Tedarik Zinciri Yönetimi -Tedarik Zinciri Ağı Tasarımı- Yrd. Doç. Dr. Mert TOPOYAN
Ağ tasarımı, tedarik zinciri açısından üç karar düzeyini de ilgilendiren ve bu düzeylerde etkisi olan bir konudur. Zincirin stratejik düzeydeki yapısını, düzenlenmesini ve ilișkileri etkiler. Taktik düzeyde tașıma kararlarını, üretim politikalarını, stok yönetimini etkiler. Operasyonel düzeyde ağda yer alan her tesiste yapılacak olan ișleri ve bunların yapılma yöntemlerini etkiler.
Ağ tasarımı ihtiyacı yeni bir tedarik zinciri kurulurken ya da mevcut bir zincirin yapısı değiștirilirken ortaya çıkabilir. Stratejik Ağ Tasarımı Yeni Tedarik Zinciri Tasarımı Tedarik Zincirinin Yeniden Tasarımı Yeni coğrafi pazarlara girme Yeni iș alanlarına girme Birleșme ve satın almalar Genișleme Yeniden yapılanma ve yalınlașma Küçülme
Stratejik ağ tasarımı üç temel alanı içine alır: Tedarik ağı optimizasyonu En uygun tedarikçi sayısı Bölgesel ya da küresel tedarikçi seçimleri Tek ya da çok kaynak kullanma ve bunun risk yönetimine etkileri Üretim ağı optimizasyonu Küresel ya da bölgesel fabrika kararları Fabrikalar için en iyi yerin seçimi Üret/satın al kararları Dağıtım ağı optimizasyonu İșletmeye ait ya da dıș kaynaklı depolar Doğrudan/dolaylı dağıtım kanalları En uygun sayıda ve yerde depo
Tedarik zinciri ağı tasarımı temelde lojistik sistem içerisindeki akıșların ve oyuncuların tasarımını ve sonrasında da optimizasyonunu içeren bir süreçtir. Burada üretim tesislerinin (tedarikçiler de dahil olmak üzere), stok noktalarının (depo ve dağıtım merkezleri), müșterilerin yerleri, bunların kapasiteleri, bunlar arasındaki tașıma kararları gibi konular belirlenerek en uygun hale getirilmeye çalıșılır. Tedarik zinciri ağı tasarımında, birçok kısıt dikkate alınarak bir amaç fonksiyonu sağlanmaya çalıșılır.
Maliyet Hizmet Ağ Tasarımı Zaman Çeviklik
Amaçları Müșteri hizmet gereksinimleri: Temelde sağlanması beklenen hizmet düzeyi % 100 olsa da, maliyetlerin artıșı nedeniyle hizmet düzeylerinin kısıtlanması seçeneği de söz konusu olabilir. Lojistik ağı yapılandırması ve tesis yeri seçimi:tesisler sayı, konum ve kapasite açısından belirlenmelidir. Stok yönetimi:tedarik zinciri ağı içerisinde hangi noktada ne büyüklükte ve hangi çeșitte stokların bulundurulması gerektiği belirlenmelidir. Tașıma kararları:tașıma yönteminin, tașınacak miktarların, tașıma rotalarının belirlenmesi de ağ tasarımının amaçlarındandır. Tașıma kararları genellikle stok yönetimiyle ilișkilidir. Stok ve tașıma maliyetleri rekabet halindedir. Uygun bileșimin bulunmasına çalıșılır. Üretim kararları: Üretme/satın alma kararları, hangi ürünün nerede üretileceği, hangi tedarikçilerden hangi fabrikalara hangi akıșların olacağı gibi kararlar verilmelidir. Dağıtım stratejileri:tamamlanmıș ürünlerle ilgili dağıtımın șekli ve miktarları belirlenmelidir. Doğrudan ya da dolaylı dağıtım seçenekleri değerlendirilmelidir.
Tek düzeyli, iki düzeyli, üç düzeyli ve çok düzeyli ağlar söz konusu olabilir. Düzey sayısı, kaynak ile müșteri arasındaki aracı sayısı ile belirlenir. İșletmeler hangi faaliyetleri üstlenip, hangi faaliyetleri diğer (2., 3., 4.) taraflara bırakacaklarına karar vermelidir.
