T.C. KAHRAMANMARAŞ SÜTÇÜ İMAM ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ COĞRAFYA ANABİLİM DALI GAZİANTEP TE KUYU SULARI KİRLİLİĞİNİN İNSAN SAĞLIĞI ÜZERİNE ETKİLERİ RAMAZAN BALKANLIOĞLU YÜKSEK LİSANS TEZİ KAHRAMANMARAŞ TEMMUZ 2008 I
T.C. KAHRAMANMARAŞ SÜTÇÜ İMAM ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ COĞRAFYA ANABİLİM DALI GAZİANTEP TE KUYU SULARI KİRLİLİĞİNİN İNSAN SAĞLIĞI ÜZERİNE ETKİLERİ Danışman: Yrd. Doç. Dr. Ersin Kaya SANDAL Ramazan BALKANLIOĞLU YÜKSEK LİSANS TEZİ KAHRAMANMARAŞ TEMMUZ 2008 II
KAHRAMANMARAŞ SÜTÇÜ İMAM ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ COĞRAFYA ANABİLİM DALI GAZİANTEP TE KUYU SULARI KİRLİLİĞİNİN İNSAN SAĞLIĞI ÜZERİNE ETKİLERİ Ramazan BALKANLIOĞLU YÜKSEK LİSANS TEZİ Kod No : Bu Tez 31 / 07 / 2007 Tarihinde Aşağıdaki Jüri Üyeleri Tarafından Oy Birliği/Oy Çokluğu ile Kabul Edilmiştir. Yrd. Doç. Dr. Ersin Kaya Yrd. Doç. Dr. Mehmet Yrd. Doç. Dr. Ahmet SANDAL GÜRBÜZ YENİKALE DANIŞMAN ÜYE ÜYE Yukarıdaki imzaların adı geçen öğretim üyelerine ait olduğunu onaylarım. Prof. Dr. Ahmet Hamdi AYDIN Enstitü Müdür Vekili Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hükümlere tabidir. III
KAHRAMANMARAŞ SÜTÇÜ İMAM ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ COĞRAFYA ANABİLİM DALI ÖZET YÜKSEK LİSANS TEZİ GAZİANTEP TE KUYU SULARI KİRLİLİĞİNİN İNSAN SAĞLIĞI ÜZERİNE ETKİLERİ Ramazan BALKANLIOĞLU Danışman: Yrd. Doç. Dr. Ersin Kaya SANDAL Yıl: 2008, Sayfa: 11 + 58 Jüri: Yrd. Doç. Dr. Ersin Kaya SANDAL : Yrd. Doç. Dr. Mehmet GÜRBÜZ : Yrd. Doç. Dr. Ahmet YENİKALE Bu çalışma Gaziantep şehri, Şehitkâmil merkez ilçe sınırları içerisinde yer alan Değirmiçem, Sarıgüllük ve Batıkent Mahallelerinde yer alan klorsuz kuyu sularında Nitrat, Nitrat Azotu, Kadmiyum ve Koliform içeriklerinin araştırılması amacıyla yapılmıştır. Bu amaçla, araştırma alanı içerisinde seçilmiş kuyulardan; 29.01.2007, 28.07.2007 ve 28.11.2007 tarihlerinde toplam 27 kuyudan su örneği alınmıştır. Bu su örneklerinde Nitrat, Nitrat Azotu, Kadmiyum ve Koliform analizi yapılmıştır. Elde edilen bulgulara göre, Nitrat Oranı 9,69 25,4 mg/l arası, Nitrat azotu 2,15 5,7 mg/l arası, Kadmiyum 0,014 1,34 mg/l arası, Koliform ise 0 240 mg/l arasında saptanmıştır. Elde edilen sonuçlarda Nitrat Azotu ve Kadmiyum, numunelerin tamamında, TSE 266, AB 1998 ve EPA 2002 içme suyu kıstaslarına göre oldukça yüksek çıkmıştır. Analiz sonuçları ile jeolojik yapı, kimyasal gübre kullanımı, nüfus artışı ve yağış ilişkisi değerlendirilmektedir. Kirliliğin fazla olduğu kuyu sularının içilmesini engelleyecek tedbirlerin alınması insan sağlığı açısından gereklidir. Anahtar Kelimeler: Su Temini, Tarımsal Arazi, Gübre, Jeolojik Yapı, Yağış, Kuyu Suyu, Nitrat Azotu, Kadmiyum, Koliform, Hastalık. IV
DEPARTMENT OF GEOGRAPHY INSTITUTE OF SOCIAL SCIENCES UNIVERSITY OF KAHRAMANMARAŞ SÜTÇÜ İMAM ABSTRACT MA THESIS THE IMPACTS OF THE WELLWATER POLLUTION ON HUMAN HEALTH IN GAZIANTEP Ramazan BALKANLIOĞLU Supervisor: Assist. Prof. Dr. Ersin Kaya SANDAL Year: 2008, Pages: XI + 58 Jury: Assist. Prof. Dr. Ersin Kaya SANDAL : Assist. Prof. Dr. Mehmet GÜRBÜZ : Assist. Prof. Dr. Ahmet YENİKALE The aim of this study is conducting research on Nitrate, Nitrogen of Nitrate, Cadmium and Caliform substances in the water of the wells in Degirmicem, Sarigulluk and Batikent neighborhoods where are the parts of Sehitkamil district. To conduct this research, water samples were taken from 27 wells in the mentioned neighborhoods. In this water samples, nitrate, nitrogen of nitrate, cadmium and caliform were analyzed. According to the results of this analysis, it is determined that Nitrate level is between 9,69-25,4 mg/l, Nitrogen of Nitrate level is between 2,15-5,7 mg/l, Cadmium level is between 0,014-1,34 mg/l, and Coliform level is between 0-240 mg/l. These findings indicate that: Nitrogen of Nitrate and Cadmium levels are substantially high in all of the samples according to the drinking water criteria of TSE 266, AB 1998 and EPA 2002. In the study,the revelatıon ship of the results of this analysis, geological structure, using chemical fertilizer, the raising of population, and raining are presented. Because human health must be protected, ıt must be prevented to drink the water from the wells which has more pollution. Keywords: Water Supply, Agriculturelfield, Fertilizer, Geological Structure, Precipitation, Well Water, Nitrogen of Nitrage, Cadmium, Coliform, İllness. V
ÖNSÖZ Gaziantep te Kuyu Suları Kirliliğinin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri adlı bu çalışma 2005 2008 yılları arasında yüksek lisans tezi olarak hazırlanmıştır. Bu çalışma Gaziantep ili Şehitkâmil belediye sınırları içerisinde yer alan, Değirmiçem, Sarıgüllük ve Batıkent mahallelerini kapsamaktadır. Önceleri tarım arazisi olarak kullanılan fakat günümüzde yerleşmeye açılan bu mahallelerdeki klorsuz kuyu sularındaki, Kadmiyum(CD), Nitrat, Nitrat Azotu(NO3) ve Koliform içeriklerinin araştırılması, sonuçların TSE 266 (Türk Standartları Enstitüsü), AB 1998 (Avrupa Birliği), EPA 2002 (ABD Çevre Koruma Ajansı) standartlarına göre uygunluk derecesinin belirlenmesi ve kirliliği etkilediği düşünülen değişik faktörlerle ilişkisinin değerlendirilip insan sağlığı üzerine olan etkilerinin araştırılması bu çalışmanın amacını oluşturmaktadır. Bilindiği üzere su, canlıların yaşaması için hayati öneme sahiptir. En küçük canlı organizmadan en büyük canlı varlığa kadar, bütün biyolojik yaşamı ve bütün insan faaliyetlerini ayakta tutan, sudur. Dünyamızın %70 ini kaplayan su, bedenimizin de önemli bir kısmını oluşturmaktadır. İnsanlığın gelecekteki yaşam kalitesini belirleyecek en önemli faktörlerden birisi olan çevre kirliliği kapsamındaki su kirliliği her geçen gün daha da önem kazanmaktadır. Su ihtiyacını yüzeysel sular ve yeraltı su kaynaklarından temin eden insanoğlu, bilimin ve teknolojinin hızla ilerlemesine karşın kendisi için vazgeçilmez yaşam kaynağı olan suyu her geçen yıl kirleterek yok etmektedir. Bunun sonucu olarak da kanser, egzama, üst solunum yolu iltihabı, tifo, kolera, mavi bebek hastalığı ve dizanteri gibi birçok hastalığa yol açtığı düşünülmektedir. Bu çalışmada coğrafyanın mekânsal dağılış ve nedensellik ilkeleri ile biyoloji ve kimya bilimlerinin yöntem ve teknikleri kullanılarak, kuyu suları kirliliği sonuçları ortaya konmaya çalışılmıştır. Bu amaç doğrultusunda kuyu suyu kirliliği ile jeolojik yapı, aşırı gübre kullanımı, hava kirliliği, sanayileşme ve nüfus artışı arasında bir ilişki olup olmadığı bilimsel çerçevede neden ve sonuçlara dayandırılarak incelenmektedir. Su kirliliğinin nedenlerinin başında endüstriden ve tarımsal faaliyetlerden kaynaklanan kirlenmelerin geldiği düşünülmektedir. Aşırı kimyasal gübre kullanımı sonucu, suların, nitrat (NO3) ve nitrat azotu kirliliği ön plana çıkarken, sanayileşmenin etkisi ile de şehirlerde kadmiyum (CD) kirliliği ön plana çıkmaktadır. Nitrat tarımsal üretimde kullanılan gübrelerin içerisinde yer almaktadır. Nitratlı gübreler gün geçtikçe artan miktarlarda tarımsal alanlarda kullanılmakta ve yağışlarla topraktan yer altına sızmaktadır. Sanayi atıkları ise kontrolsüzce toprağa verilmekte ve sularda kansere neden olan kadmiyum birikmesine neden olmaktadır. Nitrat, Nitrat Azotu ve Kadmiyum gibi insan sağlığına zararlı maddeler koşullara göre değişen miktarda, yıkanarak toprak derinliğine hareket etmekte ve bir bölümü yeraltı ve yüzey sularına karışmaktadır. Hem tarım hem de sanayi şehri olan Gaziantep te nüfusun giderek artış göstermesi su ihtiyacının artmasına neden olmaktadır. Su kaynaklarının yetersiz oluşu insanları kuyu sularına yöneltmektedir. İnsanların kuyu suları hakkında pek fazla bilgisinin olmayışı ve Gaziantep te bugüne kadar kapsamlı bir bilimsel çalışmanın bulunmaması böyle bir çalışmanın yapılmasına neden olmaktadır. Tez on bölümden oluşmaktadır. Bu bölümlerde araştırma alanının genel coğrafi özellikleri, araştırmada kullanılan yöntem ve teknikler, araştırma yapılan mahallelerin seçiliş nedeni, örnek alınan kuyuların özellikleri, kuyu sularının analiz edilmesi ve değerlendirilmesi, kirliliğe etki eden faktörlerin değerlendirilmesi, analiz sonuçlarının VI
