ÜR MA HESAPL Dr. Ferhat Güngör Mayıs 2013 TALAŞLI İMALAT ATÖLYESİNDE BİRİM MALİYET HESABI: Bir çok atölyelerde yapılan kendine yada fason üretimlerde, işletmenin çeşitli faaliyetlerini, birim ürün maliyetine yansıtarak değerlendirmek çok karmaşık yada zor gibi görünür. Özellikle rakiplere karşı fiyat avantajını iyi kullanabilmek ancak dolaylı (endirekt) giderleri de iyi hesaplayıp birim ürün maliyetine dahil edebilmek ile mümkün olabilmektedir. Bu çalışmada, bir ürüne ait yaklaşık değerler seçilerek birim maliyetin hesaplanışı gösterilecektir. 1. Başlangıç verileri Üretilecek Döner punta olup, yıllık toplam üretimin % 20'sini oluşturmaktadır. Üç parça olarak üretilecek döner puntanın, masraf yeri olarak bu üç parça seçilmiş olup:, olarak belirlenmiştir. Fazla mesai yapmak istenmemektedir. A.Yıllık sipariş sayısı: 5 000 Adet/yıl veya 416,7 adet/ay B.Çalışma süresi: 22,5 gün/ay x 8,0 saat/gün = 180 saat/ay 180,0 saat/ay x 60 dak/saat = 10 800 dakika/ay 1 2 C.Öngörülen direkt işçilikler: Çalışan Kalifiye Ort. Ücret Std. İşlem Direkt İşçlk Toplam Ücret Sayısı Eleman TL/saat Süresi Saat/Ay 4 Testr,Torn,Taşl 7,50 35 180 5.400 Safha maliyetine göre üretim sayısı 10800/35 308,57 Adet/ay Çalışan Kalifiye Ücret Std. İşlem Direkt İşçlk Toplam Ücret Sayısı Eleman TL/saat Süresi Saat/Ay 1 Testere 6,00 2,5 180 1.080 1 CNC tor 9,00 27 180 1.620 2 Taşlamacı 8,00 8,5 180 2.880 Toplam: 38 540 5.580 Safha maliyetine göre üretim sayısı 10800/38 284 Adet/ay Çalışan Kalifiye Ücret Std. İşlem Direkt İşçlk Toplam Ücret Sayısı Eleman TL/saat Süresi Saat/Ay 2 Tes,Taş 8,50 7 180 3.060 2 Tornacı 8,00 18 180 2.880 Toplam: 25 360 5.940 Direkt işçilik toplamları: 16.920 Safha maliyetine göre üretim sayısı 10800/25 432,00 Adet/ay NOT: Safha maliyeti için, masraf yerlerinde bir ürün üretilmesi süreci dikkate alınmıştır. sipariş için süre yetersiz ise fason imalata geçiş yada fazla mesai veya vardiya düşünülmelidir. D.Öngörülen endirekt işçilikler: Sayı Unvan Toplam brüt maaşı 1 Genel müdür 5.000,00 1 Teknik Müdür 3.800,00 1 Muhasebeci 2.000,00 1 Sekreter 1.500,00 1 Müşteri ilişkileri şefi 1.700,00 1 Depocu 1.500,00 1 Gece bekçisi 1.800,00 4 Hizmetli,aşçı,yamak, yard. 7.700,00 11 Endirekt işçilik toplamı 25.000,00 TL/ay 3 4 1
E.Makine ve demirbaş değerleri Sayı Cinsi Toplam Değeri - TL 2 8 3 2 3 5 Bilgisayar (İş İstas.) Üniversal torna Taşlama CNC torna Zımpara Taşı Testere 8.000,00 72.000,00 36.000,00 180.000,00 900,00 7.500,00 Diğer demirbaşlar 10.600,00 Toplam Demirbaş: 315.000,00 F.