SPOR FEDERASYONLARINDA ÇALIŞANLARIN, SOSYAL BECERİ, İŞ DOYUMU VE PROBLEM ÇÖZME YETERLİLİKLERİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA DOKTORA TEZİ. Selahattin AKPINAR

T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BEDEN EĞİTİMİ VE SPOR ANABİLİM DALI SPOR FEDERASYONLARINDA ÇALIŞANLARIN, SOSYAL BECERİ, İŞ DOYUMU VE PROBLEM ÇÖZME YETERLİLİKLERİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA DOKTORA TEZİ Selahattin AKPINAR Tez Danışmanı Prof. Dr. Emin KURU ANKARA Eylül 2010

T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BEDEN EĞİTİMİ VE SPOR ANABİLİM DALI SPOR FEDERASYONLARINDA ÇALIŞANLARIN, SOSYAL BECERİ, İŞ DOYUMU VE PROBLEM ÇÖZME YETERLİLİKLERİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMMA DOKTORA TEZİ Selahattin AKPINAR Tez Danışmanı Prof. Dr. Emin KURU ANKARA Eylül 2010

İÇİNDEKİLER Kabul Ve Onay. İçindekiler....I Tablolar Listesi... VII Kısaltmalar...... XII Önsöz..........XIII 1. GİRİŞ...... 1 1.1.Problem Cümlesi...9 1.2. Alt Problemler...9 2.GENEL BİLGİLER..13 2.1. Spor Federasyonları...13 2.1.1.Spor Federasyonlarının Görevleri...13 2.1.2. Spor Federasyonlarının Teşkilatlanması...15 2.2. Sosyal Beceri 16 2.2.1. Sosyal Becerinin Tanımı 16 2.2.2. Sosyal Beceri İle İlgili Kavramlar.. 17 2.2.2.1. Sosyal Yeterlilik...17 2.2.2.2. Atılganlık... 19 2.2.2.3. Sosyal Anksiyete... 20 2.2.3. Sosyal Beceri Modelleri..... 20 2.2.3.1. Motor Sosyal Beceri Modeli.....20 2.2.3.2. Üretici Sosyal Beceri Modeli.... 21 2.2.3.2.1. İnsan Davranış Modeli... 21 2.2.3.2.2. Sosyal Öğrenme Modeli.. 22 2.2.3.3. Üç Sistem Yaklaşımı... 23 2.2.3.4. Kendini Ortaya Koyma Yaklaşımı 24 2.2.4. Sosyal Beceri Boyutları..25 2.2.4.1. Duyuşsal Anlatımcılık... 25 2.2.4.2. Duyuşsal Duyarlılık..25 2.2.4.3. Duyuşsal Kontrol.. 26 2.2.4.4. Sosyal Anlatımcılık... 26 I

2.2.4.5. Sosyal Duyarlılık... 27 2.2.4.6. Sosyal Kontrol... 27 2.2.5. Sosyal Becerinin Sınıflandırılması. 28 2.2.6. Sosyal Beceri Eksikliği.. 30 2.2.7. Sosyal Beceri ve Spor 31 2.2.8. Sosyal Beceri İle İlgili Yapılan Araştırmalar.33 2.2.8.1. Sosyal Beceri İle İlgili Yurt İçinde Yapılan Çalışmalar...33 2.2.8.2. Sosyal Beceri İle İlgili Yurt Dışında Yapılan Çalışmalar.38 2.3. İş Doyumu 40 2.3.1. İş Doyumunun Tanımı...40 2.3.2. İş Doyumunun Ortaya Çıkışı.42 2.3.3. İş Doyumu İle İlgili Bazı Kavramlar.44 2.3.3.1. İş Doyumu ve Güdüleme ( Motivasyon )..44 2.3.3.2. İş Doyumu ve Moral... 46 2.3.3.3. İş Doyumu ve Verimlilik..47 2.3.3.4. İş Doyumu ve Başarı.48 2.3.3.5. İş Doyumu ve Özdeşleşme 49 2.3.3.6. İş Doyumu ve Yabancılaşma 50 2.3.4. İş Doyumu Boyutları..51 2.3.5. İş Doyumunun Önemi 52 2.3.6. İş Doyumunu Etkileyen Faktörler..55 2.3.6.1. İş Doyumunu Etkileyen Bireysel Faktörler...55 2.3.6.1.1. Yaş...55 2.3.6.1.2. Cinsiyet...56 2.3.6.1.3. Eğitim Düzeyi.57 2.3.6.1.4. Kıdem..57 2.3.6.2. İş Doyumunu Etkileyen Örgütsel Faktörler..58 2.3.6.2.1. İşin Niteliği..58 2.3.6.2.2. Ücret...59 2.3.6.2.3. Yükselme ( Terfi ) İmkânları..61 2.3.6.2.4. Övünmek ( Takdir ).62 II

2.3.6.2.5. Denetim...63 2.3.6.2.6. Birlikte Çalışan İş Görenler 64 2.3.6.2.7. Güvenlik..64 2.3.6.2.8. Örgüt ve Yönetim 65 2.3.6.2.9. İş Genişletme...66 2.3.6.2.10. İş Zenginleştirme...66 2.3.7. İş Doyumu Kuramları 67 2.3.7.1. İçerik (Kapsam) Kuramları...67 2.3.7.1.1. Maslow un İhtiyaçlar Merdiveni Kuramı...68 2.3.7.1.2. Herzberg in İkili Etmenli (Çift Etmenli) Kuramı...70 2.3.7.1.3. Alderfer in VİG (ERG) İhtiyaçları Kuramı 72 2.3.7.1.4. Mc Clelland ın İhtiyaçların Yönlendirilmesi Kuramı.73 2.3.7.2. Süreç Kuramları 74 2.3.7.2.1. Pekiştirme ( Şartlanma ) Kuramları 74 2.3.7.2.2. Vroom un Beklenti Kuramı 75 2.3.7.2.3. Porter ve Lawler in Başarı/ Doyum Beklentisi Kuramı..76 2.3.7.3. Çağdaş Kuramlar...77 2.3.7.3.1. Amaç Kuramı..77 2.3.7.3.2. Eşitlik Kuramı.78 2.3.8. İş Doyumu Sonuçları..79 2.3.9. İş Doyumu İle İlgili Yapılan Araştırmalar.82 2.3.9.1. İş Doyumu İle İlgili Yurt İçinde Yapılan Çalışmalar 82 2.3.9.2. İş Doyumu İle İlgili Yurt Dışında Yapılan Çalışmalar.88 2.4. Problem Çözme 90 2.4.1. Problem Çözme Becerisinin Tanımı..90 2.4.2. Problem Çözme Süreci İle İlgili Etkinlikler...91 2.4.2.1. Problem Çözme Süreci ile İlgili Davranışsal Etkinlikler..91 2.4.2.2. Problem Çözme Süreci ile İlgili Bilişsel Etkinlikler. 92 2.4.2.3. Problem Çözme Süreci ile İlgili Duygusal Etkinlikler.93 2.4.3. Problem Çözme Becerisinin Önemi...94 2.4.4. Problem Çözme Modelleri.95 III

2.4.4.1. Guilfort un Yakınsak ve Iraksak Düşünme Modeli..95 2.4.4.2. Hermann ın Yaratıcı Problem Çözme Modeli..96 2.4.4.3. Thorndike ın Deneme-Yanılma Yoluyla Problem Çözme Model 96 2.4.4.4. Bandura nın Kendine Yeterlilik Modeli...97 2.4.4.5. Bilgi İşlem Modeli...98 2.4.4.6. John Dewey in Yaratıcı Düşünce Modeli...98 2.4.4.7. Alex Osborn un Problem Çözme Modeli...99 2.4.5. Problem Çözme Sürecinin Aşamaları......100 2.4.6. Problem Çözme Yöntemleri..... 102 2.4.6.1. Beyin Fırtınası.....102 2.4.6.2. Po Tekniği...104 2.4.6.3. Defli Tekniği...105 2.4.6.4. Benzetme ( Sinektik ) Tekniği 105 2.4.6.5. Yuvarlak Masa Tekniği...106 2.4.6.6. Düşünme Şapkaları Tekniği 106 2.4.6.7. 5N ve 1 K Tekniği...108 2.4.6.8. Problemin Resmini Çizme Tekniği.108 2.4.6.9. Simülasyon Tekniği 108 2.4.6.10. Matriks Tekniği 109 2.4.6.11. Artı-Eksi-İlginç ( AEİ ) Tekniği...109 2.4.6.12. Kontrol Listeleri Tekniği..110 2.4.7. Problem Çözmeyi Etkileyen Faktörler.110 2.4.7.1. Özgüven..111 2.4.7.2. Yaş.. 112 2.4.7.3. Sosyal Öğrenme- Model Alma 112 2.4.7.4. Bireysel Farklılıklar 112 2.4.7.5. Sorumluluk Duygusu..113 2.4.7.6. Problem Hakkında Bilgi Düzeyi.113 2.4.7.7. Duyguların Etkisi 113 2.4.7.8. Geçmiş Yaşantı ve Deneyimler...114 IV

