Tip 2 Diabetes Mellituslu Hastalarda Omega-3 Yağ Asitlerinin Serum üpidleri Üzerine Etkisi

Tip 2 Diabetes Mellituslu Hastalarda Omega-3 Yağ Asitlerinin Serum üpidleri Üzerine Etkisi The Effect of Omega - 3 Fatty Acids on Serum Lipids in Patients with Type 2 Diabetes Mellitus Füsun GÜLTEKİN *, Hakan ALAGÖZLÜ**; Hafize SEZER*** ÖZET Çalışmamızda tip 2 diabetes mellituslu hastalarda omega-3 yağ asitlerinin serum lipidleri üzerine etkisini araştırdık. Bunun için tip 2 diabetes mellitusu olan 15 hastaya 3 ay süre ile 4 gr/gün omega-3 balık yağı verildi. Çalışmanın, başlangıcında, 1., 2. ve 3. aylarında hastalarda serum açlık kan şekeri, trigliserid, kolesterol, çok düşük dansiteli lipoproteinkolesterol (ÇDDL-K), düşük dansiteli lipoprotein-kolesterol (DDL-K) ve yüksek dansiteli lipoprotein-kolesterol (YDL-K) çalışıldı. Ayrıca sistolik ve diyastolik kan basınçları takip edildi. Kan basıncı ve açlık kan şekerleri yönünden aylar arasında istatistiksel olarak bir fark yoktu (p>0.05). Hastaların serum kolesterol, YDL-K ve DDL-K değerleri yönünden de aylar arasında bir fark bulunamadı (p>0.05). Fakat serum trigliserid ve ÇDDL-K yönünden ölçüm zamanları arasında fark bulunmuştur (p<0.05). Sonuç olarak omega-3 yağ asitlerinin serum trigliserid ve ÇDDL-K düzeylerini düşürdüğünü fakat kolesterol, YDL-K ve DDL-K üzerine etkisinin olmadığını söyleyebiliriz. Anahtar Kelimeler: Tip 2 diabetes mellitus, omega-3 yağ asitleri, serum lipidleri. SUMMARY in this study, the effect of omega-3 fatty acids supplementation on serum triglycerides, cholesterol and lipoprotein was investigated in the patients with type 2 diabetes mellitus. Omega-3 fish oil was given to 15 patients with type 2 diabetes mellitus for 3 months. Serum concentrations of triglycerides, total cholesterol, very lowdensity lipoprotein, high-density lipoprotein cholesterol (HDL- C), low-density lipoprotein cholesterol (LDL-C), very lowdensity lipoprotein cholesterol (VLDL-C), fasting blood glucose and blood pressure were measured before and first, second, third months after the study. There was no statistically significant difference in blood pressure and fasting blood glucose levels among three groups (p>0.05). A statistically significant difference was not found in respect to total cholesterol, HDL-C and LDL-C levels among 3 groups (p>0.05). But there was a significant difference in serum triglycerides and VLDL-C levels among them (p<0.05). We concluded that intake of omega-3 fatty acids reduces serum triglyceride and VLDL-C levels without affecting LDL-C, HDL-C and total cholesterol levels. Key Words: Type 2 diabetes mellitus, omega-3 fatty acids, serum lipids. C. Ü. Tıp Fakültesi Dergisi 23 (2): 77-80, 2001 GİRİŞ Diabetes mellitus' lu (DM) hastalarda hipertrigliseridemi başta olmak üzere hiperlipideminin çeşitli tipleri tanımlanmıştır. Diabetik hastalarda insülin eksikliği ve bozulmuş lipoprotein lipaz aktivitesi saptanmıştır. Hastaların çoğu obezdir. Fazla kalori alımı ÇDDL üretimini arttırır (1). Hiperlipidemi tedavisinde diabetin kontrolü, diyet, fibrik asit deriveleri, nikotinik asit deriveleri önerilmektedir. Tedavideki, diğer yaklaşımlar içinde omega-3 balık yağı da sayılabilir (1-6). Prof. Dr., Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi İç Hastalıkları Anabilim Dalı, Sivas ** Yrd. Doç. Dr., Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi İlk ve Acil Yardım Anabilim Dalı/ Dahiliye, Sivas *** Yrd. Doç.Dr., Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Biyoistatistik Anabilim Dalı, Sivas 77

