıfı Lambalar açıldıktan sonrak geçen süre (saat) 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 A 0,12 0,54 0,63 0,70 0,76 0,81 0,85 0,88 0,90 0,92 0,94 0,95 0,96 0,97 0,97 0,98 0,98 0,54 0,43 0,35 0,28 0,23 0,18 0,15 B 0,23 0,66 0,69 0,72 0,75 0,78 0,80 0,82 0,84 0,85 0,87 0,88 0,89 0,90 0,91 0,92 0,93 0,49 0,44 0,39 0,35 0,32 0,29 0,26 0,45 C 0,29 0,72 0,74 0,75 0,77 0,78 0,80 0,81 0,82 0,83 0,84 0,85 0,86 0,87 0,88 0,88 0,89 0,45 0,42 0,39 0,37 0,35 0,33 0,31 D 0,31 0,75 0,76 0,77 0,77 0,78 0,79 0,79 0,80 0,81 0,81 0,82 0,82 0,83 0,83 0,84 0,84 0,40 0,39 0,37 0,36 0,35 0,34 0,33 A 0,10 0,63 0,70 0,76 0,81 0,84 0,87 0,90 0,92 0,93 0,95 0,96 0,97 0,97 0,98 0,98 0,99 0,44 0,35 0,28 0,23 0,18 0,15 0,12 B 0,19 0,72 0,75 0,77 0,80 0,82 0,84 0,85 0,87 0,88 0,89 0,90 0,91 0,92 0,93 0,94 0,94 0,40 0,36 0,32 0,29 0,26 0,24 0,21 0,55 C 0,24 0,77 0,79 0,80 0,81 0,82 0,83 0,84 0,85 0,86 0,87 0,88 0,88 0,89 0,90 0,90 0,91 0,37 0,34 0,32 0,30 0,29 0,27 0,25 D 0,26 0,8 0,80 0,81 0,82 0,82 0,83 0,83 0,84 0,84 0,85 0,85 0,86 0,86 0,86 0,87 0,87 0,33 0,32 0,31 0,30 0,29 0,28 0,27 A 0,07 0,71 0,77 0,81 0,85 0,88 0,90 0,92 0,94 0,95 0,96 0,97 0,97 0,98 0,98 0,99 0,99 0,34 0,27 0,22 0,18 0,14 0,12 0,09 B 0,15 0,78 0,81 0,82 0,84 0,86 0,87 0,88 0,90 0,91 0,92 0,92 0,93 0,94 0,94 0,95 0,96 0,31 0,28 0,25 0,23 0,20 0,18 0,16 0,65 C 0,18 0,82 0,83 0,84 0,85 0,86 0,87 0,88 0,89 0,89 0,90 0,90 0,91 0,92 0,92 0,93 0,93 0,28 0,27 0,25 0,24 0,22 0,21 0,20 D 0,20 0,84 0,85 0,85 0,86 0,86 0,87 0,87 0,87 0,88 0,88 0,88 0,89 0,89 0,89 0,9 0,90 0,25 0,25 0,24 0,23 0,22 0,22 0,21 A 0,05 0,79 0,83 0,87 0,89 0,91 0,93 0,94 0,95 0,96 0,97 0,98 0,98 0,98 0,99 0,99 0,99 0,24 0,20 0,16 0,13 0,10 0,08 0,07 B 0,11 0,85 0,86 0,87 0,89 0,90 0,91 0,92 0,93 0,93 0,94 0,95 0,95 0,96 0,96 0,96 0,97 0,22 0,20 0,18 0,16 0,15 0,13 0,12 0,75 C 0,13 0,87 0,88 0,89 0,89 0,90 0,91 0,91 0,92 0,92 0,93 0,93 0,94 0,94 0,94 0,95 0,95 0,20 0,19 0,18 0,17 0,16 0,15 0,14 D 0,14 0,89 0,89 0,89 0,90 0,90 0,90 0,91 0,91 0,91 0,91 0,92 0,92 0,92 0,92 0,93 0,93 0,18 0,18 0,17 0,17 0,16 0,16 0,15 Herhang br zamanda aydınlatmadan olan soğutma yükü, ısı kazancı eģtlğnn (3.12) Tablo 3.15 dek CLF le çarpılması yardımıyla hesaplanır. Aydınlatma çn soğutma yükü faktörler (CLF) tablosu Ģunları kabul eder; - Ġklmlendrlen ortam sıcaklığı sürekl olarak sabt br değerdedr. - Eğer lambalar uzun süre açık kalırsa, lambalara verlen güç ve soğutma yükü brbrne eģttr. Eğer soğutma sstem sadece ıģıklandırmanın olduğu hallerde çalıģıyorsa CLF değer 1,0 olarak hesaba katılablr. Eğer mahal çndek lambaların br kısmı, br Ģletme programına dğer kısmı baģka br Ģletme programına göre yakılıyorsa, her kısım ayrı ayrı ncelenmeldr. Lambalar gün boyunca 24 saat açık se CLF değer yne 1,0 olarak kullanılablr [7]. 3.3 Ġnsanlardan Olan Isı Kazancına Bağlı Soğutma Yükü Ġnsanlar çn genel aktvte durumları ve gyme uygun olarak çevreye yaydıkları ısı le lgl bazı pratk değerler Tablo 3.16 da verlmģtr. Genellkle nsanlardan kaynaklanan duyulur (nefesle mahale verlen) ve gzl (der yüzeynden buharlaģan) ısı kazançları toplam yük çnde öneml br yüzdey kapsar. Ġnsan tarafından neden olunan gzl ısı kazancı, an soğutma yükü olarak göz önünde bulundurulablr. Ancak toplam duyulur ısı kazancı doğrudan soğutma yüküne çevrlemez. IĢınımla yayılan mktar lk olarak etraftak csmler tarafından emlr, daha sonra odanın karakterstğne bağlı olarak ortama letlr. Anlık duyulur soğutma yükü, nsanlardan olan duyulur ısı kazancı üretm (Tablo 3.16) le CLF değernn çarpımıdır (Tablo 31

3.17). Bu CLF ler ĢartlandırılmıĢ ortamda bulunan nsanların zamana bağlı br fonksyonudur ve ortamda lk bulunduğu andan tbaren geçen zamana bağlıdır. Sonuçta nsanlardan olan duyulur ve gzl soğutma yükü değerler Ģu bast fadelerle bulunur: Duyulur ısı; q N q d CLF (3.13) Gzl ısı; q N (3.14) q g N = Ġnsan sayısı q d = KĢ baģına duyulur ısı kazancı q g = KĢ baģına gzl ısı kazancı Eğer ortam sıcaklığı 24 saat boyunca sabt br sıcaklıkta tutulamıyorsa, örneğn soğutma sstem geceler kapatılıyorsa, yapıda depolanan duyulur ısının büyük br kısmı ortamdan uzaklaģtırılamayacağı çn ortamda kapatma yükü oluģur. Bu yük sstem ertes gün tekrar çalıģmaya baģladığında ortamda soğutma yükü olarak belreceğnden CLF değer 1,0 olarak alınablr. Tyatro, konferans ve konser salonu gb nsanların yoğun olduğu yerlerde duvarlara ve odadak csmlere ıģınım le ısı geçģ azalır. Bu gb durumlarda yne CLF değer 1,0 olarak alınablr [1,7]. 32

Tablo 3.16: Ġnsanlardan olan duyulur ve gzl ısı kazancı [3] Toplam Isı (W) Yetşkn Erkek Düzeltlmş E/K Duyulur Isı(W) Gzl Isı(W) Aktvte Tyatroda oturma Tyatro,gündüz 115 95 65 30 Tyatroda oturma Tyatro,gece 115 105 70 35 Oturma,çok haff şler Büro,Otel,Apartman 130 115 70 45 Orta derecede büro ş Büro,Otel,Apartman 140 130 75 55 Ayakta durma,haff ş;yürüme Toplu alışverş yerler 160 130 75 55 Yürüme,ayakta durma Eczane,Banka 160 145 75 70 Oturma Lokanta 145 160 80 80 Haff tezgah ş Fabrka 235 220 80 140 4.8 km/h hızla yürüme;haff atölye ş Fabrka 295 295 110 185 Bowlng oynama Bowlng Salonu 440 425 170 255 Dans etme Dans Salonu 265 250 90 160 Ağır şler Fabrka 440 425 170 255 Ağır atölye şler;yük taşıma Fabrka 470 470 185 285 Atletzm Spor Salonu 585 525 210 315 Tablo 3.17: Ġnsanlar çn duyulur ısı soğutma yükü faktörler [1] Toplam saat Ortama grşden sonra geçen süre 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 2 0.49 0.58 0.17 0.13 0.10 0.08 0.07 0.06 0.05 0.04 0.04 0.03 0.03 0.02 0.02 0.02 0.02 0.01 0.01 0.01 0.01 0.01 0.01 0.01 4 0.49 0.59 0.66 0.71 0.27 0.21 0.16 0.14 0.11 0.10 0.08 0.07 0.06 0.06 0.05 0.04 0.04 0.03 0.03 0.03 0.02 0.02 0.02 0.01 6 0.50 0.60 0.67 0.72 0.76 0.79 0.34 0.26 0.21 0.18 0.15 0.13 0.11 0.10 0.08 0.07 0.06 0.06 0.05 0.04 0.04 0.03 0.03 0.03 8 0.51 0.61 0.67 0.72 0.76 0.80 0.82 0.84 0.38 0.30 0.25 0.21 0.18 0.15 0.13 0.12 0.10 0.09 0.08 0.07 0.06 0.05 0.05 0.04 10 0.53 0.62 0.69 0.74 0.77 0.80 0.83 0.85 0.87 0.89 0.42 0.34 0.28 0.23 0.20 0.17 0.15 0.13 0.11 0.10 0.09 0.08 0.07 0.06 12 0.55 0.64 0.70 0.75 0.79 0.81 0.84 0.86 0.88 0.89 0.91 0.92 0.45 0.36 0.30 0.25 0.21 0.19 0.16 0.14 0.12 0.11 0.09 0.08 14 0.58 0.66 0.72 0.77 0.80 0.83 0.85 0.87 0.89 0.90 0.91 0.92 0.93 0.94 0.47 0.38 0.31 0.26 0.23 0.20 0.17 0.15 0.13 0.11 16 0.62 0.70 0.75 0.79 0.82 0.85 0.87 0.88 0.90 0.91 0.92 0.93 0.94 0.95 0.95 0.96 0.49 0.39 0.33 0.28 0.24 0.20 0.18 0.16 18 0.66 0.74 0.79 0.82 0.85 0.87 0.89 0.9 0.92 0.93 0.94 0.94 0.95 0.96 0.96 0.97 0.97 0.97 0.50 0.40 0.33 0.28 0.24 0.21 3.4 Chazlardan Olan Isı Kazancına Bağlı Soğutma Yükü Soğutma yükü hesabında, bütün chazlardan (elektrkl, gazlı veya buharlı) olan ısı kazancı göz önüne alınmalıdır. Chazların uygulama Ģekllernn, kullanma programlarının ve tess montajının farklılıkları nedenyle bu kazanç mktarı oldukça değģkendr [4,7]. Yyecek hazırlama (pģrme) chazları klmlendrme yapılan ortamlarda en yaygın olarak karģılaģılan ısı üreten chazlardır. Bu chazlar genellkle yemek odası veya servs alanına yerleģtrlmģtr ve br davlumbaz altına konulmuģtur. Yapılan deneyler ve araģtırmalarda, endüstryel mutfaklarda açığa çıkan ısının büyük bölümünün chazların yüzeylernden kaynaklandığı belrtlmģ ve bu chazların yüksek etkn br davlumbaz altına yerleģtrlmes halnde, soğutma yükünün her zaman yakacak 33