2.4.8. Problem Çözmede Karşılaşılan Güçlükler...114 2.4.9. Kurumda Problem Çözme Becerisine Sahip Yöneticilerin Önemi..115 2.4.10. Problem Çözme İle İlgili Yapılan Araştırmalar.116 2.4.10.1. Problem Çözme İle İlgili Yurt İçinde Yapılan Çalışmalar 116 2.4.10.2. Problem Çözme İle İlgili Yurt Dışında Yapılan Çalışmalar.124 3. GEREÇ VE YÖNTEMLER..125 3.1. Araştırmanın Modeli..125 3.2. Evren ve Örneklem... 125 3.2.1. Evren...125 3.2.2 Örneklem...126 3.3. Verilerin toplanması...126 3.3.1. Kişisel Bilgi Formu..126 3.3.2. Sosyal Beceri Envanteri (Kendini Tanımlama Envanteri)...128 3.3.2.1.Sosyal Beceri Envanterinin Güvenirlilik Çalışmalar... 129 3.3.2.1.Sosyal Beceri Envanterinin Güvenirlilik Çalışmalar... 129 3.3.2.1.Sosyal Beceri Envanterinin Değerlendirilmesi.... 130 3.3.3. Minnesote İş Doyum Ölçeği 131 3.3.4. Problem Çözme Envanteri (P.Ç.E.).132 3.4 Verilerin Çözümlenmesi...133 4. BULGULAR... 136 4.1. Araştırma Grubunun Kişisel Özellikleri.......136 4.2. Sosyal Beceri Envanterine İlişkin Bulgular..... 143 4.3. İş Doyum Ölçeğine İlişkin Bulgular........163 4.4. Problem Çözme Envanterine İlişkin Bulgular..... 176 5. TARTIŞMA...197 6. SONUÇ VE ÖNERİLER..207 5.1. Sonuç. 207 5.2. Öneriler.210 7. ÖZET... 213 8. SUMMARY 214 9.KAYNAKLAR 215 V

10EKLER 239 11. ÖZGEÇMİŞ..249 12. TEŞEKKÜR...250 VI

TABLOLAR LİSTESİ Tablo:1 Katılımcıların Cinsiyetlere Göre Dağılımları.....136 Tablo:2 Katılımcıların Yaşlara Göre Dağılımları....136 Tablo:3 Katılımcıların Medeni Durumlara Göre Dağılımları......137 Tablo:4 Katılımcıların Eğitim Durumlarına Göre Dağılımları....137 Tablo:5 Katılımcıların Mesleki Kıdemlerine Göre Dağılımları......138 Tablo:6 Katılımcıların GSGM deki Hizmet Yılına Göre Dağılımları...138 Tablo:7 Katılımcıların Kurumdaki Görevlerine Göre Dağılımları...139 Tablo:8 Katılımcıların Spor İçerikli Bir Eğitim Kurumundan Mezun Olup Olmadıklarına Göre Dağılımları....139 Tablo:9 Katılımcıların Mezun Oldukları Spor İçerikli Okulların Dağılımları 140 Tablo:10 Katılımcıların Spor Yapıp Yapmadıklarına Göre Dağılımları...140 Tablo:11 Spor Yapan Katılımcıların Spor Yapma Düzeylerine Göre Dağılımları...140 Tablo:12 Profesyonel Düzeyde Spor Yapan Katılımcıların Ne Tür Spor Branşı Yaptıklarına Göre Dağılımları..141 Tablo:13 Profesyonel Düzeyde Spor Yapan Katılımcıların En Üst Düzeyde Katıldıkları Müsabakalara Göre Dağılımları 141 Tablo:14 Profesyonel Düzeyde Spor Yapan Katılımcıların Katılmış Oldukları Müsabakalarda En Üst Düzeyde Almış Oldukları Derecelere Göre Dağılımları...142 Tablo:15 Katılımcıların Genel Olarak Sosyal Becerilerinin Alt Boyutlarıyla Toplam Puana İlişkin Sonuçları..143 Tablo:16 Katılımcıların Cinsiyet Değişkenlerine Göre Sosyal Beceri Envanteri Alt Boyutları ve Toplam Puana İlişkin t-testi Sonuçları 144 Tablo:17 Katılımcıların Yaş Değişkenlerine Göre Sosyal Beceri Envanteri Alt Boyutları ve Puana İlişkin F-testi Sonuçları....146 Tablo:18 Katılımcıların Medeni Durum Değişkenlerine Göre Sosyal Beceri Envanteri Alt Boyutları ve Toplam Puana İlişkin t-testi Sonuçları. 148 VII

Tablo:19 Katılımcıların Eğitim Durumu Değişkenlerine Göre Sosyal Beceri Envanteri Alt Boyutları ve Toplam Puana İlişkin F-testi Sonuçları 149 Tablo:20 Katılımcıların Mesleki Kıdem Değişkenlerine Göre Sosyal Beceri Envanteri Alt Boyutları ve Toplam Puana F-testi İlişkin Sonuçları....151 Tablo:21 Katılımcıların GSGM' deki Hizmet Yılı Değişkenlerine Göre Sosyal Beceri Envanteri Alt Boyutları ve Toplam Puana İlişkin F-testi Sonuçları...152 Tablo:22 Katılımcıların Kurumdaki Görev Durumlarına Göre Sosyal Beceri Envanteri Alt Boyutları ve Toplam Puana İlişkin F-testi Sonuçları 154 Tablo:23 Katılımcıların Spor İçerikli Kurumdan Mezun Olup Olmadığı Değişkenine Göre Sosyal Beceri Envanteri Alt Boyutları ve Toplam Puanına İlişkin t-testi Sonuçları... 155 Tablo:24 Katılımcıların Spor Yapıp Yapmadıklarına Göre Sosyal Beceri Envanteri Alt Boyutları ve Toplam Puanına İlişkin t-testi Sonuçları..156 Tablo:25 Katılımcıların Spor Yapma Düzeylerine Göre Sosyal Beceri Envanteri Alt Boyutları ve Toplam Puana İlişkin t-testi Sonuçları.....157 Tablo:26 Profesyonel Düzeyde Spor Yapan Katılımcıların n Yaptıkları Spor Branşına Göre Sosyal Beceri Envanteri Alt Boyutları ve Toplam Puana İlişkin t-testi Sonuçları. 158 Tablo:27 Profesyonel Düzeyde Spor Yapan Katılımcıların En Üst Düzeyde Katıldıkları Şampiyonalara Göre Sosyal Beceri Envanteri Alt Boyutları ve Toplam Puana İlişkin F-testi Sonuçları...159 Tablo:28 Profesyonel Düzeyde Spor Yapan Katılımcıların En Üst Düzeyde Katıldıkları Şampiyonada Almış Oldukları Dereceler Değişkenine Göre Sosyal Beceri Envanteri Alt Boyutları ve Toplam Puana İlişkin F-testi Sonuçları..161 Tablo:29 Katılımcıların Genel Olarak İş Doyumunun Alt Boyutları ve Toplam Puanlarına Ait X ve Ss Değerleri İlişkin Sonuçları.163 Tablo:30 Katılımcıların Cinsiyet Değişkenlerine Göre İş Doyumu Alt Boyutları ve Toplam Puanına İlişkin t testi Sonuçları.164 VIII

