Araştırma/Research Article Kor Hek. 2008; 7(1):59-64 Öğretim Elemanlarının Sağlığı Geliştirme Davranışları ve Etkileyen Etmenlerin İncelenmesi [Health Promoting Behaviors of the Lecturers and Factors Determining these Behavior] ÖZET AMAÇ: Bu çalışma, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi öğretim elemanlarının sağlığı geliştirme davranışlarını kendi ifadelerine dayanarak belirlemek ve sağlık davranışlarını etkileyen bireysel özellikleri saptamak amacıyla yapılmıştır. YÖNTEM: Tanımlayıcı tipteki çalışma, 05-23 Aralık 2005 tarihleri arasında 301 (%46) öğretim elemanı ile yürütülmüştür. Verilerin toplanmasında iki türlü form kullanılmıştır. İlk form 16 sorudan oluşan bireysel özellikler veri formu, ikincisi Pender tarafından geliştirilen 52 soruluk Sağlığı Geliştirici Yaşam Tarzı ölçeğidir. Veriler varyans analizi, t testi, F testi ve Tukey testi ile analiz edilmiştir. BULGULAR: Araştırmaya katılan öğretim elemanlarının sağlığı geliştirme ile ilgili sağlık davranışlarının genel olarak orta düzeyde olduğu, en yüksek puan ortalamasının kendini gerçekleştirme, en düşük puan ortalamasının egzersiz boyutuna ait olduğu bulunmuştur. Erkeklerde egzersiz yapma davranışının yüksek olduğu, çocuğu olan öğretim elemanlarının beslenme puanlarının yüksek olduğu, akademik unvanın stresle baş etme yeteneğini etkilediği saptanmıştır. SONUÇ: Bu sonuçlar doğrultusunda öğretim elemanlarının sağlık davranışı olarak yetersiz kaldıkları konularda eğitim programlarının oluşturulması ve uygulamaya geçirilmesi, strese neden olan faktörleri belirleyecek araştırmaların yapılması ve olası stres kaynaklarını en aza indirecek önlemlerin alınması önerilmiştir. SUMMARY BACKGROUND: This study was carried out to determine the individual characteristics that affect the health behaviours as well as the health promoting behaviours of the lecturers at Çanakkale Onsekiz Mart University considering their remarks. METHODS: The study is a descriptive one and it was conducted with 301 lecturers (%46) between 05 and 23 December 2005. Two types of form were employed in collecting the data. The first one was an individual characteristics form consisting of 16 questions. The second was a scale of health promoting life style consisting of 52 questions developed by Pender. The data were analyed with Variant analysis, t test, F test and Tukey test. RESULTS: The lecturers health behaviours regarding health promotion were found generally to be on middle level. The highest average point was self-realization. On the other hand, the lowest average point was exercise dimension. It was also found that men have a high average for exercising, but the lecturers with childen have a high average for dieting. On the other hand, the academic title is found to influence the ability to deal with the stress. CONCLUSION: As a result, the lecturers were found to have insufficient knowledge on health behaviours, so new education programs should be developed and put into practice. In addition, studies should be carried out to reveal the factors that cause stress and immediate actions should taken to reduce the stress factors to a minimum. Fide Kaya, Rebiye Ünüvar, Aysun Bıçak, Ebru Yorgancı, Bilgen Çınar Funda Öz, Fatma