araştırma alanında görülen hastalıklarla ilişkisinin bulunup bulunmadığının test edilmesi ve son bölümde ise sorunlar ve çözüm önerileri ortaya konmaktadır. Tez konusunun belirlenmesinde ve çalışmanın bitimine kadar geçen süre içerisinde düşünceleri ve eleştirileri ile çalışmaya yön ve destek veren danışman hocam Yrd. Doç. Dr. Ersin Kaya SANDAL a ve bölümdeki diğer kıymetli hocalarıma teşekkür ederim. Çalışmalarımıza desteklerini esirgemeyen, GASKİ genel müdür yardımcısı Akif BİNDAL Bey e, GASKİ tesis müdürü Mehmet KIN bey ve çalışma arkadaşlarına, elde edilen analizlerin yorumlanmasında değerli fikirlerini esirgemeyen Gaziantep Üniversitesi Biyoloji Bölümü Başkanı Prof. Dr. Saadet SAYGIDEĞER hanımefendiye ve bölümdeki diğer hocalarımıza teşekkür etmeyi bir borç bilirim. Ayrıca, bugünlere gelmemde maddi-manevi büyük emek sarf eden, değerli annem, Meniş BALKANLIOĞLU na sonsuz şükranlarımı arz etmeyi bir borç bilirim. VII
İÇİNDEKİLER ÖZET...I ABSTRACT...II ÖNSÖZ......III İÇİNDEKİLER...V KISALTMALAR LİSTESİ...VII ŞEKİLLER LİSTESİ...VIII GRAFİKLER LİSTESİ......IX FOTOĞRAFLAR LİSTESİ...X ÇİZELGELER LİSTESİ...XI 1. GİRİŞ......1 1.1. Araştırma Alanının Konumu, Sınırları ve Başlıca Özellikleri......1 1.2. Araştırmanın Amacı, Kapsamı ve İzlenen Yöntem...........4 1.3. Dünyada ve Ülkemizde Yapılan Örnek Çalışmalar.........6 2. ARAŞTIRMA ALANININ GENEL ÖZELLİKLERİ........8 2.1.Araştırma Alanının Fiziki Özellikleri.......8 2.1.Topografik Özellikleri..........8 2.2.Jeolojik Özellikleri...........8 2.3.İklim Özellikleri.......... 11 2.4.Hidrografik Özellikleri..............13 2.2.Araştırma Alanının Beşeri Özellikleri...13 2.1. Nüfus ve Eğitim Özellikleri......18 2.2. Yerleşim Özellikleri........20 2.3. Ekonomik Özellikleri........25 3. ARAŞTIRMA ALANI OLARAK SEÇİLEN MAHALLELERİN SEÇİLİŞ AMACI VE ÖZELLİKLERİ......27 4. MATERYAL VE METOT...29 5. ARAŞTIRMA ALANINDAKİ KUYU SULARININ FİZİKSEL, KİMYASAL VE BAKTERİYOLOJİK ANALİZ SONUÇLARI.....30 6. ANALİZ EDİLEN KUYU SULARININ TSE 266, EC 1998 VE EPA-2002 YE GÖRE DEĞERLENDİRİLMESİ......32 VIII
6.1. Değirmiçem Mahallesi Klorsuz Kuyu Suyu Analiz Sonuçları...32 6.2. Sarıgüllük Mahallesi Klorsuz Kuyu Suyu Analiz Sonuçları...36 6.3. Batıkent Mahallesi Klorsuz Kuyu Suyu Analiz Sonuçları...40 7. ANALİZ SONUÇLARI İLE KİRLİLİĞE ETKİSİ OLDUĞU DÜŞÜNÜLEN BAZI FAKTÖRLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ...44 7.1. Analiz Sonuçları İle Kuyu Suları Kirliliği- Jeolojik Yapı İlişkisinin Değerlendirilmesi...44 7.2. Analiz Sonuçları İle Kuyu Suları Kirliliği - Aşırı Kimyasal Gübre Kullanımı İlişkisinin Değerlendirilmesi...44 7.3. Analiz Sonuçları İle Kuyu Suları Kirliliği Evsel ve Sanayi Atıkları İlişkisinin Değerlendirilmesi...45 7.4 Analiz Sonuçları İle Kuyu Suları Kirliliği Hızlı Nüfus Artışı İlişkisinin Değerlendirilmesi...45 7.5. Analiz Sonuçları İle Kuyu Suları Kirliliği - Yağış İlişkisinin Değerlendirilmesi...46 8. ARAŞTIRMA SONUCU ORTAYA ÇIKAN ZARARLI MADDELERİN DEĞERLENDİRİLMESİ........49 9. ANALİZ SONUCU ELDE EDİLEN BULGULAR İLE ARAŞTIRMA ALANINDA GÖRÜLEN HASTALIKLARIN KARŞILAŞTIRILMASI......51 10. SONUÇ VE ÖNERİLER.........52 Genel Değerlendirme....52 Başlıca Sorunlar ve Çözüm Önerileri......53 KAYNAKÇA......56 ÖZGEÇMİŞ...... IX
KISALTMALAR LİSTESİ Cd NO3 ÇOB DSİ GASKİ GAOSB GİSM MTA SB TSE TÜİK WHO : Kadmiyum : Nitrat : Çevre ve Orman Bakanlığı : Devlet Su İşleri : Gaziantep Su Kanalizasyon İşleri : Gaziantep Organize Sanayi Bölgesi : Gaziantep İl Sağlık Müdürlüğü : Maden Tetkik Arama : Sağlık Bakanlığı : Türk Standartları Enstitüsü : Türkiye İstatistik Kurumu : Dünya Sağlık Örgütü X
ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil 1.1. Araştırma Alanının Lokasyon Haritası...2 Şekil 2.1. Araştırma Alanının Topoğrafya Haritası...9 Şekil 2.2. Araştırma Alanının Jeoloji Haritası...10 Şekil 3.1. Araştırma Alanında Yer Alan Mahallelerin Dağılış Haritası...28 Şekil 6.1. Değirmiçem Mahallesi Numune Alınan Kuyuların Dağılış Haritası...35 Şekil 6.2. Sarıgüllük Mahallesi Numune Alınan Kuyuların Dağılış Haritası...39 Şekil 6.3. Batıkent Mahallesi Numune Alınan Kuyuların Dağılış Haritası...43 XI
GRAFİKLER LİSTESİ Grafik 2.1. Gaziantep Şehrinin Sıcaklık ve Yağış Grafiği...11 Grafik 2.2. Gaziantep Şehrinin Ortalama Sıcaklık ve Yağış Grafiği...12 Grafik 2.3. Gaziantep Şehri Nüfus Artış Grafiği...13 Grafik 2.4. Araştırma Alanının Yer Aldığı Şehitkamil İlçesi Nüfus Artış Grafiği...15 Grafik 2.5. Araştırma Alanının Yer Aldığı Şehitkâmil İlçesi Nüfusun Yaş Gruplarına Dağılış Grafiği...16 Grafik 2.6. Araştırma Alanının Yer Aldığı Şehitkâmil İlçesi Nüfusun Cinsiyet Dağılış Grafiği...17 Grafik 2.7. Değirmiçem Mahallesi Eğitim Düzeyi Grafiği...19 Grafik 2.8. Sarıgüllük Mahallesi Eğitim Düzeyi Grafiği...20 Grafik 2.9. Değirmiçem Mahallesinde Çalışan Nüfusun Sektörel Dağılımı...26 Grafik 2.10. Sarıgüllük Mahallesinde Çalışan Nüfusun Sektörel Dağılımı...26 Grafik 6.1. Çakmak Apartmanı Kuyu Suyu Kirlilik Grafiği.(Değirmiçem)...32 Grafik 6.2. Kabalcıoğlu Apartmanı Kuyu Suyu Kirlilik Grafiği.(Değirmiçem)...33 Grafik 6.3. Mavi Köşk Apartmanı Kuyu Suyu Kirlilik Grafiği.(Değirmiçem)...34 Grafik 6.1. Yüce Apartmanı Kuyu Suyu Kirlilik Grafiği.(Sarıgüllük)...36 Grafik 6.2. Ercan Apartmanı Kuyu Suyu Kirlilik Grafiği.(Sarıgüllük)...37 Grafik 6.3. Güleç Apartmanı Kuyu Suyu Kirlilik Grafiği.(Sarıgüllük)...38 Grafik 6.1. Mizar Apartmanı Kuyu Suyu Kirlilik Grafiği.(Batıkent)...40 Grafik 6.2. Habeşevler Apartmanı Kuyu Suyu Kirlilik Grafiği.(Batıkent)...41 Grafik 6.3. Çavuş Apartmanı Kuyu Suyu Kirlilik Grafiği.(Batıkent)...42 Grafik 8.1. Kadmiyumun Çözünürlüğü...49 XII
FOTOĞRAFLAR LİSTESİ Foto 1.1 Gaziantep İli Uydu Görüntüsü...3 Foto 1.2. Şehitkamil Merkez İlçe Görüntüsü...3 Foto 2.1. Değirmiçem Mahallesi Uydu Görüntüsü...21 Foto 2.2. Sarıgüllük Mahallesi Uydu Görüntüsü...21 Foto 2.3. Batıkent Mahallesi Uydu Görüntüsü...22 Foto 2.4. Batıkent Mahallesinde Alt Katı İşyeri Üst Katı Konut Olan Bir Apartman...22 Foto 2.5. Sarıgüllük Mahallesi Ali Nadi Ünler Bulvarından Bir Görünüm...23 Foto 2.6 Değirmiçem Mahallesi Prof. Muammer Aksoy Bulvarından Bir Görünüm...23 Foto 2.7. Batıkent Mahallesinde Yer Alan Sağlıklı Yaşam Yürüyüş Parkından Bir Görünüm...24 Foto 2.8. Sarıgüllük ve Değirmiçem Mahallelerinde Yer Alan 100. Yıl Parkı...24 Foto 3.1. Araştırma Alanında Yer Alan Mahallelerin Uydu Görüntüsü...28 Foto 4.1. Kimyasal, Fiziksel ve Mikrobiyolojik Su Analizi Yapılan UV/Visible Spektrofotometre Laboratuar Cihazları...29 Foto 5.1. Nitrat Tayininde Kullanılan Çözeltiler...30 Foto 5.2. Su Analizi Yapılan Laboratuardan Görüntüler...30 Foto 5.3. Su Analizi Yapılan Laboratuardan Görüntüler...31 Foto 6.1. Değirmiçem Mahallesi Uydu Görüntüsü...35 Foto 6.2. Sarıgüllük Mahallesi Uydu Görüntüsü...39 Foto 6.3. Batıkent Mahallesi Uydu Görüntüsü...43 XIII