mktarından veya aynı Ģ yapan benzer chazların harcadığı enerj mktarından bağımsız olduğu tespt edlmģtr. Ayrıca yapılan deneyler ısının pģrme sırasında chaz yüzeynden öncelkle ıģınımla daha sonra taģınımla geçtğn ve gzl ısının hmal edlebleceğn göstermģtr [4,7]. Özet olarak; yapılan laboratuar testler, bütün havalandırması olan chazlar çn geçerl olan Ģu sonuçları ortaya çıkarmıģtır: 1) Aletlern dıģ yüzey ısının hemen hepsn ortama yayar. 2) Isı her Ģeyden önce alet yüzeylernde ve pģrme kaplarında ıģınım enerjsndedr. 3) Chaz br davlumbaz altında bulunuyorsa taģınım ve gzl ısı değerler hmal edleblr. Isı kazancı değern tespt emek çn, chaz üzernde belrtlen etket gücü uygun kullanma faktörler, chaza at verm değerler veya uzun sürel mühendslk tecrübelerne dayanan dğer çarpanların bulunduğu tablolar kullanılablr. Chaz yükünün tesptnde, chazların aynı anda kullanılması htmal ve aynı ortama yerleģtrlmģ farklı chazların çalıģması göz önüne alınmalıdır [4]. Davlumbazlı chazlardan br saatte olan maksmum ısı kazancının %32 s ıģınımladır. Mutfaklarda açığa çıkan ısı mktarının tesptnde ıģınım faktörü olarak F RA =0,32 önerlmģtr. Elektrkl ve buharlı chazlardan olan ısı kazancının hesaplanmasında kullanılan maksmum güç değer, chazın toplam etket veya katalog q gücünün %50 s alınarak hesaplanablr. Bunun sebeb, chazın değģk kullanma ve termostat kontroller nedenyle, kullanma faktörlernn F UA =0,5 olarak verlmesdr. Bu yüzden br davlumbaz altına yerleģtrlmģ genel tpten elektrkl ve buharlı chazlar çn maksmum saatlk ısı kazancı; q q (F ) (F ) (3.15) d d UA RA 34

veya sadece elektrkl ve buharlı chazlar çn q d 0,16 q d (3.16) Ģeklnde fade edleblr [4]. Doğrudan gaz yakacağın yakılması le çalıģan pģrme chazları, aynı büyüklük ve tptek elektrkl veya buharlı ekpmanlardan daha fazla ısıl güce htyaç duyar. Gaz yakan chazlar üzernde yapılan çalıģmalar, gaz yakacak kullanıldığında htyaç duyulan ısıl gücün yaklaģık %60 daha fazla olduğunu göstermģtr. Chazlar y çalıģan br davlumbazın altına yerleģtrlrse sadece ıģınımla yayılan ısı enerjsnn soğutma yüküne lave olduğu görülmüģtür. Davlumbaz kullanımı le pģrme esnasında ve yakacağın yanmasından kaynaklanan yanma sonu ürünler le taģınımla ve gzl ısı kazançları Ģeklnde ortama dahl olan ısı kazançları dıģarı atılmakta ve mutfağa grmemektedr. Aynı chaz yüzey sıcaklığı çn %60 daha fazla güce htyaç duyması ve kullanılan davlumbaz le yanma sonu ürünlernn ortamdan dıģarı atılması nedenyle, doğrudan gaz yakacağın yakılması le çalıģan chazlar çn; daha öncek denklemler F FL =1,60 yakacak kayıp faktörü (akıģ kayıp faktörü) le düzeltlerek; [4] q d q F ( F )]/ F (3.17) d UA RA FL veya doğrudan yakacak kullanan chazlar çn q 0,10 d q d (3.18) fades elde edlr [4,7]. Chazlardan olan gzl ısı kazancı anlıktır ve kullanım faktörü le gzl ısı gücünün çarpımına eģttr [4,7]. q g q g (F UA ) (3.19) 35

3.15 nolu fadeden 3.18 nolu fadeye kadar olan eģtlkler etkl br hava atım chazının altına konan elektrkl, buharlı veya gaz yakan chazlardan çıkan ısı kazancı tahmn problemlernn çözülmesn sağlar. Ġklmlendrlen br ortamda bulunan bütün pģrme chazlarından olan ısı kazancı chazlar eğer br davlumbazın altına monte edlmemģ se veya doğrudan egzoz kanalına bağlı değlse, kullandığı enerj veya yakıta bakılmaksızın saatlk kurulu gücünün %50 s (kullanma faktörü = 0,5) alınmalıdır. Ortalama br değer olarak bu ısı kazancının %66 sı duyulur, %34 ü gzl olarak kabul edlr [4,7]. Tablo 3.18 de 3.15, 3.16, 3.17, 3.18 eģtlkler kullanılarak, mutfak chazlarından olan duyulur ve gzl ısı kazancı oranını tahmn etmek çn tavsye edlen verler verlmģtr. Son sütunda bulunan değerler davlumbaz altına yerleģtrlen chazlar çn kullanılır. Yemek odası çndek ısı kazancı tahmn çn her br yemek öğününe yapılan servs Ģlem çn, yemek odasına yayılan ısı transfer 20 W olarak kabul edlr (%50 s gzl, %50 s duyulur ısıdır) [4,7]. Servs yapılan her yemek, yemek yenlen ortama %75 duyulur, %25 gzl ısı olmak üzere yaklaģık olarak 15 W ısı verr [4,7]. Tablo 3.19 da çeģtl elektrk veya gazlı chazlardan olan duyulur ve gzl ısı kazancı çn önerlen değerler verlmģtr. Kullanım faktörü, üretc tarafından tavsye edlmģ veya sahadak verlerden elde edlmģ olmak zorundadır. Buharlı veya elektrkl chazlar çn akıģ kayıp faktörü 1,0 olarak, ya da chaz vermnn ölçümlernden elde edlen br faktör değer alınarak kullanılır. Hava atma chazı bulunmayan aletler çn gzl ve duyulur ısının hepsnn ortama verldğ kabul edleblr [12]. 36

Tablo 3.18: Chazlardan olan duyulur ve gzl ısı kazancı [4,12] Üretc frmanın verdğ grģ gücü (W) Mümkün olan max. Saatlk grģ gücü (W) Önerlen ısı kazancı oranı (W) Atık havasız Atık havalı Kapastes Boyutları (mm) GenĢlk- Dernlk Yükseklk Duyulur Gzl Toplam Duyulur Chaz cns Tezgah tp gaz yakan chazlar 10550 5275 3430 1845 5275 1055 Izgara 800x500x450 1610 735 510 225 735 145 Kahve maknası 3225 1465 1130 335 1465 325 Su ısıtma ocağı 2930 1465 1025 440 1465 295 Semaver 12 L 300 mm çaplı 8790 4395 2200 2195 4395 880 Dern tava kızartıcı 7 kg yağ 350x500x450 4415 2210 1765 445 2210 440 Besn kurutucusu 47310 23655 15455 8200 23655 4730 Izgara kızartıcı 7885 3945 2365 1580 3945 790 Buhar tezgahı 500x400x750 3515 1760 1055 705 1760 350 Tost maknası Zemn üzerne brleģk gaz yakan chazlar 20510 10255 2050 Kaynatıcı 600x650 19045 9525 1905 Dern tava kızartıcı 15 kg yağ 12615 6310 1260 Fırın 23440 11720 2345 Kızgın fırın 800x800x150 Ps hava atma 18750 9375 1875 Mutfak ocağı 800x1000 mekanzması gerekldr. 11720 5860 1170 Mutfak ocağı (fırınlı) 650x700x400 7030 3515 700 Mutfak ocağı (restoran tp) 300x700 Mutfak ocağı (restoran 8790 4395 880 tp,fırınlı) 600x550x350 Tezgah tp elektrkl chazlar 785 380 292 88 380 125 Kahve maknası 2000 1000 750 250 1000 290 Semaver 12 L 5500 2750 820 1930 2750 880 Dern tava kızartıcı 6 kg yağ 300x550x250 2585 1260 1010 250 1260 410 Besn kurutucusu 1100 555 335 220 555 175 Yumurta kaynatıcı 2 kupalı 250x350x650 29015 14510 9460 14510 5050 4730 Izgara,kızartıcı 6000 3000 1935 1065 3000 940 Grll 450x500x350 5200 2610 1550 1060 2610 820 TaĢınablr ısıtıcı 450x500x350 1650 820 500 320 820 265 Kızartma ocağı 450x500x350 2200 1085 575 1060 1085 350 Tost maknası 369 dlm/s 400x400x700 2540 1230 650 580 1230 380 Ekmek kızartıcı 4 dlm 300x300x250 1650 820 490 330 820 265 Gözleme kabı 450x500x350 Buhar ısıtmalı chazlar 1930 965 640 325 965 290 Semaver 5200 2600 1580 1020 2600 820 Buhar tezgahı 10410 5205 2600 2605 5205 1640 Ġk katlı tencere 155 80 48 32 80 26 Buharlı çaydanlık 17015 8540 5700 2890 8540 2690 Levha ısıtıcı Zemn üzerne brleģk gaz yakan chazlar 16800 600 Tel ızgara 900x800x950 12000 6000 1905 Izgara,fırınsız 18000 8995 2870 Izgara,fırınlı 12000 6000 1905 Dern tava kızartıcı 12 kg yağ 500x1000x900 22000 Ps hava atma 210 Kızartma ocağı 400x800x900 5360 2680 mekanzması gerekldr. 850 Fırın 9680 4730 1545 Kızgın fırın 8000 3985 1260 Mutfak ocağı 750x800x900 3600 1820 555 Mutfak ocağı (fırınlı) 24000 920 Buharlı pģrme chazı 900x750x175 37