Tablo:31 Katılımcıların Yaş Değişkenlerine Göre İş Doyumunun Alt Boyutları ve Toplam Puanına İlişkin F-testi Sonuçları. 165 Tablo:32 Katılımcıların Medeni Durum Değişkenlerine Göre İş Doyumunun Alt Boyutları ve Toplam Puanına İlişkin t-testi Sonuçları.166 Tablo:33 Katılımcıların Eğitim Durumu Değişkenlerine Göre İş Doyumunun Alt Boyutları ve Toplam Puana İlişkin F-testi Sonuçları...167 Tablo:34 Katılımcıların Mesleki Kıdem Değişkenlerine Göre İş Doyumunun Alt Boyutları ve Toplam Puana İlişkin F-testi Sonuçları... 168 Tablo:35 Katılımcıların GSGM' deki Hizmet Yılı Değişkenlerine Göre İş Doyumunun Alt Boyutları ve Toplam Puana İlişkin F-testi Sonuçları...169 Tablo:36 Katılımcıların Kurumdaki Görevlerine Göre İş Doyumunun Alt Boyutları ve Toplam Puana İlişkin F-testi Sonuçları... 170 Tablo:37 Katılımcıların Spor İçerikli Kurumdan Mezun Olup Olmadığı Değişkenine Göre İş Doyumunun Alt Boyutları ve Toplam Puanına İlişkin t-testi Sonuçları. 171 Tablo:38 Katılımcıların Spor Yapıp Yapmadıkları Değişkenine Göre İş Doyumunun Alt Boyutları ve Toplam Puanına İlişkin t-testi Sonuçları..171 Tablo:39 Katılımcıların Spor Yapma Düzeyleri Değişkenine Göre İş Doyumunun Alt Boyutları ve Toplam Puana İlişkin t-testi Sonuçları..172 Tablo:40 Profesyonel Düzeyde Spor Yapan Katılımcıların Yaptıkları Spor Branşı Değişkenine Göre İş Doyumunun Alt Boyutları ve Toplam Puana İlişkin t- testi Sonuçları...173 Tablo:41 Profesyonel Düzeyde Spor Yapan Katılımcıların En Üst Düzeyde Katıldıkları Şampiyona Değişkenlerine Göre İş Doyumunun Alt Boyutları ve Toplam Puana İlişkin F-testi Sonuçları...174 Tablo:42 Profesyonel Düzeyde Spor Yapan Katılımcıların En Üst Düzeyde Katıldıkları Şampiyonada Almış Oldukları Dereceler Değişkenine Göre İş Doyumunun Alt Boyutları ve Toplam Puana İlişkin F-testi Sonuçları.. 175 Tablo:43 Katılımcıların Genel Olarak Problem Çözme Alt Boyutlarına ve Toplam Puanlarına Ait X ve Ss Değerleri İlişkin Sonuçları..176 IX

Tablo:44 Katılımcıların Cinsiyet Değişkenlerine Göre Problem Çözme Becerisi Alt Boyutları ve Toplam Puanına İlişkin t-testi Sonuçları...177 Tablo:45 Katılımcıların Yaş Değişkenlerine Göre Problem Çözme Envanteri Alt Boyutları ve Toplam Puanına İlişkin F-testi Sonuçları 179 Tablo:46 Katılımcıların Medeni Durum Değişkenlerine Göre Problem Çözme Envanteri Alt Boyutları ve Toplam Puanına İlişkin t-testi Sonuçları.....180 Tablo:47 Katılımcıların Eğitim Durumu Değişkenlerine Göre Problem Çözme Envanteri Alt Boyutları ve Toplam Puana İlişkin F-testi Sonuçları 182 Tablo:48 Katılımcıların Mesleki Kıdem Değişkenlerine Göre Problem Çözme Envanteri Alt Boyutları ve Toplam Puana İlişkin F-testi Sonuçları 184 Tablo:49 Katılımcıların GSGM' deki Hizmet Yılı Değişkenlerine Göre Problem Çözme Envanteri Alt Boyutları ve Toplam Puana İlişkin F-testi Sonuçları...186 Tablo:50 Katılımcıların Kurumdaki Görev Değişkenlerine Göre Problem Çözme Envanteri Alt Boyutları ve Toplam Puana İlişkin F-testi Sonuçları...188 Tablo:51 Katılımcıların Spor İçerikli Kurumdan Mezun Olup Olmadığı Değişkenine Göre Problem Çözme Envanteri Alt Boyutları ve Toplam Puanına İlişkin t-testi Sonuçları...189 Tablo:52 Katılımcıların Spor Yapıp Yapmadıkları Değişkenine Göre Problem Çözme Envanteri Alt Boyutları ve Toplam Puanına İlişkin t-testi Sonuçları...190 Tablo:53 Katılımcıların Spor Yapma Düzeyleri Değişkenine Göre Problem Çözme Envanteri Alt Boyutları ve Toplam Puana İlişkin t-testi Sonuçları...191 Tablo:54 Profesyonel Düzeyde Spor Yapan Katılımcıların Yaptıkları Spor Branşı Değişkenine Göre Problem Çözme Envanteri Alt Boyutları ve Toplam Puana İlişkin t-testi Sonuçları...192 Tablo:55 Profesyonel Düzeyde Spor Yapan Katılımcıların En Üst Düzeyde Katıldıkları Şampiyona Değişkenlerine Göre Problem Çözme Envanteri Alt Boyutları ve Toplam Puana İlişkin F-testi Sonuçları.193 X

Tablo:56 Profesyonel Düzeyde Spor Yapan Katılımcıların En Üst Düzeyde Katıldıkları Şampiyonada Almış Oldukları Dereceler Değişkenine Göre Problem Çözme Envanteri Alt Boyutları ve Toplam Puana İlişkin F-testi Sonuçları...195 XI

KISALTMALAR G.S.G.M. SBE MİNO PÇE : Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü : Sosyal Beceri Envanteri : Minnesote İş Doyum Ölçeği : Problem Çözme Envanteri XII

ÖNSÖZ Spor, günümüzde ülkeler arasında, ekonomik kültürel ve siyasi alanlarda önemli bir rekabet alanı haline gelmiştir. Bu rekabet bir taraftan ülkeleri ve vatandaşları kaynaştırmaya, tanıştırmaya ve dostluğa yöneltirken, diğer taraftan insanlar ve ülkeler arasında çekişmelere, rekabetlere sebebiyet vermiştir. Bu durum sporun önemini ortaya koymaktadır. Spor Federasyonlarında çalışan personellerin ülkemiz sporunun gelişmesinde ve spor dünyasını yönlendirmesinde büyük rolleri vardır. Spor federasyonlarında çalışan personelin bu sorumluluğu yerine getirebilmesinde, icra ettiği görevden tatmin duymaları gerekmektedir. Çalışan personelin işinde verimli olabilmesi içinde kendisinde bulunması gereken bir takım özellikler olması gerekir. Bu özelliklerinin başında da sosyal beceri düzeyleriyle problem çözme becerileri gelmektedir. Araştırma Spor Federasyonlarının Merkez Teşkilatında Çalışanların mevcut durumda Sosyal Beceri Düzeyi, İş Doyumu ve Problem Çözme Becerilerini Tespit etmeye yöneliktir. Bu çalışma ile Federasyon personellerinin mevcut durumlarını ortaya koyarak yapılması gerekenler konusunda yetkililere katkı sağlamayı umuyorum. Selahattin AKPINAR XIII

1. GİRİŞ Spor Federasyonlarında çalışan personelin, ülkemiz sporunun gelişmesinde ve spor dünyasını yönlendirmesinde büyük rolleri vardır. Spor federasyonlarında çalışan personelin bu sorumluluğu yerine getirebilmesinde, icra ettiği görevden tatmin duymaları gerekmektedir. Çalışan personelin işinde verimli olabilmesi içinde kendisinde bulunması gereken bir takım özellikler olması gerekir. Bu özelliklerinde başında da çalışan personelin sosyal beceri düzeyleri ile problem çözme becerileri gelmektedir. Hızlı bir değişimin yaşandığı günümüzde, bu değişiklikler toplum yaşamını da etkilemektedir. Bu gelişmeler değişim süreci içerisinde kişiler arası ilişkilere de yansımaktadır. İnsan, ancak başka insanlarla ilişkileri ile var olabilen toplumsal bir varlıktır. İnsanların düşünebilme, düşündüğünü karşısındakine anlatabilme yeteneği, toplumsal yaşamının temelini oluşturmaktadır. Kişiler arası ilişkiler ve bu ilişkilerin niteliği insan hayatında önemli bir yer tutmaktadır. Bu durumda insanların çevresi ile olan ilişkilerine etki etmektedir. İnsanlar çevresi ile ilişki kurma ve bu ilişkileri de geliştirme eğilimi içerisindedir. Dolayısıyla insanlar sosyal ilişkiler kurarak çevresi ile etkileşim içerisinde bulunurlar. İnsanların bu etkileşim sürecinde sağlıklı ilişkiler kurabilmeleri yeterince sosyal beceriler kazanmalarıyla mümkün olabilmektedir. Kazanılan sosyal beceriler insan ilişkilerinde duygusal, sosyal ve davranışsal uyum alanında da önemli bir rol oynamaktadır. Bu unsunlar insan ilişkilerinde yani sosyal ilişkilerde önem arz etmektedir. 1 İnsanların başarılı ve doyurucu ilişkiler kurabilmeleri için iyi iletişim kurabilme becerileri edinmeleri gerekmektedir. 2 Sosyal becerilere sahip olma, farklı sosyal rolleri yerine getirme ve etkili iletişim gibi alanlardaki yetenekler, birey üzerinde olumlu bir sosyal imaja önderlik eder. 3 Bu alanda sosyal becerilere sahip olan birey sosyal olarak etkindir, bu durum sosyal 1