İşletme alanına ait bilgiler: Döner Punta için atölyelerin kullanım alanı oranları şu şekilde belirlenmiştir. Atölyeler Masraf yerleri I- Punta II- Gövde III- Kapak G.Genel idari giderler: FG: 29,4/310m2 Testere Torna Taşlama Toplam Kullanım Maliyet Atölyesi Atölyesi atölyesi Alan m2'si Alan yüzdesi etki oranı 10% 8% 8% 26,2 0,08 0,25 10% 16% 16% 45,4 0,15 0,43 10% 12% 10% 34,2 0,11 0,32 0,3 0,36 0,34 105,8 0,34 1,00 Görevli Yer Alan - m2 Alan - %'desi 1 Depo 80 0,13 5 Genel yönetim 120 0,20 3 Yemekhane 90 0,15 7 Testere ve malzeme 70 0,12 26 Tornalama 160 0,27 8 Taşlama 80 0,13 50 Toplamlar: 600 1,00 Enerji Tüketimi KW/ay 1.400 3.000 2.500 4.100 6.000 8.000 25.000 Cinsi Dağıtım anahtarı (aylık) Kira 5.400,00 Alan m2 Yemek 4.950,00 Personel sayısı İşyeri sigortası 2.362,50 Toplam demirbaş Amortisman 2.625,00 Toplam demirbaş Isıtma 500,00 Alan m2 Enerji 8.750,00 Enerji tüketimi Endirekt giderler 5.500,00 Üretim oranı 1650 5 6 2. Giderlerin, masraf yerlerine dağılımı 2.1.Diretkt işçilik Masraf Yerleri Toplam Aylık ödenen bürüt maaşlar 5.400 5.580 5.940 16.920 2.3.Enerji giderleri 0,35 TL/KW Adet Makine KW/saat Saat/Ay TL/KW 1 Testere 5 180 0,35 2 Torna 5 180 0,35 1 Taşlama 3 180 0,35 315,00 630,00 189,00 945,00 2.2.Endirekt işçilik NOT: Bu şekilde de hesaplanabilir. Bu hesaplamada kullanılmamıştır. Masraf yerlerine ÜO'ya göre düşen pay: 25000 x %30 20% = 6300 5000 Endirekt işçilik payı 5.000 Dağıtım Katsayısı = = = 0,296 Direkt işçilik 16.920 Masraf yerleri Aylık bürüt maaş Katsayı Düşen pay Toplam 5.400 5.580 5.940 16.920 0,296 0,296 0,296 1.596 1.649 1.755 5.000 7 Adet Makine KW/saat Saat/Ay TL/KW 1 Testere 5 180 0,35 1 CNC torna 12 180 0,35 2 Taşlama 3 180 0,35 Adet Makine KW/saat Saat/Ay TL/KW 1 Testere 5 180 0,35 1 Tırtıl torna 5 180 0,35 1 Torna Konik 5 180 0,35 1 Taşlama 3 180 0,35 315,00 756,00 378,00 1.449,00 315,00 315,00 315,00 189,00 1.134,00 8 2
2.4.Isıtma giderleri Aylık ısıtma gideri 500 Dağıtım Payı = = = 0,83 TL/m2 - Ay Toplam alan 600 I- Punta Atölyeler Testere Torna Taşlama Alan m2 % alan TL/m2 70 10% 0,83 160 8% 0,83 80 8% 0,83 5,83 10,67 5,33 21,83 II- Gövde Atölyeler Alan m2 % alan TL/m2 Testere 70 10% 0,83 5,83 CNC torna 160 16% 0,83 21,33 Taşlama 80 16% 0,83 10,67 37,83 III- Kapak Atölyeler Alan m2 % alan TL/m2 Testere 70 10% 0,83 5,83 Tornalar 160 12% 0,83 16,00 Taşlama 80 10% 0,83 6,67 28,50 2.5. Kira gideri Aylık kira gideri 5.400 Dağıtım Payı = = = 9,00 TL/m2 - Ay Toplam alan 600 Atölyeler Alan m2 Punta m2 Gövde m2 Kapak m2 Testere 70 7 7 7 Torna 160 12,8 25,6 19,2 Taşlama 80 6,4 12,8 8 Toplam atölye alanı 310 26,2 45,4 34,2 Masraf yerleri I- Punta II- Gövde Alan m2 TL/m2 26,20 9,00 45,40 9,00 34,20 9,00 235,80 408,60 307,80 952,20 9 10 2.6. İşyeri sigorta giderleri (Makine kırılma, yangın, deprem, hırsızlık vb) Aylık sigorta gideri 2.363 Dağıtım Katsayısı = = = Toplam demirbaş 315.000 Sigorta giderlerinin, masraf yerlerindeki makinelere göre dağılımı Adet Makine Değeri TL/Adet katsayısı 1 Testere 1.500,00 11,25 2 Torna 9.000,00 135,00 1 Taşlama 12.000,00 90,00 31.500,00 