Uzm.Dyt. Rukiye BOZBULUT GAZİ ÜN. TIP FAK. HASTANESİ ÇOCUK ENDOKRİNOLOJİ BİLİM DALI
OKUL ÇAĞI ÇOCUKLARINDA BESLENME
YETERLİ VE DENGELİ BESLENME Karın doyurmak yada açlık duygusunu bastırmak değildir. Sevilen besinlerden yemek değildir Sadece pahalı gıdalardan (et, salam vs)yemek değildir
BESLENME, insanın büyüme, gelişme, sağlıklı ve üretken olarak uzun süre yaşaması için gerekli olan besin öğelerini yeterli miktarlarda alıp vücudunda kullanmasıdır. Bu ögelerin herhangi biri alınmadığında veya gerektiğinden az veya çok alındığında, büyüme ve gelişmenin engellendiği veya sağlığın bozulduğu bilimsel olarak ortaya konmuştur.
Okul çocuklarının özel bir grup olarak kabul edilmesinin nedenleri: 1-Okul çağı; hızlı öğrenme, bilgi ve beceri kazanma ve etkilenme dönemidir. 2- Okul çağındaki çocuklar sürekli bir büyüme ve gelişme süreci içindedirler. Bu dönemde alınacak koruyucu önlemler tüm yaşamları boyunca etkili olabilecek yararlar sağlayacaktır.
3- Beslenme ile ilgili olumlu davranışların edinildiği ve her zamankinden daha çok akılda kaldığı bir dönemdir. 4-Kazanılan alışkanlıklar yetişkinlik dönemindeki kalıcı alışkanlıklara temel oluşturur. 5-Beslenmeye bağlı bazı kronik hastalıkların temeli bu dönemlerde atılmaktadır.
Okul çağında çocuklar sürekli bir gelişme gösterirler. Okul çağı çocukları yılda ortalama 2-3 kg ağırlık kazanırlar 5-6 cm kadar da uzarlar.
Bu dönemde çocuğun; ne miktarda hangi tür besine ihtiyacı olduğunu bilmemesi düzensiz besin alımı(öğün atlama, öğün geciktirme) yanlış besin seçimi beslenme sorunlarına neden olmaktadır
Yetersiz ve dengesiz beslenen öğrencilerin büyüme ve gelişme sorunları: 1. Fiziksel gelişim sorunları 2. Zihinsel gelişim sorunları Boy kısalığı.zeka gelişiminin yavaşlaması Zayıflık.Eğitimde başarısızlık Şişmanlık.Sosyal uyumsuzluk 3. Seksüel gelişim bozuklukları
Yapılan çalışmalarda okul çocuklarının Şeker, hazır meyve suları ve karbonatlı içecekleri fazla, Süt ve süt ürünleri ile taze sebze ve meyveleri az tükettikleri
Bunun sonucunda Demir, kalsiyum, lif ve antioksidan vitaminleri yetersiz aldıkları Beslenme kalitelerinin düşük olduğu Günlük alınan enerjinin yıllar içinde arttığı ve okul çocukları arasında şişmanlığın hızla arttığı bildirilmektedir.
Okul dönemi çocuklarının beslenmesi nasıl olmalı? Bu dönemdeki çocukların beslenmesi, fiziksel gelişmeyi sağlamanın yanında, sağlığı korumayı da amaçlar. Bu nedenle tüketilmesi gereken besinlerin çeşit ve miktarlarına dikkat edilmesi gerekir. Büyümenin standartlara uygun olarak gerçekleşebilmesi için, çocukların enerji ve besin ögeleri gereksinimlerini yeterli düzeylerde karşılamaları gerekir.
Okul çocuklarının beslenmesinde geçerli sağlıklı beslenme ilkeleri Besinlerin çeşitliliğinin sağlanması Sağlıklı vücut ağırlığının korunması Nişastalı karbonhidratlar ile liften zengin besinlerin dengeli tüketilmesi Yağ ve şeker tüketiminin sınırlandırılması Vitamin ve minerallerin yeterli alınması
Besinlerden günlük alınan enerji, protein, vitamin ve minerallerin vücutta en elverişli olarak kullanılabilmesi için dört besin grubunda yer alan besinlerin öğünlere dengeli olarak dağıtılması gerekir. Günde 3 öğün yemek yenilmeli ve her öğünde her gruptan besinler önerilen miktarlarda tüketilmelidir.