Tablo 3.19: ÇeĢtl ev aletlernden olan duyulur ve gzl ısı kazancı değerler [4,12] Chaz Üretc frma gücü (W) Isı kazançları (W) Duyulur Gzl Toplam Açıklama Elektrkle çalıģan chazlar Saç kurutma chazı 1580 675 120 785 Üflemel Saç kurutma chazı 700 550 100 650 Sargı tpl Fön maknası 1500 250 50 300 Neon chazı 28 28 Sterlze maknası 1100 190 350 540 Elektrkl daktlo 1760 1760 1760 Küçük,çalıĢırken Elektrkl daktlo 880 880 880 Küçük,beklemede Elektrkl daktlo 3515 3515 3515 GenĢ,çalıĢırken Elektrkl daktlo 1760 1760 1760 GenĢ,beklemede Gaz yakan chazlar Laboratuar ocakları 880 495 125 620 Bunsen Laboratuar ocakları 1465 820 205 1025 Fshtal Laboratuar ocakları 1760 985 245 1230 Meeker Gaz lambası 585 530 60 590 Çakmak 730 265 30 295 Hastane ve laboratuar ekpmanları ĢartlandırılmıĢ ortamlardak öneml ısı kazanç kaynaklarını teģkl ederler. Laboratuar, amelyathane v.b. brkaç hacm br bölgede yoğunlaģırsa, anlık kullanım süres ve kullanılma htmal dkkatle değerlendrlmeldr. Genellkle dıģ ortama cephes olan laboratuarlarda 50 le 220 W/m 2 aralığındak ısı kazançları, bütün dğer kaynaklardan olan ısı kazancının dört katına eģttr [4,7]. Büro makneler; elektrkl daktlolar, hesap makneler, postalama makneler gb büro maknelernden olan ısı kazancı, bürolar çn 9 le 13 W/m 2, muhasebe ve satın alma bölümler çn 18 le 22 W/m 2 alınablr. Bununla beraber masaların brçoğunda blgsayar termnal bulunan bürolarda, ısı kazancı 47 W/m 2 değerne kadar çıkablr. Blgsayar odalarında, her blgsayar donanımı ayrı ayrı ele alınmalıdır. Elektrksel donanımlar tarafından üretlen ısı, djtal blgsayarlar çn 240 le 550 W/m 2 arasındadır [4,7]. Tablo 3.20 ve Tablo 3.21 de chazlar çn gerekl olan CLF değerler gösterlmģtr. Chazlardan olan soğutma yükünün duyulur bölümü, duyulur ısı kazancının uygun CLF değer çarpılmasıyla elde edlr. 38

Tablo 3.20: Krl havayı dıģarı atan chazlar çn CLF değerler [1] Top. çalıştırma zamanı Chazın çalışma süres 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 2 0,27 0,40 0,25 0,18 0,14 0,11 0,09 0,08 0,07 0,06 0,05 0,04 0,04 0,03 0,03 0,03 0,02 0,02 0,02 0,02 0,01 0,01 0,01 0,01 4 0,28 0,41 0,51 0,59 0,39 0,30 0,24 0,19 0,16 0,14 0,12 0,10 0,09 0,08 0,07 0,06 0,05 0,05 0,04 0,04 0,03 0,03 0,02 0,02 6 0,29 0,42 0,52 0,59 0,65 0,70 0,48 0,37 0,3 0,25 0,21 0,18 0,16 0,14 0,12 0,11 0,09 0,08 0,07 0,06 0,05 0,05 0,04 0,04 8 0,31 0,44 0,54 0,61 0,66 0,71 0,75 0,78 0,55 0,43 0,35 0,30 0,25 0,22 0,19 0,16 0,14 0,13 0,11 0,10 0,08 0,07 0,06 0,06 10 0,33 0,46 0,55 0,62 0,68 0,72 0,76 0,79 0,81 0,84 0,60 0,48 0,39 0,33 0,28 0,24 0,21 0,18 0,16 0,14 0,12 0,11 0,09 0,08 12 0,36 0,49 0,58 0,64 0,69 0,74 0,77 0,80 0,82 0,85 0,87 0,88 0,64 0,51 0,42 0,36 0,31 0,26 0,23 0,20 0,18 0,15 0,13 0,12 14 0,4 0,52 0,61 0,67 0,72 0,76 0,79 0,82 0,84 0,86 0,88 0,89 0,91 0,92 0,67 0,54 0,45 0,38 0,32 0,28 0,24 0,21 0,19 0,16 16 0,45 0,57 0,65 0,70 0,75 0,78 0,81 0,84 0,86 0,87 0,89 0,90 0,92 0,93 0,94 0,94 0,69 0,56 0,46 0,39 0,34 0,29 0,25 0,22 18 0,52 0,63 0,70 0,75 0,79 0,82 0,84 0,86 0,88 0,89 0,91 0,92 0,93 0,94 0,95 0,95 0,96 0,96 0,71 0,58 0,48 0,41 0,35 0,30 Tablo 3.21: Krl havayı dıģarı atamayan chazlar çn CLF değerler [1] Top. çalıştırma zamanı Chazın çalışma süres 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 2 0,56 0,64 0,15 0,11 0,08 0,07 0,06 0,05 0,04 0,04 0,03 0,03 0,02 0,02 0,02 0,02 0,01 0,01 0,01 0,01 0,01 0,01 0,01 0,01 4 0,57 0,65 0,71 0,75 0,23 0,18 0,14 0,12 0,10 0,08 0,07 0,06 0,05 0,05 0,04 0,04 0,03 0,03 0,02 0,02 0,02 0,02 0,01 0,01 6 0,37 0,65 0,71 0,76 0,79 0,82 0,29 0,22 0,18 0,15 0,13 0,11 0,10 0,08 0,07 0,06 0,06 0,05 0,04 0,04 0,03 0,03 0,03 0,02 8 0,58 0,66 0,72 0,76 0,80 0,82 0,85 0,87 0,33 0,26 0,21 0,18 0,15 0,13 0,11 0,10 0,09 0,08 0,07 0,06 0,05 0,04 0,04 0,03 10 0,60 0,68 0,73 0,77 0,81 0,83 0,85 0,87 0,89 0,90 0,36 0,29 0,24 0,20 0,17 0,15 0,13 0,11 0,10 0,08 0,07 0,07 0,06 0,05 12 0,62 0,69 0,75 0,79 0,82 0,84 0,86 0,88 0,89 0,91 0,92 0,93 0,38 0,31 0,25 0,21 0,18 0,16 0,14 0,12 0,11 0,09 0,08 0,07 14 0,64 0,71 0,76 0,80 0,83 0,85 0,87 0,89 0,90 0,92 0,93 0,93 0,94 0,95 0,4 0,32 0,27 0,23 0,19 0,17 0,15 0,13 0,11 0,10 16 0,67 0,74 0,79 0,82 0,85 0,87 0,89 0,90 0,91 0,92 0,93 0,94 0,95 0,96 0,96 0,97 0,42 0,34 0,28 0,24 0,20 0,18 0,15 0,13 18 0,71 0,78 0,82 0,85 0,87 0,89 0,90 0,92 0,93 0,94 0,94 0,95 0,96 0,96 0,97 0,97 0,97 0,98 0,43 0,35 0,29 0,24 0,21 0,18 3.5 Elektrk Motorlarından Olan Isı Kazancına Bağlı Soğutma Yükü Ġklmlendrlen ortam çnde elektrk motoru le tahrk edlen chazlar mevcutsa, bunların yaptığı Ģ sonucu ortaya çıkan ısılarda hesaba katılmalıdır. Bu hesap çn genel formül; [4] P q FUM FLM (3.20) P = Motorun gücü η = Motorun verm F LM = Motor yük faktörü, 1,0 veya 1,0 F UM = Motor kullanım faktörü, 1,0 veya 1,0 39

Yük faktörü motorun ısı kazancının hesaplandığı saatte ne kadar çalıģtırıldığı ve tam güçte m yoksa yarım güçte m olduğu hususlarını dkkate alır. Eğer motor tam güçle ve dam olarak çalıģıyorsa F LM =1 alınır. Yukarıdak denklemde hem motorun hem de chazın Ģartlandırılan ortam çnde olduğu kabul edlr. Eğer motor ortamın veya hava akıģının dıģında ve tahrk edlen chaz çerde se motor verm hesaba katılmaz ve denklem; q P F F (3.21) UM LM Ģekln alır. Eğer motor Ģartlandırılan ortamda veya hava akım çnde, ancak motorun tahrk ettğ makne dıģarıda se denklem; 1- q P F UM F LM (3.22) Ģekln alır. Bu denklem ortam çndek havayı dıģarı atan vantlatör veya akıģkan pompalayan pompa çnde kullanılablr [4]. 40

Tablo 3.22: Standart bazı motorlar çn özellk ve ısı kazancı değerler [3] Motor le tahrk chazının ortama göre yer A B C Motor çerde chaz çerde (W) Motor dışarda chaz çerde (W) Motor çerde chaz dışarda (W) Motor etket gücü(kw) Motor tp Motor devr sayısı (d/d) Tam yükte motor verm (%) 105 35 70 0.04 Sperl Kutuplu 1500 35 170 59 110 0.06 Sperl Kutuplu 1500 35 264 94 173 0.09 Sperl Kutuplu 1500 35 340 117 223 0.12 Sperl Kutuplu 1500 35 346 188 158 0.19 Ayrık fazlı 1750 54 439 246 194 0.25 Ayrık fazlı 1750 56 621 372 249 0.37 Ayrık fazlı 1750 60 776 557 217 0.56 3-fazlı 1750 72 993 747 249 0.75 3-fazlı 1750 75 1453 1119 334 1.1 3-fazlı 1750 77 1887 1491 396 1.5 3-fazlı 1750 79 2763 2238 525 2.2 3-fazlı 1750 81 4541 3721 817 3.7 3-fazlı 1750 82 6651 5596 1066 5.6 3-fazlı 1750 84 8760 7178 1315 7.5 3-fazlı 1750 85 13009 11192 1820 11.2 3-fazlı 1750 86 17140 14913 2230 14.9 3-fazlı 1750 87 21184 18635 2545 18.6 3-fazlı 1750 88 25110 22370 2765 22.4 3-fazlı 1750 89 33401 29885 3690 30 3-fazlı 1750 89 41900 37210 4600 37 3-fazlı 1750 89 50395 44829 5538 45 3-fazlı 1750 89 62115 55962 6210 56 3-fazlı 1750 90 82918 74719 8290 75 3-fazlı 1750 90 103430 93172 10342 93 3-fazlı 1750 90 Tablo (3.22) de çeģtl elektrk motorları çn motor gücü, verm ve motor yerne bağlı olarak çıkan ısı kazancı değerler verlmģtr. Bu blgler tamamıyla kend bünyesnde bulunan vantlatörlerle soğutulan motorların braz daha verml olduğuna Ģaret etmektedr. Eğer elektrk motor yükü soğutma yükünün öneml br bölümünü kapsıyorsa, motor verm üretc frmadan temn edlmeldr. Eğer aģırı veya düģük yüklerde motor çalıģtırılırsa, verm değerler üretc frma değerlernden sapma göstereblr. Tablo 3.23:Maksmum motor yüklenmes halnde motor gücü çarpım katsayıları[3] Watt 40-190 120-250 500-560 750-... AC açma 1,4 1,35 1,25 1,15 AC ve DC 1,0 1,0 1,0 Br motorun verdğ ısı aģırı yükleme sınırları çerçevesnde genellkle motor yükü le orantılıdır. Tablo 3.23 de maksmum yüklenme hal çn motor gücü çarpım 41