ÇİZELGELER LİSTESİ Çizelge 2.1. Kuyu Suyu Örnek Numune Alımı Yöntemi Çizelgesi...5 Çizelge 2.2. Kuyu Suyu Analiz Sonuçlarının Değerlendirileceği Kıstas Tablosu...6 Çizelge 2.3. Klorsuz Kuyu Suyu Numunelerinin Alındığı Kuyu Adresleri ve Özellikleri...7 Çizelge 2.4. Gaziantep şehrinin 2007 Yılı Sıcaklık Çizelgesi...11 Çizelge 2.5. Gaziantep Şehrinin Ortalama Sıcaklık ve Yağış Durumu...12 Çizelge 2.6. Gaziantep Şehrinde Nüfusun Gelişimi...13 Çizelge 2.7 Araştırma Alanının Yer Aldığı Şehitkâmil İlçesinde Nüfusunun Gelişimi.14 Çizelge 2.8. Araştırma Alanının Yer Aldığı Şehitkâmil İlçesi Şehir-Köy Nüfusu, Nüfus Oranı ve Artış Hızı...17 Çizelge 2.9. Araştırma Alanının Okuma-Yazma Durumu...18 Çizelge 2.10. Araştırma Alanının Eğitim Durumu...19 Çizelge 2.11. Araştırma Alanında Çalışan Nüfusun Sektörel Dağılımı...25 Çizelge 6.1. Çakmak Apartmanı Kuyu Suyu Sonuçları Değerlendirme Tablosu...32 Çizelge 6.2. Kabalcıoğlu Apartmanı Kuyu Suyu Sonuçları...33 Çizelge 6.3. Mavi Köşk Apartmanı Kuyu Suyu Sonuçları...34 Çizelge 6.4. Yüce Apartmanı Kuyu Suyu Sonuçları...36 Çizelge 6.5. Ercan Apartmanı Kuyu Suyu Sonuçları...37 Çizelge 6.6. Güleç Apartmanı Kuyu Suyu Sonuçları...38 Çizelge 6.7. Mizar Apartmanı Kuyu Suyu Sonuçları...40 Çizelge 6.8. Habeşevler Apartmanı Kuyu Suyu Sonuçları...41 Çizelge 6.9. Çavuş Apartmanı Kuyu Suyu Sonuçları...42 Çizelge 7.1. Araştırma Alanında Yer Alan Kuyuların Toplu Analiz Sonuçları...47 Çizelge 7.2. Gaziantep İli İçme Suyu Arıtma Tesisleri Kimya Laboratuarı Aylık Ortalama Analiz Raporu...48 Çizelge 9.1. Araştırma Alanında Görülen Bazı Hastalıkların Sayısal Veri Tablosu...51 XIV
1. GİRİŞ Ramazan BALKANLIOĞLU 1.GİRİŞ 1.1. Araştırma Sahasının Konumu, Sınırları ve Başlıca Özellikleri Araştırma alanı, Akdeniz Bölgesi ile Güneydoğu Anadolu Bölgesi arasında geçişi sağlayan bir konumda, 38 28 ve 38º 0 doğu boylamı ile 36º 38 ve 37º 32 kuzey enlemi arasında bulunmaktadır. Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin batısında yer alan Şehitkamil ilçesi 1.250 km²'lik bir alanı kapsar (Şekil 1.1.). İlçenin kuzeyinde Pazarcık, kuzeydoğusunda Yavuzeli, doğusunda Nizip, güneydoğusunda Oğuzeli, güneyinde Şahinbey ve batısında ise Nurdağı ilçesi bulunmaktadır. İlçede başlıca yükseltiler; Sofdağı (1496 m), Dülükbaba (1250 m), Güreniz (1069 m) ve Sam Dağları'dır (1053 m). Küçük akarsular arasında en önemlisi Alleben Deresi'dir. Şehitkâmil ilçesi Gaziantep şehrinin Alleben Deresi ile tabii uzantılarının kuzeyinde kalan bölümü merkez olmak üzere Şehitkâmil adıyla, 3398 sayılı Gaziantep İl'i Merkezinde Şehitkâmil ve Şahinbey adıyla iki ilçe kurulması hakkındaki kanunla, 20.06.1987 tarihinde kurulmuş ve 19.09.1988 tarihinde de merkez ilçe olarak adlandırılmıştır. İlçe "Şehitkâmil" adını, Gaziantep Savunması sırasında 14 yaşında iken şehit edilen "Mehmet Kamil" den almaktadır (Gaziantep İl Yıllığı, 2002). İlçeye bağlı 2 belde, 71 köy ile bu köylere bağlı 22 mezra bulunmaktadır. Şehitkâmil Belediyesi sınırları içerisindeki mahalle sayısı 51'dir. Aktoprak Beldesinde 4, Arıl Beldesinde ise 2 mahalle bulunmaktadır. Toplam mahalle sayısı ise 57'dir. 2007 yılı Genel Nüfus Sayımı sonuçlarına göre ilçenin toplam nüfusu 558.821 olup, bunun 516.520'si ilçe merkezinde, 42.301'i ise belde ve köylerde yaşamaktadır. İlçenin okur yazar oranı % 94'dür (TÜİK, 2008). Yerleşim tipi olarak ise hem Gaziantep şehri hem de Şehitkamil ilçesi toplu dairesel yerleşim özelliği göstermektedir (Foto 1.1., 1.2.). 1
1. GİRİŞ Ramazan BALKANLIOĞLU Şekil 1.1. Araştırma Alanının Lokasyon Haritası Kaynak: Gaziantep Büyükşehir Belediyesi 2
1. GİRİŞ Ramazan BALKANLIOĞLU Foto 1.1 Gaziantep İli Uydu Görüntüsü Kaynak: Gaziantep İl Çevre Durum Raporu (2006) Foto 1.2. Şehitkamil Merkez İlçe Fotoğrafı Kaynak: Şehitkâmil Belediyesi 3
1. GİRİŞ Ramazan BALKANLIOĞLU 1.3. Dünyada ve Ülkemizde Yapılan Örnek Çalışmalar Su kirliliği ve yol açtığı problemlerle ilgili olarak dünyada gerçekleştirilmiş birçok çalışma bulunmaktadır. Vâclav ve arkadaşları (1989: 5 24) "Çekoslovakya da yoğun tarımsal üretim yapılan alanlarda yaptıkları çalışmada farklı bölgelerde kullanılan yeraltı suları ile NO3 (nitrat) yoğunlaşması arasındaki ilişkiyi incelemişler ve Çekoslovakya da yeraltı sularındaki NO3 kirliliğinin üzerinde durulması gereken en ciddi sorunlardan biri olduğunu bildirmişlerdir. Power ve Scheders (1989: 165 187) "Kuzey Amerika da kırsal kesim nüfusunun % 90 ından fazlasının, su ihtiyacını yeraltı sularından sağladığını bu nedenle de yeraltı sularının kirlilik etmenlerinden korunmasının önemini vurguladıktan sonra, geniş alanlarda oluşan NO3 kirliliğinin, daha çok kök bölgesindeki tuz birikimini önlemek amacı ile yapılan sulamalar sonucu oluştuğunu bildirmişlerdir. Bu sonucun ortaya çıkmasında yıllardır gittikçe artan oranda kullanılan azotlu gübrelerin etkili olduğu belirtilmektedir. Logan ve arkadaşları (1980: 16) "Kuzey Amerika da birçok bölgede yaptıkları çalışmalarda azotlu gübre kullanımının artması sonucu yeraltı sularının kirlilik oranında ciddi artış olduğunu tespit etmişlerdir. Ülkemiz sularında Nitrat, Nitrat Azotu (NO3) ve Kadmiyum (CD) kirlenmesi ile ilgili çalışmalar ise çok sınırlı olmakla birlikte konuya ilgi, dünyadaki eğilime paralel bir gelişme izlenmektedir. Kaplan ve arkadaşları (1996: 309 313) Antalya Kumluca Yöresinde aşırı gübre kullanımı sonucu kuyu sularında NO3 kirlenmesinin çok önemli düzeye ulaştığı; 45 mg/l olarak ele alınan sınır değerinin üzerinde NO3 içeren örnek oranının % 50 seviyesinde olduğu saptanmıştır. Aynı zamanda kuyu sularının nitrat içerikleri ile drenaj kanallarındaki NO3 içeriğinin yükseldiğini ve bu yolla hektardan 20 100 kg verim kaybının olduğunu bildirmişlerdir. Kovancı (1979,364) İç Ege Bölgesi sulama sularının bitki besleme açısından nitelikleri ve kimyasal içerikleri üzerine yaptığı araştırmada yeraltı sulama sularında NO3 içeriklerinin genel olarak tehlikeli düzeyde olmadığını toplam 48 adet su örneği içerisinde sadece Selendi (Manisa) ilçesinden alınan su örneğinin diğer su örneklerine göre daha yüksek miktarda (448.3 mg/l) NO3 içerdiğini saptamıştır. Saatçi ve arkadaşları (1998: 137 151) evsel ve endüstriyel atıklarla kirlenmiş Melez çayının kirlenmesini incelemiş ve bu çayın NO3 içeriğinin 83.7 120.9 mg/l arasında bulunduğunu bildirmişlerdir. Yahşi (1981: 661-679) Bursa ovasında açılmış bir sondaj kuyusunda 16 20 mg/l olan NO3 yoğunlaşmasının, gübrelemenin yapıldığı mevsimlerde 110 150 mg/l e kadar çıktığını tespit etmiştir. 4