146,25 Adet Makine Değeri TL/Adet katsayısı 1 Testere 1.500,00 1 CNC torna 90.000,00 2 Taşlama 12.000,00 115.500,00 11,25 675,00 180,00 866,25 2.7. Yemek giderleri dağılımı Aylık yemek gideri 4.950 Dağıtım payı = = = 99,00 -kişi Toplam personel 50 Masraf yerleri -kişi kişi Yemek gideri 99,00 99,00 99,00 Toplamlar: 4 4 4 12 396,00 396,00 396,00 1.188,00 2.8. Amortisman giderleri dağılımı Aylık amortisman payı 2.625 Dağıtım katsayısı = = = 0,00833 Toplam demirbaş 315.000 Adet Makine Değeri TL/Adet katsayısı 1 Testere 1.500,00 1 Tırtıl torna 9.000,00 1 Torna Konik 9.000,00 1 Taşlama 12.000,00 31.500,00 11,25 67,50 67,50 90,00 236,25 11 Masraf yerleri Makine değeri 31.500 115.500 31.500 Toplamlar: dağt.payı Amortisman 0,00833 262,50 0,00833 962,50 0,00833 262,50 1.487,50 12 3
2.9. Endirekt giderler (Kırtasiye, temizlik malzemeleri, haberleşme, reklam vb) Endirekt giderlerdendöner punta üretimine düşen üretim oranına göre pay: 5.500 TL x %20 = 1.100 Masraf yerleri Endirekt pay 1.100,00 % Top alan 0,25 Endirekt giderler 272,40 1.100,00 0,43 472,02 1.100,00 Toplamlar: 0,32 1,00 355,58 1.100,00 NOT: Maliyet Hesabı tablosu oluştururken, yardımcı masraf yerlerindeki maliyetler, ana masraf yerlerine dağıtılırken başlıca üç yöntem kullanılır. 1- Kademeli dağıtım metodu, 2- Planlı dağıtım metodu ve 3. Matematik metot. 3. Kademeli dağıtım metoduna ve ana masraf yerlerine göre maliyet hesabı tablosu: Değerler TL'dir Masraf yerleri Ana masraf yerleri Yardımcı masraf yerleri Dağıtım Sıra Gider (masraf) Depo Genel Yemek- Katsayı No türleri 25% 43% 32% Yönetim hane 1 Direkt işçilik 5.400,00 5.580,00 5.940,00 - - - 2 Endirekt işçilik - - - 1.500,00 15.800,00 7.700,00 3 Enerji 945,00 1.449,00 1.134,00 490,00 1.050,00 875,00 0,35 4 Isıtma 21,83 37,83 28,50 66,67 100,00 75,00 0,8333 5 Kira 235,80 408,60 307,80 720,00 1.080,00 810,00 9 6 İşyeri Sigortası 146,25 866,25 236,25 3,75 60,00 56,25 7 Yemek 396,00 396,00 396,00 99,00 594,00 396,00 99 8 Amortisman 262,50 962,50 262,50 4,17 66,67 62,50 0,0083 9 Endirekt giderler 272,40 472,02 355,58 - - - I.Ara Toplam 7.679,78 10.172,21 8.660,63 2.883,58 18.750,67 9.974,75 %20 üretim payı - - - 576,72 3.750,13 1.994,95 Depodan alınan pay 142,82 247,48 186,42 576,72 Gnl.Yönetimden alınan pay 928,67 1.609,23 1.212,24 3.750,13 Ymkhne den alınan pay 494,02 856,06 644,87 1.994,95 II.Genel toplam 9.245,30 12.884,96 10.704,16 13 14 4.1. Siparişe göre üretimde birim maliyet hesabı: Masraf yerleri Genel toplam payı Adet/ay TL/Adet % payı 9.245,30 TL 416,67 22,19 0,28 12.884,96 TL 416,67 30,92 0,39 Toplamlar: 10.704,16 TL 32.834,42 TL 416,67 25,69 78,80 0,33 1,00 4.2. Safha maliyetine göre üretimde birim maliyet hesabı: Masraf yerleri Genel toplam payı Adet/ay TL/Adet % payı 9.245,30 TL 308,57 29,96 0,30 12.884,96 TL 284,21 45,34 0,45 Toplamlar: 10.704,16 TL 32.834,42 TL 432,00 24,78 100,08 0,25 1,00 Maliyet farkı=100,08-78,80= 21,27 TL/Adet 5.Sonuç ve Kabuller: 5.1. Kalite maliyetleri,fire,faiz ve uygunsuz mamuller, kar ve direkt malzeme, hesaplamada yer almamıştır. 