katsayıları verlmģtr. Yüksüz kalkıģta yüksek motor hızları, sabt kayıplar ve dğer nedenler yüzünden tam yük motor verm genellkle 1,0 kabul edlr ve eğer motorun çalıģma Ģartları sabt se düģük yük ve aģırı yük çalıģması çn br ayarlama yapılmaz. Yarım yüktek verm değerler se motor üretcsnden elde edlmeldr [4]. Üretc frma teknk verler aksn belrtmedkçe, motorlardan kaynaklanan ısı kazancı mktarı ıģınım ve taģınım bleģenlerne eģt Ģeklde bölüģtürülerek soğutma yükü hesaplarına dahl edlmeldr [4]. Motorun soğutma yükünü bulmak çn Tablo 3.21 de motorun çalıģma zaman aralığına bağlı olarak bulunan soğutma yükü faktörü (CLF) le motorun ısı kazancı değer çarpılır. 3.6 Havalandırma ve Enfltrasyondan Olan Isı Kazancına Bağlı Soğutma Yükü Bna ç hacmler le dıģ ortam arasındak hava değģm, havalandırma (steğe bağlı olarak kontrol edlen) ve hava sızması (stek dıģı ve kontrol edlemeyen) olarak kye ayrılır. DıĢ hava çoğu zaman ç havadak krletcler seyreltmek çn kullanılır ve bu dıģ havanın ısıtılması veya soğutulması çn gereken enerj kayda değer br mktarda br hacm Ģartlandırma yükü teģkl eder [7]. 3.6.1 Havalandırma DıĢ ortam havası havalandırma amacı le Ģartlandırılan ortamlara verlmeldr. Çünkü ortamda mnmum sevyede br dıģ havanın (taze hava) bulunması gerekldr. Özellkle denzaltı, sığınak vb. hacmler sınırlı olan ortamlarda dıģ hava htyacı maksmum sevyededr. Bu gb yerlerde en azından 0,5 L/s lk dıģ havanın kģ baģına sağlanması gerekldr [4]. Yerel standartlar ve yönetmelkler havalandırma konusunda umum mahaller ve endüstryel uygulamalar çn gerekl hava deblern vermektedrler. Ayrıca çalıģma yerlerne göre mnmum hava gereksnmler de Ashrae standartlarında mevcuttur. Havalandırma ve gerekl dıģ havanın, ısı kazancı ve soğutma yüküyle olan lģks lk olarak ç ve dıģ tasarım Ģartlarının sabt olduğu halde açıklanablmektedr. Gerekl dıģ hava öncelkle ortamdak kģ sayısına, malzemeye, koku ve duman çıkaran 42

chazlara bağlıdır. Ancak endüstryel tesslerde ve laboratuar sstemlernde gerekl olan dıģ hava atık havayı karģılamak çn daha çok mktardadır [12]. 3.6.2 Hava Sızması (Enfltrasyon) Hava sızması çatlaklardan, aralıklardan ve dğer stek dıģı açıklıklardan gerçekleģen kontrolsüz hava akıģıdır. Ġçe veya dıģa hava sızması ve doğal havalandırma, rüzgara, ç-dıģ hava sıcaklıkları farkına ve chazların çalıģmasına bağlı olan basınç farkları sebebyle gerçekleģr [7]. Hava değģmnn Ģddet basınç farkı le doğru orantılı ve grģ yolları mukavemet le ters orantılıdır. Ġç ve dıģ hava sıcaklıklarının ve dolayısı le yoğunluklarının farklı oluģu nedenyle meydana gelen hava değģmlerne bnaların baca tesr denr. Isıtılan bnalarda hava aģağıdan grp yukarıdan çıkar, soğutulan bnalarda se aks yönde hareket eder. Burada zah edlen enfltrasyon ve eksfltrasyonun tam olarak hesap edlmes çok zordur; zra bu bnaların cnsne, rüzgârın değģklklerne, cvar bnaların vazyetne, dıģ sıcaklığın değģmesne ve cebr havalandırma yapılıp yapılmadığına göre, Ģayet yapılıyorsa bununda Ģeklne göre değģr [6]. Soğutma sezonu çn, enfltrasyon hesapları genellkle kapılar ve pencereler le sınırlıdır. Bununla beraber çok katlı tcar bnalarda dıģ havanın bnanın en tepesnden emldğ, zemnnden se dıģarı atıldığı göz önüne alınablr. 3.6.3 Soğutma Yükü Hesaplarında Kullanılan Havalandırma ve Enfltrasyon EĢtlkler Havalandırma ve enfltrasyon sonucu havanın özgül hacm fark edlr sevyede değģtğnden, hacm yerne kütle esasına göre hesaplar yapıldığında daha doğru sonuçlar elde edlr. Her ne kadar hacm değerler serpantnlern, vantlatörlern, kanalların vb. seçmnde gerekl se de bu durumlarda standart Ģartlardak ölçümlere dayanan hacm değerler doğru sonuçlar elde etmek çn kullanılablr. Ashrae ye göre 101,325 kpa basınçta 21 C kuru hava ve 16 C doyma sıcaklığına karģı gelen standart kuru havanın yoğunluğu 1,2 kg kuru hava/m 3 (0,83 m 3 /kg kuru hava) değerndedr [4]. 43

Havalandırma ve enfltrasyon le ortama lave olan ısıyla beraber soğutma yükü, ısı kazancı ortam havası tarafından hemen hssedldğ çn enfltrasyon ve havalandırma le olan ısı kazancına eģdeğerdr (hem duyulur hem de gzl ısı kazancı). Watt olarak toplam ısı kazancı, verlen standart akıģ debsnn Q s, entalp farkı h le çarpımından bulunur. q 1,20 Q h (3.23) toplam s 1,2 = kg/m 3 olarak hava yoğunluğudur. Duyulur Isı : Watt olarak duyulur ısı kazancı, standart Ģartlarda ortama verlen hava debsnn Q s, kuru termometre sıcaklığını t kadar değģtren ısı mktarıdır. q 1,2 (1,006 1,84 w) Q t (3.24) d s 1,006 = kuru havanın özgül ısısı (kj/kgk) w = özgül nem kg (su buharı) / kg (kuru hava) 1,84 = su buharının özgül ısısı (kj/kgk) Çoğu klmlendrme problemnde yaklaģık olarak w=0,01 değer bulunduğundan duyulur ısı kazancı; q 1,23 Q t (3.25) d s fadesnden bulunur [4]. Gzl Isı : Watt olarak gzl ısı kazancı, standart Ģartlarda ortama verlen hava debsnn Q s, özgül nemnn değģmne (w) karģılık gelr. q 1,2 2500 Q w 3010 Q w (3.26) g s s Bu fadede 2500 kj/kg değer 24 C sıcaklıkta %50 bağıl nemdek su buharının antalps le 10 C sıcaklıktak suyun antalps arasındak farktır [4]. 44

4. SOĞUTMA YÜKÜ HESABI ĠÇĠN YAZILIM GELĠġTĠRĠLMESĠ VE DOĞRULANMASI 4.1 Soğutma Yükü Hesabı Yapılacak Örnek Odanın Özellkler Örnek olarak ele alınan, ġekl 4.1 de plan resm gösterlen, Tekrdağ da bulunan tek katlı br Ģ yernn örnek odası çn elle, tez kapsamında yapılan blgsayar programı SYHP_v2.0 ve Carrer programı le soğutma yükü hesabı yapılmıģtır. Örnek odaya doğudan btģk olan ĢartlandırılmıĢ ortamların sıcaklıkları dıģ hava sıcaklığına eģdeğer kabul edlmģtr. Yer: Tekrdağ 40 Kuzey enlemne yakın br yerde bulunmaktadır [8]. Ġç tasarım koģulları: KT = 25 C, YT = 18 C, ç hava nem oranı (w ) = 0,0102 kg/kg DıĢ tasarım koģulları: KT = 33 C, YT = 25 C, dıģ hava nem oranı(w d ) = 0,0167 kg/kg, günlük sıcaklık aralığı = 9 C Duvarların yapısı: 100 mm düz tuğla ve 200 mm beton bloklu koyu renkl duvar. Pencerelern yapısı: Çft camlı ve koyu panjurlu açılmaz pencere. Çatının yapısı: 50mm betonarme, 25mm zolasyonlu asma tavansız koyu renkl çatı. Kapının yapısı: AhĢap kapı Zemn yapısı: 100 mm zemn üstü beton zemn Aydınlatma: 6000 W tungsten lamba le 08:00 dan 20:00 a kadar aydınlatma yapılıyor. Lambalar serbest asılı ve ortam hava akımı orta Ģddette. Chazlar: 2,2 kw güce sahp motorlarla tahrk edlen chazlar 08:00 dan 20:00 a kadar çalıģıyor. Motor verm %81 ve motor yükü %100. 45

Ġnsanlar: Ortamda 10 kģ 08:00 dan 20:00 a kadar haff Ģ çalıģması yapıyor. ġekl 4.1: Örnek oda plan resm 4.2 Özellkler Verlen Örnek Odanın Soğutma Yükünün Elle Hesaplanması Yapı bleģenlernn ısıl ve boyutsal özellkler; Ortalama dıģ sıcaklık; T o = [max. dıģ sıcaklık-(günlük sıc. aralığı)/2] = 28,5 C Çatı; K = 1,17 W/m 2 C A = 108 m 2 Kuzey Duvarı; K = 1,56 W/m 2 C A = 52 m 2 Güney Duvarı; K = 1,56 W/m 2 C A = 50 m 2 Doğu Duvarı; K = 1,56 W/m 2 C A = 42 m 2 Batı Duvarı; K = 1,56 W/m 2 C A = 45 m 2 Kuzey pencereler; K = 3,3 W/m 2 C A = 8 m 2 SC = 0,57 Güney pencereler; K = 3,3 W/m 2 C A = 10 m 2 SC = 0,57 Ġç Kapı; K = 3,4 W/m 2 C A = 3 m 2 46

