MUHASEBE MESLEK ETİĞİ VE ESKİŞEHİR İL MERKEZİNDE BİR UYGULAMA

MUHASEBE MESLEK ETİĞİ VE ESKİŞEHİR İL MERKEZİNDE BİR UYGULAMA Hüseyin GÜRBÜZ a * ve Veysel YILMAZ b a Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, İşletme Bölümü, Meşelik Yerleşkesi, Eskişehir, Türkiye. hgurbuz2002@gmail.com b Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, İstatistik Bölümü, Meşelik Yerleşkesi, Özet Eskişehir, Türkiye veyselyilmazhoca@gmail.com Son yıllarda yaşanan finansal skandallar, muhasebe mesleğinin uygulanmasında yaşanan sorunları ortaya çıkarmış ve muhasebe meslek etiği ile ilgili düzenleme ve yasaların çıkarılmasında etkili olmuştur. Çalışmanın amacı, Eskişehir merkezde faaliyette bulunan bağımsız Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler lerin (SMMM), Türkiye Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler ve Yeminli Mali Müşavirler Odaları Birliği (TÜRMOB) tarafından hazırlanan Etik İlkeler Hakkında Yönetmeliğe ilişkin tutumlarını araştırmaktır. Araştırmada kullanılan veriler, bir anket yardımıyla katılımcılarla yüz yüze görüşerek elde edilmiştir. Araştırma sonucunda, SMMM lerin %75,1 inin meslek faaliyetlerinde uyacakları etik ilkeler konusunda ayrıntılı bilgilerinin olduğu saptanmıştır. SMMM ler, temel etik ilke olarak %42,4 oranında mesleki davranışı birinci derecede önemli, görürken önem derecesinin en sonun da ise %46,1 oranında dürüstlük yeralmıştır. SMMM lerin, etik ilkelerin değerlendirilmesi kapsamındaki tutumlarının faktör yapısı açıklayıcı faktör analiziyle değerlendirilmiştir. Analiz sonucunda, 36 tutum ifadesi 9 faktör altında toplanmıştır. Anahtar Kelimeler: Etik, Muhasebe Meslek Etiği, Muhasebe Mesleği, Faktör Analizi Jel Sınıflandırması: M40, M41, M14 ACCOUNTING PROFESSIONAL ETHICS AND AN APPLICATION IN THE CITY OF ESKISEHIR Abstract In recent years, financial scandals, brings out problems in implementing accounting profession and has been effective in editing and removal of the law related accounting professional ethics. The aim of the study investigate the attitudes of Independent Financial Advisors in Eskisehir, about "Regulation about Ethical Principles" prepared by Turkish Union of Chambers of Certified Public Accountants and Sworn in Certified Public Accountants. The data collected by a questionnaire form via face to face method from participants. As a result, it is observed that 75,1% of CPA s have further information about the professional ethical principles. According to CPA s, the most important fundamental ethical principle is 'essential professional behavior (42.4%), while the least important fundamental ethical principle is 'honesty' (46.1%). The evaluation of ethical principles by CPA s attitudes 417

factor structure evaluated by factor analysis. As a result of the analysis, 36 attitude items gathered under the 9 factor. Keywords: Ethics, Professional Ethics in Accounting, Accounting Profession, Factor Analysis Jel Code: M40, M41, M14 1. GİRİŞ Son yıllarda dünyada ve ülkemizde yaşanan bazı şirket ve muhasebe skandallarından sonra yasaların her zaman her yerde ve tam anlamıyla etkin olmadığı anlaşılmış ve meslek etik ilkeleri tartışılmaya başlanmıştır. Bu tartışmalar muhasebe mesleğinin etik boyutunun önemini ön plana çıkarmıştır. Bu durum dünyada ve ülkemizde meslek örgütleri tarafından muhasebe meslek etik ilke ve kurallarının yeniden gözden geçirilmesine, etkinleştirilmesine ve hatta yeni yasaların çıkarılmasına neden olmuştur. Bu çerçevede muhasebe meslek ahlâkı ile ilgili ilk uluslararası çalışmalar Uluslararası Muhasebeciler Federasyonu (International Federation of Accountants-IFAC) tarafından 1990 yılında başlatılmış ve 1992 yılında oluşturulan Eğitim Komitesi öncülüğünde Muhasebeciler İçin Meslek Ahlâkı: Eğitimsel Mücadele ve Uygulanabilir Uygulama adlı yönetmelik yayımlanmıştır. IFAC daha sonra 1998 yılında Muhasebe Mesleği İçin Meslek Etiği Kuralları nı yayınlamıştır. Ülkemizde ise önceleri değişik mevzuatlarda dağınık bir yapıda yer alan muhasebe meslek ahlâkı kuralları ile ilgili ilk doğrudan düzenleme TÜRMOB tarafından 2001 yılında yapılmış ve Serbest Muhasebeci, Serbest Muhasebeci Mali Müşavir ve Yeminli Mali Müşavirlik Meslek Ahlâk Kuralları İle İlgili Mecburi Meslek Kararı olarak yayımlanmıştır. Daha sonra 2007 yılında yine TÜRMOB tarafından Serbest Muhasebeciler, Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler ve Yeminli Mali Müşavirlerin Mesleki Faaliyetlerinde Uyacakları Etik İlkeler Hakkında Yönetmelik yayınlanmış ve uygulamaya konulmuştur. Böylece muhasebe mesleğini olumsuz yönde etkileyen bazı yargıların ortadan kaldırılmasına ve toplumun muhasebe meslek mensuplarına ve dolayısıyla onların üretip sunduğu muhasebe bilgilerine olan güvenin artırılmasına çalışılmıştır (Yıldız, 2011: 156). Bu araştırma, TÜRMOB tarafından düzenlenerek ve 19 Ekim 2007 tarih ve 26675 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Serbest Muhasebeciler, Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler ve Yeminli Mali Müşavirlerin Mesleki Faaliyetlerinde Uyacakları Etik İlkeler e ilişkin ifadeler, Eskişehir merkezde faaliyette bulunan bağımsız SMMM lerin uygulanlaması sonucunda elde edilen veriler istatistiksel yöntemlerle analiz edilmiştir. 418