1. GİRİŞ Ramazan BALKANLIOĞLU 1.2. Araştırmanın Amacı, Kapsamı ve İzlenen Yöntem Bu araştırmanın amacı, çeşitli nedenlerden dolayı kirlendiği düşünülen yeraltı sularının kirlilik kaynaklarını ortaya çıkarmak, kirlilik düzeyinin araştırma alanı içerisinde göstermiş olduğu lokasyonel dağılışı belirlemek ve elde edilen kirlilik değerlerini çeşitli kriterlere (TSE 266, AB 1998, EPA 2002) göre değerlendirip, bu değerler ile coğrafi faktörler (jeolojik, morfolojik, klimatik vb.) arasındaki ilişkiyi araştırmaktır. Ayrıca bu kirlilik değerleri ile araştırma alanında görülen hastalıklar arasında sebep-sonuç bağlantısını da ortaya koymaktır. Kirlilik düzeyi, Nitrat (NO3), Nitrat Azotu, Kadmiyum (cd) ve Koliform değerleri kapsamında ele alınmaktadır. Araştırma alanı, Şehitkâmil belediye sınırları içerisinde yer alan Değirmiçem, Sarıgüllük ve Batıkent mahallelerini kapsamaktadır. Bu araştırmada, araştırma alanı olarak seçilen mahallelerin (Değirmiçem, Sarıgüllük ve Batıkent) her birinden 3 er adet kaçak, klorsuz kuyu tespit edilmiş ve bu kuyulardan Şubat 2007, Temmuz 2007 ve Kasım 2007 tarihlerinde kuyu suyu numuneleri alınmıştır. Bu sular içerisindeki, Nitrat (NO3), Nitrat Azotu, Kadmiyum (cd), ve Koliform değerleri tespit edilmiş ve elde edilen değerler dönemler itibarıyla birbiriyle karşılaştırılmıştır. Bu araştırmada, kuyu sularından numune almada TSE (Türk Standartları Enstitüsü) nin (Çizelge 2.1.), elde edilen sonuçların değerlendirilmesinde ise TSE 266 (Türk Standartları Enstitüsü), AB 1998 (Avrupa Birliği), EPA 2002 (ABD Çevre Koruma Ajansı) kriterleri temel alınmıştır (Çizelge 2.2.). Çizelge 2.1. Kuyu Suyu Örnek Numune Alımı Yöntemi Çizelgesi (2007) Kimyasal Analizler İçin Numune Alma: Kimyasal analizler için en az 2 litre su numunesine ihtiyaç vardır. Su numunesi alınacak şişe renksiz, kokusuz ve temiz olmalıdır. Musluktan 20 dakika kadar su akıtılır. Numune alınacak sise birkaç kez bol su ile çalkalanır. Daha sonra ağzı sıkıca kapatılıp en kısa sürede laboratuara ulaştırılmalıdır. Bu konuda dikkat edilmesi gereken hususlar; su numunesi güneş ışığına maruz kalmamalı, oda sıcaklığında muhafaza edilmelidir. Suyun Adresi: Ayrıca şişelerin üzerine aşağıdaki bilgileri gösteren bir etiket yapıştırılmalıdır: Numunenin Alındığı Tarih: Açıklama : ( Bu kısma suyun daha önce bir işleme tabi tutulup tutulmadığı yazılır.) Bakteriyolojik Analiz Için Numune Alma: Bakteriyolojik analiz için özel arınık (steril) edilmiş numune şişeleri hazırlanmıştır. Su numunesi ancak bu şişelerle alınmaktadır. Bu nedenle kişilerin Gaski Genel Müdürlüğü'ne ya da İçme Suyu Arıtma Tesisleri Şube Müdürlüğü'ne başvurması gerekir. Bu durumda ilgili ekipler istenilen adresten numune alacaklardır. Kaynak: Gaziantep Su Kanalizasyon İşleri Müdürlüğü, 2007 5
1. GİRİŞ Ramazan BALKANLIOĞLU Çizelge 2.2. Kuyu Suyu Analiz Sonuçlarının Değerlendirileceği Kıstas Tablosu KISTASLAR Nitrat ( mg/l) Nitrat Azotu( mg/l) Kadmiyum( mg/l) Koliform(ems-100 ml) TSE-266 50 0 0.005 0 AB-1998 50 0 0.005 0 EPA-2002 50 0 0.001 0 Tarımsal üretimde kullanılan gübreler ve özellikle de kimyasal gübreler suların kirlenmesinde önemli bir paya sahiptir. Gübrelerden kaynaklanan kirlilik daha çok Nitrat (NO3) ve Nitrat Azotu ile ortaya çıkmaktadır. Çünkü Nitrat (NO3), tarımsal üretimde kullanılan gübrelerle gün geçtikçe artan miktarlarda toprakta birikmektedir. Toprakta biriken Nitrat (NO3) yağışlarla birlikte yüzey ve yer altı sularına karışarak suları kirletmektedir (Kaplan vd.,1996:1 2). Araştırma alanı olarak seçilen Değirmiçem ve Sarıgüllük mahallelerinin bulunduğu alanda 1974 yılına kadar, Batıkent mahallesinin bulunduğu alanda ise 1990 yılına kadar yoğun bir şekilde kimyasal gübre kullanılarak tarım yapılmıştır (M. Polat, Görüşme, 8 Şubat 2006). Değirmiçem ve Sarıgüllük mahallelerinin bulunduğu alan 1974 yılından sonra, Batıkent mahallesinin bulunduğu alan ise 1990 yılından sonra yerleşmeye açılmıştır (Gaziantep Büyükşehir Belediyesi, İmar İşleri Müdürlüğü.,2006). Bu yeni yerleşim alanlarında hem GASKİ ye (Gaziantep Su Kanalizasyon İşleri ) kayıtlı, hem de kaçak olarak açılan kuyu suyu kullanımı fazladır. Gaziantep şehrinde GASKİ ye kayıtlı şehir şebekesi haricinde toplam kuyu suyu kullanan abone sayısı 11739 dur (GASKİ, 2007). Bununla birlikte abone olmayan ve suyu kaçak olarak kullanan birçok meskenin bulunduğu bilinmektedir. 1960 yılında yürürlüğe girmiş olan 167 sayılı Yeraltı Suları Hakkında Kanun hükümlerine göre Devlet Su İşleri (DSİ) Genel Müdürlüğü yurdumuzdaki yeraltı sularının araştırılması, kullanılması, korunması, kuyu açılması ve tescili işlemlerinde görevlendirilmiştir.167 sayılı Yeraltı suları hakkındaki kanun çeşitli yeraltı suyu kullanıcılarına bir takım yükümlülükler getirse de istenen düzeyde değildir. DSİ den izin ve belge alınmadan her geçen gün kaçak olarak yeni kuyular açılmaktadır. Aşırı su çekimi sonucu yeraltı su basıncı düşmekte, arazide çökmeler oluşmakta, çekilen suyun kullanımı sonucu birçok hastalıklar görülmekte, hastalıkların tedavisi için her yıl milli servetimizden binlerce ytl harcanmaktadır. 6
1. GİRİŞ Ramazan BALKANLIOĞLU Materyal olarak: 29.01.2007, 28.07.2007 ve 28.11.2007 tarihlerinde tespit edilen kuyulardan alınan klorsuz kuyu suyu örnekleri kullanıldı (Çizelge 2.3.). Çizelge 2.3. Klorsuz Kuyu Suyu Numunelerinin Alındığı Kuyu Adresleri ve Özellikleri (2007) Mahalle Adı Bulvar-Cadde-Sokak Apartman Adı Kuyu No Kuyu Kod Seviyesi (m) Statik Su Seviyesi ortalama (m) Dinamik Su Seviyesi ortalama (m) Değirmiçem Dr. Kemal Ahi Caddesi Kabalcıoğlu 1 740 45 55 Değirmiçem Fevzi Çakmak Bulvarı Çakmak 2 725 60 70 Değirmiçem Ali Fuat Cebesoy Bulvarı Mavi Köşk 3 740 50 65 Sarıgüllük Mecit Barlas Caddesi Ercan 1 755 45 50 Sarıgüllük Ali Nadi Ünler Caddesi Yüce 2 740 60 70 Sarıgüllük Milli Egemenlik Caddesi Salih Güleç 3 750 35 45 Batıkent 71 Nolu Cadde Habeşevler 1 860 90 110 Batıkent 74 Nolu Cadde Çavuş 2 830 145 160 Batıkent 89 Nolu Cadde Mizar 3 840 120 130 7
2. ARAŞTIRMA ALANININ GENEL ÖZELLİKL Ramazan BALKANLIOĞLU 2.1. ARAŞTIRMA ALANININ FİZİKİ COĞRAFYA ÖZELLİKLERİ 2.1.1. Topografik Özellikleri Araştırma alanı Türkiye nin Güney Doğu Anadolu bölgesinin batısında, Gaziantep platosu üzerinde yer almaktadır. Genel itibariyle düz olarak değerlendirilebilecek bir topoğrafik yapıya sahiptir. Şehitkâmil merkez ilçesi Toroslar ın Güneydoğu Anadolu yu çevreleyen yay içerisinde Arap Platolarına geçiş alanında kurulmuştur. Şehir merkezinin deniz seviyesinde yüksekliği 850 m dir. Şehrin batı ve kuzey batısında yer alan Sof dağları doğuya doğru alçalmaktadır. En yüksek tepeleri 1429 m ile Kepekçi ve kuzeyde 1250 m ile Sam ve Dülükbaba tepeleridir. Araştırma alanının güneyinde Şahinbey ve Oğuzeli ilçeleri, Kuzeyinde Yavuzeli ilçesi, Doğusunda Nizip ilçesi, Batısında ise Nurdağ ilçesi yer almaktadır (Şekil 1.1.). Şehitkâmil in güneyinden geçen Alleben deresi vadisinin doğu-batı yönünde uzanması araştırma alanının eğim durumunu şekillendirmiştir. Vadinin kuzey kısmı güney yönünde, güney kısmı ise kuzey yönünde eğimlidir. Araştırma alanının üzerinde yer aldığı düzlük alan ise genelde % 0,5 eğime sahiptir. Şehitkâmil de sıkça rastlanan yassılaşmış tepelerin eğim yönleri kuzeyden güneye doğrudur (Şekil 2.1.). Araştırma alanında topoğrafik eğim kuzey güney yönündedir. Eğimin kuzeygüney yönünde olması yeraltı su akış yönüne de etki etmiştir. Kuzey-Güney yönlü eğim, yeraltı sularının da Kuzey-Güney yönünde akış göstermesine neden olmuştur (M. Polat, Görüşme, 8 Şubat 2006.). 