Tablolar yardımı le elle yapılan maksmum soğutma yükü hesaplamasında lk olarak maksmum değere ulaģılacak ay ve saat tahmn etmemz gerekr. Soğutma yükü hesaplarında yapı bleģenlernden olan ısı kazançlarında güneģn etks çok büyük olduğundan verlen bu örnekte soğutma yüküne etk eden bleģenn çatı olduğunu kabul edeblrz. Çatı çn Tablo 3.4 de 4 numaralı çatı tpne göre verlen soğutma yükü sıcaklık farkı değerlernden en yüksek değerdek saatler seçlr ve düzeltmes yapılır. Seçlen saatler çn çatıdan olan soğutma yükler hesaplanır. Yaz ayları Hazran, Temmuz ve Ağustos çn saat 13:00 den 19:00 a kadar Tablo 3.4 den CLTD değerler kullanılarak Tablo 3.6 dak düzeltme sayılarının da yardımıyla hesaplama yapılır. 3.2 eģtlğnden bulunan CLTD d değerler 3.1 eģtlğnde yerne konularak soğutma yükler W cnsnden hesaplanır. Hazran ayı saat 13:00 çn Tablo 3.4 den CLTD = 28 C çn hesaplama yapılarak; CLTD d ( CLTD LM) YR 25,5 R f (4.1) CLTD d (28 1,1) 1 25,5 25 28,5 1 28,7 (4.1a) q K ACLTD 1,17 108 28,7 3626,53 W (4.2) değerler bulunur. Dğer saatler çnde hesaplamalar yapılarak Tablo 4.1 oluģturulmuģtur. Tablo 4.1: Çatı çn yaz aylarında hesaplanan en yüksek CLTD lerdek soğutma yükler Hazran ayı çn Saat 13:00 14:00 15:00 16:00 17:00 18:00 19:00 CLTD Çatı d 28.7 33.7 36.7 37.7 37.7 34.7 30.7 q=kacltd d (W) 3626.53 4258.33 4637.41 4763.77 4763.77 4384.69 3879.25 Temmuz ayı çn Saat 13:00 14:00 15:00 16:00 17:00 18:00 19:00 CLTD Çatı d 28.1 33.1 36.1 37.1 37.1 34.1 30.1 q=kacltd d (W) 3550.72 4182.52 4561.60 4687.96 4687.96 4308.88 3803.44 Ağustos ayı çn Saat 13:00 14:00 15:00 16:00 17:00 18:00 19:00 Çatı CLTD d 29.2 34.2 37.2 38.2 38.2 35.2 31.2 q=kacltd d (W) 3689.71 4321.51 4700.59 4826.95 4826.95 4447.87 3942.43 47

Yukarıdak tablodan da görüldüğü gb çatı çn en yüksek soğutma yükünün saat 16:00 ve 17:00 de olduğu anlaģılıyor. Ancak daha doğru ve çabuk br ay ve saat tahmn çn duvarlardan ısı geçģ ve pencerelerden güneģle olan ısı kazancına bağlı soğutma yükü değerlernn de göz önüne alınması gerekr. 40 Kuzey enlem çn Tablo 3.8 den ve pencere yapısına bağlı olarak Tablo 3.10 dan yılın en sıcak ayları Hazran, Temmuz ve Ağustos olarak alınıp bu üç ay çersnden en krtk olan ay tespt edlmeldr. Bu tesptn yapılablmes çn pencerelern yönüne bağlı olarak maksmum güneģ ısı kazancı faktörü, hesap yapılan ay çn seçlr. Daha sonra pencere yönü ve yukarıda çatı çn hesap yapılan saatler çn soğutma yükü faktörler Tablo 3.11 ve Tablo 3.12 den alınarak SHGF ve CLF değerler elde edlr. Son olarak 3.10 eģtlğnden pencerelerden güneģe bağlı olan soğutma yükler seçlen saatler çn hesaplanır. Saat 13:00 ve hazran ayı çn Tablo 3.10 dan SHGF değerler kuzey pencereler çn 151 güney pencereler çn 300 olarak bulunur. Örnekte ç gölgelemeden bahsedldğnden Tablo 3.12 den saat 13:00 de kuzey pencereler çn CLF değer 0.89, güney pencereler çn 0.8 olarak bulunur. Kuzey ve güney pencereler çn 3.10 eģtlğ kullanılarak soğutma yükler hesaplanır. q A SC SHGF CLF (4.3) Kuzey penceres çn; q 80,57 151 0,89 613 W (4.3a) Güney penceres çn; q 10 0,57 300 0,8 1368 W (4.3b) Saat 13:00 ve Hazran ayı çn pencerelerden güneģle olan toplam soğutma yükü q = 1981 W olarak bulunur. Hazran, Temmuz ve Ağustos aylarında pencereler çn dğer saatlerdek hesaplamalar Tablo 4.2 de verlmģtr. 48

Tablo 4.2: Pencereler çn yaz aylarındak soğutma yükler Hazran ayı çn Saat 13:00 14:00 15:00 16:00 17:00 18:00 19:00 Kuzey Pen. q=a SC SHG CLF (W) 613 592 565 516 537 627 165 Güney Pen. q=a SC SHG CLF (W) 1368 1163 855 599 462 325 188 Toplam : 1981 1755 1420 1115 999 952 353 Temmuz ayı çn Saat 13:00 14:00 15:00 16:00 17:00 18:00 19:00 Kuzey Pen. q=a SC SHG CLF (W) 487 471 449 410 427 498 131 Güney Pen. q=a SC SHG CLF (W) 1569 1333 980 686 529 373 216 Toplam : 2056 1804 1429 1096 956 871 347 Ağustos ayı çn Saat 13:00 14:00 15:00 16:00 17:00 18:00 19:00 Kuzey Pen. q=a SC SHG CLF (W) 446 431 411 376 391 456 120 Güney Pen. q=a SC SHG CLF (W) 2143 1822 1340 938 723 509 295 Toplam : 2589 2253 1751 1314 1114 965 415 Duvarlar çnde benzer olarak; 40 Kuzey enlem çn belrtlen duvar tpne göre Tablo 3.5 den bulunan CLTD değerler Tablo 3.6 dan alınan düzeltme sayılarının da yardımıyla CLTD d olarak hesaplanır. Hesaplanan değerler 3.1 eģtlğnde kullanılır ve Hazran, Temmuz ve Ağustos ayları çn soğutma yükler W cnsnden bulunur. Hazran ayı saat 13:00 çn Tablo 3.5 den kuzey duvarları çn D grubuna göre CLTD = 5 C çn hesaplama yapılarak; CLTD d ( CLTD LM) YR 25, 5 (4.4) R CLTD d (5 0,5) 1 25,5 25 28,5 5,1 (4.4a) q K ACLTD 1,56525,1 413,712 W (4.5) değerler bulunur. Dğer saatler çnde hesaplamalar yapılarak Tablo 4.3 oluģturulmuģtur. 49

Tablo 4.3: Duvarlar çn yaz aylarındak soğutma yükler Hazran ayı çn Saat 13:00 14:00 15:00 16:00 17:00 18:00 19:00 Kuzey CLTD d 5.1 6.1 6.1 7.1 8.1 9.1 10.1 Duvar q=kacltd d (W) 413.71 494.83 494.83 575.95 657.07 738.19 819.31 Güney CLTD d 6.1 8.1 10.1 12.1 14.1 15.1 15.1 Duvar q=kacltd d (W) 475.8 631.8 787.8 943.8 1099.8 1177.8 1177.8 Batı CLTD d 6.1 6.1 8.1 10.1 13.1 17.1 20.1 Duvar q=kacltd d (W) 428.22 428.22 568.62 709.02 919.62 1200.42 1411 Toplam: 1317.73 1554.85 1851.25 2228.77 2676.49 3116.41 3408.13 Temmuz ayı çn Saat 13:00 14:00 15:00 16:00 17:00 18:00 19:00 Kuzey CLTD d 4.6 5.6 5.6 6.6 7.6 8.1 9.6 Duvar q=kacltd d (W) 373.15 454.27 454.27 535.39 616.51 657.07 778.75 Güney CLTD d 7.1 9.1 11.1 13.6 15.1 16.1 16.1 Duvar q=kacltd d (W) 553.8 709.8 865.8 1060.8 1177.8 1255.8 1255.8 Batı CLTD d 5.6 5.6 7.6 9.1 12.6 16.6 19.6 Duvar q=kacltd d (W) 393.12 393.12 533.52 638.82 884.52 1165.32 1375.9 Toplam: 1320.07 1557.19 1853.59 2235.01 2678.83 3078.19 3410.47 Ağustos ayı çn Saat 13:00 14:00 15:00 16:00 17:00 18:00 19:00 Kuzey CLTD d 3.5 4.5 4.5 5.5 6.5 7.5 8.5 Duvar q=kacltd d (W) 283.92 365.04 365.04 446.16 527.28 608.4 689.52 Güney CLTD d 8.8 10.8 12.8 14.8 16.8 17.8 17.8 Duvar q=kacltd d (W) 686.4 842.4 998.4 1154.4 1310.4 1388.4 1388.4 Batı CLTD d 5.6 5.6 7.6 9.6 12.6 16.6 19.6 Duvar q=kacltd d (W) 393.12 393.12 533.52 673.92 884.52 1165.32 1375.9 Toplam: 1363.4 1600.6 1896.96 2274.5 2722.2 3162.12 3453.8 Son olarak; pencereler, duvarlar ve çatı çn saat 13:00 dan saat 19:00 a kadar hesaplanan soğutma yükler toplanırsa en yüksek soğutma yüküne Ağustos ayı saat 17:00 da ulaģıldığı görülür (Tablo 4.4) Bu durumda Ağustos ayı saat 17:00 y krtk zaman kabul edeblrz. Buna göre yapı elemanlarından olan soğutma yükler hesap edlerek Tablo 4.5 oluģturulmuģtur. Tablo 4.4: Krtk zamanın belrlenmes çn toplam soğutma yükü değerler Saat 13:00 14:00 15:00 16:00 17:00 18:00 19:00 Hazran ayı çn Toplam (W) : 6925.3 7568.2 7908.66 8107.5 8439.3 8453.1 7640.4 Temmuz ayı çn Toplam (W) : 6926.8 7543.7 7844.19 8019 8322.8 8258.07 7560.9 Ağustos ayı çn Toplam (W) : 7642.2 8175.1 8348.55 8415.4 8663.2 8574.99 7811.3 50