2. ETİK VE MUHASEBE MESLEK ETİĞİ KAVRAMLARI Etik sözcüğü Yunanca karakter anlamına gelen ethos sözcüğünden türetilmiştir. Ahlak kurallarının ve değerlerinin incelenmesi sonucu ortaya çıkmaktadır. Bu anlamda etik toplumda yaygın olan ahlak kurallarından daha özel ve felsefidir. Etiğin ilgi alanı, insanın bütün davranış ve eylemlerinin temelinin araştırılmasıdır. Etik araştırmalarının temel konusu, insanın eylemlerini ahlaki bakımdan değerli ya da değersiz kılanın ne olduğudur (Ergüden, E., ve diğerleri, 2016: 126). Etik, insanların kurduğu bireysel ve toplumsal ilişkilerin temelini oluşturan; değerleri, normları, kuralları, doğru yanlış, ya da iyi kötü gibi ahlaksal açıdan araştıran bir felsefe disiplinidir (İnal, 1996: 43; Yürütücü ve Gürbüz, 2001: 158). Yunanca daki ethos kavramının latince karşılığı ise mos sözcüğüdür ve bu sözcük hem töre hem de karakter anlamına gelmektedir. Ahlak veya töre, bir toplulukta karşılıklı ilişkilerle gelişen saygı ve benimseme süreçleri sonucunda oluşan ve norm olarak geçerli kılınan eylem modellerini içermektedir. Bu doğrultuda etik sözcüğü, hem geleneksel hem de günlük dildeki kullanımı ile ahlak ve töre sözcükleriyle eş anlamlı kullanılmakta ve etik ahlakın bir çalışma alanı halini almaktadır (Baydar, 2004: 7). Etik, genelde işletmecilik, iş ve işçi piyasaları ve endüstriyel konular gibi alanlardaki ahlaki konularla ilgilenen sistematik bir çalışma alanıdır. Bugün etik, eşit şartlar altında eşit fırsatların sağlanması, müşteri ilişkileri, bilgisayar verilerinin korunması, çevresel etkiler gibi pek çok konuyla ilgilenmektedir. Etik teorideki son gelişmeler, etik teoriyi fazilet ve dürüstlük odaklı bir teori haline getirmiştir (Çiçek, ve diğerleri, 2013: 3; Ergüden, E., ve diğerleri, 2016: 126). Etik; yarar, iyi, kötü, doğru gibi kavramları inceleyen, bireysel veya grupsal davranış ve ilişkilerin hangisinin doğru, hangisinin yanlış olduğunu belirleyen ahlaki ilkeler, değerler ve standartlar sistemi seklinde tanımlanabilir. Etik, ahlaki davranış, eylem ve yargıları ilgilendiren bir konu olarak felsefe ve bilimin önemli bir parçası ve sistematik bir çalışma alanı olmuştur. Buna göre etik, insan davranışlarına yön veren ve insanın her türlü ilişkilerinde nasıl davranacağını gösteren bir rehber olarak algılanabilir (Özkan ve diğerleri, 2012: 38). Etiğin bir alt dalı olan meslek etiği ise, belirli bir meslek grubunun, meslek üyelerine emreden onları belli kurallarla davranmaya zorlayan kişisel eğilimlerini sınırlayan, yetersiz ve ilkesiz üyeleri meslekten dışlayan, meslek rekabetini düzenleyen ve hizmet ideallerini korumayı 419

amaçlayan mesleki ilkeler bütünüdür ( Çiçek ve diğerleri, 2013: 4; Koç, 2010: 9-10; Aydın, 2001: 4; Güney ve Çınar, 2012: 94). Meslek etiği, bir mesleğin icrası esnasında toplum yararı gözetilerek uyulması gereken davranış kuralları olarak tanımlanabilmektedir. Meslek etiğinin en önemli yanlarından biri, dünyanın neresinde olursa olsun, aynı meslekte çalışan bireylerin bu davranış kurallarına uygun davranmalarının gerekli olmasıdır. Mesleki etiğin temelinde insanlarla ilişki yatar. Aynı meslekten bireylerin birbirleri ile ilişkilerinde belli davranış kalıplarına uymaları meslek etiğinin gereğidir (Aymankuy ve Sarıoğlan, 2005: 28). Meslek etiğiyle ilgili olan değerlerin bir kısmı vicdani kanaatlere dayanırken, bir kısmı da o işin bağlı bulunduğu oda, dernek, cemiyet, birlik vb. organizasyonlar tarafından düzenlenmiş yazılı kurallara dayanır. En üst seviyede ise yasalaşmış kurallar yer alır. Bu değerlerin ihmal veya ihlali durumunda yasal müeyyideler daha ağır olabilirken, mesleki örgütlerin yaptırımları nispeten hafif olabilir. Sübjektif olduğu için vicdani kanaatin yaptırımı diğerlerine göre çok daha hafif veya çok daha ağır olabilir (Kutlu, 2008: 147). Muhasebe mesleği konusunda diğer bir tanım ise, meslek mensubu olan kişinin bağımsızlığını, kendi kendini kontrolünü ve dürüstlüğünü ifade eder. Diğer bir ifadeyle, muhasebede meslek etiği; müşterilere, halka ve diğer uygulamacılara yüksek standartlara bağlanmış ahlaki davranışlarla hizmet edilmesi demektir. Söz konusu hizmet ise, meslek mensupları uzmanlıkta yeterli sorumluluğa ulaşmış, güvenilirliğini sağlamış, doğru ve tarafsız olma vasıflarına sahip kişiler olmak zorundadır. Öte yandan toplumun meslek mensuplarından bazı beklentileri vardır ve dolayısıyla muhasebe ve denetim mesleğini yürütmekle görevli olanlar, topluma karşı da sorumluluğa sahiptirler (Aymankuy ve Sarıoğlan, 2005: 29). Muhasebe mesleği, güvenilir bilgilerin toplanması, kaydedilmesi, sınıflandırması, anlamlı bir şekilde özetlenerek yorumlanması ve işletme ile ilgili çıkar gruplarının amaçlarına uygun bir şekilde sunulmasına ilişkin yerine getirilmesi suretiyle muhasebe ilminin uygulanmasını ifade eder. Mali tabloların hazırlanması, vergi beyannamelerinin düzenlenmesi, planlama, müşavirlik, denetim ve tasdik muhasebe mesleğinin faaliyet alanlarını oluşturur. Muhasebe meslek etiği; muhasebe meslek mensuplarınca gerek faaliyetlerin yürütülmesi sırasında gerekse herhangi bir sebeple mesleki faaliyetin yürütülmediği durum ve dönemlerde, kanunlara uygun işlemlerin yapılması yanında, toplumun değer yargılarına da önem verilerek güvenilir bilgilerin topluma sunulmasıdır. Müşteriler, toplum, meslektaşlar ve ilgili meslek kuruluşları ile olan ilişkilerde uyulması gereken kurallar bütünüdür (Daştan, 2009: 285). 420