C. Kankaya Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu, Çanakkale, Türkiye. Anahtar kelimeler: Öğretim elemanı, sağlığı geliştirme, sağlığı geliştirici yaşam tarzı ölçeği Key words: Lecturer, health promotion, health promoting life style scale. Sorumlu yazar/ Corresponding author: Fide Kaya, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu, Çanakkale, Türkiye. fidekaya@gmail.com GİRİŞ Sağlığı geliştirme insanların sağlıkları üzerinde kontrol gücüne sahip olma ve sağlık düzeyini geliştirme sürecidir. Bu süreci başarıyla uygulayan insan sağlıklıdır. Çünkü sağlık insanların öğrendikleri, yaşadıkları, eğlendikleri ve sevdikleri yerde, günlük yaşam ortamlarında kendileri tarafından yaratılır ve yaşatılır (1). Bu nedenle fiziksel, ruhsal ve sosyal anlamda iyi olma durumunu sağlayabilmek için birey veya grup isteklerinin farkında olmalı, çevreyi değiştirebilmeli ve çevreyle uyum sağlayabilmelidir (2). Kişilerin sağlıklarını koruma yönündeki davranışları ve sağlık sorunları yaşadığında yaptıkları sağlık davranışı terimi ile ifade edilmektedir (3). Sağlık davranışı sağlıklı yaşam biçiminin geliştirilmesi ve hastalıklardan korunmanın temelidir. Sağlığı geliştirmek için olumlu sağlık davranışının kazandırılması ve sürdürülmesi gerekir. Bu nedenle bireyler, daha iyi sağlık düzeyine ulaşma çabası içinde olmalıdırlar (4,5). Davranış değişikliği üzerine www.korhek.org 59
odaklanan sağlığı geliştirme kavramında sağlık düzeyini en üst seviyeye çıkarmak için bilgi, beceri, tutum ve olumlu davranışın kazanılması gereklidir. Bu durum ancak sağlıklı yaşam davranışları ile alışkanlık haline gelebilir. Bu davranışlar kendini gerçekleştirme, sağlık sorumluluğu, egzersiz, beslenme, kişiler arası destek ve stresle baş etmedir (5,6). Bireylerin sağlık davranışı sağlığı tehdit eden etmenlere ve koruyucu önlemlere gösterecekleri tepkiler yönünden değişiklikler gösterir. Bu değişikliklerin bir bölümü bireysel farklılıkların incelenmesiyle açıklanabilir (7). Yapılan araştırmalar sağlığı geliştirici davranışların henüz istendik düzeyde olmadığını ancak geliştirilebileceğini göstermiştir. Tortumluoğlu nun menopoz dönemdeki kadınlarla yaptığı çalışmada planlı eğitimin egzersiz, beslenme ve stresle baş etme puan ortalamalarını yükselttiği belirlenmiştir (8). Ayrıca Ayaz ın üniversite öğrencileri ile yaptığı çalışmada sağlıklı yaşam biçimi davranışları birinci ve ikinci sınıflarda daha düşük, sağlığı koruma ve geliştirme dersini alan üçüncü ve dördüncü sınıf öğrencilerinde daha yüksek olduğu saptanmıştır (9). Üniversite çalışanlarının sağlık davranışları, öğrenciler için örnek oluşturduğundan; bu grubun temel sağlık davranışları belirlenmeli, gereksinime göre sağlık eğitim çalışmaları planlanmalıdır (10). Bu nedenle çalışma, öğretim elemanlarının sağlığı geliştirme davranışlarını kendi ifadelerine dayanarak belirlemek ve sağlık davranışlarını etkileyen bireysel özellikleri saptamak amacıyla yapılmıştır. GEREÇ VE YÖNTEM Tanımlayıcı tipte olan bu araştırmanın evreni, 2005-2006 öğretim yılında Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi il merkezinde görev yapan 653 öğretim elemanıdır. Çalışma ulaşılabilen ve çalışmaya katılmayı kabul eden 301 (% 46 ) öğretim elemanı ile yapılmıştır. Araştırma verileri 05-23 Aralık 2005 tarihinde toplanmıştır. Verilerin