5.2. Tablolama, fazla giderleri görmemize ve elimine etmemize yada azaltmamıza yardımcı olur. 5.3. Safha maliyetindeki 21,27 TL'lik fazlalık, boş beklemelerden kaynaklanabilir. 5.4. Safha maliyetinde imalat bitince diğer imalatlara geçilerek, makine ve personel boş bekletilmez. 5.5. Maliyet hesabında gövde (%44-%38) pahalıya üretilmektedir, fason verme durumu incelenmelidir. 5.6. İşletmeler pahalı yer ve alan,işçi vb kullanımlarında birim maliyetlerini arttırmaktadır. 15 16 4
Maliyetle ilgili kavramlar 6. Tanım ve Açıklamalar 6.1. Maliyet kavramı: Üretim faktörlerini (3M) girdi olarak kullanarak, insan ihtiyaçlarını giderecek mal ve hizmet çıktılarına dönüştüren işletmeler, bu faaliyet sürecindeki kullandıkları üretim faktörlerinin harcama miktarına Maliyet denir. Ödeme (Harcama) : Parasal karşılıkla ifade edilen giderlerdir. (Masraflardır) Gider (Masraf) : İşletme varlıklarının kullanılarak masraf yerlerinde tüketilmesidir. Masraf yerleri : Harcamaların yapıldığı iş merkezleri/istasyonları yada ürünlerdir. Örneğin: Standart zaman=4,8 dak ik a/adet Üretim mik tarı=100 adet/gün Direk t İşçilik ücreti=7,60 TL/saat ise; Yapılan işin Direkt İşçilik Maliyeti nedir? Çözüm: Çalışılan süre= 4,8 dak ik a/adet x 100 adet/gün =480 dakika/gün/60 dak = 8 saat/gün Direkt işçilik maliyeti= 8 saat/gün x 7,60 TL/saat = 60,80 TL/gün Diğer tanımıyla maliyet, mal ve hizmet üretimi için yapılan giderlerin (masrafların) toplamıdır. 6.2. Maliyetin amaçları: a- Maliyetin hesaplanması, kar-zarar, satış fiyatı, rekabet ortamında pazar fiyatının karşılaştırılması, işi pahalı yada ucuz yapıp yapmadığımız, ihaleler için teklif verme ve stok miktarları konusunda fikir verir. b- İşletmeler, gelecekle ilgili yapacakları yatırımları, şirket birleşme yada halka arz durumlarında, iç denetim sisteminin kurulmasında, bütçe ve planlamada satış tahminlerinde maliyet hesaplarını dikkate alır. 6.3. Maliyet çeşitleri a- Sınai maliyet e- Sabit maliyetler i- Direkt (kısmi) maliyet b- Ticari maliyet f- Gerçek maliyet j- İmalat (üretim) Maliyetleri c- Toplam maliyet g- Standart maliyet k- Defter maliyeti d- Değişken maliyet h- Tam maliyet l- Batık maliyet ı- Birim (ortalama) maliyet m- Fırsat maliyeti Tablo 6.1. Dağıtım anahtarına göre maliyet oluşturma tablosu Direkt Malzeme giderleri Direkt Giderler Direkt İşçilik giderleri (Temel imalat giderleri) İmalat (Üretim) Maliyeti Endirekt Malzeme gideri Endirekt giderler Siparişin Toplam maliyeti Endirekt İşçilik gideri (Genel İmalat Giderleri) Diğer Endirekt giderler GİG 