Omega-3 yağ asitleri esas olarak deniz ürünlerinde bulunmaktadır. Bunlar çoklu doymamış yağ asitleri olan eicosapentaenoic asit (EPA, 20:5n-3) ve docosahexaenoic asit (DHA, 22:6n-3)' den zengindir. Alpha-linolenic asit (ALA, 18:3n-3) ise bitkisel kaynaklı olup keten tohumu, soya yağı, fındık ve cevizde bulunur. Bu tür yağ asitleri ÇDDL' in hepatik sekresyonunu azaltır ve şilomikronların katabolizmasını arttırırlar (3, 4, 7, 8). Bitkisel kaynaklı omega-3 yağ asitlerinin trigliseridleri azaltmadığı, deniz ürünleri kaynaklı omega- 3 yağ asitlerinin ise trigliseridleri %50 oranında azalttığı bildirilmiştir (2, 9-11). Balık yağının uzun süre kullanımında gastrointestinal sistem şikayetleri, kilo alımı gibi yan tesirlere neden olduğu bildirilmiştir (11). Bu çalışmada tip 2 DM' lu hastalarda omega-3 balık yağının serum lipidleri üzerine etkisi araştırıldı. GEREÇ VE YÖNTEM 1.4.1999-1.4.2000 tarihleri arasında Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Dahiliye polikliniğine gelen tip 2 diabetes mellituslu 15 hasta randomize seçildi. Hipotiroidi, hipertansiyon, alkol kullananlar ve gebeler çalışma dışı bırakıldı. Hastaların 9' u (% 60) erkek, 6' sı kadın (% 40) idi. Yaşları 35-70 yıl arasında olup ortalama 53.2 ± 10.3 yıldı. Hastanın diabet süreleri 5-10 yıl arasında idi. Diyet ve/veya oral hipoglisemik ajanlarla tedavi oluyorlardı. Çalışma 3 ay sürdü. Tüm hastalara 3 gr/gün omega-3 balık yağı (500 mg Salmon balık yağı konsantresi; Eicosapentaenoic asit %18, Docosahexaenoic asit %12) verildi. Çalışma başlangıcında, 1., 2. ve 3. aylarda açlık kanları alındı. Bu kanlarda açlık kan şekeri, kolesterol, trigliserid, ÇDDL-K, DDL- K ve YDL-K (I. Lab.1800, Clinical Chemistry kit) tayin edildi. İstatistik! değerlendirmeler, SPSS-Windows Ver:4.0 bilgisayar istatistik programı ile yapıldı. Değerlendirmeler için tekrarlı ölçümlerde varyans analizi yapıldı. Ortalama değerler x±sd (Standart deviasyon) olarak verildi. BULGULAR Tip 2 DM' lu hastaların ortalama diyastolik kan basınçları 78 ± 2 mmhg, ortalama sistolik kan basınçları 135.3 ± 4.07 mmhg idi. Bu hastaların ortalama serum açlık kan şekerleri, trigliserid, kolesterol, YDL-K, DDL-K ve ÇDDL-K değerleri tablo l' de verilmiştir. Hastaların ortalama açlık kan şekerleri yönünden 0., 1., 2. ve 3. ölçüm zamanları arasında istatistiksel olarak fark bul u- namamıştır (F=1.92, p= 0.14). Tablo 1. Tip 2 diabetes mellituslu hastaların laboratuvar bit guları X ± SD (mg/dl) AKS (0) 221±68.74 AKS (1) 220.06 ± 68.9 AKS (2) 218.87 ± 67.83 AKS (3) 219.8 ± 68.6 TG(0) 184.67 ± 110.91 TG(1) 170.4 ± 106.52 TG(2) 159.47 ± 103.27 TG(3) 146 ± 95.8 K(0) 227,87 ± 78.35 K(D 228.6 ± 77.53 K (2) 227.8 ± 77.1 Şek K (3) 227.67 ± 78.02 YDL-K (0) YDL-K (1) 44.4 ± 9.79 44.4 ± 