toplanmasında iki form kullanılmıştır. İlk form, 16 sorudan oluşan bireysel özellikleri içeren formdur. İkinci form, Pender tarafından 1995 yılında geliştirilen 52 soruluk Sağlığı Geliştirici Yaşam Tarzı (SGYT) ölçeğidir (11,12). SGYT ölçeği; kendini gerçekleştirme, sağlık sorumluluğu, beslenme, egzersiz, kişiler arası destek ve stresle baş etme davranışlarını içeren alt ölçeklerden oluşmaktadır. SGYT ölçeğinin geçerlilik ve güvenirlik çalışması gerçekleştirilmiştir (11). Akça nın çalışmasında, genel ölçeğin ve alt ölçeklerinin test ve re-test sonuçlarından elde edilen puanları arasında 0.78 ile 0.85 e varan korelasyon değerleri elde edilmiştir (12). Tokgöz ise SGYT ölçeğinin Cronbach alfa iç tutarlılık katsayısını çalışmasında hesaplamış, alfa değerlerini 0.52 ile 0.90 arasında belirtmiştir (11). Veri toplama formunu uygulama süresi 15-20 dakikadır. Anketler araştırmacıların kendileri tarafından doldurulmuştur. Bağımlı değişken: Sağlığı geliştirici yaşam biçim düzeyi puan ortalaması Bağımsız değişkenler: Yaş, cinsiyet, medeni durum, yaşamın ilk 12 yılını geçirdiği yer, aile tipi, çocuğu olup olmadığı, çocuk sayısı, akademik statü, sigara ve alkol kullanımı, kronik hastalığı olma durumu, vücut sağlığına yönelik öz değerlendirme, beden kitle indeksi, sağlık durumunu algılama düzeyidir. Ölçekte asla 1 puan, bazen 2 puan, sık sık 3 puan ve düzenli olarak 4 puan olarak değerlendirilmiştir. Ölçeğin tamamı için beklenen en düşük puan 52 ve en yüksek puan 208 dir. Beden kitle indeksi (BKİ): BKİ (kg)/boy (m)² formülü ile hesaplanmıştır. Verilerin analizinde ortalama, varyans analizi t testi, F testi ve Tukey testi kullanılmıştır. BULGULAR Bireysel özelliklere ait bulgular: Araştırma kapsamına giren öğretim elemanlarının yaş ortalaması 37,1±8,0 dır. %72,8 i evli, %49,9 u 30-39 yaş grubundadır (Tablo 1). %27,6 sı ilçede, %19,9 u büyük şehirde, %14,3 ü köyde 12 yaşına kadar yaşamını geçirmiştir. Çalışmaya katılan öğretim elemanlarının %32,6 sı öğretim görevlisi, %28,2 si yardımcı doçent, %15,3 ü araştırma görevlisi, %10,0 ı doçent, %9,6 sı okutman-uzman, %4,3 ü profesördür. %44,2 sinin hiç sigara içmediği ve %18,6 sının sigarayı bıraktığı, %51,8 inin alkollü içki kullandığı belirlenmiştir. Araştırma kapsamına alınan öğretim elemanlarının %71,8 i kendisini normal kiloda, %25,9 u şişman,%,4,3 ü zayıf olarak değerlendirmiştir. Beden kitle indeksine göre %51,8 i normal kilo, %36,5 i fazla kilolu, %6,3 ü şişman, %4,7 si zayıftır. Kendileriyle aynı ekonomik ve sosyal konumda olan yaşıtları ile sağlık durumlarını algılama durumlarına bakıldığında; %79,7 sinin sağlık durumunu iyi, %15,6 sının çok iyi, %4,7 sinin kötü algıladığı belirlenmiştir. Öğretim elemanlarının sağlıklı yaşam biçimi davranışlarına ait bulgular Öğretim elemanlarının SGYT ölçeği ve alt ölçeklerinden aldıkları puanlar Tablo 2 de görülmektedir. Alt ölçeklerden alınan en yüksek puanın kendini gerçekleştirme (27,2±4,1), en düşük 60 www.korhek.org