Meslek mensuplarının etik ilkelere uygun davranarak mesleğin itibarına ve verilen hizmetin kalitesine önemli katkıda bulunması kişilerin ve kurumların etik değerleri ön plana çıkarıp meslek örgütlerinin bu konuda düzenlemeler yapmasına sebep olmuştur. Bu bağlamda TÜRMOB da muhasebe meslek mensuplarının uyacakları etik ilkeleri düzenlemiştir. Türkiye de muhasebe mesleğinde etik kuralların oluşturulmasına yönelik ilk düzenleme TÜRMOB tarafından 18.10.2001 tarihli 24557 sayılı Resmi Gazete de yayınlanan yönetmelik ve tebliğlerde dağınık bir biçimde meslek ahlâkı kurallarına yer verilmiştir. Daha sonra TÜRMOB tarafından düzenlenen ve 19.10.2007 tarih ve 26675 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Serbest Muhasebeciler, Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler ve Yeminli Mali Müşavirlerin Mesleki Faaliyetlerinde Uyacakları Etik İlkeler Hakkında Yönetmelik ile konuya yeni bir düzenleme getirilmiştir. TÜRMOB un konu ile ilgili hazırladığı ikinci düzenleme olan Etik İlkeler Hakkında Yönetmelik te düzenlemenin amacı, tüm üyeleri en üst derecede meslekî bilgiye sahip, sosyal sorumluluk bilinci olan, etik değerlere bağlı, rekabet anlayışı daha kaliteli hizmet sunumu biçiminde oluşmuş, güvenilir ve saygın bir meslek mensupları kitlesi oluşturmak hedefine ulaşmak için muhasebe meslek mensuplarının meslekî ilişkilerinde uymaları gereken asgari etik ilkeleri belirlemek şeklinde ifade edilmektedir. Söz konusu yönetmelikte, mesleki etik ilkeleri üç kısımdan oluşmaktadır. Birinci kısımda tüm meslek mensuplarının uyması gereken temel etik ilkeler yer almaktadır. İkinci kısım bağımsız çalışan meslek mensupları, üçüncü kısım ise bağımlı çalışanlar için geçerli ilke ve durumları içermektedir. TÜRMOB un mesleki etik ilkelerini genel olarak tanımladığı, tehdit ve önlemleri örneklerle açıkladığı görülmektedir (Yıldız, 2011: 162-163). 3. ESKİŞEHİR İL MERKEZİNDE MESLEK MENSUPLARI ÜZERİNE BİR UYGULAMA 3.1. Araştırmanın Amacı Bu araştırmanın amacı, Eskişehir il merkezinde faaliyet gösteren bağımsız SMMM lerin muhasebe meslek etiğine yönelik yapılan düzenlemeler ve meslek etiğinin muhasebe meslek mensupları tarafından algılanma düzeyini belirlemektir. 3.2. Araştırmanın Kapsamı ve Yöntemi Çalışmanın ana kütlesi, Eskişehir il merkezinde faaliyet gösteren SMMM ler odalarına kayıtlı Serbest Muhasebeci Mali Müşavir ve Yeminli Mali Müşavir ünvanlarıyla faaliyet gösteren meslek mensuplarından oluşmaktadır. Eskişehir ilinde faaliyet gösteren 260 Serbest 421

Muhasebeci Mali Müşavir ve Yeminli Mali Müşavir e Temmuz 2015 de anket uygulanmış ve bunlardan 245 i analize alınmıştır. Araştırmada kullanılan anket formu iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde ankete katılan meslek mensuplarının mesleki deneyim, cinsiyet, meslek ünvanı, eğitim düzeyi, mükellef sayısı, aylık gelir gibi demografik özelliklere ilişkin sorulara ve ayrıca etik ilkeler ilgili yönetmelik hakkında bilgi sahibi olup olmadıkları ve temel etik ilkelerini önem derecesine göre sıralanmasına yer verilmiştir. İkinci bölümde ise, belirlenen değişkenler doğrultusunda muhasebe meslek mensuplarının meslek etiği algılama düzeylerini ifade eden ve 5 li likert ölçeğinde tanımlanan 36 adet önerme cümlesi yer almaktadır. Ölçekte 1: Kesinlikle Katılmıyorum ve 5: Kesinlikle Katılıyorum şeklinde tanımlanmıştır. 3.3. Araştırma Verilerinin Analizi Araştırmada öncelikli olarak anketin güvenilirlik düzeyinin tespiti Cronbach Alpha değeri ile ölçülmüştür. Araştırmada yer alan 36 ifadenin Cronbach Alpha değeri 0,910 olarak bulunmuştur. Bu sonuca göre ölçek yüksek derecede güvenilirdir (Kalaycı, 2006: 405). Araştırma verilerinin değerlendirilmesinde SPSS 20.0 paket programından faydalanılmıştır. Araştırmada öncelikle birinci ve ikinci bölümdeki ifadelerin frekans, yüzde ve ortalamaları yorumlanmıştır. Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler ile Yeminli Mali Müşavirlerin cinsiyet, unvan gibi değişkenlerle etik ilkeleri hakkındaki yönetmelik kapsamındaki görüşleri ortaya koyan 36 ifadenin algılamalarında herhangi bir farklılık olup olmadığı bağımsız örneklemler t testiyle, mesleki deneyim, eğitim durumu, mükellef sayısı, aylık gelir değişkenlerine ilişkin etik algılamalarında herhangi bir farklılık olup olmadığı tek yönlü varyans (ANOVA) analizi ile test edilmiştir. Çalışmada ayrıca birbiriyle ilişkili çok sayıda değişkeni az sayıda anlamlı ve birbirinden bağımsız hale getirebilmek için çok değişkenli istatistik tekniklerinden birisi olan faktör analizi yöntemi kullanılmıştır. 3.4. Araştırmanın Hipotezleri Çalışmada kullanılan hipotezler 0,05 anlam düzeyinde test edilmiştir. Alternatif( karşıt) hipotezler aşağıdaki gibidir: H1: Meslek mensuplarının cinsiyete göre meslek etiğine bakışları arasında farklılık vardır. H2: Meslek mensuplarının ünvanına göre meslek etiğine bakışları arasında farklılık vardır. H3: Meslek mensuplarının mesleki deneyim yılları ile meslek etiğine bakışları arasında farklılık vardır. 422

H4: Meslek mensuplarının eğitim düzeyleri ile meslek etiğine bakışları arasında farklılık vardır. H5: Meslek mensuplarının mükellef sayısıyla meslek etiğine bakışları arasında farklılık vardır. H6: Meslek mensuplarının aylık geliriyle meslek etiğine bakışları arasında farklılık vardır. 3.5. Bulgular ve Yorumlar Tablo 1: Meslek Mensuplarının Demografik Özellikleri Frekans (%) Yüzde Cinsiyet Erkek 198 80,8 Kadın 47 19,2 Ünvan SMMM 239 97,6 YMM 6 2,4 Eğitim Durumu Ticaret Lisesi veya Maliye Meslek Lisesi 52 21,2 Ön Lisans/ Meslek Yüksek Okulu 18 7,3 Lisans 159 64,9 Yüksek Lisans 16 6,5 Mükellef Sayısı 0-20 28 11,4 21-40 49 20,0 41-60 57 23,3 61-80 44 18,0 81-100 36 14,7 101 ve ustu 31 12,7 Aylık Gelir 0-2000 TL 15 6,1 2001-4000 TL 55 22,4 4001-6000 TL 58 23,7 6001-8000 TL 45 18,4 8001-10000 TL 35 14,3 10001 TL ve ustu 37 15,1 Mesleki Deneyim 1 10 yıl 65 26,5 11 20 yıl 86 35,1 21 30 yıl 61 24,9 31 yıl ve üstü 33 13,5 Toplam 245 100,0 Tablo 1 den de görüldüğü gibi meslek mensuplarının %80.8 i erkek, %19.2 si kadınlardan oluşmaktadır. Meslek mensuplarının %97.6 sı SMMM, %64.9 u lisans eğitimine sahiptir. En yüksek mükellef sayısı %23.3 le, 41-60 mükellef sayısına sahip olanlardır. Tablo 2 de serbest muhasebeci mali müşavirler ve yeminli mali müşavirlerin meslek faaliyetlerinde uyacakları etik ilkeler hakkındaki yönetmelik konusunda bilgilerinin olup olmadıkları sorulduğunda; %75.1 i yönetmelik hakkında ayrıntılı bilgiye sahip olduğunu, 423