Hangi besinden ne kadar yemek gerekir? 1. GRUP: Et, tavuk, balık, yumurta ve kuru Baklagiller Et, tavuk veya balıktan 2-3 köfte kadar yemek gerekir. Yumurta - 1 adet Kurubaklagil - haftada en az 2 defa 4 er yemek kaşığı İyi kaliteli (vücutta doku yapımı için kullanılan) protein ve hayvansal yağ kaynağı olmakla birlikte, yapısında karbonhidrat bulundurmaz. Demir, çinko ve B grubu vitaminleri bakımından zengindir.
2. GRUP: Süt ve türevleri Süt - 2 su bardağı Yoğurt - 1 kase Peynir - 1 kibrit kutusu Bu gruptaki besinler (Süt, yoğurt, ayran) protein, kalsiyum ve B2 vitamini açısından zengindir.
İnsan beslenmesinde gerekli olan kalsiyumun süt ve süt ürünleri olmadan alınması mümkün değildir. Kalsiyum tüketimi ile kemik yoğunluğu arasında sıkı bir ilişki vardır. Kemik yoğunluğunun en üst noktaya ulaştığı 25-30 yaşlarına kadar tüketilen kalsiyum, kemik yoğunluğunun artmasına ve sonraki yaşlarda görülen osteoporozun erken görülme riskini azaltmaktadır.
3. GRUP: Sebze ve Meyve Sebze - 6 yemek kaşığı pişmiş yemek ve 1 tabak iyi yıkanmış sebzelerden yapılmış salata Meyve 3-4 porsiyon meyve Temel besin öğesi karbonhidrat olmakla birlikte bitkisel protein çok azdır. Yağ içermezler. Posa, ve A, C vitaminleri açısından zengindir.
Sebze meyveler mineral bakımından da çok zengindirler ( kalsiyum, bakır, iyot, demir, çinko, potasyum vb.) Mineraller sağlıklı yaşam için gereklidirler. Hücre korunması, sağlıklı diş, kemik ve cilt yapısı için önemlidir. Mineraller ayrıca kalp ritmi, kan basıncı, vücuttaki sıvı dengesi gibi daha bir çok düzenleyici fonksiyonlarda rol oynar.
4. GRUP: Tahıllar ( ekmek, pirinç, bulgur, makarna, un ) 7-9 porsiyon (1 porsiyon tahıl: 1 ince dilim ekmek, 1 kâse çorba, 2 yemek kaşığı makarna, 1 orta boy patates vb) Yapılarında yağ bulundurmazlar. Bazı türlerinde (Kurubaklagiller, bulgur vb. tahıllar) posa, B vitaminleri ve mineral oranları diğerlerinden yüksektir.
5. GRUP: Yağ ve Tatlı : Yüksek enerji sağlarlar. Yemekler çok aşırı yağlı olmamalıdır. Hamurlu ve şerbetli tatlılara ağırlık verilmemeli, sütlü tatlılar tercih edilmelidir.
Bu dönemdeki çocukların beslenmesi, ailenin diğer bireylerinden farklı değildir. Ancak büyüme ve gelişmenin devamı açısından günlük alınması gereken besinlerin miktarları farklıdır.
Okul çocuğu programı-1 sabah Ara 1 yumurta Sütlü tatlı ve ya meyve tabağı zeytin 1 dilim peynir Akşam 1 tatlı kaşığı pekmez Etli sebze yemeği ekmek 1 kase çorba süt Yoğurt veya ayran Domates-salatalık Ekmek Ara Meyve- yoğurt-meyveli yoğurt Öğle Gece Izgara et Meyve Sebze yemeği Süt Salata Pilav veya makarna Ekmek
Okul çocuğu programı-2 sabah Ara 1 su bardağı süt veya taze sık. m. suyu 1 ayran 1 dilim peynir veya yumurta 1 dilim kek yada poğaça 1 tatlı kaşığı tereyağ yada 5 zeytin Akşam 1-2tatlı kaşığı pekmez/ bal/reçel 2 orta dilim kıymalı börek ( veya 2-3 köfte kadar ızgara et veya tavuk veya balık + 2 dilim orta büyüklükte ekmek ) Ekmek söğüş Ara Meyve- yoğurt-meyveli yoğurt Öğle 5-6 yemek kaşığı zeytinyağlı sebze yemeği 1 çay bardağı yoğurt Gece 4 tepeleme yemek kaşığı nohut 1 orta boy meyve 4-5 tepeleme yemek kaşığı bulgur pil. 7-8 adet fındık Salata 1 kase cacık
Çocukluk çağında obezite Obezite vücut ağırlığının ve vücuttaki yağ kitlesinin artmasıdır. Çocukların büyük kısmında gelişen obezitenin nedeni enerji alım fazlalığıdır. Son yapılan çalışmalara göre her 10 çocuktan 2 sinde obezite görülmektedir.