puanın ise egzersize ait (18,0±4,8) olduğu bulunmuştur. Araştırmaya katılan öğretim elemanları; SGYT ölçeğinin genelinden 139,5±18,0 puan, her maddenin işaretlenme ortalaması bakımından ise 2,6 puan almışlardır (Tablo 2). SGYT ölçeğinin madde puan ortalamaları 1,9±0,9 ile 3,4±2,3 arasında değerler almıştır. Madde puan ortalaması en yüksek olan ilk on maddenin kendini gerçekleştirme alt ölçeği maddeleri kapsamında yoğunlaştığı görülmüştür. En yüksek ortalama 3,4±2,3 ile hayatta benim için neyin önemli olduğunun farkındayım maddesinde bulunmaktadır (Tablo 3). Madde puan ortalaması en düşük 10 maddenin egzersiz alt ölçeğinde yoğunlaştığı ve en düşük ortalamanın (1,9±0,9) egzersiz sırasında nabzımı kontrol ederim maddesinde olduğu görülmüştür. Madde puan ortalaması en düşük 10 maddenin egzersiz alt ölçeğinde yoğunlaştığı ve en düşük ortalamanın (1,9±0,9) egzersiz sırasında nabzımı kontrol ederim maddesinde olduğu görülmüştür. Tablo 1. Öğretim elemanlarının bazı özelliklere göre dağılımı (n= 301) Özellikler Sayı Yüzde Cinsiyet Kadın 112 37,2 Erkek 189 62,8 Yaş (22-62) 20-29 77 25,6 30-39 150 49,9 40-49 49 16,2 50-59 60 ve üzeri 21 4 6,9 1,4 Medeni Durum Evli 219 72,8 Bekar 74 24,6 Diğer Çocuk olma durumu Var Yok 8 203 98 2,7 67,4 32,6 Tablo 2. Öğretim elemanlarının SGYT ölçeği ve alt ölçeklerine göre puan ortalamalarının dağılımı Ölçekler Alt ve üst değer İşaretlenen alt ve üst değer Ortalama ± standart sapma İşaretlenen madde ortalaması Sağlık sorumluluğu 9-36 12-36 22,7±4,6 2,5 Egzersiz 8-32 8-30 18,0±4,8 2,2 Beslenme 9-36 10-34 24,1±4,7 2,6 Kendini gerçekleştirme 9-36 15-36 27,2±4,1 3,0 Kişiler arası destek 9-36 16-36 26,5±3,7 2,9 Stres ve stresle baş etme 8-32 10-31 20,5±3,8 2,5 SGYT ölçeği 52-208 94-186 139,5±18,0 2,6 Tablo 3. Öğretim elemanlarının SGYT ölçeği maddelerine verdikleri yanıtların en yüksek ortalamaları olan 10 maddeye göre dağılımı maddeye göre dağılımı SGYT ölçeğinde puan ortalamaları en yüksek 10 madde Ortalama ± standart sapma Hayatta benim için neyin iyi olduğunun farkındayım 3,4±2,3 Hayatımın bir amacı olduğuna inanıyorum 3,3±0,7 Yeni deneyim ve mücadelelere kendimi açık tutarım 3,2±0,7 Geleceğe umutla bakarım 3,2±0,7 Değer verdiğim kişilere dokunur ve bana dokunmalarına izin veririm 3,1±0,8 Başkalarıyla anlamlı ve tatmin edici ilişkiler kurarım 3,1±0,7 Uyku ihtiyacımı karşılarım 3,1±0,8 Kahvaltı yaparım 3,1±0,8 Hayatımda uzun dönemli hedefler çevresinde çalışırım 3,1±0,7 Başkalarına ilgi, sevgi ve sıcaklık göstermekte zorlanmam 3,0±0,8 www.korhek.org 61
Öğretim elemanlarının bireysel özelliklerinin sağlıklı yaşam biçimi davranışları ölçeği ve alt ölçeklerle ilişkisi Araştırmaya katılan öğretim elemanlarının bireysel özelliklerinin SGYT ölçeği ve alt ölçeklerle ilişkisi incelenmiştir. SGYT ile sağlık durumlarını değerlendirme arasında anlamlı fark görülmüştür (p<0,01). Ayrıca sağlığa özen gösterme durumu ile SGYT ölçeği arasında F testine göre anlamlı bir fark (p<0,01) vardır. Hangi gruplar arasında farklılığın olduğunu ortaya koymak amacıyla yapılan Tukey testi sonucuna göre hiç-çok (p=0,001) ile hiç- çok fazla (p=0,002); az-çok (p<0,001) ile az-çok fazla (p=0,011) ve orta-çok (p<0,001) grupları arasındaki farklılığın anlamlı olduğu görülmüştür. Sağlıklı yaşam biçimi davranışları ile cinsiyet, yaş, akademik unvan, 12 yaşına kadar yaşamlarını geçirdikleri yer, aile tipi, çocuğu olma durumu, çocuk sayısı, sigara ve alkol kullanma, beden kitle indeksi, kronik hastalık ve kendi sağlığını algılama durumu arasında anlamlı fark bulunmamıştır. Bireysel özellikler ile egzersiz, beslenme, stresle baş etme ve