statülerinin artmasına neden olur ve bireyin kendisine olan güvenini arttırır. Sosyal beceriye sahip bireyler sosyal ilişkilerde güvenlidirler. Çünkü bu bireyler sosyal statülerindeki başarılarını dışsal nedenlerden çok içsel nedenlere yüklemişlerdir. 4 Kişinin diğer insanlarla karşılıklı ve sağlıklı ilişkiler kurabilmesi için bir takım beceriler gereklidir. Bu yüzden sosyal beceriler toplumsal bir varlık olan insanın en önemli becerilerindendir. İnsanlar bu becerileri sayesinde bir arada yaşarlar. Toplumsal düzen insanların sosyal becerileri sayesinde işler. Toplumsal düzen bir yana, birey olarak insanında ruh sağlığı onun diğer insanlarla sağlıklı ilişkiler kurmasına bağlı olduğu için sosyal beceriler bireyin ruh sağlığı açısından önemlidir. Sosyal beceriler, başkalarıyla başarılı etkileşimde bulunulmasına olanak sağlayan davranışlardır. Sosyal beceriler davranış şeklinde ortaya çıkarlar; kişiler arası bir nitelik taşırlar; çevredeki kişiler tarafından beğenilen davranışlardır; iletişim ve etkileşimi sürdürmeye yöneliktir; tekrarlanabilir ve belirlenebilir. Kişiler arası ilişkiler başlatma, sürdürme ve uygun şekilde bitirme becerileri sosyal beceriler kapsamında değerlendirilebilinir. 5 Sosyal yeterlilikle sosyal beceri kavramları aynı değildir. Sosyal yeterlilik, bireyin belirli durumlardaki performansının genel niteliği hakkında sosyal yargı bildiren geniş bir kavramdır. Sosyal beceri ise sosyal durumlarda sergilenen davranış biçimidir. Sosyal olarak yeterli olan bireyler sosyal beceriye sahiplerdir. Ancak bireylerin sahip oldukları bu becerileri hangi durumlarda ve nasıl kullanacaklarını yeterince öğrenmiş olmaları sosyal beceri eksikliği doğurmaktadır. 6 Sosyal becerinin literatürde pek çok tanımı yapılmıştır. Bunlardan bazıları şunlardır; Dowrick (1986) e göre sosyal beceriler; belli bir ortamda toplumsal olarak kabul görecek ve hem kişinin kendisi, hem de karşısındaki için yararlı olacak şekilde davranabilme becerisi dir. 7 2

Gresham ve Eliot(1990),Sosyal beceriler, bir kişinin sosyal olarak kabul edilmeyen davranışlardan kaçınarak diğerleriyle etkileşimlerini sağlayan sosyal olarak kabul edilebilir davranışlar olarak tanımlanmıştır. 8 Kelly (1982) sosyal beceriyi, çevreden olumlu pekiştireç sağlayan veya devam ettiren kişilerarası ilişki durumlarında kullanılan öğrenilmiş davranışlar olarak görmektedir. 9 Yukarıdaki tanımlarda ortak olarak sosyal çevreye ve davranış biçimlerine vurgu yapılmıştır. Bu da bireyin sosyal çevreye uygun davranış kalıpları geliştirmesinin sosyal beceri olarak kabul edildiğini göstermektedir. Bununla birlikte bu tanımlarda birbirlerinden farklı olarak bireyin yararı, diğerleriyle etkileşim ve öğrenilmiş davranışlara sosyal beceri ile ilgili görülmüştür. Bahsedilen tanımlara bağlı olarak sosyal becerileri oluşturan çeşitli yapılar oluşturulmuştur. Bunlardan Riggio (1986) sosyal becerileri oluşturan alt yapı olduğunu belirtmektedir. Riggio nun geliştirmiş olduğu sosyal beceri ve sosyal becerileri oluşturan yapılar aşağıdaki gibi ele alınmaktadır: 1. Duyuşsal duyarlılık(emotional expressivity):bireylerin sözel olmayan iletişim becerilerini, özellikle duyuşsal mesajları gönderme becerilerini ifade etmektedir. 2. Duyuşsal duyarlılık (emotional sensitivity) : Diğerlerinin sözel olmayan mesajlarını alma ve anlamlandırma becerisi ifade eder. 3. Duyuşsal kontrol (emotional control) : Bireylerin duyuşsal ve sözel olmayan tepkilerini düzenleme ve kontrol becerileriyle ilgilidir. 4. Sosyal anlatımcılık ( social expressivity) : Bireylerin birbirleriyle sosyal iletişim kurma ve iletişime katılma becerilerini ifade etmektedir. 5. Sosyal duyarlılık ( social sensitivity): Diğerlerinin sözel iletişimlerini alma, anlama ve yorumlama becerilerini içermektedir. 6. Sosyal kontrol ( social control): Sosyal rol oynama ve bireyin sosyal olarak kendini ortaya koyma becerilerini ifade eder. 10 3

Akkök sosyal becerileri beş boyutta ele almaktadır. Bunlardan; İlişkiyi Başlatma ve Sürdürme Becerileri: Dinlenme, konuşmayı başlatma, konuşmayı sürdürme, soru sorma, teşekkür etme, kendini tanımlama, başkalarını tanıtma, iltifat etme, yardım isteme, bir gruba katılma, yönerge verme, yönergelere uyma, özür dileme, ikna etmeyi içermektedir. Grupla Bir İşi Yürütme Becerileri: Grupta iş bölümüne uyma, grupta sorumluluğu yerine getirme, başkalarının görüşlerini anlamaya çalışmayı içermektedir. Duygulara Yönelik Beceriler: Kendi duygularını anlamaya, duygularını ifade etmeye, başkalarının duygularını anlamaya, karşı tarafın kızgınlığı ile başa çıkma, sevgiyi, iyi duyguları ifade etme, korku ile başa çıkma, kendini ödüllendirmeyi. çermektedir. Saldırgan Davranışlar ile Başa Çıkmaya Yönelik Beceriler: İzin isteme, paylaşma, başkalarına yardım etme, uzlaşma, kızgınlığı kontrol etme, hakkını koruma, savunma, alay etmeyle başa çıkma, kavgadan uzak durmayı içermektedir. Plan Yapma ve Problem Çözme Becerileri: Ne yapacağına karar verme, problemin nedenlerini araştırma, amaç oluşturma, bilgi toplama, karar verme, bir işe yoğunlaşmayı kapsamaktadır. 11 Bacanlı (1999) ise yetişkinlerde bulunması gereken becerileri çok daha kapsamlı bir şekilde ele alarak şu şekilde sınıflandırmıştır; Başlangıç sosyal beceriler, İleri sosyal beceriler, Duygularla baş etme becerileri, Saldırganlığa alternatifler, Stresle başa çıkma becerileri ve planlama becerileri şeklindedir. 12 Kamu hizmeti yapan bireylerin bu hizmetleri doğru, etkili ve verimli bir şekilde yerine getirmeleri görevleri esasıdır. Bireyin işinden elde ettiği doyum hem kendisi hem de örgütsel verim açısından önemli olduğu yadsınamaz bir gerçektir. İnsan ömrünün büyük bir kısmı iş hayatında geçmektedir. Bundan dolayı bireyin işinden zevk alması, iş arkadaşlarıyla ilişkileri, yönetim ile olan diyalogu ve işin fiziksel ortamı işini sevmesinde önemli etkenlerdir. Birey bu etkenlerden hoşnut olduğu zaman işinden zevk almakta, hoşnut olmadığı zaman ise doğal olarak işinden zevk almamaktadır. 4