Tablo 4.5: Seçlen krtk zaman çn yapı bleģenlernden olan soğutma yükü değerler Yapı BleĢenler Net Alan m 2 K değer W/m 2. C Δt C CLTD d C CLTD çn tablolar SC SHGF W/m 2 CLF Soğutma Yükü (W) Çatı 108 1.17 38.2 Tablo 3.4 4827 Güney duvarı 50 1.56 16.8 Tablo 3.5 1310 Batı duvarı 45 1.56 12.6 Tablo 3.5 885 Kuzey duvarı 52 1.56 6.5 Tablo 3.5 527 Doğu duvarı 42 1.56 8 524 Kuzey pencere 8 3.3 6.6 Tablo 3.8 0.57 110 0.78 565 Güney pencere 10 3.3 6.6 Tablo 3.8 0.57 470 0.27 941 Doğu kapısı 3 3.4 8 82 Zemn toprak le temas halnde olduğu çn zemnden olan ısı kazancı hmal edlmģtr. Aydınlatmanın sağladığı ısı kazancına bağlı soğutma yükü faktörü, lambaların 12 saat yandığı ve saat 17:00 a kadar 9 saat çalıģtığı göz önüne alınarak, Tablo 3.13 ve Tablo 3.14 den alınan a ve b değerlernn yardımıyla Tablo 3.15 den bulunur. Örnekte lambalar serbest asılı olduklarından a değer 0,75 ve 100 mm beton zemn çn ortam hava akımını da orta derece kabul ederek b değer de B olarak bulunur. Tungsten lambalar çn özel tolerans faktörü 1 olarak alınarak, 3.12 eģtlğnden soğutma yükü hesaplanır. q W F F 6000 0,921 5520W (4.6) el ul sa Ġnsanlardan olan soğutma yükü hesabında; haff çalıģma çn Tablo 3.16 dan duyulur ısı = 70 W, gzl ısı = 45 W değerler bulunur. Tablo 3.17 den toplam 12 saat çalıģma ve saat 17:00 a kadar 9 saatlk br çalıģma yapıldığı göz önüne alınarak duyulur ısı soğutma yükü faktörü 0,81 olarak bulunur. 3.13 ve 3.14 eģtlklernden nsanlardan olan duyulur ve gzl soğutma yükü; q 10 70 0,88 616 W (4.7) d q 10 45 450 W (4.8) g olarak hesaplanır. 51

Ortamda 2.2 kw gücünde motorla tahrk edlen chazlar bulunmaktadır. Motor ortam çersnde ve tahrk edlen chazlarda ortam çersnde olduklarından motorlu chazlardan olan soğutma yükü; 3.20 eģtlğnden bulunan ısı kazancı değernn, Tablo 3.21 den 12 saatlk çalıģma çn saat 17:00 a kadar 9 saatlk br çalıģma göz önüne alınarak bulunan duyulur ısı soğutma yükü faktörüyle çarpılmasıyla bulunur. P 2,2 q FUM FLM CLF 11 0,89 2,417kW 2417W 0,81 (4.9) Ortamda bulunan nsanlar çn havalandırma oranı kģ baģına 10 L/s dr. 10 kģ çn toplam havalandırma 100 L/s olarak bulunur. Pencereler açılmaz olduklarından pencere enfltrasyon mktarı 0 kabul edlr. Yalnızca ç kapının her açılıģında 3 m 3 havanın yer değģtrdğ ve saatte 10 kģnn ortama grp çıktığı kabul edlerek toplam enfltrasyon mktarı (10 3 1000)/3600 = 8,3 L/s olarak bulunur. Bu blgler doğrultusunda 3.23 ve 3.25 eģtlklernden havalandırma ve enfltrasyondan olan soğutma yükler hesaplanır. Havalandırma ve enfltrasyon hesapları yapılırken saat 17:00 dek dıģ sıcaklık değer gerekmektedr. Saat 17:00 çn dıģ sıcaklık = Tasarım kuru termometre sıcaklığı - (Günlük sıcaklık aralığı x yüzde) = 33 (9 0,1) = 32,1 C Buradak yüzde değer saat 17:00 çn Tablo 2.4 den alınmaktadır. Havalandırma çn; q d 1,23 Q t 1,23100 (32,1 25) 873W (4.10) s q g 3010 Q w 3010100 (0,0167 0,0102) 1957 W (4.11) s Enfltrasyon çn; q d 1,23 Q t 1,238,3 (32,1 25) 73W (4.12) s q 3010 Q w 30108,3 (0,0167 0,0102) 162 W (4.13) g s 52

Örnek çn yapılan tüm hesaplamalar ve toplam soğutma yükü Tablo 4.6 da verlmģtr. Tablo 4.6: Örnekte tüm ısı kazançlarından hesaplanan toplam soğutma yükü Kuru Termometre Sıcaklığı ( C) YaĢ Termometre Sıcaklığı ( C) Nem Oranı (kg/kg) DıĢ tasarım koģulları 33 25.0 0.0167 Ġç tasarım koģulları 25.0 18.0 0.0102 Fark 8 0.0065 Saat 17:00 çn duyulur soğutma yükü Watt Çatı ve dıģ duvarlar Çatı 4827 Güney duvarı 1310 Kuzey duvarı 527 Batı duvarı 885 Pencereler Kuzey pencereler 565 Güney pencereler 941 BtĢk duvarlar Doğu duvarı 524 Doğu duvarındak kapı 82 Ġç kaynaklar Ġnsanlar 616 Tungsten lambalar 5520 Motorlu chazlar 2417 Havalandırma ve Enfltrasyon Havalandırma 873 Enfltrasyon 73 Toplam duyulur soğutma yükü 19160 Saat 17:00 çn gzl soğutma yükü Watt Ġnsanlar 450 Havalandırma 1957 Enfltrasyon 162 Toplam gzl soğutma yükü 2569 Mahaln toplam soğutma yükü 21729 4.3 Özellkler Verlen Örnek Odanın Soğutma Yükünün SYHP_v2.0 Programı le Hesaplanması Blgsayarda ısı kazancı hesabı yapan brbrnden bağımsız brçok program bulunmaktadır. Bunlar çersnde brçok konuda hesap yapablen, Carrer frmasının kends çn çıkardığı program en ylernden brsdr. Isı kazancına bağlı soğutma yükünün blgsayarla hesabı çn, br öncek bölümde anlatılan ısı kazancı hesabı yöntem ve formüller kullanılarak tasarlama yapılmıģ ve 53

program oluģturulmuģtur. Bu program Mcrosoft frmasının Vsual Basc 6.0 programlama dl kullanılarak hazırlanmıģtır [13,14]. Programın çalıģması çn en az 32 MB hafızalı Pentum tabanlı br blgsayar ve Wndows 98 ve üstü Ģletm sstem gerekmektedr. Ekran çözünürlüğü de en az 800 x 600 pxel e ayarlı olmalıdır. Bu bölümde 4.2 konu baģlığı altında özelkler verlen ve Ashrae tabloları kullanılarak elle soğutma yükü hesabı yapılan örnek oda çn, yazılan programın kullanılması da anlatılarak soğutma yükü hesabı yapılmıģtır. 4.3.1 Programın Kullanımı Program lk çalıģtırıldığında karģımıza Dosya Kısmı nın oluģturduğu Ana Menü penceres çıkmaktadır (ġekl 4.2). ġekl 4.2: Ana menü Bu pencerede bulunan seçeneklern Ģlevler aģağıda belrtlmģtr. Yen Proje: Yen br projeye baģlamak ve esk verlern sıfırlanması çn kullanılır. Proje Aç: Hafızaya daha önce kaydedlmģ br projey programa çağırmak çn kullanılır. Proje Kayıt: YapılmıĢ olan yen proje değerlernn dosya halnde saklanması çn kullanılır. Yazıcıdan ÇıkıĢ: Programda yapılmıģ olan proje sonuçlarının yazıcıdan alınması çn kullanılır. 54

Program Hakkında: Programı hazırlayanlar hakkında blg verr. Yardım: Programın kullanılması ve programın menüler hakkında blgler çerr. Ġnceledğmz örnek oda ısı kazancı hesabını yaptırmak çn gerekl ver grģnn yapılması ve soğutma yükünün hesaplanması çn ana menüden yen proje seçeneğne grlerek Hesaplama Kısmı penceresne ulaģılır (ġekl 4.3). ġekl 4.3: Hesaplama kısmı penceres Bu pencerede bulunan seçeneklern Ģlevler aģağıda belrtlmģtr. Tasarım Blglernn Grlmes: Hesaba baģlamadan önce projenn yapıldığı bölgenn yaz klm Ģartları, ç ortam Ģartları, chaz çalıģma aralıkları gb tasarım koģullarının belrtldğ kısımdır. Ortam Özellklernn Grlmes: Bna yapı bleģenler, nsanlar, aydınlatma, chazlar, enfltrasyon ve havalandırma gb ısı kazancına etk eden tüm bleģenlern tanımlandığı kısımdır. Belrl Br Gün Ġçn Soğutma Yükü Hesabı: Tasarım Ģartları ve ortam özellkler tam olarak belrtlen ortamın bell br ay ve saat çn soğutma yükü hesabının yapıldığı kısımdır. Maksmum Soğutma Yükünün Hesaplanması: Tasarım Ģartları ve ortam özellkler tam olarak belrtlen ortamın maksmum soğutma yükünün hesaplandığı kısımdır. 55

4.3.1.1 Tasarım Blglernn Grlmes Isı kazancı hesabı çn öncelkle bnanın bulunduğu Ģehrn kuru ve yaģ termometre sıcaklığı, dıģ hava özgül nem ve antalps, ç ortam sıcaklığı, ç ortam özgül nem ve antalps gb blglern programa tanıtılması gerekmektedr. Bunun çn hesaplama kısmında tasarım blglernn grlmes seçeneğne basılarak tasarım blgler penceres açılmalıdır (ġekl 4.4). ġekl 4.4: Tasarım blgler grģ penceres Bu pencerede örnek projede verlen Tekrdağ l çn yanlarında açıklaması olan kutucuklara blg grģ yapılır. Türkye de k Ģehrlern yaz klm Ģartlarındak dıģ hava özellkler program ver tabanına önceden tanımlandığından, bulunduğu yer kısmındak kutucukta seçlen Ģehre göre dıģ hava blgler otomatk olarak kutucuklara gelr. Ayrıca projede chazlar, nsanlar ve aydınlatma blgler çn belrtlen zaman aralıklarının ayarlanması çn çalıģma aralığının tanımlanması gerekmektedr. Örnek oda çn daha önce verldğ üzere 08:00 le 20:00 saatler arasında 12 saatlk çalıģma aralığı tanımlanır. Tasarım blglernn grģ yapıldıktan sonra tamam tuģuna basılarak Hesaplama Kısmı menüsüne dönülür. 56