2.1.2. Jeolojik Özellikleri Araştırma alanı jeolojik bakımdan, alt-orta ve üst eosen döneminde oluşmuş kireçtaşı, alt miyosen ve alt-orta oligosen döneminde oluşmuş killi kireçtaşı, orta-üst miyosen döneminde oluşmuş resifal kireçtaşı, alt-orta ve üst paleosen döneminde oluşmuş tebeşirli kireçtaşı ile kuvaternerde oluşmuş eski alüvyondan oluşmaktadır (Şekil 2.2.). Killi kireçtaşı, tebeşirli kireçtaşı ve kireçtaşından oluşan bu formasyon (biçimlenme) yumuşak topografya gösteren killi kireçtaşı ve tebeşirli kireçtaşı şeklinde görülmektedir. Bazı yerlerde ise bu killi ve tebeşirli kireçtaşları yerine kalın tabakalı kireçtaşları gözlemlenmektedir. Killi kireçtaşları beyazımsı, gri, krem, kirli sarı renkli, gevşek, ince-orta tabakalı yer yer marn ara katkılı çok az çört tebeşirli düzeyler içermektedir. Bununla birlikte çalışma alanında yer yer yanal ve dikey olarak fasiyes değişimleri görülmektedir. Yanal ve dikey fasiyes değişimlerinde etkili olan faktör Gaziantep in kuzeyinden geçen ve aktivitesini devam ettiren DAF (Doğu Anadolu Fay Hattı) ile batısından geçen aktif Ölüdeniz yarılımının faaliyetlerinden kaynaklanmaktadır (Gaziantep İl Yıllığı, 2002). Araştırma alanının jeolojik yapısının geçirgen kireçtaşından oluşması yağışların ve yüzey sularının daha kısa sürede yüzeyden yeraltına sızarak yer altı su hacminin artışına neden olmaktadır. Aynı zamanda bu süreç içerisinde toprakta bulunan kimyasal gübre kalıntılarının yer altı sularına karıştığı düşünülmektedir. 8
2. ARAŞTIRMA ALANININ GENEL ÖZELLİKLERİ Ramazan BALKANLIOĞLU ÖZEL İŞARETLER Mahalle Sınırı İzohips Yerleşim Alanı Geniş Yapraklı Ağaçlar Tek Hatlı Demiryolu Şekil 2.1. Araştırma Alanının Topoğrafya Haritası (Devlet Su İşleri Gaziantep İl Müdürlüğü, 2007) 9
2. ARAŞTIRMA ALANININ GENEL ÖZELLİKLERİ Ramazan BALKANLIOĞLU Şekil 2.2. Araştırma Alanının Jeoloji (Yer Yapısı) Haritası (Devlet Su İşleri Gaziantep İl Müdürlüğü, 2007) 10
2. ARAŞTIRMA ALANININ GENEL ÖZELLİKL Ramazan BALKANLIOĞLU 2.1.3. İklim Özellikleri Gaziantep şehrinde Akdeniz iklimi ile Karasal iklim arasında geçiş teşkil eden bir iklim tipi hakimdir. Yazlar sıcak ve kurak, kışlar ise soğuk ve yağışlı geçer (Grafik 2.1.). Şehrin 1975-2006 yılları arası ortalama sıcaklık değeri 15.02 ºC iken, ortalama yağış miktarı 491 mm dir (Çizelge 2.4.). Şehrin 1975-2006 yılları arası ortalama sıcaklık ve yağış grafiğine göre, sıcaklığın en yüksek olduğu ay Temmuz (27.9 ºC), en düşük olduğu ay Ocak ayıdır (3.4 ºC). Yağışın en fazla olduğu ay 88 mm ile Aralık ayı iken, yağışın en az olduğu ay 2 mm ile Temmuz ayıdır (Çizelge 2.4.). Çizelge 2.4. Gaziantep Şehrinin Ortalama Sıcaklık ve Yağış Çizelgesi Aylar O Ş M N M H T A E E K A Ortalama Değerler Sıcaklık 3.4 4.3 8.2 13.3 18.6 24 27.9 27.3 22.8 16.3 9.3 4.9 Yağış 81 83 64 43 22 22 2 3 5 20 58 88 Rasat Süresi: 1975 2006 Kaynak: Gaziantep Meteoroloji İl Müdürlüğü (2007) Ort. Sıcaklık 15.02 Ort. Toplam Yağış 491 mm Şehrin 1975-2006 yılları arası ortalama sıcaklık ve yağış grafiğine göre, sıcaklık ve yağış arasında ters orantı olduğu görülmektedir. Yaz aylarında sıcaklık artarken yağış azalmakta, kışın ise sıcaklık azalırken yağış artmaktadır (Grafik 2.1.). yağış sıcaklık Y ağış (m m ) 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Aylar 35 30 25 20 15 10 5 0 S ıcaklık (C) Grafik 2.1. Gaziantep Şehrinin Ortalama Sıcaklık ve Yağış Grafiği 11
2. ARAŞTIRMA ALANININ GENEL ÖZELLİKL Ramazan BALKANLIOĞLU Araştırma yapılan 2007 yılında ise Gaziantep şehrin yıllık ortalama sıcaklığı 15.9 ºC'dir. 1.8 ºC sıcaklık ortalaması ile en soğuk ay Ocak iken, 29.7 ºC sıcaklık ortalaması ile en sıcak ay Temmuz dur (Çizelge 2.5.). Bugüne kadar tespit edilen en yüksek sıcaklık 44 ºC (13.07.2000) iken, en düşük sıcaklık -13.0 ºC'dir. (02.02.1992). İlin yıllık yağış miktarı 477,7 mm'dir. Yağışlı gün sayısı ise 81'dir ( Çizelge 2.5.). Gaziantep şehrinin genel iklim özelliği, karakteristik Güneydoğu Anadolu step iklim özelliğidir. Yazları sıcak ve kurak, kışları ise soğuk ve yağışlıdır (Grafik 2.2.). Gaziantep şehrinin çok büyük bir bölümü Güneydoğu Anadolu step alanı içinde kalmaktadır. Araştırma alanını olarak seçilen mahallelerin bulunduğu alanda da step iklimi özellikleri görülmektedir (Gaziantep Meteoroloji İl Müdürlüğü). Çizelge 2.5. Gaziantep şehrinin 2007 Yılı Sıcaklık Çizelgesi Aylar O Ş M N M H T A E E K A Yıllık Değerler Sıcaklık 1.8 5.4 9 10.9 21.6 25.7 29.7 29.2 24.6 18.4 10.3 4.8 Yağış 68.3 83.1 31.9 63.7 63.2 1.5 5.1 1.9 0 21.9 45.5 91.6 Kaynak: Gaziantep Meteoroloji İl Müdürlüğü (2007) Yıllık Ort. Sıcaklık 15.9 Yıllık Toplam Yağış 477.7 yağış sıcaklık Y ağ ış (m m ) 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Aylar 35 30 25 20 15 10 5 0 S ıc a k l ı k (C ) Grafik 2.2. Gaziantep Şehrinin 2007 Yılı Sıcaklık ve Yağış Grafiği 12
2. ARAŞTIRMA ALANININ GENEL ÖZELLİKL Ramazan BALKANLIOĞLU 2.1.4. Hidrografik Özellikleri Gaziantep platosunda akarsular az sayıdadır. Arazinin yapısı ve iklim şartları sonucunda, yataklarında sadece şiddetli yağmurlarla birlikte su bulunduran, kuru su vadileri ağı son derece sık ve yaygındır. Kış ve ilkbahar aylarında yağışların etkisiyle akarsular bol su taşırken, yazın, yağışların azalması, buharlaşmanın artması ve arazinin yapısından dolayı su seviyesi değişmekte, hatta birçok akarsu kurumaktadır. Arazinin jeolojik yapısı göl teşekkülüne imkân vermediği gibi, yağışın büyük kısmını yerin altına geçirir. Platonun yüksek yerlerinde yeraltına sızan sular, birleşerek yeraltı sularını oluştururlar. Şehirdeki yeraltı suları, güney ve doğuda bulunan daha alçak yörelerde pınarlar halinde yeryüzüne çıkarlar. Gaziantep te bulunan akarsuların büyük bir bölümü Fırat Nehrine dökülür. Fırat Nehri Gaziantep ile Şanlıurfa ili arasında sınır teşkil etmektedir. Gaziantep şehrinin kuzeyinde yer alan ve kaynağını Sof dağlarından alan bazı akarsular Aksu Nehrine dökülmektedir. Aksu, Ceyhan Nehri akarsu havzası içerisindedir (Gaziantep İl Yıllığı 2002). 2.2. ARAŞTIRMA ALANININ BEŞERİ ÖZELLİKLERİ Araştırma alanını oluşturan Değirmiçem ve Sarıgüllük mahalleleri 1974 yılında Batıkent Mahallesi ise 1990 yılından itibaren yerleşmeye açılmıştır. Bu nedenden dolayı çok eski bir yerleşim yeri olmayan bu mahalleler 1976 ve 1990 yılından sonra nüfuslanmaya başlamıştır. Gaziantep şehrinin, özellikle, 1980 yılından sonra hızlı bir sanayileşme sürecine girmesi, şehir nüfusunun da hızlı bir şekilde artmasına neden olmuştur. Gaziantep şehrinin nüfusu 1960 yılında 124.097 iken, 1970 yılında 227.652 ye, 1980 de 374.290 a, 1990 yılında 603434 e, 2000 yılında 853.513 e, 2007 yılında ise 1.175.042 ye yükselmiştir (Çizelge 2.6.). Bu hızlı nüfus artışının giderek artacağı düşünüldüğünde, şehrin suya olan ihtiyacının da artacağı tahmin edilmektedir. Şehrin 1960 yılı ile 2007 yılları arası nüfusuna bakıldığında nüfusun devamlı arttığı görülmektedir (Grafik 2.3.). Bu hızlı nüfus artışının sürmesi halinde, şehirdeki kaçak ve bilinçsiz kuyu suyu kullanımının artacağı düşünülmektedir. Çizelge 2.6. Gaziantep Şehrinde Nüfusun Gelişimi (1960-2007) 1960 1965 1970 1975 1980 1990 2000 2007 124.097 160.012 227.652 300.882 374.290 603.434 853513 1.175.042 Kaynak: TÜİK (Türkiye İstatistik Kurumu, 2007) 13