İş doyumu ilk kez 1920 lerde ortaya atılmış, asıl önemi 1930 ve 40 lı yıllarda anlaşılmıştır. Konunun önemli olmasının pek çok nedeni vardır. Birincisi insani nedenlerdir. İş doyumu yaşam doyumu ile ilişkilidir ve bunlar bireylerin fizik ve ruh sağlıklarını doğrudan etkilemektedir. Bir başka neden konuya iş yerleri açısından bakıldığı zaman ortaya çıkmaktadır. İş doyumu ile üretkenlik açısında doğrudan bir ilişki olmamakla birlikte, iş doyumsuzluğunun yarattığı stres ve grup uyumu sorunları gibi dolaylı etkiler konunun önemini, göstermektedir. 13 İş doyumu işgörenin işine karşı gösterdiği genel tutumudur. Kişinin işine karşı tutumu olumlu veya olumsuz olacağına göre, iş doyumunu kişinin iş deneyimlerinin sonucunda ortaya çıkan olumlu duygulardır şeklinde tanımlamak, iş görenin işine karşı olumsuz duygularını ise iş doyumsuzluğu demek doğru olacaktır. 14 Bir örgütte yöneticinin tüm teknik donanımları, fiziksel şartları yerine getirmesi ve uzman kişileri işe alması yeterli mi? Şartların tümü yerine getirildiği halde hala bir aksaklık varsa, personel işine geç gelmeyi adet haline getiriyor, yaptığı işten zevk almıyorsa, hatta işinden ayrılıyorsa bunun nedeni nedir? Bir örgütte koşulların bozulduğunu gösteren en önemli kanıt, iş tatmininin düşük olasıdır. İş tatminine veya tatminsizliğine yol açan öğeler dikkate alındığında ücret, yükselme olanakları, yönetim biçimi, işin bireye uyumu ve çalışma arkadaşlarıyla ilişkileri olarak sınırlamak mümkündür. Örgüt içerisinde tüm bu unsurları yerine getirmek ve bu bağlamda tam bir doyumun sağlanması oldukça güçtür. Bu ihtiyaçların şiddeti ve tatmin düzeyi kişinin yapısına, eğitimine, sosyo-ekonomik ve sosyo-kültürel düzeyine göre değişecektir. Buna karşılık değişmeyen tek unsur bireyin yaşamından duyduğu tatmininde üzerinde iş tatminin büyük etkisi olacağıdır. 15 İnsanlar belli bir ortak amaç etrafında hareket etseler bile, bireysel pek çok farklılıklara sahiptirler. İnsanlar yetenek ve becerilerinde, işe duydukları ilgide ve tercih ettikleri yönetim anlayışında, diğer insanlarla iletişim kurabilme gücünde ve firmaya yaptıkları katkıda birbirinden ayrılırlar. Bu yönden bakıldığında ise iş tatmini kısmen bireyin kendince önemli olduğu ihtiyaçlarını işinin ne kadar karşıladığı ile ilgilidir. Bunun için örgütün 5

yapısının, verimliliğinin, artırılması ve optimal bir uyuşmanın sağlanması gerekmektedir. 16 Kurumların başarılarının, bireylerin kişisel hedefleriyle örgütsel hedeflerin birbiriyle uyumlaştırılmasına bağlı olması, yöneticileri, çalışanların hedef ve beklentilerini tanımaya ve bu beklentilerin işletme hedefleri doğrultusunda karşılanması suretiyle işletme verimliliğinin artırılmasına mecbur kılmaktadır. 17 İş tatmini ve iş verimliliği konusunda doğrudan güçlü bir korelasyon olmasa da yapılan pek çok araştırma, iş tatminin yüksek olması durumunda, olumsuz örgütsel sonuçlar olan çatışma, devamsızlık, iş gücü devri, yabancılaşma gibi hususların azalacağını ortaya koymuştur. 73 Burada dikkat edilecek husus, her insanın uyacak, onların gereksinim ve arzularının kapsayacak bir işin bulunmasının olanaksızlığıdır. Kurum yöneticilerinin de zaten beklentileri, her birey için tam anlamda kusursuz iş tatmininin gerçekleştirilmesi biçiminde bir saplantı değildir. Ancak kurum içerisinde yer alanların çoğunluğunun, ortamla ya da çeşitli yönetsel uygulamalarla ilgili tatminlerinin yüksek ya da düşük olması, o kurumun genel anlamda yönetim başarısı ve verimliliği konusunda bir fikir vermeye de yeterli olacaktır. 18 İş doyumunun belirleyicileri; en başta iş görenin fizyolojik, psikolojik, ekonomik ve sosyal nitelikteki ihtiyaçlarıdır. Bunlar arasında işin kendisi, ücreti, türü, fiziksel ve sosyal koşulları, işin gerektirdiği bilgi ve tecrübe düzeyi, işin amacı, işgörenler arasındaki insani ilişkilerin boyutu, işin güvenliği, yükselme imkânları vb. birçok etken bulunmaktadır. İş doyumu kişinin işine etki eden tüm bu faktörlerin bir sonucu olmakla birlikte, bu etkenlerin belirleyiciliği kişiden kişiye değişebilmektedir. Kişinin algılama durumları bunu belirlemektedir. Kimi iş görenler sosyal statüye ve ücrete önem verirken, başka işgörenlerden işin kendisine, türüne ve amacına önem verebilirler. Buna göre iş doyumu kişilerin işlerinden beklentileri ile gerçekte iş yaşamlarının onlara 6

kazandırdıkları arasındaki fark olarak özetlenebilmektedir. 19 Eğer beklentiler ile elde edilenler arasında bir fark yoksa veya pozitif bir fark varsa tatmin gerçekleşecek, arada bir fark beliriyorsa ve bu fark negatif ise iş tatminsizlik durumu ortaya çıkabilecektir. 20 İnsan yaşamını çözülmesi gereken değişik sayı ve yapıda sorunlarla doludur. Bu nedenle günümüz toplumu bireylerin yaratıcı, eleştirel, analitik düşünebilen ve karşılaştığı farklı sorunlara etkili çözümler üretebilen özellikte olması gerekli kılmaktadır. Sorun çözme becerisi, kişiyi çözüme götürecek bilgilerin kazanılması ve bu bilgileri kullanıma hazır olacak şekilde birleştirerek bir sorunun çözümüne uygulayabilme düzeyidir. 21 Değişme ve gelişmenin çok hızlı yaşandığı günümüzde, toplumlar varlığını sürdürme mücadelesi içerisindedirler. Bu mücadelede, toplumların sahip olduğu en önemli güç hiç şüphesiz insan gücüdür. Çünkü bir toplum, ne kadar zengin kaynaklara sahip olursa olsun işleyecek ve değerlendirecek nitelikli insan gücüne sahip değilse elindeki kaynaklar da değersiz kalacaktır. Toplumlar gibi örgütlerde değişen ve gelişen koşullar karşısında bir yarış içerisinde ayakta kalma mücadelesi vermektedirler. Bu mücadelede ise en çok insan gücünden yararlanmaktadırlar. 22 Problem çözme, her aşamasında farklı yetenek ve beceriler gerektirdiğinden, en yüksek düzeydeki zihinsel süreçlerden biridir. İnsanlığın gelişimi ve refahı bu becerinin geliştirilmesine bağlıdır. Fakat her şeyden önce kişinin bireysel problem çözme becerilerinin geliştirilmesi gereklidir. Çünkü insan, çevresi ve sorumluluklarıyla kendi gücü çerçevesinde uğraşmak durumundadır ve çevresine uyum yaparken pek çok yeni yollar bulmak zorundadır. 23 Problem, anlık çözüm tepkilerimizin olmadığı herhangi bir durumken, çözüm, farklı fikirler ya da olası çözümler arasında seçim yapmak 7

eylemidir. Problem çözme, bir problemi çözmek için önceki yaşantılar aracılığı ile öğrenilen kuralların basit biçimde uygulanmasının ötesine giderek yeni çözüm yolları bulabilme olarak da tanımlanabilir. Problem çözme, bilişsel becerilerin yanı sıra duyuşsal ve davranışsal özellikleri de içeren oldukça karmaşık bir süreçtir. 24 Problem çözme, yansıtıcı ve yaratıcı düşünmeyi gerektiren entelektüel bir süreç olarak kabul edilir. Gerçek yaşamda kişisel problemler çözme, dinamik, aktif, aralıklı ve karmaşık bir süreç olarak tanımlanır ve içseldışsal isteklere uyum sağlamak için amaca yönelik bir dizi bilişsel, duyuşsal ve davranışsal işlemleri kapsar. Kişisel problem çözme, karmaşık değerlendirmeyi engelleyecek kadar belirsiz bir süreç olarak kabul edilmesine rağmen, gerçek yaşamda kişisel problem çözme yeteneğinin eğitimle ilişkisi olduğu, bunun dışında zekâ düzeyi, güdülenme ve denetim odağının etkili diğer önemli faktörler olduğu belirtilmektedir. 25 Problem, bireyin varmak istediği bir amaca ulaşmasına ket vuran engeller var olduğu zaman ortaya çıkar. Problemler uzun süreli, kısa süreli, basit ve karmaşık olabilir. Duygusal, ekonomik ve bedensel problemler vardır. Bu farklı problem türleri birbirleri içine karışarak büyük karmaşık problemler haline dönüşebilir. Problemlerin çözümleri, problemin türü ve karmaşıklığına göre değişebilir. Bazı problemler tamamıyla mantık yolu ile çözülür, bazı problemler duygusal olgunluk gerektirir. Problem çözümleri arasındaki ortak yan, amaca ulaşmaya ket vuran engelleri ortadan kaldırmaktır. 26 Problem çözme becerisi bireyin iş yaşamında önemli bir beceridir. Çünkü birey iş yaşamında problemli durumun farkına vararak ve yapılması gerekeni ivedi bir şekilde yapması gerekmektedir. Problem çözme becerisine sahip olan kişilerin özelliklerini Koberg ve Bagnal şöyle sıralamaktadır; yenilikçidir, tercih ve kararlarını açıkça belirtir, 8