%23.3 böyle bir yönetmeliğin olduğunu bildiklerini ve %1.2 si ise yönetmelik hakkında hiçbir fikirlerinin olmadığını belirtmiştir. Tablo 2: Etik İlkeler Hakkındaki Yönetmelik Frekans (%) Yüzde Evet, yönetmelik hakkında ayrıntılı bilgiye sahibim 184 75,1 Evet, sadece böyle bir yönetmelik olduğunu biliyorum 58 23,7 Hayır, yönetmelik hakkında hiçbir fikrim yok 3 1,2 Toplam 245 100,0 Tablo 3 de ise tüm meslek mensuplarının uyacakları temel etik ilkeleri önem sırasına göre 1 den 5 e doğru sıralaması istendiğinde; 1. Tercih olarak %42.4 Mesleki Davranış ve sonra sırasıyla, %35.1 le Gizlilik, %28.2 le Tarafsızlık, %25.7 le Mesleki Yeterlilik ve Özen ve son tercih olarak ise %46.1 le Dürüstlük şeklinde sıralanmıştır. Tablo 3: Temel Etik İlkelerinin Tercih Sıralaması Tercih Sırası 1.Terci h Dürüstlük Frekan s (%) Yüzd e Tarafsızlık Frekan s (%) Yüzd e Mesleki Yeterlilik ve Özen Frekan s (%) Yüzd e Frekan s Gizlilik (%) Yüzd e Mesleki Davranış Frekan s (%) Yüzd e 26 10,6 34 13,9 35 14,3 46 18,8 104 42,4 2.Terci h 3.Terci h 4.Terci h 5.Terci h 26 10,6 73 29,8 23 9,4 86 35,1 37 15,1 20 8,2 69 28,2 58 23,7 58 23,7 40 16,3 60 24,5 50 20,4 63 25,7 44 18,0 28 11,4 113 46,1 19 7,8 66 26,9 11 4,5 36 14,7 Total 245 100,0 245 100,0 245 100,0 245 100,0 245 100,0 424

Tablo 4: Meslek Mensuplarının Muhasebe Meslek Etiği Hakkındaki Düşünceleri İFADELER Ortalama Standart Sapma İfade1 Temel etik ilkelerine yönelik kişisel çıkar tehditleri 3,7143 1,19425 bulunmaktadır İfade2 Temel etik ilkelerine yönelik yeniden değerlendirme tehditleri bulunmaktadır. 3,4653 1,11428 İfade3 Temel etik ilkelerine yönelik taraf tutma tehditleri 3,4735 1,19266 bulunmaktadır. İfade4 Temel etik ilkelerine yönelik yakınlık tehditleri 3,4204 1,12661 bulunmaktadır. İfade5 Temel etik ilkelerine yönelik yıldırma amaçlı tehditler 3,2531 1,22191 bulunmaktadır. İfade6 Müşterisinden finansal çıkarı olması meslek mensubu için 3,4286 1,28357 kişisel çıkar tehdidi yaratabilecek bir durumdur. İfade7 Tek bir müşteriden alınacak toplam ücrete aşırı bağlılık, 3,4735 1,27247 meslek mensubu için kişisel çıkar tehdidi yaratabilecek bir durumdur. İfade8 Müşteri ile yakın iş ilişkisi kurmak, meslek mensubu için 2,9918 1,24463 kişisel çıkar tehdidi yaratabilecek bir durumdur. İfade9 Müşteriyi kaybetme olasılığını dikkate alma, meslek mensubu için kişisel çıkar tehdidi yaratabilecek bir durumdur. 3,4735 1,17884 İfade10 Müşteri tarafından istihdam edilme olasılığı, meslek 3,2204 1,20806 mensubu için kişisel çıkar tehdidi yaratabilecek bir durumdur. İfade11 Güvence sağlama sözleşmesi ile ilgili şartlara bağlı ücretler, 3,1388 1,14032 meslek mensubu için kişisel çıkar tehdidi yaratabilecek bir durumdur. İfade12 Güvence sağlama müşterisinden veya yöneticilerden borç 3,6122 1,22167 alınması ya da borç verilmesi, meslek mensubu için kişisel çıkar tehdidi yaratabilecek bir durumdur. İfade13 Meslek mensubunun yaptığı bir işin tekrar değerlendirilmesi 3,5878 1,14406 sırasında önemli bir hatanın tespit edilmesi, meslek mensubu için tekrar değerlendirme tehdidi yaratabilecek bir durumdur. İfade14 Bir finansal sistemin tasarım ve uygulamasına katıldıktan 3,1020 1,19844 sonra sistemin işleyişi hakkında rapor verilmesi, meslek mensubu için tekrar değerlendirme tehdidi yaratabilecek bir durumdur. İfade15 Bir sözleşmenin esas konusu olan kayıtların üretilmesinde 2,9429 1,17905 kullanılan ilk verilerin meslek mensubu tarafından 425

hazırlamış olması, meslek mensubu için tekrar değerlendirme tehdidi yaratabilecek bir durumdur. İfade16 Güvence sağlama sözleşmesi ekibinin bir üyesinin daha önceden o müşterinin çalışanı olması, meslek mensubu için tekrar değerlendirme tehdidi yaratabilecek bir durumdur. İfade17 Güvence sağlama sözleşmesi ekibinin bir üyesinin halen veya yakın geçmişte müşteri tarafından sözleşmenin konusu üzerinde doğrudan bir etki yaratabilecek bir pozisyonda istihdam edilmiş olması, meslek mensubu için tekrar değerlendirme tehdidi yaratabilecek bir durumdur. İfade18 Bir müşteriye güvence sağlama sözleşmesinin esas konusunu doğrudan etkileyen bir hizmet sunulması, meslek mensubu için tekrar değerlendirme tehdidi yaratabilecek bir durumdur. İfade19 Borsaya kota olan finansal tablo denetimi müşterisinin kurucu hisse senedini almak, meslek mensubu için taraf tutma tehdidi yaratabilecek bir durumdur. İfade20 Üçüncü taraflarla ilgili hukuki itilaf ve anlaşmazlıklarda güvence sağlama sözleşme müşterisi adına taraf olmak, meslek mensubu için taraf tutma tehdidi yaratabilecek bir durumdur. İfade21 Sözleşme ekibinin bir üyesinin, müşteri işletmenin bir yöneticisi veya memuru ile yakın veya birinci derece ailevi ilişkiye sahip olması, meslek mensubu için yakınlık tehdidi yaratabilecek bir durumdur. İfade22 Sözleşme ekibinin bir üyesinin, müşteri işletme ile yapılan sözleşmenin esas konusu üzerinde doğrudan etki yapabilecek bir çalışanı ile yakın ya da birinci derece ailevi ilişkisinin olması, meslek mensubu için yakınlık tehdidi yaratabilecek bir durumdur. İfade23 Firmanın eski bir ortağının, müşterinin yöneticisi veya sözleşme konusu üzerinde direkt ve önemli bir etki yapabilecek çalışanı olması, meslek mensubu için yakınlık tehdidi yaratabilecek bir durumdur. İfade24 Bir müşteriden hediye veya ayrıcalıklı hizmet alınması, meslek mensubu için yakınlık tehdidi yaratabilecek bir durumdur. İfade25 Üst düzey personel ile güvence sağlama müşterisi arasında uzun süreli arkadaşlık ilişkisinin olması, meslek mensubu için yakınlık tehdidi yaratabilecek bir durumdur. İfade26 Müşteri sözleşmesi ile ilgili olarak azledilme veya görevi başkasına verme ile tehdit edilmek, meslek mensubu için yıldırma tehdidi yaratabilecek bir durumdur. 3,0857 1,11105 3,1306 1,15911 3,1592 1,07656 3,2980 1,18952 3,3347 1,10245 3,5020 1,13305 3,4571 1,07658 3,2735 1,16062 3,3184 1,30127 3,0612 1,19439 3,5510 1,24895 426