17 18 6.4. Maliyet yöntemleri A. Birim maliyetleri hesaplama yöntemine göre: 6.4.1.Sipariş Maliyeti yöntemi: Farklı her iş yada üretim partisi için katlanılan üretim giderlerinin ayrı ayrı izlenip hesaplandığı maliyet yöntemidir. (Giderler ayrı ayrı sipariş kartlarında takibe alınır) 6.4.2.Safha Maliyeti yöntemi : Genellikle seri imalatta kullanılır, çeşitli safhalarda üretimi gerçekleştiren firmalar, her safhada oluşan maliyet toplamını, o safhadaki üretim sayısına bölerek, birim maliyet hesaplanır. B.Kullanılan tutarların gerçek ve tahmini olmasına göre: 6.4.3.Gerçek Maliyet yöntemi: Tarihi ve fiili maliyetlendirme de denir. Maliyetlendirmede, giriş tarihindeki ödemeler dikkate alınarak maliyet hesabı yapılır. Daha sonraki fiyat artışları, enflasyon dikkate alınmaz. 6.4.4.Standart Maliyet yöntemi: Geçmiş kayıtlardan elde edilen zaman ve miktara bağlı olarak hazırlanmış maliyettir.standart maliyetlerin, gerçekleşen maliyetlerle karşılaştırılması işletmeye avantaj sağlar. C.Mamul maliyetlerini içermesine göre: 6.4.5.Tam Maliyet yöntemi :İşletmeler direkt ve endirekt giderlerini maliyetine katma yöntemidir. Sabit ve değişken giderlerin toplamından oluşan toplam maliyetin üretim miktarına pay edilmesi Tam maliyettir. 6.4.6.Değişken maliyet yöntemi: Sadece değişken giderlerin maliyete girmesi ve Sabit maliyetlerin hesaplamada dikkate alınmamasına dayanır. Ürün giderleri dikkate alınır. D.Maliyetlerin yüklenme biçimine göre: 6.4.7.Direkt (Dolaysız) maliyet yöntemi: Direkt hammadde, direkt işçilik ve Özel maliyetleri (ambalaj, kalıp vb) içerir. Mamulde direkt kullanılan giderleri ilgilendirir. 6.4.8.Endirekt (Dolaylı) maliyet yöntemi: Direkt maliyetlerin dışında kalan ve mamul maliyetlerine dolaylı olarak yüklenen giderlerdir. (Kazan dairesi, Tamirhane giderleri ile ölçülemeyen üstübü, tutkal gibi) 19 20 5
6.5. Maliyetin hesaplanmasında belirsizlik yaratabilen faktörler: a. Maliyetin hesaplanmasında, fireler, özürlü mamullerin satış gelirleri ve kalite maliyetleri ile b. Diğer imal edilecek ürünlerde ortak kullanılacak makine ve cihazların Bakım-onarım giderleri ortak kullanılan, yağlama, temizleme vb sarf giderler, hazır alınan yarı mamullerin karları, c. Faaliyet verim oranı, 3M boş bekleme zamanlarının maliyete etkisi, Vergilerin dağılımı ile plan dışı vergi ve giderler, satılamayan gereksiz üretilen mallar vb. belirsizlik yaratabilir. Gerek mal, gerekse hizmet işletmelerindeki ortak nokta kȃr elde etmektir. Üretim faktörlerini (girdi-input) kullanarak, insan ihtiyaçlarını giderecek mal veya hizmete (çıktı-output) dönüştürmek üretimdir. İşletmelerin, mal veya hizmet üretebilmek için kullandıkları üretim faktörlerinin maddi (parasal) karşılığına maliyet denir Maliyet nedir? 