2. ARAŞTIRMA ALANININ GENEL ÖZELLİKL Ramazan BALKANLIOĞLU Grafik 2.3. Gaziantep Şehri Nüfus Artış Grafiği (1960-2007) Şehir nüfusundaki bu artış Şehitkâmil ilçesine de yansımıştır. İlçe nüfusu 1985 yılında 164.510, 1990 yılında 218.924 e, 1997 yılında 285.396 ya, 2000 yılında 356.701 e, 2007 yılında ise 516.520 ye yükselmiştir (Çizelge 2.7.). Şehitkâmil ilçe sınırları içerisinde yer alan araştırma alanında da nüfus giderek hızlı bir artış göstermektedir (Grafik 2.4.). Araştırma alanında ki bu nüfus artışının kuyu suyu kullanımını artırdığı düşünülmektedir. Çizelge 2.7 Araştırma Alanının Yer Aldığı Şehitkâmil İlçesinde Nüfusun Gelişimi (1985-2007) 1985 1990 1997 2000 2007 164.510 218.924 285.396 356.701 516.520 Kaynak: TÜİK (Türkiye İstatistik Kurumu, 2007) 14
2. ARAŞTIRMA ALANININ GENEL ÖZELLİKL Ramazan BALKANLIOĞLU Grafik 2.4. Araştırma Alanının Yer Aldığı Şehitkamil İlçesi Nüfus Artış Grafiği (1985 2007) Şehitkâmil ilçesinde yaşayan nüfusun yaş gruplarının dağılımına bakıldığında: 0 14 yaş grubunda (genç nüfus) 201.378 kişi, 15 64 (olgun nüfus) yaş grubunda 335.542 kişi, 65- + yaş grubunda ise 21.901 kişi yaşamaktadır (Grafik 2.5.). Şehitkâmil ilçesinde yaşayan nüfusun cinsiyet dağılımına bakıldığında ise: 0-14 yaş grubunda yaşayan erkek nüfus miktarı 103.266, kadın nüfus miktarı 98.112, 15-64 yaş grubunda bulunan erkek nüfus 168.764, kadın nüfus 166.778, 65-+ yaş grubunda ise 9137 erkek, 12764 kadın nüfus bulunmaktadır (Grafik 2.6.). Araştırma alanında yaşayan ve kuyu suyu kullanan genç nüfus grubuna giren kişilerde, mavi bebek hastalığı olarak adlandırılan ve bebeklerde görülen methemoglobinemia hastalığının görülebileceği, yine genç ve olgun nüfusta kuyu suyu kullanımından dolayı dizanteri, tifo, ishal ve kanser vakalarının artarak devam edeceği düşünülmektedir. 15
2. ARAŞTIRMA ALANININ GENEL ÖZELLİKL Ramazan BALKANLIOĞLU Grafik 2.5. Araştırma Alanının Yer Aldığı Şehitkâmil İlçesi 2007 Yılı Nüfusun Yaş Gruplarına Dağılış Grafiği Kaynak: TÜİK (Türkiye İstatistik Kurumu, 2007) 2000 yılı Şehitkâmil ilçesindeki nüfusun % 86.42 si şehirde, % 13.58 i köylerde yaşamaktadır. Nüfus artış hızı şehirde nüfusunda binde 48.43 iken, köy nüfusunda binde 13.68 olarak gerçekleşmiştir (Çizelge 2.8.). Şehir nüfusunun hızlı artış göstermesi araştırma alanına da yansımaktadır. Bu hızlı nüfus artışı sonucu kuyu suyu kullanımının da artış gösterdiği tahmin edilmektedir. 16
2. ARAŞTIRMA ALANININ GENEL ÖZELLİKL Ramazan BALKANLIOĞLU Çizelge 2.8. Araştırma Alanının Yer Aldığı Şehitkâmil İlçesi 2000 Yılı Şehir-Köy Nüfusu, Nüfus Oranı ve Artış Hızı Şehitkâmil Toplam Şehir Nüfusu Köy Nüfusu Nüfus Oranı Nüfus Artış Hızı (%o) Şehir Köy Şehir Köy 411186 355354 55832 86.42 13.58 48.43 13.68 Kaynak: TÜİK (Türkiye İstatistik Kurumu, 2007) Grafik 2.6. Araştırma Alanının Yer Aldığı Şehitkâmil İlçesi 2007 Yılı Nüfusun Cinsiyet Dağılış Grafiği Kaynak: TÜİK (Türkiye İstatistik Kurumu, 2007) 17
2. ARAŞTIRMA ALANININ GENEL ÖZELLİKL Ramazan BALKANLIOĞLU 2.2.1. Nüfus ve Eğitim Özellikleri Araştırma alanında bulunan mahallelerin nüfus özellikleri 2007 yılı nüfus verileri hazır olmadığından dolayı, 2000 yılı nüfus verilerine göre hazırlanmıştır.2000 yılı nüfus sayımında ise, şu an Batıkent mahallesi olarak geçen alan, köy sınırları içerisinde yer aldığından nüfus verileri bulunmamaktadır (TÜİK, 2008). 2000 yılı Değirmiçem Mahallesi nüfus verilerine bakıldığında toplam nüfusun 11678 olduğu görülmektedir. Bu nüfusun 5725 ini erkek, 5953 ünü kadın nüfus oluşturmaktadır. Mahallenin okuma yazma durumu oldukça yüksektir.11137 kişi okuryazar durumda iken, 541 kişinin okuryazarlığı yoktur (Çizelge 2.9.). 2000 yılı Sarıgüllük Mahallesi nüfus verilerine bakıldığında toplam nüfusun 9918 kişi olduğu görülmektedir. Bu nüfusun 4816 sını erkek, 5102 sini kadın nüfus oluşturmaktadır. Bu mahallenin de okuma yazma durumu oldukça yüksektir.8406 kişi okur-yazar durumda iken, 461 kişinin okur-yazarlığı yoktur (Çizelge 2.9.). Çizelge 2.9. Araştırma Alanının Okuma-Yazma Durumu (2000) Mahalle Cinsiyet Toplam Okuma Yazma Durumu Bilen Bilmeyen Bilinmeyen Değirmiçem Toplam 11678 11137 541 - Erkek 5725 5631 94 - Kadın 5953 5506 447 - Sarıgüllük Toplam 8868 8406 461 1 Erkek 4299 4216 83 - Kadın 4569 4190 378 1 Batıkent Veri Bulunmamaktadır (TÜİK, 2008.). Kaynak: TÜİK (Türkiye İstatistik Kurumu, 2007) 2000 yılı Değirmiçem Mahallesi nüfus verilerine bakıldığında: 2780 kişi ilkokul, 484 kişi ilköğretim,1009 kişi ortaokul, 34 kişi ortaokul dengi meslek okulu,2265 kişi lise, 332 kişi lise dengi meslek okulu ve 1763 kişi yüksek öğretim mezunudur (Çizelge 2.10.). 2000 yılı Sarıgüllük Mahallesi nüfus verilerine bakıldığında: 2170 kişi ilkokul, 391 kişi ilköğretim,796 kişi ortaokul, 27 kişi ortaokul dengi meslek okulu,1697 kişi lise, 222 kişi lise dengi meslek okulu ve 1282 kişi ise yüksek öğretim mezunudur (Çizelge 2.10.). Batıkent mahallesine ait eğitim verileri bulunmamaktadır. Bunun temel nedeni; 2000 yılında Batıkent Mahallesinin bulunduğu alanın İbrahimli köyü sınırları içerisinde bulunduğundan bu mahalleye ait sağlıklı veri bulunmamaktadır. 2007 yılı nüfus sayımı ise sadece nüfusun yapısı ve adres tespitine yönelik olduğundan dolayı bu mahalleye ait eğitim verileri bulunmamaktadır (TÜİK, 2008). Sağlıklı bir veri olmamasına karşın bu mahallenin de eğitim durumunun diğer mahalleler gibi yüksek olduğu tahmin edilmektedir. Araştırma alanında yer alan mahallelerde nüfusun eğitim seviyesinin yüksek olmasına karşı, kuyu suyu kullanımının fazla olmasının nedeninin halkın bu konuda çok fazla bilgi sahibi olmamasından kaynaklandığı düşünülmektedir. 18
2. ARAŞTIRMA ALANININ GENEL ÖZELLİKL Ramazan BALKANLIOĞLU Mahalle Çizelge 2.10. Araştırma Alanının Eğitim Durumu (2000) Cinsiyet Toplam Okul Bitirmeyen İlkokul İlköğretim Ortaokul Lise Yükseköğretim Toplam 2780 2470 2780 484 1043 2597 1763 Değirmiçem Erkek 1334 1190 1334 267 557 1180 1103 Kadın 1446 1280 1446 217 486 1417 660 Toplam 2170 1818 2170 391 823 1919 1282 Sarıgüllük Erkek 1001 885 1001 197 435 927 771 Kadın 1169 933 1169 194 388 992 511 Batıkent Veri Bulunmamaktadır (TÜİK, 2008). Kaynak: TÜİK (Türkiye İstatistik Kurumu, 2007) Araştırma alanı olarak seçilen mahallelerde planlı bir yapılaşma mevcuttur. Şehitkâmil belediyesi sınırları içerisinde yer alan ve yeni yerleşim yerini oluşturan bu mahallelerde genellikle gelir düzeyi ve eğitim seviyesi yüksek olan sanayici, işadamı ve memur gibi meslek gruplarına giren kişiler oturmaktadır. Bu kişilerin büyük bir kısmının eğitim seviyesi yüksektir (Grafik 2.7., 2.8.). Buna rağmen birçok hastalığa yol açtığı bilinen kuyu sularını kullanmaya devam etmelerinin nedeni olarak yeterli bilgiye sahip olmadıkları düşünülmektedir. Grafik 2.7. Değirmiçem Mahallesi Eğitim Düzeyi Grafiği (2000) 19
2.ARAŞTIRMA ALANININ GENEL ÖZELLİKL.Ramazan BALKANLIOĞLU Grafik 2.8. Sarıgüllük Mahallesi Eğitim Düzeyi Grafiği (2000) 2.2.2. Yerleşim Özellikleri 1974 yılında yerleşmeye açılan Değirmiçem ve Sarıgüllük mahallelerinin yanı sıra 1990 yılında yerleşmeye açılan Batıkent Mahallesi Şehitkâmil ilçesinde yeni yerleşim alanlarını oluşturmaktadır. Mahallelerin kurulduğu alan uzun yıllar tarım alanı olarak kullanılmıştır. Topografya bakımından dalgalı düzlüklerden oluşan bir yapıya sahiptir. Yerleşim alanını oluşturan arazinin eğim durumu ise batıdan doğuya doğrudur (Şekil 2.1.). Yerleşim alanının düz ve düze yakın alanlardan oluşması düzenli bir yerleşmenin olmasına olanak sağlamıştır. Geniş cadde ve bulvarlardan oluşan bu mahalleler oldukça düzenli bir yapıya sahiptir (Foto 2.1, 2.2, 2.3.). Bulvar, cadde ve binaların düzenli olmasının yanında, sosyal alanları oluşturan parklar, bahçeler ve dinlenme alanları geniş yer kaplamaktadır. Bu mahallelerde bulunan binaların büyük kısmında alt katlar dükkân, üst katlar ise konut olarak kullanılmaktadır (Foto 2.4, 2.5.). Hastaneler, eğitim binaları, bankalar, alış-veriş merkezleri gibi birçok konutun yer aldığı mahallelerde konutların tamamı betonarmeden yapılmıştır. Yapılan binaların birçoğunda estetiğin ve teknolojinin ön plana çıktığı görülmektedir. Günümüzde de yoğun bir şekilde konut yapılan bu mahallelerde, nüfus, her geçen gün artmaktadır (Foto 2.6, 2.7, 2.8.). 20