İfade27 Daha düşük ücret ödenmesi için sunulan hizmetin kapsamının uygunsuz bir biçimde azaltılması yönünde baskıya maruz kalmak, meslek mensubu için yıldırma tehdidi yaratabilecek bir durumdur. İfade28 Mesleğe giriş için gerekli eğitim, mesleki eğitim (staj) ve tecrübe gereksinimleri, tehditleri ortadan kaldırabilir veya kabul edilebilir bir düzeye indirebilir. İfade29 Sürekli mesleki gelişim gereksinimleri, tehditleri ortadan kaldırabilir veya kabul edilebilir bir düzeye indirebilir. İfade30 Kurumsal yönetim gereksinimleri, tehditleri ortadan kaldırabilir veya kabul edilebilir bir düzeye indirebilir. İfade31 Mesleki standartlar, tehditleri ortadan kaldırabilir veya kabul edilebilir bir düzeye indirebilir. İfade32 Mesleki veya düzenleyici izleme ve disiplin prosedürleri, tehditleri ortadan kaldırabilir veya kabul edilebilir bir düzeye indirebilir. İfade33 Meslek mensubu tarafından üretilen rapor, sonuç, iletişim ve bilgilerin yasal yetkili üçüncü bir kurum tarafından dış kontrolden geçirilmesi, tehditleri ortadan kaldırabilir veya kabul edilebilir bir düzeye indirebilir. İfade34 İş çevresinde firma çapında alınabilecek önlemler, tehditleri ortadan kaldırabilir veya kabul edilebilir bir düzeye indirebilir. İfade35 İş çevresindeki sözleşmeye özgü önlemler, tehditleri ortadan kaldırabilir veya kabul edilebilir bir düzeye indirebilir. İfade36 Müşterinin sistem ve süreçlerindeki önlemler, tehditleri ortadan kaldırabilir veya kabul edilebilir bir düzeye indirebilir. 3,5837 1,20711 3,7633 1,12036 3,9429 1,00654 3,9143,91257 3,8449 1,12006 3,9020 1,08577 3,6939 1,15240 3,7959,96197 3,7306,99222 3,7673,93155 Tablo 4 den de görüldüğü gibi; ifade 8 (Müşteri ile yakın iş ilişkisi kurmak, meslek mensubu için kişisel çıkar tehdidi yaratabilecek bir durumdur) ve ifade 15 in (Bir sözleşmenin esas konusu olan kayıtların üretilmesinde kullanılan ilk verilerin meslek mensubu tarafından hazırlamış olması, meslek mensubu için tekrar değerlendirme tehdidi yaratabilecek bir durumdur) haricindeki ifadelerde ortalama değer 3 ün üzerinde olduğu görülmektedir. Bu durumda meslek mensuplarının ifadelere genel olarak katıldıkları söylenebilir. Güney ve Çınar (2012: 97) ın aritmetik ortalamaları değerlendirme aralığına göre ise, çalışmada elde edilen sonuçlar orta düzeyde katılıyorum (2.61-3.40) ve katılıyorum (3.41-4.20) aralığına karşı gelmektedir. 427

3.5.1. Meslek Mensuplarının Etik İfadelerini Algılamalarının Cinsiyete ve Ünvana Göre Karşılaştırılması Meslek mensuplarının cinsiye ve unvan değişkeniyle etik ifadelerini algılamada farklılık olup olmadığı 0.05 anlam düzeyinde t testi ile test edilmiştir. Testteki alternatif hipotezler aşağıdaki gibidir. H1: Meslek mensuplarının cinsiyete göre meslek etiğine bakışları arasında farklılık vardır. H2: Meslek mensuplarının ünvanına göre meslek etiğine bakışları arasında farklılık vardır. Tablo 5: Meslek Mensuplarının Cinsiyete Göre Meslek Etiği Algılamalarına İlişkin t-testi Sonuçları *( p ) Yapılan t testi sonucunda meslek mensuplarının erkek ve kadınların Sürekli mesleki gelişim gereksinimleri, tehditleri ortadan kaldırabilir veya kabul edilebilir bir düzeye indirebilir (ifade 29) ile Kurumsal yönetim gereksinimleri, tehditleri ortadan kaldırabilir veya kabul edilebilir bir düzeye indirebilir (ifade 30) konularında farklı düşündükleri ortaya çıkmıştır. Erkeklerin kadınlara gore bu iki tutuma katılma ortalaması daha yüksektir. H1 hipotezi kabul edilmiştir. Tablo 6: Meslek Mensuplarının Ünvana Göre Meslek Etiği Algılamalarına İlişkin t-testi Sonuçları *( p ) Cinsiyet n Ortalama Standart Sapma t - testi p(sig.) İfade 29 Bay 198 4,0101 0,92341 2,162 0,032* Bayan 47 3,6596 1,27308 İfade 30 Bay 198 3,9949 0,84600 2,882 0,004* İfade 6 İfade 11 İfade 16 İfade 17 İfade 19 İfade 23 Bayan 47 3,5745 1,09831 Ünvan n Ortalama Standart Sapma t - testi p(sig.) SMMM 239 3,4603 1,26254 2,463 0,014* YMM 6 2,1667 1,60208 SMMM 239 3,1799 3,653 2,882 0,0001* YMM 6 1,5000 0,83666 SMMM 239 3,1088 1,10608 2,065 0,040* YMM 6 2,1667 0,98318 SMMM 239 3,1674 1,14368 3,191 0,02* YMM 6 0,1667 0,81650 SMMM 239 3,3264 1,17492 2,381 0,018* YMM 6 2,1667 1,32916 SMMM 239 3,3013 1,14919 2,388 0,018* YMM 6 2,1667 1,16905 428

Tablo 6 daki sonuçlara göre ise farklı ünvanlardaki meslek mensuplarının ifade 6, ifade 11, ifade 16, ifade 17, ifade 19 ve ifade 23 ilişkin tutumları birbirlerinden farklı olarak bulunmuş ve H2 hipotezi kabul edilmiştir. Bu farklılık her şeyden önce Eskişehir ilinde faaliyette bulunan ve ankete cevap veren Yeminli Mali Müşavir (YMM) lerin sayılarının az olması ve bunların da Tablo 6 daki ifadelere genel olarak katılmıyorum ve/veya hiç katılmıyorum şıklarını işaretlemiş olmasından kaynaklanmaktadır. Ortalamalardan da görüldüğü gibi YMM leri ortalamaları SMMM lerin ortalamalarından daha küçüktür. 3.5.2. Meslek Mensuplarının Etik İfadelerini Algılamalarının Mesleki Deneyim, Eğitim Durumu, Mükellef Sayısı ve Gelire Göre Karşılaştırılması Meslek mensuplarının etik ifadelerini algılamalarının mesleki deneyim, eğitim durumu, mükellef sayısı ve gelire göre karşılaştırılmasında tek yönlü varyans analizi (ANOVA) kullanılmıştır. Testlerde anlamlılık düzeyi 0.05 olarak seçilmiş ve anlamlı farklılığın bulunması durumunda ise, Post-Hoc sınamalarıyla farklılığın hangi gruplardan kaynaklandığı LSD testi ile araştırılmıştır. Araştırmada kullanılan alternatif hipotezler aşağıdaki gibidir: H3: Meslek mensuplarının mesleki deneyim yılları ile meslek etiğine bakışları arasında farklılık vardır. H4: Meslek mensuplarının eğitim düzeyleri ile meslek etiğine bakışları arasında farklılık vardır. H5: Meslek mensuplarının mükellef sayısıyla meslek etiğine bakışları arasında farklılık vardır. H6: Meslek mensuplarının aylık geliriyle meslek etiğine bakışları arasında farklılık vardır. Tablo 7: Meslek Mensuplarının Deneyim Yılları ile Meslek Etiği Algılamalarına İlişkin ANOVA Test Sonuçları Kareler Toplamı sd Kareler Ortalaması F p(sig.) Gruplar Arası 11,105 3 3,702 3,075 0,028* İfade 16 Gruplar İçi 290,095 241 1,204 Toplam 301,200 244 Gruplar Arası 11,478 3 3,826 2,915 0,035* İfade 17 Gruplar İçi 316,342 241 1,313 Toplam 327,820 244 *( p ) 429