21 22 1. Üretim faaliyetlerinde kullanılan üretim faktörlerinin, işleme uygun olması lazımdır. Örneğin; Tornada üretilen bir mil için; makam otomobilinin benzin giderleri dahil edilmemelidir. 2. Kullanılan üretim faktörlerinin para ile ölçülebilir olması gerekir. Su ısıtmada kullanılan güneş enerjisinin belirli bir fiyatı olmadığı için maliyetine dahil edilmez. Azot üretiminde kullanılan havada böyledir. İşletmeler için hava, güneş ve su doğal kaynaktır. Belediyeler sudan para kazanır. Üretim maliyeti hesaplanırken, nelere dikkat edilir? Maliyetler bir döneme veya birim miktara ait olarak belirlenebilir. Maliyetler, zaman veya miktarın, parasal birim (PB) bir değerle çarpımı sonucu hesaplanır. Formulü: Maliyet = Miktar(Zaman)* Değer (PB) Örnek: Direkt İşçilik Maliyeti ; İşçilik süresi: 4 saat İşçilik ücreti: 10 TL/saat Toplam Direkt İşçilik Maliyeti: 4 saat * 10 TL/saat = 40 TL Direkt Malzeme Maliyeti; Kullanılan Malzeme Miktarı: 30 adet Malzeme Birim fiyatı: 1 TL/ adet Toplam (Direkt) Malzeme Maliyeti = 30 adet * 1 TL/adet = 30 TL Maliyet örneği 23 24 6
Maliyet ve gider (masraf) kavramları genellikle iç içe girmiş durumdadır. Bazı kaynaklarda gider, bir üretim faktörü harcaması olarak kabul edilirken, Bazı kaynaklarda bir faktör harcaması olarak kabul edilmemekte, Gerçekleşip Kar/Zarar (K/Z) hesabına devredilen bir maliyet anlamında kullanılmaktadır. Maliyet kavramı İşleme Maliyetleri (Operating Costs) tekrar tekrar ödenmek durumunda olduğu halde, Sermaye Maliyetleri (Capital Costs) bir defa ödenir. Tekrarlanma özelliğinden dolayı işleme Maliyetleri, Tekrarlanan maliyetler (Repeated Costs) olarak adlandırılır. Sermaye Maliyetlerinden ise çoğunlukla İlk Maliyetler (First Costs) olarak bahsedilir. Genelde; İşleme ve İmalat (manufacturing) maliyetleri eş anlamlı olarak kullanılır. Daha genel bir bakışla, İşleme ve İmalat maliyetlerinin her ikisinin de fabrika içinde (dış süreçler dahil- ısıl işlem, kaplama vb) gerçekleştiği söylenebilir. Ancak, bir işletmenin fabrika içinde ve dışında oluşan, yönetimle yakın ilgisi bulunan maliyetleri de vardır ve bunlar Genel Giderler (Genel Masraflar General Expenses) olarak adlandırılırlar. Bu masraflar, İdare Masrafları, Satış Masrafları ve Genel İşletme Giderlerin toplanması sonucunda Maliyet hesaplanır. GİG - Genel işletme Giderleri olarak tanımlanır. Yaygın kullanılan maliyet kavramları 25 26 1. Maliyetler bilinirse, satış fiyatları belirlenebilir, rekabet durumu, fiyat teklifi, işgücü, malzeme maliyetleri bilinir, hissedarlara ve kredi kuruluşlarına bilgi verilir, firma geleceği tahmin edilir. 2. İşletmelerde kontrol aracı olarak kullanılabilir. 3. İşletmeler yatırım planları, satın alma bütçelerini oluşturabilir. 