Çocuklarda obezite nedeni Modern yaşam tarzı, özellikle hareket azlığı ve abur-cubur beslenme alınan kaloriyi artırırken harcanan kaloriyi azaltmaktadır.
ÇOCUKLUK ÇAĞINDA GÖRÜLEN OBEZİTE NEDENLERİ FAZLA KALORİ ALINMASI Süt, yoğurt,ayran gibi kalsiyumdan zengin gıdalar yerine gazlı-kalorili içeceklerin (kola,soda,meyve suyu) içilmesi Tok tutan, yavaş sindirilen ve barsak hareketlerini kolaylaştıran lifli gıdaların (baklagiller,sebze,meyve) az tüketilmesi
Bol şekerli ve yağlı yiyecekleri (cips,patates kızartması,gofret,çikolata,şekerleme) aşırı tüketme Fast-food tarzındaki hazır gıdalarla beslenmenin artması (pizza,hamburger,ekmek arası) Düzenli beslenmeyip,düzensiz aburcubur beslenme
Öğün atlayıp,diğer öğünlerde aşırı miktarda yemek yeme TV de kalorili yiyecek ve gazlı-şekerli içecek tüketiminin reklamlarla özendirilmesi
AKTİVİTENİN AZALTILMASI Okula servisle gidip-gelme Merdiven yerine asansör-yürüyen merdiven kullanımı Dışarıda oyun yerine evde TV, bilgisayar başında vakit geçirme(bu sırada abur-cubur tüketimi)
Sürekli sınavlar,dersaneler,ev ödevleri nedeniyle çocukların spora zaman ayıramamaları, stresle daha çok gıda tüketilmesi Şehir güvenliği ve trafik korkusu nedeniyle çocukların evde daha uzun süre kalmaları
Obezitenin benlik saygısı, okul başarısı, sosyal ilişki kurma üzerine de olumsuz etkileri vardır. Hatta ileride iyi evlilik yapma ve iyi iş bulabilme olanakları üzerine bile olumsuz etkileri olduğu bilinmektedir.
SAĞLIKLI BÜYÜME VE GELİŞİME YÖNELİK YAŞAM TARZI ÖNERİLERİ Çocukluk çağında yüksek kalorili gıdalardan kaçınılmalı. Şekerli ve gazlı içecekler yerine su,ayran,süt tercih edilmeli
Çocuklara sebze yemekleri, baklagiller ve salata yeme alışkanlığı kazandırılmalı Düzenli öğünler halinde yemek yeme alışkanlığı edinilmeli (3 ana 3 ara), öğün atlanmamalı (özellikle kahvaltı) Yemekler yavaş ve iyice çiğnenerek yenmeli, gelişigüzel atıştırmalardan kaçınılmalı
Eve cips-çikolata-kolalı içecekler- hazır meyve suları gibi besinleri alınmamalı. Bu tip gıdalarla ev ortamında karşılaştırmamalı. Israr ederse onunla oturup bu tip besinlerin bünyesine nasıl zarar verdiğini uygun bir dille anlatılmalı
Çocuklara sabah kahvaltısı alışkanlığı kazandırılmalı. Sabah kahvaltısı günün en önemli öğünüdür. Yapılan araştırmalarda kahvaltı eden çocukların etmeyenlere göre başarı düzeylerinin, derse ilgilerinin daha yüksek olduğu, daha kolay öğrendikleri görülmüştür.
Okulda yemek veriliyorsa okul menüleri incelenmeli, çocuk seçimler konusunda bilgilendirilmelidir. Ayrıca evdeki yemeği okulda yemediklerini tamamlayacak şekilde organize edilmelidir.
Bir gün önceden menüyü birlikte inceleyerek yemekleri tanıtılmalı. Çocuk bilmediği yiyecekleri reddedebilir. Menüde yer alan yiyeceklerin özelliklerini, neden yemeleri gerektiğini ve vücuda sağlayacağı faydaları onları sıkmadan basit ve eğlenceli bir dille anlatılmalı.
Ara öğün alışkanlığı kazandırılmalı. Bu öğünlerde meyve-sandviç-süt-sütlü tatlısebze çubukları gibi alternatifler sunulmalıdır. Sağlıklı yemekler aileyle birlikte yapılabilir. İçinde emeğinin bulunduğu bir besini çocuk daha kolay ve severek yiyecektir. Fast - food restoranlarında hamburgerin yanında patates, kola yerine ayran ve salata istenmeli.
TEŞEKKÜRLER