BÖLÜM 8 ZAMAN RÖLELER (ZAMANLAYICILAR) : PLC içersinde bulunan zaman röleleri genellikle klasik kumanda sistemlerindeki zaman röleleri gibi görev yaparlar. PLC de ancak klasik zaman rölelerinin d nda farkl bir zamanlay c daha vard r. Bu zaman rölesi kal c tip (toplamal tip)zaman rölesidir. Zaman rölesi tipi ve adres numaras ne olursa olsun (Preset Time) de erine en fazla 32767 de eri girilebilir. Çünkü zaman rölesi de erleri Word alan içersindedir. 5 bitin toplam 32767 olup 6. bit, word de erinin art veya eksi olmas n belirler. Say sistemleri bölümünde inceleyiniz. 8. Çekmede gecikmeli zaman röleleri Düz zaman röleleri (): Giri ine enerji geldikten bir süre sonra ç k n aktif yapan yani kontaklar n konum de i tiren, giri indeki enerji kesildi inde ise kontaklar hemen konum de i tiren zaman röleleridir. Klasik kumandada kullan lan düz zaman röleleri gibi görev yapar. S7 200 CPU 22 de T32..T63 adreslerine sahip 32 zaman rölesi içerir. S7 200 CPU 25..CPU 226 da ise T32.T255 adreslerine sahip zaman rölelerini içerir. = 32767 TXXX Timer On Operantlar : = MW, VW, SMW, IW, QW, AIW, SM, SW, LW, T, AC Sabit say lar. Preset Time = I, Q, M, SM, T, V, S, L E er TXXX> ayar de eri = () ise, ç k biti set () olur. Yani zaman rölesi kontaklar konum de i tirmi olur. Sayma i lemi 32767 de erine ula t nda durur. zaman rölelerinde giri ine gelen sinyal 0 olursa, sayma de eri s f rlan r ve zaman rölesi ç k ise ç k da s f rlan r. S7 200 CPU 22 S7 200 CPU 25 226 Zaman Taban TXX Zaman Taban TXXX ms T32 ms T32 T96 0 ms T33.T36 0 ms T33.T36, T97..T00 00 ms.t63 00 ms.t63, T0 T255 05
( düz) zaman rölesinin çal ma diyagram ( örnek için): I0.0 Max = 32767 Max = 32767 = 5 ise 6 5 4 3 2 0 4 3 2 0.5 sn (500 ms) 5 6 2 3 00ms ç k (bit i) ekil 8. : Çekmede gecikmeli düz zaman rölesi () çal ma diyagram 0 Network I0.0 sensörü aktif oldu u sürece zaman rölesi zaman sayma i lemini gerçekle tirir. I0.0 5 5x00 = 500 msn = 0.5 sn. Network 2, 0.5 saniye sonra konta n kapatarak ç k rölesini enerjilendirir. Zaman rölesinin zaman belirlenirken bir önceki sayfada tabloda bulunan de erler göz önünde bulundurulmal d r. Yukar daki örnekte adresine sahip zaman rölesi seçilmi olup de eri 5 verilmi tir. Buna göre 5x00 = 500 ms = 0.5 sn sonra zaman rölesi konta n kapatarak ç k rölesini enerjilendirir. Örne in de eri 50 verilmi olsayd : 50x00 = 5000ms = 5 sn. sonra zaman rölesi ç k n yapacakt. Örne in de eri 50 verilmi ancak yerine T34 zaman rölesi kullan lm olsun: Bu kez T34, 50x0 = 500 ms =.5 sn sonra ç k n yapacakt. de erinin maksimum 5 bit kar l olan 32767 verilebilece ini unutmay n z. 00 ms tabanl zaman röleleri için maksimum zaman aral : 00 x 32767 = 3276700 ms = 3276.7 sn = 54.6 dk. d r. 0ms tabanl zaman röleleri için maksimum zaman aral : 0 x 32767 = 327670 ms = 327.67 sn = 5.46 dk. d r. Buna göre örne in 6 dakikal k bir zaman gecikmeli çözüm için 0ms zaman tabanl zaman röleleri kullan lamaz. 06