9.11 YDL-K (2) 45.2 ± 8.85 YDL-K (3) 46.13 ± 8.48 DDL-K (0) 116.73 ± 25.68 DDL-K (1) 119 ± 24.94 DDL-K (2) 119.33 ± 24.53 DDL-K (3) 119.13 ± 25.54 ÇDDL-K (0) 46.73 ± 21.57 ÇDDL-K (1) 39.53 ± 20.98 ÇDDL-K (2) 32.73 ± 19.06 ÇDDL-K (3) 27.87 ± 16.61 AKS YDL-K DDL-K ÇDDL-K : Açlık kan şekeri, TG: Trigliserid, K: Kolesterol, : Yüksek dansiteli lipoprotein kolesterol : Düşük dansiteli lipoprotein kolesterol : Çok düşük dansiteli lipoprotein kolesterol 0: Başlangıç değeri, 1: Birinci ay değeri, 2: İkinci ay değeri, 3: Üçüncü ay değeri Kolesterol değerleri yönünden 0., 1., 2. ve 3. aylar arasında bir fark bulunamamıştır (F= 0.82, p= 0.46), Yine DDL-K (F=1.5, p=0.58) ve YDL-K (F=1.41, p= 0.26) değerlerinde 0., 1., 2. ve 3. aylar arasında istatistiksel olarak fark bulunamamıştır. ÇDDL-K ve trigliserid yönünden ölçüm zamanları arasında fark bulunmuştur (F=56.49, p=0.0). Bu farkların hangi ölçüm zamanından kaynaklandığı araştırılmış, buna göre ÇDDL-K için 0. ölçüm zamanıyla, 1. ay arasındaki fark (F= 117.82, p=0.0), 1. ve 2. ay arasındaki fark (F=68.6 p= 0.0) ve 2. ile 3. ay arasındaki fark anlamlı bulunmuştur (F=45.74 p=0.0) (Şekil 1). ayl 78

Şekil 1. Tip 2 diabetes mellituslu hastalarda omega-3 balık yağının serum ÇDDL-K düzeylerine etkisi Trigliserid yönünden ikişerli karşılaştırmada 0. ve 1. aylar arasındaki fark anlamlı bulunmuştur (F=27.81, p=0.0). 1. ayla 2. ay arasındaki fark anlamlı bulunmuştur (F=63.8, p= 0.0). 2. ay ile 3. ay arasındaki fark da anlamlı bulunmuştur (F= 40.9, p=0.0) (Şekil 2). ortalama (mg/dl) 50 200 -:' Aylar DTRİGLİSERİD 1E X*T OJ 1 0 4,6 ı; ı 0,4 r xnt^ jt"." 2 9,4 1 _y- 777TSİ 5 3 46 - Şekil 2. Tip 2 diabetes mellituslu hastalarda omega-3 balık yağının serum trigliserid düzeylerine etkisi TARTIŞMA DM' lu hastalarda kardiyovasküler hastalıklardan ölüm riski hiperlipidemiye bağlı olarak artmaktadır. Serum trigliseridleri ve ÇDDL-K düzeyleri koroner arter hastalık riskini etkilemektedir. Eskimolarda bu hastalı k- lardan ölümün düşük bulunuşu omega-3 çoklu doymamış yağ asitlerinden zengin diyet almalarına bağlanmıştır (9) ortalam a 60 40 O-' 0ÇDDL-K 46,73 39,53 i 32,73 ; 27,87 ~ DM' lu hastalarda ölüm riskini azaltmak için yüksek trigliserid, kolesterol ve DDL-K seviyelerinin tedaviyle düşürülmesi gerekmektedir. Tedavide; diyetle obesitenin kontrolü, egzersiz, doymuş yağ ve kolesterol alımının kısıtlanması önemli ilk adımlardır (12). Hipertrigliseridemide ilaç tedavisi olarak fibrik asit deriveleri, cevap alınamazsa nikotinik asit deriveleri verilmesi önerilmektedir. Son zamanlarda omega-3 yağ asit alımının hipertrigliseridemi üzerine yararlı etkileri olduğu bildirilmiştir (2-4, 13-19). Yapılan bir meta-analiz çalışmasında omega-3 balık yağının, total kolesterol üzerine anlamlı bir etkisinin olmadığı, DDL-K üzerine hafif artan anlamlı bir etkisinin olduğu, trigliseridlerin ise çok anlamlı bir şekilde düştüğü bildirilmiştir. Ayrıca açlık kan şekeri ve HbAlc üzerine anlamlı bir etkisinin olmadığı gösterilmiştir (20). Bu meta-analiz çalışması omega- 3 balık yağının tip 2 diabetli hastalarda serum lipidleri üzerine olan etkilerini yansıtmak açısından önemli ve