Tedarik zinciri ağı tasarımı yerel düzeyden küresel düzeye kadar çok geniș bir yelpazede düșünülebilecek bir kavram olmasına karșın her kapsamda dört temel așamanın gerçekleștirildiği söylenebilir: 1. Așama: Tedarik Zinciri Stratejisini Tasarlama Rekabet durumu ve stratejisi, müșteri ihtiyaçları, sermaye kısıtları, mevcut olanaklar ve genișleme seçenekleri dikkate alınmalıdır. 2. Așama: Bölgesel Tesis Düzeninin Belirle Yapı ve miktar açısından talep tahmini, ölçek ekonomisi olanakları, risk faktörleri, rakiplerin konumları dikkate alınmalıdır. 3. Așama: İstenen Özellikteki Potansiyel Alanları Belirle Tedarikçi olanakları, iletișim altyapısı, lojistik altyapısı, ișgücü imkanları, toplumsal faktörler dikkate alınmalıdır. 4. Așama: Yer Seçimi Maliyet minimizasyonu, kar maksimizasyonu vb. amaçları sağlayacak uygun yerler seçilmelidir.
Basitlik ilkesi: En az sayıda sistem bileșeninden ve alt sistemlerden yararlanarak, müșteriye en hızlı ve en kısa yoldan hizmet sunacak bir sistem kurulmalıdır. Tekrarlamama ilkesi: Özellikle büyük sistemler söz konusu olduğunda, alt sistemler içerisinde aynı ișlerin birden fazla yapılması riski söz konusu olabilmektedir. Yaklașma ilkesi: Sistemin tasarımında ve ișletilmesinde kullanılan hesaplama teknikleri ile planlama, girdi değerleri ve talep değerleri uyumlu olmalıdır. Malzeme akıșının baskınlığı ilkesi: İç faaliyetler dikkate alındığında, en uygun sistemin saptanmasında veri akıșları değil malzeme akıșı belirleyici olmalıdır. Lojistik zincirlerin baskınlığı ilkesi: Dıș lojistik faaliyetleri dikkate alındığında, en uygun sistemin saptanmasında sipariș akıșları ve yönetim süreçleri değil ișlemsel arz, performans ve teslimat zincirleri belirleyici olmalıdır.
Ağ tasarımı durağan ya da dinamik bakıș açısıyla yapılabilir. Durağan bakıș açısıyla tasarım yapılması sonucunda sabit ya da kalıcı bir ağ yapısı ortaya çıkar. Değișen koșullara zamanında ve yeterli yanıtın verilememesi ve kontrolün kaybedilmesi riskini tașır, fakat yapı belirli olduğundan tanımlamak ve yönetmek daha kolaydır. Dinamik bakıș açısı ile yapılan ağ tasarımı sonucunda esnek (sanal) ağ olușur. Bu yapıda merkezlerin yerleri, aralarındaki bağlantılar ve sistemdeki katılımcı taraflar değișkendir. Tanımlaması ve yönetmesi zordur, değișimler fazladır. Fakat değișen koșullar karșısından daha iyi bir performans elde etme olanağı sunar. Her iki ağ yapısının faydalarını da kullanabilecek bileșik ağlar da söz konusudur. Bu ağlarda tesis ve bağlantıların bir kısmı sabit, kalan kısmı değișken yapıdadır. Örneğin ana tesis ve bağlantılar sabit iken yerel ağ yapısı değișken olabilir.