H3 hipotezinin test edilmesine ilişkin varyans analizi sonuçlarını Tablo 7 de verilmiştir. Meslek mensuplarının deneyim yılları ile meslek etiği ifadelerinden, ifade 16 ve ifade 17 de anlamlı farklılık bulunmuş (p=0,028<0,05 ve p=0,035<0,05 olduğundan) ve H3 hipotezi kabul edilmiştir. Deneyim yıllarında farklığın hangi gruplardan kaynaklandığı ise, yapılan LSD sınamasına göre; her iki ifade için 11-20 yıllık deneyime sahip olanlar ile 21-30 yıllık deneyime sahip olanlar arasında olduğu ortaya çıkmıştır. İfade 16 için hesaplanan LSD testinin sonucu I-J= -0.54937, p=0.003 ve ifade 17 için hesaplanan LSD testinin sonucu ise, I- J= -0.51239, p=0.008 dir. Bu durumda, 21-30 yıllık deneyime sahip olanlar, 11-20 yıllık deneyime sahip olanlara göre güvence sağlama sözleşmesi ekibinin bir üyesinin daha önceden çalışanı olması veya sözleşmenin konusu üzerinde doğrudan bir etki yapabilecek pozisyonda olması tekrar değerlendirme tehdidi yaratıbilecek bir durumdur ifadelerine daha fazla inanmaktadırlar. Tablo 8: Meslek Mensuplarının Eğitim Durumu ile Meslek Etiği Algılamalarına İlişkin ANOVA Test Sonuçları Kareler Toplamı sd Kareler Ortalaması F p(sig.) Gruplar Arası 11,938 3 3,979 3,120 0,027* İfade 13 Gruplar İçi 307,425 241 1,276 Toplam 319,363 244 Gruplar Arası 10,985 3 3,662 3,736 0,012* İfade 29 Gruplar İçi 236,215 241,980 Toplam 247,200 244 Gruplar Arası 9,463 3 3,154 3,294 0,021* İfade 35 Gruplar İçi 230,757 241,957 Toplam 240,220 244 *( p ) Meslek mensuplarının eğitim durumu ile meslek etiği algılamalarına ilişkin varyans analizi test sonuçlarını Tablo 8 de görülmektedir. Buna göre, ifade 13, ifade 29 ve ifade 35 değişkenleriyle eğitim durumu arasında anlamlı farklılık vardır (H4 kabul edilmiştir). Anlamlı 430

farklılığa yol açan gruplar ise yapılan LSD testi sonucunda, ifade 13 de ön lisans/meslek yüksekokulu mezunları ile diğer üç grup(ticaret lisesi/maliye meslek lisesi, lisans ve yüksek lisans) arasında olduğu görülmüştür (I-J= -0.72436 p=0.020, I-J= -0.82704 p=0.04 ve I-J= - 0.97917 p=0.012). Ön lisans/meslek yüksekokulu mezunları diğer üç eğitim düzeyi mezunlarına göre meslek mensubunun yaptığı bir işin tekrar değerlendirilmesi sırasında önemli bir hatanın tespit edilmesini meslek mensubu için tekrar değerlendirme tehdidi yaratabilecek bir durumdur ifadesine daha az katılmaktadırlar. İfade 29 da ise, yüksek lisans mezunları ile ön lisans/meslek yüksekokulu ve lisans mezunları arasında anlamlı farklılık bulunmuştur(i-j= -0.80556 p=0.019 ve I-J= -0.80031 p=0.02). Burada ise yüksek lisans mezunları ifade 29 a diğer eğitim düzeyi mezunu olan meslek mensupları kadar katılmadıklarını belirtmiştir. İfade 35 de ise lisans mezunu ile ön lisans/meslek yüksekokulu ve yüksek lisans mezunları arasında anlamlı fark olduğu (I-J= 0.56499 p=0.021 ve I-J= 0.59277 p=0.022) yapılan LSD testi sonucunda görülmektedir. Bu durum lisans mezunlarının ifade 35 e diğer iki gruptan daha fazla katıldıklarını göstermektedir. Tablo 9: Meslek Mensuplarının Mükellef Sayısı ile Meslek Etiği Algılamalarına İlişkin ANOVA Test Sonuçları Kareler Toplamı sd Kareler Ortalaması F p(sig.) Gruplar Arası 19,810 5 3,962 2,750 0,019* İfade 12 Gruplar İçi 344,353 239 1,441 Toplam 364,163 244 Gruplar Arası 16,649 5 3,330 2,384 0,039* İfade 14 Gruplar İçi 333,800 239 1,397 Toplam 350,449 244 Gruplar Arası 13,651 5 2,730 2,424 0,036* İfade 18 Gruplar İçi 269,141 239 1,126 Toplam 282,792 244 *( p ) 431