geniş bir çalışmadır. Çalışmamızda bu meta-analize paralel olarak omega-3 balık yağının, trigliserid ve ÇDDL-K seviyelerini düşürdüğünü, total kolesterol ve açlık kan şekerleri üzerine anlamlı bir etkinin olmadığını saptadık. Fakat omega-3 balık yağının çalışmamızdaki hastalarda DDL-K düzeyleri üzerine anlamlı bir etkisini saptamadık. Bu yönde çalışmamızı destekleyen literatürler de mevcuttu. Goh ve arkadaşları, omega-3 balık yağı alımının tip 2 DM' lu hastalarda serum trigliserid seviyesini azalttığını fakat DDL-K ve YDL-K seviyelerine etkimediğini bildirmişlerdir (21). McManus ve arkadaşları ise bir çalışmasında, omega-3 balık yağının tip 2 DM' lu hastalarda açlık kan şekeri, HbAlc, total kolesterol, DDL-K ve YDL-K üzerine anlamlı bir etkisinin olmadığını göstermişlerdir (22). Fox ve arkadaşları, omega-3 yağ asitlerinin, aterosklerozdan sorumlu bir faktör olan "platelet derived growth factor" düzeylerini azalttığını rapor etmişlerdir (23). Von Schacky ve arkadaşları ise omega-3 yağ asitlerinin, koroner ateroskleroz üzerine olumlu etkileri olduğunu göstermişlerdir (24). Büyük "buoyant" DDL, küçük "dens" DDL' e göre daha az aterojeniktir. Suzukavva ve arkadaşlarının yaptığı bir araştırmada ise balık yağının DDL yapısını büyüttüğünü ve bunun trigliserid düzeyleri ile ters orantılı olduğunu göstermişlerdir (25). Belki de bu durum, balık yağının DDL-K düzeyi üzerine olan arttırıcı etkisine bakmaksızın kullanımına destek verebilir. Sonuç olarak omega-3 yağ asitlerinin tip 2 DM' lu hastalardaki hipertrigliseridemiyi azaltacağını ve bu hastalarda kullanımının ateroskleroz üzerine olumlu 79

Gültekinvı etkileri olabileceğini söyleyebiliriz. Omega-3 yağ asitlerinin tip 2 DM' lu hastalarda DDL-K üzerine olan etkilerini tam olarak inceleyebilmek için ise daha ileri ve daha geniş çalışmaların yapılması gerekliliğine inanıyoruz. 14. KAYNAKLAR 1. Bilheimer DW. Disorders of lipid metabolism. Kelley WN, De-Vita VT, Dupont HL, et al (eds). Textbook of Internal 15. Medicine 2 (in). JB Lippincott Company, Philadelphia, 2264-2268, 1989. 2. Zimmet P, Cohen M. Non-insulin-dependent diabetes 16. mellitus, Science Press, UK. 48-50, 1977. 3. American Diabetes Association. Detection and management of lipid disorders in diabetes. Consensus statement. Diabetes Çare 16: 106-112, 1993. 17. 4. Durrington PN, Illingvvorth R. Lipid lovvering drugs: who gets vvhat. Curr Opin Lipidol 9: 289-294, 1998. 5. Stein EA, Lane M, Laskarzevvski P. Comparison of statins in hypertriglyceridemia. Am J Cardiol 81(4A): 66B-69B, 18. 1998. 6. Goldstein JL, Brovvn MS. Genetics and cardiovascular disease. Braunvvald E (ed), Heart Disease (in). WB Saunders Company, Philadelphia. 1642-45, 1998. 19. 7. Glauber H, VVallace P, Griver K, Brechtel G.Adverse metabolic effect of omega-3 fatty acids in non-insulindependent diabetes mellitus. Ann Intern Med 108: 663-668, 1988. 20. 8. Friday KE, Childs MT, Tsunehara CH, Fujimoto WY, Bierman EL, Ensinck JW. Elevated plasma glucose and lovvered triglyceride levels from omega-3 fatty acid 21. supplementation in type 2 diabetes. Diabetes Çare 12: 276-281, 1989. 