4.3.1.2 Ortam Özellklernn Grlmes Ortam özellklernn grlmes seçeneğne gelndğnde karģımıza lk olarak ortam blglernn grleceğ, ortam adının smlendrldğ pencere çıkar (ġekl 4.5). ġekl 4.5: Ortam blgler grģ penceres Ortam adı belrtlp tamam tuģuna basıldıktan sonra karģımıza dıģ duvar ve çatı blglernn grģnn yapılacağı pencere gelr (ġekl 4.6). Örnek proje çn ortam adı Örnek Oda olarak smlendrlmģtr. ġekl 4.6: DıĢ duvar ve çatı blgler grģ penceres DıĢ duvarlar çn lk sütundak lste kutucuğundan duvar yönü belrtlr. Ġknc sütundak lste kutucuğundan duvar cns programa tanımlanan standart duvarlardan seçlebleceğ gb kullanıcı tarafından da tanımlanablr. Burada belrlenen duvar cnsne göre toplam ısı geçģ katsayısı beģnc sütunda gözükür. Üçüncü sütuna 57

duvarın toplam yüzey alanı m 2 olarak grlr. Seçlen duvar yönü ve duvar cnsne göre bulunan soğutma yükü sıcaklık farkı değer, program tarafından önceden yüklenen verler çnden seçlerek dördüncü sütunda gözükür. Son olarak altıncı sütundak lste kutucuğundan dıģ duvarlar çn renk tanımı olarak koyu, haff veya açık seçlr. Çatı çn lste kutucuğundan uygun çatı cns belrtlr. Seçlen çatıya göre soğutma yükü sıcaklık farkı ve toplam ısı geçģ katsayısı otomatk olarak üçüncü ve dördüncü sütundak kutucuklara yazılır. Ġknc kutucuğu da çatının toplam alanı m 2 olarak grlr. En son sütundak lste kutucuğundan se duvarlarda olduğu gb çatı çn renk tanımlaması yapılır. Eğer çatıda poztf hava akımı mevcut se sol alttak kutucuk Ģaretlenmeldr. Örnek proje çn dıģ duvar ve çatı blglernn daha öncek bölümde verlen blgler doğrultusunda programa grģ yapıldıktan sonra ler tuģuna basılarak, pencere tanımlamalarının yapılacağı pencereye gdlr (ġekl 4.7). ġekl 4.7: DıĢ pencere blgler grģ penceres DıĢ pencereler çn lk sütundak lste kutucuğundan pencere yönü belrtlr. Ġknc sütundak lste kutucuğundan pencere cns seçlr ve buna bağlı olarak pencere toplam ısı geçģ katsayısı beģnc sütunda ve gölge faktörü de dördüncü sütunda gözükür. Daha sonra üçüncü sütuna pencerenn toplam yüzey alanı grlr. Son olarak pencereler ç gölgel se son sütundak kutucuk Ģaretlenr. Dam penceres 58

tanımlanması çn de yön kavramı dıģında dıģ pencereler çn yapılan Ģlemler uygulanır. Örnek proje çn dıģ pencere blglernn programa grģ yapıldıktan sonra ler tuģuna basılarak ç ortam blglernn grleceğ pencereye gdlr (ġekl 4.8). ġekl 4.8: Ġç ortam blgler grģ penceres Bu pencerede ortam çersnde ısı kazancına tesr eden nsan, aydınlatma ve chazlar çn blg grģnn yapıldığı kısımlar mevcuttur. Ġlk kısımda mahalde bulunan nsanlar çn blg grģ yapılmaktadır. Ġlk sütuna mahaldek nsan sayısı grlr, knc sütundak lste kutucuğundan mahaldek nsanların aktvasyon dereces belrtlmektedr. Belrtlen aktvasyon derecesne göre nsanlardan olan duyulur ve gzl ısı kazancı değerler kutucuklara otomatk olarak gelr. Son olarak mahaldek nsanların çalıģma aralığı son sütundak kutucuktan seçlr. Ġknc kısımda mahaln aydınlatma blglernn grģ yapılmaktadır. Bu kısımda lk sütuna mahalde kullanılan aydınlatmanın toplam çektğ elektrk gücü grģ yapılır, hemen yanındak lste kutucuğunda se aydınlatma lambasının cns belrtlr. Üçüncü sütunda lambanın mahal çersndek durumu ve etrafındak hava akımı 59

belrtlr. Dördüncü sütunda da mahaln zemn yapısı ve hava akımı gücü seçlr. Son sütunda se lambaların çalıģma aralığı belrtlr. Üçüncü kısımda mahalde bulunan çeģtl ısıveren chaz blglernn grģ yapılmaktadır. Ġlk sütunda chaz türü belrtlr ve buna bağlı olarak duyulur ve gzl ısı değerler otomatk olarak kutucuklara gelr. Dördüncü sütuna chaz sayısı grlr ve son sütunda yne çalıģma aralığı belrtlr. Son kısımda mahaldek elektrk motoru le tahrk edlerek çalıģan chazların blglernn grģ yapılmaktadır. Ġlk sütunda seçlen motor cnsne göre motor yükü ve verm değerler kutucuklarda otomatk olarak görünür. Motorun çalıģma yükü dördüncü sütunda belrtlr. BeĢnc ve altıncı sütunlardan motorun ve chazın mahale göre yer belrtlr. Son olarak yne çalıģma aralığı tanımlanır. Örnek proje çn açıklamalar doğrultusunda ç ortamda ısı kazancına tesr eden bleģenler çn blg grģ yapıldıktan sonra ler tuģuna basarak, mahaldek enfltrasyon ve havalandırma blgs le ç mahallere btģk yapı elemanlarının blglernn grleceğ pencereye gdlr (ġekl 4.9). ġekl 4.9: Ġç ortama btģk yapı elemanları, havalandırma, enfltrasyon Bu pencere k ayrı kısımdan oluģmaktadır. Ġlk olarak üst kısımda havalandırma çn gerekl hava mktarı le pencere ve kapılardan enfltrasyon le gren hava mktarları L/s cnsnden kutucuklara grlr. 60

Ġknc kısımda se ç mahal le btģk mahaller arasında kalan yapı elemanlarının blg grģ yapılmaktadır. Ġlk lste kutucuğundan, ç duvar, tavan, ç kapı veya zemn çn yapı malzemes cns seçlr ve buna bağlı olarak toplam ısı geçģ katsayısı knc sütunda otomatk olarak görünür. Son sütundak kutucuğa se btģk mahaln sıcaklığı grlr. Örnek proje çn bu penceredek ver grģ tamamlandıktan sonra tamam tuģuna basılarak hesaplama kısmı penceresne dönülür. Tasarım blgler ve ortam özellkler grlen mahaln soğutma yükü hesabına geçleblr. Bunun çn hesaplama kısmı penceresnden belrl br gün çn soğutma yükü hesabı ya da maksmum soğutma yükü hesabı tuģlarından brsne basılarak Ģlem gerçekleģtrlr. 4.3.1.3 Belrl Br Gün Ġçn Soğutma Yükünün Hesaplanması Hesaplama kısmından bu seçeneğe basıldığında karģımıza aģağıdak pencere çıkmaktadır (ġekl 4.10). ġekl 4.10: Belrl br gün çn soğutma yükü hesap penceres 61

Bu pencerede hesabın yapılmasının stendğ ay ve saat belrtldkten sonra hesapla tuģuna basılarak program çersnde tanımlamıģ tablo ve formüller yardımı le toplam soğutma yükü değer sağ alt köģede görülmektedr. Bu pencerede yer alan ler ve ger tuģları brden fazla mahal grģ yapılmıģ se bu mahallern soğutma yükü değerlern görmek çn kullanılmaktadır. 4.3.1.4 Maksmum Soğutma Yükü Hesabı Tasarım blgler ve ortam özellkler tam olarak grlen br mahaln maksmum soğutma yükü değernn bulunması çn, hesaplama kısmı penceresnden bu seçenek seçlmeldr. Bu tuģa basıldığında program verlen koģullara bağlı olarak her ay ve her saat çn soğutma yükü değerlern kontrol eder. Program hesaplama Ģlemn btrdkten sonra maksmum soğutma yükünün olduğu ay ve saat ġekl 4.10 da görülen menüde ay ve saat kutucuğuna yazar. Sonuçları görmek çn hesapla tuģuna basmak yeterldr. Örnek oda çn ġekl 4.10 aynı zamanda maksmum soğutma yükünün gerçekleģtğ ay ve saat gösteren penceredr. Bu sonuçlara düzenl br blgsayar çıktısı olarak ulaģablmek çn Ana Menü dek yazıcıdan çıkıģ bölümüne tıklayarak sonuçlarını görmek stedğmz zamanı belrtmemz yeterldr (Tablo 4.7). 62

Tablo 4.7: SYHP_v2.0 progamının maksmum soğutma yükünün oluģtuğu zaman çn sonuç çıktısı 63

4.4 Özellkler Verlen Örnek Odanın Soğutma Yükünün Carrer Programı le Hesaplanması Carrer programı kullanılarak soğutma yüklernn hesabı aģağıdak adımlarla Ģekllerde gösterlmģtr. Ġklm ve coğraf özellkler ġekl 4.11 de verlmģ olan menüden tanımlanır. Vertabanında bulunmayan yerlere at özellkler elle grleblr. ġekl 4.11: Carrer programında örnek oda çn klm ve coğraf Ģartların tanımlandığı pencere Sonrak adım se (ġekl 4.12) hacm blglernn grlmesdr k bunlar duvar pencere ve kapı gb mahal yapı bleģenler le mahal çnde bulunan chazlar, nsanlar, aydınlatma v.b. ayrıntılardır. Yne bu pencerede enfltrasyon ve btģk hacm sıcaklık özellkler de verleblr. 64

ġekl 4.12: Carrer programında örnek oda çn ç ortam bleģenlern tanımlanması Ġnsanlar, aydınlatma ve motorlar çn günlük çalıģma aralığı belrlenr (ġekl 4.13). ġekl 4.13: Carrer Programında çalıģma aralıklarının belrlenmes 65

Bütün özellkler tanımlandıktan sonra, soğutma yükü hesaplamasının yapılacağı aģağıdak pencereye gdlr (ġekl 4.14). ġekl 4.14: Carrer programında hesapların stendğ zamanın belrlenmes Carrer programının hesapladığı sonuçlar Tablo 4.8 de görüldüğü gb tablo halnde raporlanır. Burada en yüksek soğutma yüküne ulaģılan zaman çn sonuçlar gösterlmģtr. 66