kişiler arası destek ve sağlık sorumluğu alt ölçeği arasında anlamlı fark bulunmuştur. Egzersiz alt ölçeğinde bireysel özelliklerden cinsiyetin (kadın 17,5±0,9, erkek 18,3±0,6, p<0,05); beslenme alt ölçeğinde ise çocuğu olma durumunun (çocuğu olanlar 24,5±0,6, çocuğu olmayanlar 23,3±0,8, p<0,05) anlamlı fark yarattığı saptanmıştır. Stresle baş etme alt ölçeğinde akademik statünün (araştırma görevlileri 19,2±1,1, profesör 21,3±1,9, p<0,05); kişiler arası destek alt ölçeğinde ise sigara kullanma durumunun (kullanan 27,2±0,6, kullanmayan 25,8±0,6, p<0,01) ve yaşamının ilk 12 yılını geçirdikleri yerin (köy 26,9±0,6, il 27,1±0,4) anlamlı fark yarattığı bulunmuştur (p<0,05). TARTIŞMA Araştırma kapsamına giren öğretim elemanlarının sağlığı geliştirici yaşam biçimi davranışlarına ait genel puanın orta düzeyde olduğu (139,5±18,0) söylenebilir. Yapılan çalışmalar öğrenim düzeyi yüksek olanların sağlığı geliştirme davranışlarını daha çok benimsedikleri ve uyguladıklarını ortaya koymaktadır. Akça nın çalışmasında öğretim elemanları SGYT ölçeğinden 133,2±18,1 puan (11), Güneş in çalışmasında ebe -hemşireler 129,4±16,8 puan, öğretmenler ise 130,5±19,8 puan almıştır (12). Kadınlar üzerinde yapılan başka bir çalışmada (Esin 1998) kadınların sağlık davranışları orta düzeyde (120,8±2,4) bulunmuştur (13). Araştırma kapsamındaki tüm öğretim elemanlarının SGYT ölçeğinden aldıkları puanlar birbirlerine yakın bulunmuştur. 40-49 yaş grubu, profesör, okutman, evli, çocuğu olanlar, sigara kullananlar ve kronik hastalığı olanların puanı diğerlerine göre biraz daha yüksek olmakla beraber aradaki fark anlamlı değildir. SGYT ölçeğinin alt boyutları incelendiğinde; sağlığın geliştirilmesine katkıda bulunan davranışlar içerisinde en fazla uygulanan davranışların kendini gerçekleştirme, kişiler arası destek, beslenme olduğu görülmüştür. Akça nın çalışmasında da (1998) benzer sonuçlar belirtilmiştir (11). Kendini gerçekleştirme bireyin potansiyelini sonuna dek kullanma isteği ile ifade edilir (14). Bu sonuç, araştırma kapsamındaki öğretim elemanlarının bilinçli ve kişisel bütünlüğe sahip olduklarını göstermektedir. Bu bütünlüğü sağlayan kişi hayatta kendisi için neyin önemli olduğunun farkındadır. Fiziki ve sosyal çevrelerinden daha az etkilenirler (14). Büyük şehir, il merkezinde yaşayanların kendini gerçekleştirme alt boyutundan aldığı puanlar daha yüksektir. Bu sonuç Zaybak ve Tuğut un çalışmasıyla paralellik göstermektedir. (15,16). Sigara içenlerin kendini gerçekleştirme davranışlarının hiç içmeyenlere göre daha iyi olduğu görülmektedir. Sağlıkla ilgili davranışların gelişmesi genellikle, kötü alışkanlıkların değiştirilmesi ya da sağlıklı davranışların özümsenerek benimsenmesini ve sürdürülmesini içerir. Bu nedenle toplumun eğitimli grubunu temsil eden öğretim elemanlarında kendi sağlıklarını kendilerinin koruması bilincinin yerleşmesi gerekmektedir. Bu sorumluluğun planlı, programlı bir eğitimle kazanılacağı bir gerçektir (9). Çocuğu olan öğretim elemanlarında olumlu beslenme davranışları fazladır. En fazla işaretlenen kahvaltımı yaparım seçeneğidir (Tablo 3). Bu durumun çocuk sahibi olmanın getirdiği sorumluluk duygusundan kaynaklandığı düşünülmüştür. Çalışan kadınlarla yapılan bir çalışmada da bağımlı birey olma durumunun beslenme