2.ARAŞTIRMA ALANININ GENEL ÖZELLİKL...Ramazan BALKANLIOĞLU Foto 2.1. Değirmiçem Mahallesi Uydu Görüntüsü Kaynak: http://harita.turkcebilgi.com (01.10.2007) Foto 2.2. Sarıgüllük Mahallesi Uydu Görüntüsü Kaynak: http://harita.turkcebilgi.com (01.10.2007) 21
2.ARAŞTIRMA ALANININ GENEL ÖZELLİKL...Ramazan BALKANLIOĞLU Foto 2.3. Batıkent Mahallesi Uydu Görüntüsü Kaynak: http://harita.turkcebilgi.com (01.10.2007) Foto 2.4. Batıkent Mahallesinde Alt Katı İşyeri Üst Katı Konut Olan Bir Apartman 22
2.ARAŞTIRMA ALANININ GENEL ÖZELLİKL.Ramazan BALKANLIOĞLU Foto 2.5. Sarıgüllük Mahallesi Ali Nadi Ünler Bulvarından Bir Görünüm Foto 2.6. Değirmiçem Mahallesi Prof. Muammer Aksoy Bulvarından Bir Görünüm 23
2. ARAŞTIRMA ALANININ GENEL ÖZELLİKL Ramazan BALKANLIOĞLU Foto 2.7. Batıkent Mahallesinde Yer Alan Sağlıklı Yaşam Parkından Bir Görünüm Foto 2.8. Sarıgüllük ve Değirmiçem Mahallelerinde Yer Alan 100. Yıl Parkı 24
2. ARAŞTIRMA ALANININ GENEL ÖZELLİKL Ramazan BALKANLIOĞLU 2.2.3. Ekonomik Özellikler Çalışma alanında yer alan nüfusun ekonomik özelliğine bakıldığında: 2000 yılı itibariyle iktisaden faal olan toplam nüfus Değirmiçem mahallesinde 3314 tür. Çalışan bu toplam nüfusun 2698 ini erkekler, 616 sını ise kadınlar oluşturmaktadır Sarıgüllük mahallesinde iktisaden faal olan toplam nüfus 2571 kişidir. Çalışan 2571 kişinin 2129 unu erkekler, 442 sini ise kadınlar oluşturmaktadır (Çizelge 2.11.). Tarım sektörü olarak kabul edilen ziraat, avcılık, ormancılık ve balıkçılık alanında Değirmiçem mahallesinde 39 kişi, Sarıgüllük mahallesinde ise 22 kişi çalışmaktadır. Sanayi sektörü olarak kabul edilen imalat sanayi ve madencilikte ise Değirmiçem mahallesinde 714 kişi, Sarıgüllük mahallesinde ise 662 kişi çalışmaktadır. Hizmet sektöründe ise Değirmiçem mahallesinde 2497 kişi, Sarıgüllük mahallesinde ise 1884 kişi çalışmaktadır (Çizelge 2.11.). Çizelge 2.11. Araştırma Alanında Çalışan Nüfusun Sektörel Dağılımı (2000) Mahallelere Göre Çalışan Nüfus SEKTÖR FAALİYET KOLU CİNSİYET Miktarı Değirmiçem Sarıgüllük TARIM SANAYİ HİZMET Ziraat, Avcılık, Ormancılık, Balıkçılık, Madencilik İmalat Sanayi İnşaat Elektrik, Gaz ve Su Toptan ve Perakende Ticaret Ulaştırma, Haberleşme ve Depolama Mali Kurumlar,Sigorta Toplum Hizmetleri, Sosyal-Kişisel Hizmetler E 41 24 K 0 0 E 712 615 K 52 45 E 68 82 K 4 7 E 11 5 K 5 2 E 841 656 K 85 47 E 89 61 K 9 9 E 281 184 K 83 83 E 649 499 K 367 249 Mesleği Bilinmeyen E 17 3 GENEL TOPLAM Kaynak: TÜİK (Türkiye İstatistik Kurumu, 2007) E 2698 2129 K 616 442 Toplam 3314 2571 25
2.ARAŞTIRMA ALANININ GENELÖZELLİKL RamazanBALKANLIOĞLU Grafik 2.9. Değirmiçem Mahallesinde Çalışan Nüfusun Sektörel Dağılımı (2000) Değirmiçem mahallesinde iktisaden faal olan nüfusun %1 i tarım sektöründe, %22 si sanayi sektöründe, % 77 si ise hizmet sektöründe çalışmaktadır (Grafik. 2.9.). Sarıgüllük mahallesinde ise iktisaden faal olan nüfusun %1 i tarım sektöründe,%26 sı tarım sektöründe, %73 ü ise hizmet sektöründe çalışmaktadır (Grafik. 2.10.). Grafik 2.10. Sarıgüllük Mahallesinde Çalışan Nüfusun Sektörel Dağılımı (2000) 26
3. ARAŞTIRMA ALANI OLARAK SEÇİLEN MAH.AMACI VE ÖZELLİKLERİ Gaziantep şehri su kaynakları bakımından, günümüzdeki tüketime göre, oldukça yetersizdir. Şehir, içme suyunu büyük ölçüde Kahramanmaraş iline bağlı Pazarcık ilçe sınırları içerisinde yer alan Kartalkaya barajından temin etmektedir. Su kaynaklarının yetersiz oluşu, halkın, kuyu suları kirliliği hakkında yeterli bilgi sahibi olmaması, kuyu açma denetimlerinin zayıf olması, 2003 yılına kadar şebeke suyunun pahalı olması, bununla birlikte, kuyu suyunun maliyet bakımından daha ucuz olması şehir genelinde kuyu suyu kullanımını artırmıştır. İyi örnek olacağı düşüncesiyle, Şehitkâmil belediyesi sınırları içerisinde yer alan Değirmiçem, Sarıgüllük ve Batıkent mahalleri çalışmamıza örnek mahalle olarak seçildi (Şekil 3.1., Foto 3.1.). Araştırma için seçilen mahallelerin ana seçiliş amaçlarını şu şekilde sıralayabiliriz: 1- Bu mahallelerin yer aldığı alanın 1974 (Değirmiçem, Sarıgüllük) ve 1990 (Batıkent) yılına kadar aşırı miktarda nitratlı gübre kullanılan tarım arazisi olması. Kullanılan bu gübrelerin içerisinde bulunan ve insan sağlığına olumsuz etki yapan nitrat ve nitrat azotu gibi maddelerin yağan yağışlar sonucu toprağa sızması ve bu sızma sonucu yeraltı sularına karışıp yer altı sularını kirletmesi ( M. Polat, Görüşme, 03 Ekim 2006). 2- Jeolojik (yer yapısı) bakımdan geçirgen bir yapısı olan kireçtaşı formasyonuna (biçimlenme) sahip olması (Şekil 2.2.). 3- Araştırma alanının sanayi tesislerine yakın olması (Şekil 2.1.). 4- Bu alanda yer altı sularının hidrolik eğiminin (akış yönü), sanayi alanından şehre doğru (batıdan doğuya) olması ( M. Polat, Görüşme, 03 Ekim 2006). 5- Kuyu suları kirliliği hakkında insanların yeterli bilgi sahibi olmaması. Her mahallenin 3 farklı alanında klorsuz ve kaçak kuyu tespit edildi. Araştırma alanında yer alan kuyuların dağılışı ve yer tespitinin yapılmasında en önemli etken kuyuların denetimsiz ve klorsuz olmasıdır. Çalışmanın amacına ulaşabilmesi, elde edilen sonuçların daha doğru yorumlanması ve insanlığa faydalı bir eserin ortaya çıkması gibi nedenler bu tür kuyuların araştırılmasını mecbur kılmıştır. Klorsuz kuyu sularının alındığı mahallelerin ortak özelliliği; bu mahallelerde yaşayan nüfusun eğitim seviyesinin yüksek olmasıdır. 2000 yılı nüfus sayımına göre ; bu alanda yaşayan insanların büyük bir kısmının hizmet ve sanayi sektöründe çalışan eğitimli insanlardan oluştuğu görülmektedir (Grafik 2.9.,2.10). Buna rağmen, nüfusun ve yapılaşmanın hızla arttığı bu alanda kuyu suları kullanımı devam etmektedir. Kuyulardan elde edilen sular, içme, sulama ve temizlik işlerinde kullanılmaktadır. Kuyuların derinliği 30 160 metre arası değişiklik göstermektedir. Kuyulardaki su seviyesinin kışın ve ilkbaharda arttığı, yazın ise su seviyesinin düştüğü gözlemlenmektedir. Kuyu sularındaki bu seviye farkının oluşmasının nedeninin ise yağışlar olduğu düşünülebilir. Seçilen kuyuların su sıcaklığı ise mevsimlere göre değişiklik göstermektedir. Kış mevsiminde 4 6 ºC, yazın 15-20 ºC arası, sonbahar mevsiminde ise 10-15 ºC olarak ölçülmüştür. 27
3. ARAŞTIRMA ALANI OLARAK SEÇİLEN MAH.AMACI VE ÖZELLİKLERİ Şekil 3.1. Araştırma Alanında Yer Alan Mahallelerin Dağılış Haritası Kaynak: http://harita.turkcebilgi.com (01.10.2007) Foto 3.1. Araştırma Alanında Yer Alan Mahallelerin Uydu Görüntüsü (2007) Kaynak: http://harita.turkcebilgi.com (01.10.2007) 28