4. Yeni ve eski teknoloji yatırımlarının farkı maliyetlerle kolay kıyaslanır. (V, HSS,CBN,PCD gibi) Maliyet hesaplamanın amaçları Sabit Giderler Üretim miktarı (faaliyet hacmi) nden bağımsız olan maliyetlerdir. Diğer bir deyişler, Sabit Maliyetler, üretimin artmasından ve azalmasından etkilenmezler. Amortisman giderleri, bakım giderleri, vergiler, sigorta primleri, kira taksitleri (bina kirası ve makine teçhizat kiraları/ leasing), sermaye faizi, bazı idari masraflar, yöneticiler ve hizmetlilerin aylıkları, Ar&Ge giderleri, elektrik, su ve telefon unsabit abonman ücretleri vb., sabit maliyetlerle ilgili tipik örneklerdir. Sabit maliyetler, genellikle endirekt maliyetler olarak ifade edilirler. Toplam sabit maliyetler, üretim dönemi boyunca değişmezler. Ancak üretim miktarı arttıkça, birim sabit maliyet (birim başına düşen sabit maliyet) azalır. Sabit Giderler 27 28 7
Değişken Giderler Üretim miktarına bağlı olarak değişen maliyetlerdir. Birim mamul için gerekli malzemenin sabit olduğu kabul edilirse, malzeme maliyeti, direkt olarak mamul miktarına bağlı olarak değişecek; Üretilen mamul miktarı arttıkça kullanılan malzeme miktarı da artacak, üretim miktarı azaldıkça, gerekli malzeme miktarı da (dolayısıyla tutarı) azalacaktır. Direkt hammadde ve direkt işçilik maliyetleri, tipik değişken maliyetlerdir. Doğrusal (lineer) nitelikteki değişken maliyetler, üretim miktarındaki değişmelere karşı, birim mamul başına aynı miktarda (sabit) kalırlar. Değişken Giderler TL F+ aq aq F 0 Q Sabit (F) ve Değişken Giderler (aq) Toplamı ise; Toplam Giderlerdir. (F+aQ) 29 30 MALİYET YÖNTEMLERİ Ön Maliyet / Tahmini Maliyet Metodu: Herhangi bir malın veya projenin maliyeti önceden hesaplandığı zaman Ön Maliyet söz konusudur. Yeni bir sipariş için fiyat hazırlanmasında veya bir projeye kaynak ayırmak için yapılan hesaplamalar Ön Maliyet niteliğindedir. Tahmini Maliyetler ise, geçmiş dönemlere ait verileri kullanarak, bir takım istatistik metotlar yardımıyla geleceğe ait oluşan maliyetleri tahmin etmektir. Gerek Ön Maliyetler, gerekse tahmini maliyetlerin kesinlik dereceleri yüksek olmayıp, işletmeler için kontrol açısından önem arz etmezler Fiili Maliyet Metodu: Kesin veya Gerçekleşen Maliyet olarak da ifade edilir. Üretim fiilen tamamlandıktan sonra hesaplanan maliyet, fiili ve kesin rakamlara dayanır. Bu maliyet metodunda, üretimin çeşitli safhalarında fiilen oluşan maliyetler esas alınır. 31 32 8
Standart Maliyet Metodu: Bu metotta maliyetler bilimsel esaslara dayanarak hesaplanırlar ve işletmedeki mevcut şartlar altında olması istenen maliyetlerdir. Standartlar, maliyet derecelerine göre sınıflandırılabilir: Normal Standartlar: Belirli bir dönemde normal şartlar altındaki fiyatlara ve üretim seviyesine göre hesaplanan standartlardır. Fiyatlar değişmez kabul edilir. İdeal standart: İşletmenin hedeflenen ideal kapasitede çalışması halinde ulaşılacak üretim seviyesinin