sorumluluk duygusuna sahiptir, esnek düşünür, cesaretli ve maceracıdır, farklı fikirler ortaya koyar, kendine güvenir, ilgi alanları geniştir, mantıklıdır ve nesnel davranır, rahat ve duygusaldır, etkin ve enerji doludur, yaratıcı ve üreticidir, eleştirel bir yapıya sahiptir. 27 Bu nedenlerdendir ki; problem çözme becerisi her insanın hayatını iyi bir şekilde devam ettirebilmesi için gerekli özelliklerden biridir. 27 Bu araştırma; spor federasyonlarının merkez teşkilatında çalışan personellerin, sosyal beceri, iş doyum ve problem çözme beceri düzeylerini tespit ederek, kişisel özelliklere göre bunların farklılaşıp farklılaşmadığını ortaya koymak amacıyla yapılmıştır. 1.1. Problem Cümlesi Spor federasyonlarında çalışanların, Sosyal Beceri, İş Doyumu ve Problem Çözme Becerileri yeterli midir? 1.2. Alt Problemler - Spor Federasyonlarında Çalışanların Sosyal Beceri Düzeyleri Cinsiyete Göre Değişmekte Midir? - Spor Federasyonlarında Çalışanların Sosyal Beceri Düzeyleri Yaşa Göre Değişmekte Midir? - Spor Federasyonlarında Çalışanların Sosyal Beceri Düzeyleri Medeni Durumlarına Göre Değişmekte Midir? - Spor Federasyonlarında Çalışanların Sosyal Beceri Düzeyleri Eğitim Durumlarına Göre Değişmekte Midir? - Spor Federasyonlarında Çalışanların Sosyal Beceri Düzeyleri Mesleki Kıdemine Göre Değişmekte Midir? 9

- Spor Federasyonlarında Çalışanların Sosyal Beceri Düzeyleri Federasyondaki Hizmet Yılına Göre Değişmekte Midir? - Spor Federasyonlarında Çalışanların Sosyal Beceri Düzeyleri Federasyondaki Görevine Göre Değişmekte Midir? - Spor Federasyonlarında Çalışanların Sosyal Beceri Düzeyleri Spor İçerikli Bir Eğitim Kurumundan Mezun Olup Olmadıklarına Göre Değişmekte Midir? - Spor Federasyonlarında Çalışanların Sosyal Beceri Düzeyleri Spor İçerikli Mezun Olanların Mezun Oldukları Spor Eğitim Düzeyine Göre Değişmekte Midir? - Spor Federasyonlarında Çalışanların Sosyal Beceri Düzeyleri Spor Yapıp Yapmamalarına Göre Değişmekte Midir? - Spor Federasyonlarında Çalışanların Sosyal Beceri Düzeyleri Spor Yapanların Spor Yapma Düzeylerine Göre Değişmekte Midir? - Spor Federasyonlarında Çalışanların Sosyal Beceri Düzeyleri Spor Yapanların Spor Yapma Düzeylerine Göre Değişmekte Midir? - Spor Federasyonlarında Çalışanların Sosyal Beceri Düzeyleri Elit Düzeyde Spor Yapanların Katılmış Oldukları Şampiyonalara Göre Değişmekte Midir? - Spor Federasyonlarında Çalışanların Sosyal Beceri Düzeyleri Elit Düzeyde Spor Yapanların Almış Oldukları Derecelere Göre Değişmekte Midir? - Spor Federasyonlarında Çalışanların İş Doyum Düzeyleri Cinsiyete Göre Değişmekte Midir? - Spor Federasyonlarında Çalışanların İş Doyum Düzeyleri Yaşa Göre Değişmekte Midir? - Spor Federasyonlarında Çalışanların İş Doyum Düzeyleri Medeni Durumlarına Göre Değişmekte Midir? - Spor Federasyonlarında Çalışanların İş Doyum Düzeyleri Eğitim Durumlarına Göre Değişmekte Midir? - Spor Federasyonlarında Çalışanların İş Doyum Düzeyleri Mesleki Kıdemine Göre Değişmekte Midir? - Spor Federasyonlarında Çalışanların İş Doyum Düzeyleri Federasyondaki Hizmet Yılına Göre Değişmekte Midir? 10

- Spor Federasyonlarında Çalışanların İş Doyum Düzeyleri Federasyondaki Görevine Göre Değişmekte Midir? - Spor Federasyonlarında Çalışanların İş Doyum Düzeyleri Spor İçerikli Bir Eğitim Kurumundan Mezun Olup Olmadıklarına Göre Değişmekte Midir? - Spor Federasyonlarında Çalışanların İş Doyum Düzeyleri Spor İçerikli Mezun Olanların Mezun Oldukları Spor Eğitim Düzeyine Göre Değişmekte Midir? - Spor Federasyonlarında Çalışanların İş Doyum Düzeyleri Spor Yapıp Yapmamalarına Göre Değişmekte Midir? - Spor Federasyonlarında Çalışanların İş Doyum Düzeyleri Spor Yapanların Spor Yapma Düzeylerine Göre Değişmekte Midir? - Spor Federasyonlarında Çalışanların İş Doyum Düzeyleri Spor Yapanların Spor Yapma Düzeylerine Göre Değişmekte Midir? - Spor Federasyonlarında Çalışanların İş Doyum Düzeyleri Elit Düzeyde Spor Yapanların Katılmış Oldukları Şampiyonalara Göre Değişmekte Midir? - Spor Federasyonlarında Çalışanların İş Doyum Düzeyleri Elit Düzeyde Spor Yapanların Almış Oldukları Derecelere Göre Değişmekte Midir? - Spor Federasyonlarında Çalışanların Problem Çözme Becerileri Cinsiyete Göre Değişmekte Midir? - Spor Federasyonlarında Çalışanların Problem Çözme Becerileri Yaşa Göre Değişmekte Midir? - Spor Federasyonlarında Çalışanların Problem Çözme Becerileri Medeni Durumlarına Göre Değişmekte Midir? - Spor Federasyonlarında Çalışanların Problem Çözme Becerileri Eğitim Durumlarına Göre Değişmekte Midir? - Spor Federasyonlarında Çalışanların Problem Çözme Becerileri Mesleki Kıdemine Göre Değişmekte Midir? - Spor Federasyonlarında Çalışanların Problem Çözme Becerileri Federasyondaki Hizmet Yılına Göre Değişmekte Midir? - Spor Federasyonlarında Çalışanların Problem Çözme Becerileri Federasyondaki Görevine Göre Değişmekte Midir? 11

- Spor Federasyonlarında Çalışanların Problem Çözme Becerileri Spor İçerikli Bir Eğitim Kurumundan Mezun Olup Olmadıklarına Göre Değişmekte Midir? - Spor Federasyonlarında Çalışanların Problem Çözme Becerileri Spor İçerikli Mezun Olanların Mezun Oldukları Spor Eğitim Düzeyine Göre Değişmekte Midir? - Spor Federasyonlarında Çalışanların Problem Çözme Becerileri Spor Yapıp Yapmamalarına Göre Değişmekte Midir? - Spor Federasyonlarında Çalışanların Problem Çözme Becerileri Spor Yapanların Spor Yapma Düzeylerine Göre Değişmekte Midir? - Spor Federasyonlarında Çalışanların Problem Çözme Becerileri Spor Yapanların Spor Yapma Düzeylerine Göre Değişmekte Midir? - Spor Federasyonlarında Çalışanların Problem Çözme Becerileri Elit Düzeyde Spor Yapanların Katılmış Oldukları Şampiyonalara Göre Değişmekte Midir? - Spor Federasyonlarında Çalışanların Problem Çözme Becerileri Elit Düzeyde Spor Yapanların Almış Oldukları Derecelere Göre Değişmekte Midir? 12