Tablo 9 daki meslek mensuplarının mükellef sayısı ile meslek etiği algılamalarına ilişkin varyans analizi test sonuçları anlamlı olduğu görülmekte ve H5 hipotezi kabul edilmiştir. Anlamlı farklılığa yol açan gruplar ise; ifade 12 için 0-20 arası mükellefi olanlarla, 21-40, 41-60 ve 61-80 arası mükellefi olanlar arasında anlamlı bir farklılık bulunmaktadır (I- J= 0.68367 p=0.017, I-J= 0.66792 p=0.017 ve I-J=0.63961 p=0.028). Özellikle daha az mükellef sayısına sahip meslek mensupları müşteriden veya yöneticiden borç alınması veya verilmesi, kişisel çıkar tehdidi yaratılabileceği ifadesine daha fazla katılmaktadırlar. İfade 14 de ise; 0-20 arası mükellefi olanlarla, 61-80 ve 81-100 arasında mükellefi olanlar arasında anlamlı bir farklılık ortaya çıkmıştır. LSD sınamasının sonuçlarına göre burada da daha az mükellefi olanlar ifade 14 e, diğer iki gruba göre daha fazla önem vermektedirler (I-J= 0.59740 p=0.038 ve I-J= 0.61508 p=0.040). İfade 18 de de LSD sınamasının sonucuna göre 0-20 mükellefi olan meslek mensuplarıyla, 41 ve üzeri mükellefi olanlar arasında anlamlı farklılık olduğu belirlenmiştir (I-J= 0.66165 p=0.007, I-J= 0.64610 p=0.012, I-J= 0.85317 p=0.002 ve I-J= 0.58525 p=0.035). Bu duruma göre 0-20 arasında mükellefi olan meslek mensupları ifade 18 i mükellef sayısı daha cok olanlara göre, tekrar değerlendirme tehdidi olarak görmektedirler. Tablo 10: Meslek Mensuplarının Gelirleriyle Meslek Etiği Algılamalarına İlişkin ANOVA Test Sonuçları Kareler Toplamı sd Kareler Ortalaması F p(sig.) Gruplar Arası 14,671 5 2,934 2,377 0,040* İfade 4 Gruplar İçi 295,027 239 1,234 Toplam 309,698 244 Gruplar Arası 15,686 5 3,137 2,486 0,032* İfade 11 Gruplar İçi 301,596 239 1,262 Toplam 317,282 244 *( p ) Tablo 10 a göre meslek mensuplarının aylık geliriyle meslek etiğine bakışları arasında farklılık vardır (H6 hipotezi kabul edilmiştir). Farklılıkların hangi gelir durumundan kaynaklandığı LSD sınaması sonucunda incelenmiş ve 0-2000 ve 4001-6000 TL aylık gelire sahip olan gruplarla, 8001-10000 TL aylık gelire sahip olan grup arasında anlamlı farklılık olduğu gözlemlenmiştir(i-j= 0.94286 p=0.006 ve I-J= 0.65397 p=0.010). Bu duruma göre düşük gelire sahip olan bu iki grup ifade 4 deki yakınlık tehdidine daha fazla önem vermektedirler. 432

İfade 11 de ise en düşük gelir grubuyla diğer gruplar arasında anlamlı farklılık olduğu LSD sınaması sonucunda bulunmuştur. Düşük gelir grubuna sahip olanlar güvence sağlama sözleşmesi ile ilgili şartlara bağlı ücretler, meslek mensubu için kişisel çıkar tehdidi yaratabilecek bir durumdur ifadesine daha fazla katılmaktadırlar(i-j=1.04848 p=0.002, I-J= 0. 91149 p=0.006, I-J= 0. 88889 p=0.008, I-J= 0. 98095 p=0.005 ve I-J= 1.14775 p=0.001). 3.5.3. Meslek Mensuplarının Etik İfadelerinin Faktör Analizi İle İncelenmesi Faktör analizi, birbiriyle ilişkili çok sayıdaki değişkeni az sayıda, anlamlı ve birbirinden bağımsız faktörler haline getiren ve yaygın olarak kullanılan çok değişkenli istatistik tekniklerinden biridir (Kalaycı, 2006, s., 321). Ankette kullanılan 36 ifadenin faktör analizi için uygun olup olmadığı KMO ve Bartlett s Testi ile test edilmiştir. KMO test sonucu 0,8362 olduğundan veri setinin faktör analizi için çok iyi olduğunu göstermektedir. Benzer şekilde Barlett testinin olasılık düzeyi anlamlılık düzeyinden küçük olduğundan 0,001<0,05 (p<α) değişkenler arasında yüksek korelasyon olduğu, yani veri setinin faktör analizi için uygun olduğunu gösterir (Kalaycı, 2006: 322). Faktör analizi sonucunda elde edilen bulgular aşağıdaki gibidir: Özdeğer istatistiğinin grafiği incelendiğinde 1 den büyük 9 faktör vardır. Şekil 1: Özdeğer Grafiği 433

Bu faktörler ise toplam varyansın %65,379 unu açıklamaktadır (Tablo 11). Yorumlanabilir anlamlı faktörler elde etmek için uygulanan varimax yöntemi sonucunda 36 değişken (ifade) 9 faktör altında toplanmıştır. Tablo 11: Faktör Analizi İle Açıklanan Toplam Varyans Bileşenler Başlangıç Öz Değerleri Döndürülmüş Kareler Yüklerinin Toplamları Toplam Varyans Kümülâtif % Toplam Varyans Kümülâtif % % % 1 8,855 24,597 24,597 3,672 10,201 10,201 2 3,737 10,380 34,977 3,496 9,711 19,912 3 2,455 6,819 41,796 3,084 8,566 28,478 4 1,899 5,274 47,070 2,901 8,059 36,536 5 1,690 4,693 51,763 2,637 7,324 43,860 6 1,343 3,731 55,494 2,206 6,128 49,988 7 1,330 3,693 59,188 2,114 5,872 55,860 8 1,206 3,351 62,538 1,897 5,270 61,130 9 1,023 2,840 65,379 1,529 4,248 65,379 10,986 2,738 68,117 Meslek mensuplarına uyguladığımız anketteki etik algıları 9 faktör altında özetlenmiştir. Faktörler altındaki ifadeler ve bunların yeniden adlandırılması Tablo 12 de görülmektedir. Tablo 12: Muhasebe Meslek Mensuplarının Uyması Gereken Etik İlkeleri Faktörler İfadeler Yeniden Adlandırılan Etik İlkeleri Faktör 1 İfade1, İfade2, İfade3, İfade4, İfade5 Temel etik ilkesi Faktör 2 İfade28, İfade29, İfade30, İfade31, Meslek, mevzuat veya düzenlemelerle İfade32, İfade33 oluşturulabilecek önlemler Faktör 3 İfade19, İfade20, İfade21, İfade22, Taraf tutma ve yakınlık tehdidi İfade23 Faktör 4 İfade13, İfade14, İfade15, İfade16, Tekrar değerlendirme tehdidi İfade17, İfade18 Faktör 5 İfade6, İfade7, İfade8, İfade9 Kişisel çıkar tehdidi Faktör 6 İfade34, İfade35, İfade36 İş çevresinden sağlanacak önlemler Faktör 7 İfade10, İfade11, İfade12 Güvence sağlama tehdidi Faktör 8 İfade26, İfade27 Yıldırma tehdidi Faktör 9 İfade24, İfade25 Hediye, hizmet alma ve arkadaşlık tehdidi Bu duruma göre, muhasebe meslek mensuplarının uyması gereken temel etik ilkeleri bu 9 faktör altında ele alınabilir. 434