düzeyini etkilediği belirlenmiştir (17). Öğretim elemanlarının en az uyguladıkları sağlık davranışlarının egzersiz, stresle baş etme ve sağlık sorumluluğu olduğu görülmüştür. Egzersiz alt ölçeğindeki ifadeler düzenli, özel zaman ayrılarak ve uzman kişiler gözetiminde yapılan egzersiz davranışını yansıtmaktadır. Araştırmaya katılan öğretim elemanlarının bu anlamdaki egzersiz madde puan ortalaması en düşük (1,9±0,9 ) tür. Üstelik kadınlar erkeklerden daha az egzersiz yapmaktadır. Yapılan bir çok çalışmada da toplum genelinde ve kadınlarda egzersiz puanı düşük bulunmuştur (4, 11, 16,18). Ayrıca Günal, Fırat Üniversitesi akademik personelinde egzersiz yapma oranının düşük (%31,2) olduğunu belirmiştir (19). Egzersiz davranışının 62 www.korhek.org
yapılan çalışmalarda ve bu çalışmada düşük olması hareket ve hareketsizlikle ilgili kültürel yargılarımızı göstermektedir. Stresle baş etme ve sağlık sorumluluğu davranışları araştırma görevlilerinde en düşük, profesörlerde en yüksektir ancak yeterli değildir. Ayaz ve Zaybak öğrenim düzeyi yüksek olanların sağlığı geliştirme davranışlarını daha çok benimsediklerini saptamışlardır (9,15). Sağlık durumunu algılama, sağlığı geliştirici davranışların en güçlü belirleyicisidir. Kendini sağlıklı olarak algılayanların (n= 287, %95,3) sağlığı koruyucu ve geliştirici davranışları daha fazla uyguladıkları söylenebilir. Bu çalışmada kendi sağlık durumlarını algılamaları ile sağlık sorumluluğu dışındaki tüm alt ölçekler (kendini gerçekleştirme, egzersiz, beslenme, kişiler arası destek ve stresle baş etme) arasında anlamlı fark bulunmuştur (p<0,01). Öğretim elemanlarının kendi değerlendirmeleri ve ölçümle belirlenen beden kitle indeksleri arasındaki farklılık dikkati çekmektedir. Bu farklılık araştırma grubundaki öğretim elemanlarının kendi öz değerlendirmelerini yanlış algılamalarından kaynaklanmıştır. Koruk ve Şahin in evli kadınlarla yaptıkları çalışmada da benzer sonuç bulunmuştur (20). SONUÇ Bu araştırma sonucunda, araştırma kapsamını oluşturan öğretim elemanlarının; - sağlıkla ilgili davranışlarının orta düzeyde olduğu, - en çok uygulanan ve sağlık davranışının kendini gerçekleştirme, en az uygulanan sağlık davranışının egzersiz olduğu, - kadınların erkeklere göre daha az egzersiz yaptığı, - çocuk sahibi olanların beslenme yönünden daha olumlu davranışlar gösterdikleri, - akademik statü arttıkça stresle baş etme yeteneğinin yükseldiği, - sağlığa özen gösterme ile sağlığı geliştirici davranışlar arasında anlamlı bir ilişki olduğu bulunmuştur. Bu sonuçlar doğrultusunda; - öğretim elemanlarının sağlık davranışı olarak yetersiz kaldıkları konularda eğitim programlarının oluşturulması ve uygulamaya geçirilmesi, - strese neden olan faktörleri belirleyecek araştırmaların yapılması ve olası stres kaynaklarını en aza indirecek önlemlerin alınması, - sağlığı geliştirici davranışlar üzerinde etkili olan faktörlere yönelik daha geniş örneklemi ve ileri analizleri kapsayan araştırmaların yapılması önerilmektedir. KAYNAKLAR 1. Tabak RS. Sağlık, Sağlık Davranışı ile İlgili Modeller. Sağlık Eğitimi. Somgür Yayıncılık, Ankara, 2000. 1-12. 2. Fosse E, Roeiseland A. From vision to reality? The Ottawa-charter in Norwegian health policy. Internet Journal of Health Promotion. http://www.rhpeo.org/ijhparticles/1999/1/index.ht merişim 30 Mayıs 2007. 