2. GENEL BİLGİLER 2.1. Spor Federasyonları Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü 22.11.1993 tarih ve 21766 sayılı "Spor Federasyonları Teşkilat Çalışma, Görev, Yetki ve Sorumlulukları Yönetmeliği"nin federasyonların belirlenmesi başlığını taşıyan 5. maddede, federasyonların GSGM Merkez Danışma Kurulu kararı ile kurulacağı, bir federasyona bir veya daha fazla spor dalının bağlanacağı belirtilmiştir. Türkiye'deki spor federasyonlarının hukuki ve idari yapıları incelendiğinde, tek tip bir federasyon yapısından söz etmek mümkün değildir. Bir tarafta, genel kurul üyeleri ve özerklik kuruluş yasası ile tanımlanmış olan 3813 sayılı yasa ile Türkiye Futbol Federasyonu, diğer tarafta ise 3289 sayılı yasa ile GSGM bünyesinde kurulan ve özerkliğinden söz edilemeyen spor federasyonları ve 5105 sayılı değişiklik yasası gereği gereğince, GSGM Merkez Danışma Kurulu onayı ile izin verilen Özerk Spor Federasyonları vardır. Ayrıca 5253 sayılı Dernekler yasasına göre, spor kulüplerince kurulan Amatör Spor Kulüpleri Federasyonunun bu çerçevede değerlendirilmesi halinde 4 farklı federasyon yapısından söz etmek mümkündür. 2.1.1. Spor Federasyonlarının Görevleri Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü 22.11.1993 tarih ve 21766 sayılı "Spor Federasyonları Teşkilat Çalışma, Görev, Yetki ve Sorumlulukları Yönetmeliği"nin Federasyonların Görevleri başlığını taşıyan 9. maddede, Spor federasyonlarının görevlerini şu şekilde sıralamaktadır; 1- Sporun yurt sathına dengeli bir şekilde yayılıp gelişmesini sağlamak, 13

2- Yurt dışındaki ve yurt içindeki sportif gelişmeleri izlemek, karşılıklı ilişki, yarışma, çalışma ve diğer faaliyetleri programlayıp bunların uygulamalarını kontrol etmek, 3- Spor Eğitimi Dairesi ile işbirliği yaparak Antrenörlerin, Monitörlerin kurslarla yetiştirilmesini ve seminerlerle eğitilmesini sağlamak, başarılı olanların belgelerini düzenleyip tescillerini yapmak, bunların çalışmalarını sürekli izlemek, 4- Ülke içerisinde müsabakalar düzenlemek, ülke içerisinde düzenlenen tüm müsabakaların devamlılığını sağlamak, hakem, temsilci ve gözlemci atamasını yapmak, 5- Yabancı ülkelerdeki sportif gelişmelerini ve yenilikleri izleyerek bu bilgilerden ülke içinde daha çok kişinin yararlanmasını sağlamak, 6- Spor malzemelerinin standartlarını tespit ederek, bunların yurt içinde veya yurt dışında yaptırılmasına veya temin edilmesini sağlaak, 7- Kulüpler veya iller arasında doğabilecek teknik uyuşmazlığı çözümlemek, 8- Uluslararası federasyonun izni ile Uluslararası Kurs, Seminer ve Spor Organizasyonları düzenlemek, 9- Uluslararası yarışmalara iştirak edecek olan takımları seçmek seçilen takımları yarışmalara hazırlamak, 10- Spor dalarının gelişimi için gerekli planlamayı yaparak alınacak tedbirleri Genel Müdüre sunmak, 11- Yarışmaların düzenlenmesi için gerekli olan Hakem, Antrenör, Müsabaka Yönetmelik Taslaklarını hazırlamak ve Merkez Danışma Kuruluna sunmak, 12- Seçkin ve gelecek vaat eden başarılı sporcuların takip kartlarını tutarak bu sporcuların yetiştirilmesi için gerekli tedbirleri almak, 13- Her kademedeki sporcular için eğitim ve hazırlık kampları açmak, 14- Spor dalları ile ilgili arşiv ve istatistiki çalışmalar yapmak, eğitici film, slayt ve broşür hazırlamak, bu konuda Spor Eğitim Dairesi, Basın ve Televizyon kuruluşları ile iş birliği yapmak, 15- Sporda berilli bir sistemin uygulanması için yapılacak işlemleri belirlemek ve uygulamasını sağlamak, 16- Federasyona verilen bütçenin en iyi şekilde harcanmasını sağlamak, 14

17- Spor disiplinine aykırı davranışta bulunan sporcu, hakem antrenör ve yöneticileri ile spor kuruluşlarını Ceza Kuruluna Sevk etmek, 18- Milli Takım Sporcu ve yöneticilerinin sigorta işlemlerinin yapılmasını sağlamak, 19- İl spor temsilcilerinin kendi aralarında ve federasyonla koordineli bir şekilde çalışmalarını sağlamak. 2.1.2. Spor Federasyonların Teşkilatlanması Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü 22.11.1993 tarih ve 21766 sayılı "Spor Federasyonları Teşkilat Çalışma, Görev, Yetki ve Sorumlulukları Yönetmeliği"nin Federasyonların Teşkilatlanmasını başlığını taşıyan 6. maddede Federasyonların Teşkilatlanması şu şekilde olmaktadır; 1- Genel Kurul, 2- Yönetim Kurulu, 3- Danışma Organları a)- Federasyon Danışma Kurulu, b)- Teknik Kurul, c)- Eğitim Kurulu, d)- Sağlık Kurulu, e)- Hukuk Kurulu, f)- Merkez Hakem Kurulu, g)- Diğer Kurullar. Ayrıca Özerk Spor Federasyonlarında bunlara ilaveten Denetleme ve Disiplin Kurulları da bulunmaktadır. Spor Federasyonlarında gerekli işlemleri yapmak üzere maaşlı olarak çalışan personeller vardır. Bu personeller; Genel Sekreter, Sportif Eğitim Uzmanı, Spor Uzmanı, Şef, Memur ve Sözleşmeli Personellerdir. 15

2.2. Sosyal Beceri 2.2.1. Sosyal Becerinin Tanımı Sosyal beceri ve yetenek konusundaki araştırmalar 1920 li yıllarda Thorndike tarafından Sosyal Zekâ nın tanımlanması ve ölçülmesi çalışmaları ile birlikte başlamıştır. 28 Sosyal Beceri kavramı Social Skills karşılığıdır ve kelimenin İngilizce aslı çoğuldur. Bu kavramla ilgili birçok tanım bulunmaktadır. 12 Marlowe (1986), sosyal beceri kişilerarası durumlarda, kişinin kendisi dâhil insanların duygu, düşünce ve davranışlarını anlama ve anlayışa uygun davranma yeteneği olarak tanımlamaktadır. 29 Sorias (1986), sosyal beceriyi; bireyin çevresi ile olumlu ilişkiler kurması, duygularını uygun bir şekilde anlatabilmesi, kişisel haklarını savunabilmesi, gerektiğinde diğer insanlardan yardım isteyebilmesi ve kendisine ters gelen istekleri geri çevirebilmesini kolaylaştıran, öğrenilmiş davranışlar olarak tanımlamıştır. 30 Bacanlı (2001) sosyal beceriyi, bireyin diğer insanlarla başarılı bir şekilde etkileşimde bulunmasını sağlayan davranışlar olarak tanımlamaktadır. 5 Yukarıdaki tanımlarda sosyal beceriler, öğrenilmiş davranışlar olarak ele alınmaktadır. Carledge ve Milburn(1983), sosyal beceri tanımlarının çoğundaki ortak noktaları şu şekilde belirlemektedirler. 28 16

1- Başkalarında olumlu tepkiler getirecek ve olumsuz tepkilerin gelmesini engelleyecek, başkalarıyla etkileşimi mümkün kılacak, sosyal olarak kabul edilebilir olan öğrenilmiş davranışlar olarak sosyal beceriler, 2- Çevrede etki bırakan, hedefe yönelik davranışlar olarak sosyal beceriler, 3- Duruma özgü ve sosyal beceriye göre değişen sosyal beceriler, 4- Hem belirli gözlenebilir davranışlar, hem de gözlenemeyen bilişsel ve duyuşsal öğeler içeren davranışlar olarak sosyal becerilerdir. Michelson (1983) birçok sosyal beceri tanımını birleştirerek sosyal beceride yedi öğe bulunduğunu ileri sürmüştür. 31 1- Sosyal beceriler öncelikle öğrenmeyle kazanılır, 2- Sosyal beceriler sözel ve sözel olmayan özel davranışları kapsar, 3- Sosyal beceriler hem etkili hem de uygun davranışı başlatma ve cevaplar gerektirir, 4- Sosyal beceriler doğal olarak etkileşimseldir ve etkili ve uygun uygun tepkide bulunmayı gerektirir, 5- Sosyal beceriler sosyal desteği arttırır, 6- Sosyal beceri performansı, katılımcılar ve ortay çıktığı ortamların özelliklerinden etkilenir. Diğerlerinin yaşı, cinsiyeti, prestiji ve sosyal statüsü gibi faktörler bireyin sosyal performansını etkiler, 7- Sosyal performanstaki yeterlilik ve davranışlardaki aşırılılıklar müdahale için açığa çıkarılıp belirlenebilir. 2.2.2. Sosyal Beceri İle İlgili Kavramlar 2.2.2.1 Sosyal Yeterlilik Sosyal yeterlilik kavramını sosyal beceriden ayırt etmek güçtür; bazen bu iki kavramın birbiri yerine kullanıldığı, yani aralarında ayrım gözetilmediği görülmektedir. Temelde yatan mantık kişinin sosyal beceriri varsa, sosyal açıdan yeterlidir düşüncesidir. 12 17