4. MATERYAL VE METOD Ramazan BALKANLIOĞLU 4. MATERYAL VE METOD Araştırmada, 29.01.2007, 28.07.2007 ve 28.11.2007 tarihlerinde, daha önceden tespit edilen ve derinlikleri 30 m - 160 m arasında olan kuyulardan alınan klorsuz kuyu suyu örnekleri materyal olarak kullanılmıştır. Kuyu suyu alımında metot olarak, Türk Standartları Enstitüsü (TSE) standartları yönetmeliği esas alınmıştır. Alınan numunelerin analizi yine TSE standartlarına göre UV/Visible Spektrofotometre Laboratuar Cihazları ile yapılmıştır (Foto 4.1.). Bu çalışmada coğrafyanın mekânsal dağılış ve nedensellik ilkeleri ile biyoloji ve kimya ilimlerinin yöntem ve teknikleri kullanılarak, kuyu suları kirliliği sonuçları ortaya konmaya çalışılmıştır. Bu amaç doğrultusunda kuyu suyu kirliliği ile jeolojik yapı, aşırı gübre kullanımı, sanayileşme ve nüfus artışı arasındaki bir ilişki olup olmadığı bilimsel çerçevede neden ve sonuçlara dayandırılarak incelenmiştir. Foto 4.1. Kimyasal, Fiziksel ve Mikrobiyolojik Su Analizi Yapılan UV/Visible Spektrofotometre Laboratuar Cihazları 29
5. SULARIN FİZİKSEL ANALİZ SONUÇLARI Ramazan BALKANLIOĞLU 5. ARAŞTIRMA ALANINDAKİ KUYU SULARININ FİZİKSEL, KİMYASAL VE BAKTERİYOLOJİK ANALİZ SONUÇLARI Araştırma alanında tespit edilen kuyulardan, 29.01.2007, 28.07.2007 ve 28.11.2007 tarihlerinde, GASKİ den alınan steril (arınık) şişelerle, numuneler TSE standartlarına göre alınmıştır. Alınan numuneler yine TSE standartları gereği belirli süre içerisinde GASKİ su inceleme laboratuarına ulaştırıldı. Alınan numuneler, değişik çözeltiler ve kimyasal maddeler kullanılarak TSE standartlarına göre analiz edilmiştir (Foto 5.1, 5.2, 5.3.). Foto 5.1. Nitrat Tayininde Kullanılan Çözeltiler Foto 5.2. Su Analizi Yapılan Laboratuardan Görüntüler 30
5. SULARIN FİZİKSEL ANALİZ SONUÇLARI Ramazan BALKANLIOĞLU Foto 5.3. Su Analizi Yapılan Laboratuardan Görüntüler 31
6. SULARIN TSE 266, EC 1998..GÖRE DEĞERL..Ramazan BALKANLIOĞLU 6.1. DEĞİRMİÇEM MAHALLESİ KLORSUZ KUYU SUYU ANALİZ SONUÇLARI Değirmiçem mahallesinde yer alan Çakmak apartmanından alınan klorsuz kuyu suyu numunelerinde, Ocak, Temmuz ve Kasım ayında Nitrat oranının, TSE 266 (Türk Standartları Enstitüsü), AB 1998 (Avrupa Birliği) ve EPA 2002 (ABD Çevre Koruma Ajansı) kıstaslarına göre normal düzeyde olduğu görülmüştür (Çizelge 6.1.). Nitrat azotu miktarının ise Ocak ayında 2,89 mg/l, Temmuz ayında 2.18 mg/l, Kasım ayında ise 2,5 mg/l olduğu tahlil sonuçlarında gözlemlenmiştir. TSE 266, AB 1998, EPA 2002 kıstaslarına göre nitrat azotunun 0 (sıfır) olması gerekmektedir (Çizelge 6.1.). Kadmiyum maddesinin ise TSE 266 ve AB-1998 e göre Ocak ayında 174 kat, Temmuz ayında 3 kat, Kasım ayında ise 94 kat fazla olduğu görüldü. EPA 2002 kriterlerine göre ise kadmiyum maddesi Ocak ayında 87 kat, Temmuz ayında 1,5 kat, Kasım ayında ise 47 kat fazla çıktığı görülmektedir (Çizelge 6.1.). Alınan numunelerin hiçbirisinde koliform maddesine rastlanılmamıştır (Çizelge 6.1.). Çizelge 6.1. Çakmak Apartmanı Kuyu Suyu Sonuçları OCAK TEMMUZ KASIM TSE (1991) AB (1998) EPA (2002) ÇAKMAK Nitrat ( mg/l) 12.8 9.69 11.1 50 50 50 APARTMANI ( 1 ) Nitrat Azotu ( mg/l) Kadmiyum ( mg/l) Koliform (ems-100 ml) 2.89 2.18 2.5 0 0 0 0.87 0.015 0.47 0.005 0.005 0.01 0 0 0 0 0 0 Çakmak apartmanından alınan numunelerde Nitrat Azotu ve Kadmiyum maddesinin, mg/l de, Ocak ayında en yüksek seviyeye ulaştığı, Temmuz ayında ise en düşük seviyede olduğu görülmüştür (Grafik 6.1.). Nitrat Azotu Kadmiyum 3,5 m g/l 3 2,5 2 1,5 2,89 2,18 2,5 1 0,5 0 0,87 0,47 0,015 Ocak Temmuz Kasım Grafik 6.1. Çakmak Apartmanı Kuyu Suyu Kirlilik Durumu 32
6.SULARIN TSE 266, EC 1998..GÖRE DEĞERL...Ramazan BALKANLIOĞLU Değirmiçem mahallesinde yer alan Kabalcıoğlu apartmanından alınan klorsuz kuyu suyu numunelerinde, Ocak, Temmuz ve Kasım ayında Nitrat oranının, TSE 266 (Türk Standartları Enstitüsü), AB 1998 (Avrupa Birliği) ve EPA 2002 (ABD Çevre Koruma Ajansı) kriterlerine göre normal düzeyde olduğu görülmektedir (Çizelge 6.2.). Nitrat azotu miktarının ise Ocak ayında 3,89 mg/l, Temmuz ayında 4,62 mg/l, Kasım ayında ise 4,9 mg/l olduğu tahlil sonuçlarında gözlemlenmiştir. TSE 266 (Türk Standartları Enstitüsü), AB 1998 (Avrupa Birliği), EPA 2002 (ABD Çevre Koruma Ajansı) kriterlerine göre nitrat azotunun 0 (sıfır) olması gerekmektedir. Kadmiyum maddesinin ise TSE 266 ve AB-1998 e göre Ocak ayında 150 kat, Temmuz ayında 5,2 kat, Kasım ayında ise 86 kat fazla olduğu görülmektedir. EPA 2002 kıstaslarına göre ise kadmiyum maddesi Ocak ayında 75 kat, Temmuz ayında 2,6 kat, Kasım ayında ise 43 kat fazla çıktığı görülmektedir (Çizelge 6.2.). Alınan numunelerde temmuz ayında mg/l de 23 koliform maddesine rastlanırken, diğer numuneler temiz çıkmıştır (Çizelge 6.2.). Çizelge 6.2. Kabalcıoğlu Apartmanı Kuyu Suyu Sonuçları OCAK TEMMUZ KASIM TSE AB EPA (1991) (1998) (2002) KABALCIOĞLU Nitrat ( mg/l) 17.2 20.49 21.9 50 50 50 APARTMANI Nitrat Azotu ( mg/l) 3.89 4.62 4.9 0 0 0 ( 2 ) Kadmiyum ( mg/l) 0.75 0.026 0.43 0.005 0.005 0.01 Koliform (ems-100 ml) 0 23 0 0 0 0 Kabalcıoğlu apartmanından alınan numunelerde Nitrat Azotunun mg/l de, Ocak ayında en düşük, Temmuz ayında en yüksek değerde olduğu görüldü. Kadmiyum maddesinin ise mg/l de, Ocak ayında en yüksek seviyeye ulaştığı, Temmuz ayında ise en düşük seviyede olduğu görülmüştür (Grafik 6.2.). Nitrat Azotu Kadmiyum 6 5 4 3,89 4,62 4,9 m g/l 3 2 1 0 0,75 0,43 0,026 Ocak Temmuz Kasım Grafik 6.2. Kabalcıoğlu Apartmanı Kuyu Suyu Kirlilik Durumu 33
6.SULARIN TSE 266, EC 1998..GÖRE DEĞERL...Ramazan BALKANLIOĞLU Değirmiçem mahallesinde yer alan Mavi Köşk apartmanından alınan klorsuz kuyu suyu numunelerinde Ocak, Temmuz ve Kasım ayında Nitrat oranının, TSE 266 (Türk Standartları Enstitüsü), AB 1998 (Avrupa Birliği) ve EPA 2002 (ABD Çevre Koruma Ajansı) kriterlerine göre normal düzeyde olduğu görülmüştür (Çizelge 6.3.). Nitrat azotu miktarının ise Ocak ayında 4,70 mg/l, Temmuz ayında 4,61 mg/l, Kasım ayında ise 3,3 mg/l olduğu tahlil sonuçlarında gözlemlenmiştir. TSE 266 (Türk Standartları Enstitüsü), AB 1998 (Avrupa Birliği), EPA 2002 (ABD Çevre Koruma Ajansı) kriterlerine göre nitrat azotunun 0 (sıfır) olması gerekmektedir. Kadmiyum maddesinin ise TSE 266 ve AB-1998 e göre Ocak ayında 130 kat, Temmuz ayında 17,2 kat, Kasım ayında ise 76 olduğu görülmüştür. EPA 2002 kriterlerine göre ise kadmiyum maddesi Ocak ayında 65 kat, Temmuz ayında 8,6 kat, Kasım ayında ise 38 kat fazla çıktığı görülmektedir (Çizelge 6.3.). Alınan numunelerin hiçbirisinde koliform maddesine rastlanılmadığı gözlemlendi (Çizelge 6.3.). MAVİ KÖŞK APARTMANI ( 3 ) Çizelge 6.3. Mavi Köşk Apartmanı Kuyu Suyu Sonuçları OCAK TEMMUZ KASIM TSE AB EPA (1991) (1998) (2002) Nitrat ( mg/l) 20.8 20.42 14.7 50 50 50 Nitrat Azotu ( mg/l) 4.70 4.61 3.3 0 0 0 Kadmiyum ( mg/l) 0.65 0.086 0.38 0.005 0.005 0.01 Koliform (ems-100 ml) 0 0 0 0 0 0 Mavi Köşk apartmanından alınan numunelerde Nitrat Azotunun mg/l de, Ocak ayında en yüksek, Kasım ayında en düşük değerde olduğu görüldü. Kadmiyum maddesinin ise mg/l de, Ocak ayında en yüksek seviyeye ulaştığı, Temmuz ayında ise en düşük seviyede olduğu görülmüştür (Grafik 6.3.). Nitrat Azotu Kadmiyum m g/l 5 4,5 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 4,7 4,61 3,3 0,65 0,38 0,086 Ocak Temmuz Kasım Grafik 6.3. Mavi Köşk Apartmanı Kuyu Suyu Kirlilik Durumu 34
6.SULARIN TSE 266, EC 1998..GÖRE DEĞERL...Ramazan BALKANLIOĞLU Şekil 6.1. Değirmiçem Mahallesi Numune Alınan Kuyuların Dağılış Haritası Kaynak: http://harita.turkcebilgi.com (01.10.2007) Foto 6.1. Değirmiçem Mahallesi Uydu Görüntüsü Kaynak: http://harita.turkcebilgi.com (01.10.2007) 35