3. Araz A, Harlak H, Meşe G. Sağlık davranışları ve alternatif tedavi kullanımı. Kor Hek. 2007; 6 (2):113. 4. Ak Ş, Çelen Ü, Özen Y, Tabak RS, Piyal B. Ankara merkez ilçeler ilköğretim okulları çalışanlarının sağlık davranışları. Kor Hek. 2006; 5(2):84-8. 5. Vural KB. Sağlık riskinin belirlenmesi ve hemşirelik için önemi. Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi. 1998; 2(2):39. 6. Johnson RL. Gender differences in healthpromoting lifestyles of African Americans. Public Health Nursing. 2005; 22 (2):130-37. 7. Tabak SR, Akköse K. Ergenlerin sağlık denetim odağı algılama düzeyleri ve sağlık davranışlarına etkileri. Kor Hek. 2006; 5(2):118. 8. Tortumluoğlu G, Erci B. Klimakterik dönemdeki kadınlara verilen planlı sağlık eğitiminin menopozal yakınma, tutum ve sağlık davranışlarına etkisi. İnsan Bilimleri Dergisi. 2004; 1:122. 9. Ayaz S, Tezcan S, Akıncı F. Hemşirelik yüksekokulu öğrencilerinin sağlığı geliştirme davranışları. C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi. 2005; 9(2):27-30. 10. Tokgöz E. Kadın öğretim elemanlarında sağlığı geliştirme davranışları ve etkileyen etmenlerin değerlendirilmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü. Halk Sağlığı Hemşireliği Yüksek Lisans Tezi, İzmir, 2002. 11. Akça ŞA. Üniversite öğretim elemanlarının sağlığı geliştirme davranışları ve bunu etkileyen etmenlerin değerlendirilmesi. Ege Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü. Yayınlanmamış Bilim Uzmanlığı Tezi, İzmir,1998. 12. Güneş Z, Denat Y, Aksu H, Çam R, Özerus YB. Ebe, hemşire ve bayan öğretmenlerin sağlıklı yaşam biçimi davranışlarının değerlendirilmesi. I. Ulusal Sağlığı Geliştirme ve Sağlık Eğitimi Kongresi Kitabı. Marmaris 2006, 190. www.korhek.org 63
13. Pasinlioğlu T, Gözüm S. Birinci basamak sağlık hizmetlerinde çalışan sağlık personelinin sağlık davranışları. Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi. 1998; 2(2): 60-5. 14. Bilgin A. Kadınların varolma yolları. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 2001; (14)1: 45. 15. Zaybak A, Fadıloğlu Ç. Üniversite öğrencilenin sağlığı geliştirme davranışı ve bu davranışı etkileyen etmenlerin belirlenmesi. Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi. 2004; 20(1):80-95. 16. Tuğut N, Bekar M. Üniversite öğrencilerinin sağlığı algılama durumlarının sağlıklı yaşam biçimi davranışları üzerine etkisi. Ulusal Sağlığı Geliştirme ve Sağlık Eğitimi Kongre Kitabı. Marmaris 2006, 135. 17. Sayan A, Erci B. Çalışan kadınların sağlığı geliştirici tutum ve davranışları ile öz-bakım gücü arasındaki ilişkinin değerlendirilmesi. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi. 2001;4(2):17. 18. Erci B, Aydın D, Tortumluoğlu G. Koruyucu sağlık hizmetlerinde görev yapan hemşire ve ebelerin sağlıklı yaşam biçimi davranışları ve tükenmişlik düzeyleri. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi. 2000; 3(1):10-2. 19. Günal YS, Günal İA. Fırat üniversitesi çalışanlarında bazı davranışsal sağlık risk faktörleri. Sağlık ve Toplum. 2001;11(2):65-6. 20. Koruk İ, Şahin T. Konya Fazilet Uluışık sağlık ocağı bölgesinde 15-49 yaş grubu ev kadınlarında obezite prevalansı ve risk faktörleri. Genel Tıp Dergisi. 2005; 15(4): 147-55. 64 www.korhek.org