Mc Fall (1982), sosyal yeterlilik ve sosyal beceri kavramlarının birbirinden farklı kavramlar olduğunu savunmuştur. Yeterlilik, bir kişinin belli bir ödevi yerine getirmedeki tüm performansının yeterliliği ve kalitesi olarak değerlendirilirken yeterlilik, genel bir değerlendirme terimi olarak kullanılır. Sosyal beceri ise, bir görevi yeteri bir şekilde icra edebilmek için gerekli spesifik beceriler olarak tanımlanabilir. Bu beceriler doğuştan olabilir, ya da eğitimle kazanılabilir. Mc Fall (1982), sosyal becerilerin doğrudan gözlenemeyeceği, aksine kişinin gözlenebilen davranışının, sadece kişinin sosyal yeteneğinin bir bölümü olduğunu belirtmektedir. Sosyal beceriler, yalnızca daha genel bir kavram olan sosyal yetenek tarafından sağlanan iskelet içerisinde ölçülebilir ve tanımlanabilir. 32 Yine Hops (1983) sosyal beceri ve sosyal yeterlik kavramlarını ayrı ayrı ele almıştır. Ona göre sosyal yeterlilik, bireyin belli bir durumdaki performansının genel niteliği hakkında bir sosyal yargıyı bildiren geniş bir terimdir. Sosyal beceri ise, belirli bir sosyal durumda sergilenen davranış biçimidir. Hops, sosyal olarak yeterli olan bir bireyin sosyal becerilere de sahip olduğunu belirtmektedir. Ancak bazen bireylerin sahip oldukları bu becerileri hangi durumlarda ve nasıl kullanacakları yeterince öğrenememiş olmaları sosyal beceri eksikliğini doğurmaktadır. 33 Cavel (1990), sosyal yeterliliği üç boyutlu bir yapı olarak ele almıştır. 34 1- Sosyal uyum 2- Sosyal performans 3- Sosyal beceri Olarak adlandırmıştır. Görüldüğü gibi, sosyal beceri, sosyal yeterliliğin bir alt boyutu olarak yer almaktadır. 18

Sosyal yeterlilik için, sosyal problem çözme, sosyal karar verme gibi bazı kavramların kullanıldığı çalışmalara da rastlanmaktadır. 12 Sosyal beceri ile ilgili tanımlar incelendiğinde genel olarak sosyal beceri; sözel ve sözel olmayan davranışları içeren, uygun davranışı başlatmak, sürdürmek ve uygun tepkilerde bulunmak, başkalarından olumlu tepkiler gelecek ve olumsuz tepkilerin gelmesi önlenecek, öğrenilebilir davranışlar olarak tanımlanabilir. Sosyal Yeterlilik ise, sosyal beceriyi de kapsayan daha geniş bir kavram olarak düşünülse de bu iki kavramı birbirinden ayırtmak güç gibi görülmektedir. Bireyin yeterli sosyal beceri kazanması, kişiler arası ilişkilerinde ve çevreye uyum sağlamada başarısızlıklara yol açabilir. Bu durum aslında bir sosyal beceri yetersizliğidir. 35 2.2.2.2. Atılganlık Albenti ve Emmons a (1995) göre atılganlık, kendi çıkarları doğrultusunda hareket etme, kariyer, ilişkiler, hayat tarzı, zaman programlama ile ilgili karar verebilme, sohbetler başlatma ve etkinlikler planlama, kendi düşüncesine güvenme, hedefler belirleme ve onlara ulaşmak için çaba gösterme insanlardan yardım isteme ve sosyal etkinliklere katılma anlamına gelmektedir. 36 Dikmeer e göre (1997) atılganlık ve sosyal beceri eğitimi kavramlarının çoğu zaman birbirinin yerine kullanılmakta ancak sosyal beceri eğitiminin kapsamı daha geniştir. Sosyal beceri eğitimi, iletişim, etkili konuşma ve diğer yaşam becerilerinin kazandırılmasının yanı sıra başkalarının haklarını da gözeterek rahatlıkla duygu ve düşünceler aktar bilme becerisi olan atılganlığı da kapsamaktadır. 37 19

2.2.2.3. Sosyal Anksiyete Sosyal beceri kavramıyla ilişkilendirilebilecek diğer bir kavram sosyal anksiyete kavramıdır. Sosyal anksiyete kişilerin sosyal durumlarını gidermek duydukları kaygıyı ve bunun sonucunda meydana gelen aksaklıkları ifade eder. Psikiyatrik diğer bir kavramda sosyal fobidir. Sosyal fobi, DSM-III te anksiyet bozukluklar arasında ayrı bir sendrom olarak tanımlanmıştır. Bu sendrom başkalarının huzurunda yeme, içme, konuşma, hareket etme, çeşitli davranışlarda bulunmama olarak tanımlanabilir. 38 2.2.3. Sosyal Beceri Modelleri Sosyal beceriler anlamında sosyal becerilerin ne olduğu, nelerden (hangi ve nasıl davranışlardan veya becerilerden) oluştuğu ve özelliklerinin ne (ler) olduğu hususunda ortaya konulmuş bir takım modeller bulunmaktadır. Şüphesiz öne sürülmüş tüm modeller bunlar değildir. Fakat bu modeller kapsam açısından sınırlı kalmaktadır. Burada ele alınan modeller, genelde başka belli başlı açıklamaların eleştirilerini de getirmektedir. Bunlar; Bunlar; Motor Sosyal Becerileri Modeli, Üretici Sosyal Beceri Modeli, Üç Sistem Yaklaşımı ve Kendini Ortaya Koyma Yaklaşımıdır. 12 2.2.3.1. Motor Sosyal Beceri Modeli Aryle (1967), sosyal beceri ile motor beceri arasındaki benzerliklere dayanarak, sosyal becerinin bir motor becerisi olduğu öne sürülmektedir. Her ikisinin de ipuçlarının seçici algılanmasına dayanır. Görme, işitme, dokunma algıları kullanılır ve amaca uygun ipuçları değerlendirilir. Her iki modelde de merkezi çeviri süreçleri; alıcı sistemler tarafından toplanan bilgiler, beynin merkezi bölgelerine aktarılır ve burada uygun bir eylem planına dönüştürülür. Bu planlar sosyal öğrenme süreçleri ile öğrenilmiştir. Motor 20

tepkilerde ise, beynin merkezi bölgelerinde geliştirilen eylem planlarının davranışa dönüştürülmesi için kaslara konutlar gönderilir. Merkezi süreçlerin özü planlamaktır. Tepki süreçlerinin özü ise başlatmak ve kontrol etmektir. Her iki modelde yapılan davranışlar geribildirim ve doğrulama ile pekiştirilir. Tepkiler belli zamanlarda uygun tepkiler olarak görülürler, başka bir zamanda uygunsuz olabilirler. Motor beceriler ve sosyal beceriler arasındaki benzerliklere rağmen, sosyal becerilerin bir takım farklı özellikleri de vardır. Sosyal becerilerde diğerleri ile iletişim kurma ihtiyacı vardır. Bu ihtiyaçların karşılanabilmesi için, A ile B arasında açık bir iletişim kanalı bulunmaktadır, birbirlerine bir miktar güven ve kabul duymalıdırlar, her ikisinin de rahat olabilecekleri, düz bir etkileşim örüntüsü olmalıdır, ilişkiyi sürdürebilmek için güdülenmesi gerekir. Başkasının endişe ve savunuculuğunu azaltma ihtiyacı olmalıdır. Diğer motor becerilerde bu özellik ve ihtiyaçlar genellikle bulunmaz. 5 2.2.3.2. Üretici Sosyal Beceri Modeli Trower, sosyal becerinin üretici (generative) bir modelini öne sürerken, Hare ve Second un insan davranışı modelini ve Mischel in Sosyal Öğrenme modeline dayanmaktadır. 39 2.2.3.2.1. İnsan Davranış Modeli Bu modelde insan davranışındaki düzenlilik iki insan anlayışına dayanmaktadır; a) güçlerin itme ve çekmelerine cevap veren iki nesne olarak insan ve b) kendi davranışlarını yönlendiren bir agent olarak davranan insan/kişi. Bu anlayışlar, insanın davranışına amaç ve hedefleri getirir. Ayrıca kişi davranışını yönlendirirken, yalnızca davranışını gözlemez, davranışını gözlenmesini de gözler. Bu da bilinçli Farkındalık kavramını getirir. Farkındalık da planların maksatlı bir şekilde yapılması ve kuralların bilincinde olmak 21