9. Rylance PB, Gordge MP, Saynor R, Parsons V, VVeston MI Fish oil Modifies lipid and reduces platelet aggregability in hemodialysis patients. Nephron 43:196, 1986. 10. Stone NJ, Blum CB, VVinslovv E. Management of lipids in clinical practise. Proffessional Communications, ne. 162, 172-174, 1998. 23. 11. Gotto MA, Povvnall JH. Lipid-regulating drugs and lowdensity lipoprotein apheresis. Manual of Lipid Disorders (in). Second Edition. VVilliams and VVilkins, Baltimore. 24. 293-320, 1999. 12. O' Brien KD, Chait A. The biology of the artery vvall in atherogenesis. Hunninghake DB (ed). The Medical Clinics 25. of North America (in). WB. Saunders Company, Philadelphia. 41-67, 1994. Mackness MI, Bhatnagar D, Durrington PN, Pra Haynes B, Morgan J, Borthvvick L. Effects of a new p concentrate on plasma lipids and lipoproteins in pal vvith hypertriglyceridemia. Eur J Clin Nutr 48(12): 85 1994. Weber P, Raederstorff D. Triglyceride-lovvering effa" omega-3 LC-polyunsaturated fatty acids-a revievv. Metab Cardiovasc Diş 10(1): 28-37, 2000. ve Tacconi D, Ariel ÎR. Acylglycerol synthesis in liver ofsn 2 diabetic rats fed a diet supplemented vvith eitherm _ n-3 fatty acids. Medicina 160 (2): 233-7, 2000. Kanazavva A, Ito M, Fujimoto K. Effects of dietary n-3 n-6 fatty acids on liver and erythrocyte lipids streptozotocyn-induced diabetic rats. J Nutr Sci Vita» m- 39(6): 567-79, 1993. Geelen MJ, Schoots WJ, Bijleveld C, Beynen AÇ. DieT medium-chain fatty acids raise and (n-3) polyunsatuır rv fatty acids lower hepatic triacylglycerol synthesis in raf n( Nutr 125 (10): 2449-56, 1995. ak' Rustan AÇ, Christiansen EN, Drevon CA. Serum lipigp hepatic glycerolipid metabolism and peroxisomal fi ^ acid oxidation in rats fed omega-3 and omega-6 fi acids. Biochem J 1992; 283:333-9, 1992. Fremont L, Gozzelino MT, Hojzat T. Effects of modert e 9 fat intake vvith different n-3 fatty acid sources and n-6 3 ratios on serum and structural lipids in rats. Repı Nutr Dev 35(5): 503-15, 1995. Montori VM, Farmer A, Vvollan PC, Dinneen SF. Fish"" supplementation in type 2 diabetes: a guantitat systematic revievv. Diabetes Çare 23: 1407-1415, 2000, Goh TK, Jumpsen JA, Ryan EA, Clandinin MT. Effect omega 3 fatty acid on plasma lipids, cholesterol aı lipoprotein fatty acid content in NIDDM pafat Diabetologia 40(1): 45-52, 1997. McManus RM, Jumpson J, Finegood DT, Clandinin K Ryan EA. A comparison of the effects of n-3 fatty ad fromlinseed oil and fish oil in vvell-controlled type] diabetes. Diabetes Çare 19: 463-467, 1996. Fox PL, DİCorleto PE. Fish oils inhibit endothelial cı production of platelet-derived grovvth factor-like proteiı Science 241: 453-456, 1988. Schacky Von C, Angerer P, Kothny W, Theisen K, Mırt H. The effect of dietary w-3 fatty acids on coronap atherosclerosis. Ann Intern Med 130: 554-562, 1999. Suzukavva M, Abbey M, Hovve Pr, Nestel PJ. Effects of fisi oil fatty acids on lovv density lipoprotein size, oxidizability, and uptake by macrophages. J Lipid Res 36: 473-481, 1995.

Yazışma Adresi Yrd. Doç Dr. Hakan ALAGÖZLÜ Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi, İlk ve Acil Yardım Anabilim Dalı / Dahiliye, 58140 Sivas