4. SONUÇ VE ÖNERİLER Her meslek mensubunun hukuk kurallarının belirlediği yasalara bağlı davranışlarda bulunmaları beklenir. Ayrıca meslek mensuplarının bağlı olduğu grubun meslek etiği ile ilgili kendine özgü kuralları bulunmaktadır. Son yıllarda yaşanan muhasebe ve denetim skandalları muhasebe meslek mensuplarının sorumluluğunu arttırmıştır. Bu durumda muhasebe meslek mensupları hukuki kurallara ve mesleğe ait etik kurallarına bağlı olarak mesleklerini yürütmesi gerekmektedir. Ülkemizde ilk defa 2001 yılında TÜRMOB tarafından muhasebe mesleğine yönelik meslek ahlâkı kuralları Mecburi Meslek Kararını ve daha sonra da 2007 yılında Serbest Muhasebeciler, Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler ve Yeminli Mali Müşavirlerin Mesleki Faaliyetlerinde Uyacakları Etik İlkeler Hakkında Yönetmelik yayınlanmış ve uygulamaya konulmuştur. Bu çalışma da, 19 Ekim 2007 tarihinde Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler ve Yeminli Mali Müşavirlerin Mesleki Faaliyetlerinde Uyacakları Etik İlkeler Hakkında Yönetmelik Eskişehir ilinde faaliyette bulunan muhasebe meslek mensuplarına yüz yüze uygulanan anket yöntemiyle incelenmiştir. Araştırmadan elde edilen sonuçlar kısaca aşağıdaki gibi özetlenebilir; Meslek mensuplarının, %75.1 i meslek faaliyetlerinde uyacakları etik ilkeler hakkındaki yönetmelik konusunda ayrıntılı bilgilerinin olduğu yani meslekleriyle ilgili yayınları yakından takip ettikleri görülmeltedir. TÜRMOB etik yönetmeliğinin birinci kısmında tüm meslek mensuplarının uyacakları temel etik ilkeler: Dürüstlük, tarafsızlık, mesleki yeterlilik ve özen, gizlilik, mesleki davranış olarak sıralanmıştır. Çalışmada ise bu sıralamada 1. tercih olarak %42.4 Mesleki Davranış, daha sonra ise sırasıyla, %35.1 le Gizlilik, %28.2 le Tarafsızlık, %25.7 le Mesleki Yeterlilik ve Özen ve son tercih olarak ise %46.1 le Dürüstlük şeklinde sıralanmıştır. Muhasebe meslek mensuplarının etik algılamalarının cinsiyete göre karşılaştırılması sonucunda kadınlar Sürekli mesleki gelişim gereksinimleri, tehditleri ortadan kaldırabilir veya kabul edilebilir bir düzeye indirebilir ve Kurumsal yönetim gereksinimleri, tehditleri ortadan kaldırabilir veya kabul edilebilir bir düzeye indirebilir ifadelerine erkeklerden fazla katıldıklarını belirtmişlerdir. Diğer ifadelerde ise anlamlı bir farklılık bulunmamıştır. 435

Muhasebe meslek mensuplarının etik algılamalarının ünvana göre karşılaştırılması sonucunda, YMM ler SMMM lere göre, ifade 6, 11, 16, 17 19 ve 23 e katılmadıklarını veya kesinlikle katılmadıkları belirtmişlerdir. Muhasebe meslek mensuplarının etik algılamalarının deneyimlere göre karşılaştırılması sonucunda, 11-20 yıllık deneyime sahip olanlar, 21-30 yıllık deneyime sahip olanlara göre, ifade 16 ve 17 yi tekrar değerlendirme tehdidi olarak görmedikleri belirlenmiştir. Bu durum ortalama farklarının negatif olmasından anlaşılmaktadır. Muhasebe meslek mensuplarının etik algılamalarının eğitim düzeylerine göre karşılaştırılması sonucunda, ifade 13, 29 ve 35 de anlamlı farklılık tespit edilmiştir. Muhasebe meslek mensuplarının etik algılamalarının mükellef sayılarına göre karşılaştırılması sonucunda, ifade 12, 14 ve 18 de anlamlı farklılık tespit edilmiştir. Burada en az mükellef sayısına sahip olanlar daha çok mükellefi olanlara göre bu ifadelere katıldıklarını belirtmişlerdir. Muhasebe meslek mensuplarının etik algılamalarının gelir durumuna göre karşılaştırılması sonucunda, en düşük gelire sahip olanlar orta ve üst gelir grubundakilere göre yakınlık tehdidine katılmaktadırlar(ifade 4). 0-2000TL gelir grubuna sahip olanlar, diğer gruplarla karşılaştırıldığında ifade 11 e daha fazla önem verdikleri görülmektedir. Çalışmada yapılan faktör analizi sonucunda 36 ifade 9 faktör altında toplanmıştır. Bu faktörler; Temel etik ilkesi, Meslek, mevzuat veya düzenlemelerle oluşturulabilecek önlemler, Taraf tutma ve yakınlık tehdidi, Tekrar değerlendirme tehdidi, Kişisel çıkar tehdidi, İş çevresinden sağlanacak önlemler, Güvence sağlama tehdidi, Yıldırma tehdidi, Hediye, hizmet alma ve arkadaşlık tehdidi, şeklinde sıralanmakta ve bu faktörler etik ilkelerinin %65,379 unu açıklamaktadır. 436

Bundan sonraki yapılacak bir başka çalışma da ise, elde edilen bu faktörlerle muhasebe mensupların uyması gereken etik ilkeler arasındaki ilişki Yapısal Eşitlik Modellemesi (YEM) ile araştırılıp bir model önerilebilir. KAYNAKÇA Aydın, İ. P. (2001). Yönetsel Mesleki ve Örgütsel Etik, Ankara: Pegem. Aymankuy, Y. ve Sarıoğlan, M. (2005). Muhasebe Meslek Mensuplarının Meslek Etiğine Yaklaşımları ve Balıkesir İl Merkezinde Bir Uygulama, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 8, Sayı 14, ss. 23-45. Baydar, T. (2004). Yönetim Etiği Açısından İngiltere deki Kamu Yönetimi Uygulamaları, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Yönetimi Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Çiçek, H., Canbaz, S. ve Keskin, A. (2013). Muhasebe Meslek Mensuplarının Meslek Etiğine Bakış Açıları: Kırklareli İlinde Bir Araştırma, Tekirdağ S.M.M.M. Odası Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 2, ss. 1-20. Daştan, A. (2009). Etik Eğitiminin Muhasebe Eğitimindeki Yeri ve Önemi: Türkiye Değerlendirmesi, Marmara Üniversitesi İ.İ.B.F Dergisi, Cilt 26, Sayı 1, ss. 281-311. Güney, S., ve Çınar, O. (2012). Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlerin (SMMM) Etik Algıları: Erzurum Örneği, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt: 26, Sayı: 2, ss. 91-106. İnal, K. (1996). Sosyalist Etik, Gelecek 1-3, Kasım Aralık, s. 43. Koç, V. (2010). Muhasebe Meslek Etiği ve Meslek Mensuplarının Mükellefin Vergi Uyumu Üzerindeki Etkileri: Manisa İli Örneği, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Kutlu, H. A. (2008). Muhasebe Meslek Mensupları ve Çalışanlarının Etik İkilemleri: Kars ve Erzurum İllerinde Bir Araştırma, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 63/2, ss. 143-170. Özkan, A. ve Hancıhasanoğlu, T. (2012). Muhasebe Meslek Mensuplarının Kişilik Özellikleri Ve Etik Karar Verme Davranışları Arasındaki İlişkiler, Niğde Üniversitesi İİBF Dergisi, Cilt: 5, sayı:2, ss. 37-52. Kalaycı, Ş. (2006). SPSS Uygulamalı Çok Değişkenli İstatistik Teknikleri, Asıl Yayın Dağıtım, Ankara. 437

Yıldız, G. (2011). Muhasebe Mesleğinde Meslek Etiği ve Kayseri İl Merkezi nde Bir Uygulama, Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Sayı: 36, Ağustos-Aralık 2011, ss. 155-178. Yürütücü, A. ve Gürbüz, H. (2001). Hekimlerin Ahlaki Değerleri İle Meslek Etiğinin İstatistiksel Olarak İncelenmesi, Süleyman Demirel Üniversitesi, İİBF Dergisi, C.6, S.1, ss. 157-172. 438