Ağlardaki merkezler çeșitli șekillerde sınıflandırılabilir: Tek bir iși gerçekleștirebilen tek ișlevli merkezler ve birden fazla iși gerçekleștirebilen çok ișlevli merkezler Gerçekleștirdikleri iși sekteye uğratmadan bölünemeyecek temel merkezler ve birden fazla parçaya ayrılabilen bileșik merkezler İșlem merkezleri ve yönetim merkezleri
Dönüșüm merkezleri: Dönüștürme merkezleri İmalat merkezleri Montaj merkezleri Dolum merkezleri Ambalajlama merkezleri Söküm merkezleri Hizmet merkezleri: Denetim merkezleri İyileștirme merkezleri Tamir merkezleri Lojistik merkezleri
Üretim Tesisi Türleri Denizașırı/Yabancı tesis (offshore facility): İhraç üretimi için düșük maliyetli üretim yapan tesisler Kaynak tesis (source facility): Küresel üretim için düșük maliyetli üretim yapan tesisler. Tedarik zincirinde daha stratejik rol oynarlar, iyi denizașırı tesislerin gelișerek bu rolü üstlenirler. Sunucu tesis (server facility): Bölgesel üretim tesisleri Katılımcı tesis (contributor facility): Özellikle yerel pazarlara yönelik ürün geliștirme becerilerine de sahip olan bölgesel tesisler İleri karakol tesisler (outpost facility):yerel becerilerden yararlanabilmek için kurulmuș bölgesel üretim tesisleri Öncü tesis (lead facility):tasarım ve süreç teknolojilerinde öncülük eden tesisler
Dağıtım Tesisi Türleri Depo Aktarma merkezi Dağıtım merkezi
Yer seçimi kararları stratejik ya da taktik düzeyde olabilir. Yer seçimi ve tesis yerleșimi kararları birbiriyle iç içedir. Yer seçimi kararları talebi etkileyebilir. Göz önünde bulundurulması gerekenler: Zaman ufku Tesis tipi Malzeme akıșları Baskın malzeme akıșları Tesisler arası etkileșimler Talebin bölünebilirliği Tașıma faaliyetlerinin etkileri Coğrafi koșullar Perakendecilerin yerleșimi
Aşamaları Tedarik zinciri ağının tasarımı beș temel așamada gerçekleșir: Amaçların ve ağ stratejisinin tanımlanması: Mevcut tedarik zinciri stratejisi ile uyumlu olacak șekilde ağ tasarımının ne amaçla yapılacağı belirlenmelidir. Tedarik zincirinin analizi: Mevcut koșulların, performansın, yapının, olanakların, kısıtların belirlenmesi ve veri toplanması gerekecektir. Burada geleceğe odaklı ve derinlemesine incelemeler yapılması önemlidir. Senaryo üretme:ağın yapısı alternatifleri modelleme ile belirlenir. Senaryoların değerlendirilmesi: Modeller değerlendirilerek en uygun yapının tanımlanmasına çalıșılır. Modellemede farklı teknikler kullanılabilir. Sezgisel yöntemler, simülasyon, doğrusal programlama, bulanık mantık, genetik algoritmalar vb. pek çok yöntem söz konusudur. Tedarik zinciri tasarımının seçilmesi: Değerlendirme sonucu öne çıkan senaryolar için detaylı uygulama planları göz önünde bulundurularak en uygun tasarım seçilir ve hayata geçirilir.
Kısıtları Kapasite: Tedarik zinciri üyelerinin üretim/stoklama için kullanabileceği alanlar, üretim/stoklama hacimleri, üretim, tedarik, teknik ve ișgücü yeterlilikleri Hizmet uyumu: Dağıtım zamanları, üretim zamanları, bekleme süreleri Talep kapsamı/miktarı: Her üretim sisteminde ana belirleyici taleptir. Talebin içeriği, miktarı, zamanı, ertelenebilirliği gibi koșullar kısıt olabilir.
Ağ Tasarımında Karar Değişkenleri Tesis yerleri Tesis ve donanım sayıları Üretim/dağıtım programları Stok düzeyleri Stokta tutulan ürün tipi sayısı Ağ yapısı, așama (düzey) sayısı Yerleșim Dağıtım merkezi-müșteri eșleștirmesi Fabrika-ürün eșleștirmesi Alıcı-tedarikçi ilișkileri Ürünün farklılaștığı adımın tanımlanması Dıș kaynak kapsamı
Ağ Tasarımında Performans Ölçütleri Kalitatif Ölçütler Müșteri tatmini İșlem öncesi tatmin İșlem tatmini İșlem sonrası tatmin Esneklik Bilgi ve malzeme akıșı bütünleșmesi Etkin risk yönetimi Tedarikçi performansı
Ağ Tasarımında Performans Ölçütleri Kantitatif Ölçütler Maliyet temelli ölçütler Maliyet minimizasyonu Satıș maksimizasyonu Kar maksimizasyonu Stok yatırımı minimizasyonu Yatırım geri dönüșü maksimizasyonu Müșteriye yanıt verebilme temelli ölçütler Karșılama oranı maksimizasyonu Geç ürün minimizasyonu Müșteri yanıt zamanı minimizasyonu Termin zamanı minimizasyonu Fonksiyon tekrarı minimizasyonu