Tablo 4.8: Carrer programında örnek oda çn yapılan hesapların sonuç çıktısı 67

5. SOĞUTMA YÜKÜ HESAPLANAN MAHALDE SANTRAL SEÇĠMĠ ĠÇĠN FĠYAT ANALĠZĠ Bu çalıģma kapsamında soğutma yükü hesabı yapan SYHP_v2.0 programından elde edlen soğutma yükünden yola çıkarak ulaģılan kapaste değerler yardımıyla, hesap yapılan ortam çn klmlendrme santral seçm yapılarak Bayındırlık ve Ġskan Bakanlığı 2005 yılı ĠnĢaat ve Tessat Brm Fyatları nın [11] programa grlmesyle oluģturulan Ekonomk Analz menüsünden klmlendrme santral çn montajlı brm fyat yaklaģımı yapılmıģtır. Bu menüde ağırlıklı olarak br klma santralnn çndek elemanların montajlı fyatlarının yanı sıra, soğutma chazı, soğutma kules ve kazan gb bazı ana ekpmanların da fyatları görülmektedr (ġekl 5.1). 5.1 Eğr Uydurma Yöntem Bayındırlık Bakanlığı nın yayınladığı fyat lstelernde her tp chaz çn kapaste değerlerne göre fyatların değģtğ br sınıflandırma yapılmıģtır. Bu lstelerden matematksel bazı fadeler yardımıyla en küçük karelerle eğr uydurma yöntem kullanılarak arada kalan kapaste değerler çnde yaklaģık fyatlara ulaģılmıģtır. Bayındırlık ve Ġskan Bakanlığı lstelernde verlen fyatlar chazların ısı yükü, basınç, deb gb kapastel seçm değerlernden brsne ya da bunlardan ksne brden bağlı olarak verlmģtr. Matematksel olarak bunu Ģu Ģeklde fade edeblrz; Tek değģkene bağlı ; Fyat a Q b (5.1) Ġk değģkene bağlı; Fyat b c a Q P (5.2) 68

a,b,c = sabt Q = Isı yükü, deb ΔP = Basınç farkı Yukarıdak denklemler çn eģtlklern her k tarafının Ln alınarak denklem bastleģtrlrse; ln Fyat ln a bln Q (5.3) ln a A gb br sabt ve ln Q x1 gb br değģken olarak düģünülerek; Fyat A bx 1 (5.4) fadesne ulaģılır. Benzer Ģeklde k değģkene bağlı olan yaklaģım çn; ln Fyat ln a bln Q cln P (5.5) ln P x 2 gb br değģken olarak düģünülerek, Fyat A bx 1 cx 2 (5.6) fadesne ulaģılır. Br ya da k değģkene brden bağlı olan brnc dereceden bu denklemlern a, b ve c sabtlernn bulunması gerekldr. Her chaz ya da eleman çn Fyat, x 1 ve x 2 değerler blndğnden buradan sabtlern bulunması çn eğr uydurma yöntemnn kullanılmasına geçlr [15]. 2 2 R [ y f ( x, a1, a2,..., an )] (5.7) ( R a 2 ) 0 (5.8) 69

70 bx a b a f ), ( (5.9) n bx a y b a R 1 2 2 )] ( [ ), ( (5.10) n bx a y a R 1 2 0 )] ( [ 2 ) ( (5.11) n x bx a y b R 1 2 0 )] ( [ 2 ) ( (5.12) n n x y b na 1 1 (5.13) n n n y x x b x a 1 1 2 1 (5.14) 5.13 ve 5.14 fadeler matrs formunda yazılarak çözümler yapılırsa, n n n n n y x y b a x x x n 1 1 1 2 1 1 (5.15) n n n n n y x y x x x n b a 1 1 1 1 2 1 1 (5.16) 2 1 1 2 1 1 1 1 2 ) ( n n n n n n x x n y x x x y a (5.17) 2 1 1 2 1 1 1 ) ( n n n n n x x n y x y x n b (5.18)

5.17 ve 5.18 fadelernden a ve b sabtlerne ulaģılır. Ġk değģkene bağlı olan fade de benzer Ģeklde çözülür ve tek fark olarak son adımda 3x3 lük br matrs çözümü gerekr. Bu matrste uygun br yöntem dâhlnde çözülerek a,b,c sabtler bulunur. Her chaz ya da eleman çn kullanılan yöntem dâhlnde ayrı ayrı a, b, c sabtler hesaplanarak eğr denklemlerne ulaģılır. Böylece eğr denklemler program vertabanına grlerek ara kapastelerde de fyatlara ulaģılır. 5.2 Ekonomk Analz Menüsü ġekl 5.1: Ekonomk analz penceres 71

Bu menünün kullanımında ġekl 5.1 den görüldüğü gb hesabı yapılan mahal çn mevcut yük ve kapastel verler yardımıyla tasarlanan santral elemanları seçlr. Ġlk olarak sstem elemanları çn tp belrlenr ve ardından tp seçmnn yapıldığı kutuların yanındak lste kutucuklarına ısı yükü, deb ve basınç gb verler grlr. Bu Ģlem tamamlandıktan sonra alttak tamam butonuna basılarak toplam montajlı fyat görülür. Bütün chazlar çn fyatlar Bayındırlık ve Ġskan Bakanlığı 2005 yılı montajlı brm fyat lstelernden, her donanım çn fyat eğrs denklemler oluģturularak program vertabanına grlmģtr. 72

6. ĠKLĠMLENDĠRME SANTRALĠ SEÇĠMĠ Yaz ve kıģ Ģletm le lgl bağıntıların tanımlanmasında ġekl 6.1 kullanılmıģtır[10]. ġekl 6.1: Pskometrk dyagramında br klma tessatının hesaplama örneğ 6.1 Yaz ĠĢletm Tablo 6.1: Yaz Ģletmndek hava hal tanımları Hava Hal Hava Hal Noktaları Sıcaklık T ( C) Bağıl Nem φ (%) Antalp h (kj/kg) Su çerğ x (g/kg kuru hava) Oda Havası R T r φ r h r x r Çğ Noktası T T t φ t h t x t DıĢ Hava A s T as φ as h as x as KarıĢım Havası M s T ms φ ms h ms x ms Odanın GrĢ Havası E s T es φ es h es x es Soğutucu ÇıkıĢı K T Ka φ Ka h Ka x Ka 73

6.1.1 Soğutma Yükü Ġlk olarak odanın 1 m 3 hacmnn kuru soğutma yükü hesaplanır. q K = Σq (W/m 3 ) q M = Ġnsanlar tarafından bırakılan duyulur ısı q N = Chazlar ve motorlar tarafından bırakılan duyulur ısı q W = Duvarlardan ve çatıdan geçen yaz transmsyon ısısı q s = Pencerelerden geçen güneģ ısısı q B = Aydınlatma ısısı q R = Dğer ısı kaynakları 6.1.2 Kurutma Yükü q x = Odada hava tarafından alınan su mktarı (g/m 3 h) q xm = Ġnsanlar tarafından bırakılan su buharı mktarı q xn = Chazlar vb. den verlen su buharı mktarı 6.1.3 Hava Debs Yaz Ģletm çn gerekl olan hava debs Ģu Ģeklde bulunmaktadır [10]. Deb; V s Qk c T s (m 3 /s) (6.1) Hava değģm; 3,6 qk l c T s (h -1 ) (6.2) 74

6.1.4 Gren Havanın Durumu Oda çn gren havanın durumu, alt sıcaklık ΔT s ve alt nemllk Δx le belrlenr [10]. qx x l (6.3) 6.1.5 Soğutma Kapastes Soğutucunun hava grģ Ģartları dıģ hava ve ç havanın karıģmasıyla ölçülür. Gren hava durumu br öncek baģlıktan blndğnden, soğutucunun gerekl soğutma kapastes Ģu Ģeklde hesaplanır. Q Ku V s ( hms hes ) (6.4) Bu denklem sadece gren havanın durumunda E s nn hesaplanmasına ulaģılablmģ se yapılablr. Aks takdrde yanlıģ sonuçlar vereblr. Böyle durumlarda hava daha güçlü Ģeklde soğutulmalıdır. Bu halde soğutma gücü; Q Ku V ( h h ) Ka (6.5) s ms fades le hesaplanır [10]. 6.1.6 Son Isıtma Isıtma gücü; Q N V h h ) V c ( T T ) (6.6) s ( es Ka s es Ka 75

6.2 KıĢ ĠĢletm Tablo 6.2: KıĢ Ģletmndek hava hal tanımları Hava Hal Hava Hal Noktaları Sıcaklık T ( C) Bağıl Nem φ (%) Antalp h (kj/kg) Su çerğ x (g/kg kuru hava) Oda Havası R T r φ r h r x r Çğ Noktası T T t φ t h t x t DıĢ Hava A w T aw φ aw h aw x aw KarıĢım Havası M w T mw φ mw h mw x mw Odanın GrĢ Havası E w T ew φ ew h ew x ew Ön Isıtma ÇıkıĢı V T v φ v h v x v KarıĢımın YaĢ Ter. Sıc. O T o φ o h o x o Ön Isıtıcının Arkasında YaĢ Ter. Sıcaklığı N T n φ n h n x n Nemlendrc ÇıkıĢı B T b φ b h b x b 6.2.1 Isıtma Yükü Ġlk olarak ısıtma yükü hesaplanır. Isı gücü ısı kaybı q tr le aynı değerlere sahptr. Bu durumda odadak ısı kaynakları 0 sıfır olarak alınır. Bu Ģeklde odaya gren havanın üst sıcaklığı Ģu Ģeklde elde edlr [10]. T w 3,6 qtr l c (6.7) 6.2.2 Hava GrĢ Odanın grģ havası sıcaklığı üst sıcaklık Δx= 0 dak ΔT w le belrlenmģtr (ġekl 6.1 E w noktası). Hava grģ sıcaklığı; T ew T r T w (6.8) 76

6.2.3 Nemlendrme Nemlendrcde buharlaģan su mktarı; W V ( x x ) mw (6.9) s t fades le bulunur. x mw nn büyüklüğüne göre nemlendrme verm η b, ne kadar havanın nemlendrc grģnde ön ısıtmalı olduğunun sorusunun cevabını bulmak çn belrlenr. Nemlendrme verm; xt xv VB b (6.10) x x VN n v fades le bulunur. Verlen η b ġekl 6.1 den h mw dan h v ye gerekl ön ısıtmadan belrleneblr. Ön ısıtıcı ısıtma gücü;, Q O V h h ) V c( T T ) (6.11) s ( v mw s v mw denklemlernden elde edleblr [10]. 6.2.4 Sonradan Isıtma Sonradan ısıtıcının hava grģ ısısı, VN doğrularının dkmeler le oda hava hal çn verlmģtr (B noktası). Isıtma gücü; Q N V c ( T T ) b (6.12) s ew 77

6.3 Örnek Oda Ġçn Santral Seçm ġekl 6.2: Örnek oda çn pskometrk dyagramda yaz ve kıģ Ģletm 6.3.1 Örnek Oda Ġçn Yaz ĠĢletm Odanın 1m 3 hacmnn kuru soğutma yükü çn, ġekl 4.10 ya da Tablo 4.7 den programda hesaplanan toplam duyulur soğutma yükünden yararlanılır (19160 W). Odanın toplam hacm = 12 9 5 = 540 m 3 (6.13) Odada su buharı yayılımı = 3,465 kg/h q K = Σq = 19160 540 Kurutma yükü; 3 (6.14) 35,5W / m Ġnsan nem yayımı = q 10 40 3 0,74g m h (6.15) 540 xm / Chaz vb. nem kaynakları = q 3465 3 6,41g m h (6.16) 540 xn / Toplam neml soğutma yükü = q x =7,15 g/m 3 h 78