esas alındığı ve üretim faktörlerinin fiyatlarının en düşük seviyede olduğu takdirde belirlenen standartlardır. Temel ve beklenen standartlarda vardır. Tam ve Kısmi Maliyet Metodu: İmalatla ilgili bütün maliyetler (sabit ve değişken) birim maliyete yüklendiği takdirde Tam Maliyet ten bahsedilir. Bu maliyet metodu, üretimde çok kullanılır. Kısmi Maliyet Metodu nda; imalat maliyetlerine sadece değişken maliyetler hesabına devredilir. Bu metot, Değişken (Direkt) maliyet Sistemi olarak da bilinir. 33 34 Safha Maliyet Metodu Safha maliyeti, genellikle seri imalat şeklinde, birbirini izleyen çeşitli safhalarda üretim yapan işletmelerde uygulanır. Meşrubat, otomotiv, beyaz eşya, çimento vb. işletmeleri çok rastlanan örneklerdir. Bu işletmelerde birim maliyeti bulmak için; her safhadaki maliyetlerin toplamı, o safhada üretilen mal miktarına bölünür. (x) safhasindaki toplam maliyet BirimMaliyet (x) safhasinda üretilen mal miktari 35 Sipariş Maliyeti Metodu: İmalat, siparişe göre yapıldığı takdirde, her siparişin maliyeti ayrı ayrı hesaplanmalıdır. Siparişle direkt olarak ilgili olan maliyetler (işçilik ve malzeme), siparişe aynen yüklenir; Siparişle direkt olarak ilgili olmayan Genel İmalat Maliyetleri (GİM), siparişe götürü usullerle yüklenir. Bu götürü usuller genellikle yüzdeler şeklindedir. Bu metot, sipariş ve parti üretimi yapan bütün işletmelerde uygulanır 36 9
Maliyet çeşitleri a.malzeme Maliyeti Malzeme tabiri ile üretim amacıyla kullanılan her türlü madde kastedilmektedir. Malzeme, mamulün içindeki bir madde olabileceği gibi (direkt malzeme), mamulün imalatında kullanılan makineleri temizlemek için kullanılan maddelerde olabilir (endirekt malzeme). b.işgücü Maliyeti Bu maliyetler, işçilik, ücret, maaş, prim, ikramiye, tazminat, SGK işveren hissesi, tatil ücreti vb. şeklinde olabilir. İşverenin (işletme sahibi), işyerinde bizzat çalışması durumunda, çalışması karşılığında müteşebbis ücreti olarak bir ücretin hesaplara eklenmesi de işgücü maliyeti niteliğindedir. Maliyet çeşitleri - 2 c.amortisman Maliyeti İşletmelerde bir yıldan daha uzun süreli kullanılan sabit kıymetlerin (bina, makine, teçhizat) aşınma ve eskimeleri; sebebiyle ortaya çıkan maliyet, Amortisman Maliyeti olarak adlandırılır. Bu sabit kıymetler kira karşılığı kullanıldığı takdirde, amortisman maliyeti yerine Kira Maliyeti ortaya çıkacaktır. d.sermaye Maliyeti Sermaye temin etmek için katlanılan maliyetler olup, en önemlisi faiz dir. Bankaların kredi işlemlerinde müşterilerinden aldıkları komisyon da bu sınıfa girer. Sermaye maliyeti hesaplanırken, yalnız yabancı kaynaklar için katlanılan faizin değil, kullanılan öz kaynaklar için de belirli bir faiz oranının düşünülmesi, maliyetlerin sağlıklı bir şekilde hesaplanabilmesi açısından uygun olacaktır. 37 38 39 10