zaman rölesinin çal ma özellikleri : zaman rölesi, giri inde sinyali oldu u sürece sayma i lemini gerçekle tirebilir. giri indeki sinyali kesildi inde sayma de eri ve zaman rölesi ç k s f rlan r. giri i "" oldu u sürece de erine ula t nda ç k n "" yapar ve kontaklar konum de i tirir. giri i "0" yap ld nda ç k n s f rlar ve kontaklar normal konumuna döner. zaman rölesi, giri i "" oldu u sürece 32767 ' ye kadar sayma yapar ve ç k "" olarak kal r. Bu de erden sonra sayma i lemi durur ve giri i "0" olana kadar ç k "" olarak kal r. zaman rölelerinde, de erine ula madan giri i "0" yap l rsa sayma de eri de s f rlan r. 8. 2 Çekmede gecikmeli kal c tip (toplamal tip) zaman röleleri (R) : Bu tip zaman rölesinin daha önce aç klanan zaman rölesinden pek fark yoktur. Zaman rölesinin sayma i lemi s ras nda çekmede gecikmeli zaman rölesinin () giri inin 0 yap lmas durumunda zaman de eri s f rlan r ve e er ç k da ise ç k da s f rlan r. R zaman rölesinin çal ma özellikleri : R zaman rölesinde ise giri ine sinyali geldi inde zaman rölesi, zaman sayma i lemini ba lat r. R, giri indeki sinyal kesildi inde ( 0 oldu unda) zaman sayma de erini saklar ve giri i yeniden yap l rsa zaman sayma i lemine saklad de erden itibaren devam eder. Bu durumu bir örnekle aç klayal m. R zaman rölesine 20 sn lik bir de er girilmi olsun giri i yap ld nda zaman de eri saymaya ba lar. 2 saniye sonra giri i 0 yap ls n. Bir süre sonra giri de eri yeniden yap ld nda R zaman rölesi zaman sayma i lemine 2. saniyeden devam eder. de erine ula t nda kontaklar konum de i tirir. Di er çal ma özellikleri zaman rölesi ile ayn d r. S7 200 CPU 22 de T0.. T3 adreslerine sahip 32 adet zaman rölesi bulunmaktad r. S7 200 CPU 25 226 da T0.. T3 ve T69 T95 adreslerine sahip 63 adet zaman rölesi bulunmaktad r. = 32767 TXXX R Timer ON Retentive Operantlar : = MW, VW, SMW, IW, QW, AIW, SM, SW, LW, T, AC Sabit say lar. = I, Q, M, SM, T, V, S, L E er TXXX> ayar de eri () ise, ç k biti set () olur. Yani zaman rölesi kontaklar konum de i tirmi olur. S7 200 CPU 22 S7 200 CPU 25 226 Zaman Taban TXX Zaman Taban TXXX R ms T0 ms T0 T64 R 0 ms T.T4 0 ms T.T4, T65..T68 00 ms T5.T3 00 ms T5.T3, T69.T95 07
R ( düz) kal c tip zaman rölesinin çal ma diyagram (örnek T3 için): A a daki örnekte 8.2' de T3 adresine sahip zaman rölesi seçilmi olup de eri 6 verilmi tir. I0.0 sensörü, 30 ms sonra aç ld ndan (0 yap ld ndan) zaman sayma i lemi durmu tur. Bir süre sonra I0.0 sensörü yeniden kapat ld nda zaman sayma i lemi 30 ms den ba layarak devam eder. 60 ms sonunda T3 zaman rölesi ç k n yapar. Yani aç k konta n kapat r ve kapal konta n açar. Böylece herhangi bir röleyi 60 ms sonra çal t r r veya durdurur. Örne e göre: 6x0 = 60 ms = 0.06 sn sonra T3 zaman rölesi konta n kapatarak ç k rölesini enerjilendirir. Bu süre, I0.0 sensörünün kapal olmas art na ba l d r. Örne in de eri 200 verilmi olsayd : 200x0 = 2000ms = 2 sn. sonra T3 zaman rölesi ç k n yapacakt. Bu süre, I0.0 sensörünün kapal olmas art na ba l d r. de erinin maksimum 5 bit kar l olan 32767 verilebilece ini unutmay n z. I0.0 32767 Max = 32767 8 7 7 = 6 ise 6 5 4 3 2 2 3 4 5 6 0 0.03 sn (30 ms) + 0.03 sn (30ms) 0ms T3 T3 ç k (bit i) ekil 8.2 : Çekmede gecikmeli kal c tip düz zaman rölesi (R) çal ma diyagram 0 Network I0.0 sensörü aktif () oldu unda zaman sayma i lemi ba lar, I0.0 pasif (0) oldu- unda sayd zaman saklar (haf zada tutar) bir süre sonra I0.0 yeniden "" oldu unda zaman sayma i lemine kald yerden devam eder. I0.0 T3 R Timer On Retentive 600 Network 2 T3, 6 saniye (6000 ms)sonra konta n kapatarak ç k rölesini enerjilendirir. ( I0.0 kapal yani oldu u sürece) I0.0' n kapal durumu süresi toplam 6 sn. dir. T3 Network 3 T3 R zamanlay c s n n RESET' lenmesi ( zaman rölesi ç k ve sayma de eri s f rlan r). I0. T3 R 08
00 ms tabanl zaman röleleri için maksimum zaman aral : 00 x 32767 = 3276700 ms = 3276.7 sn = 54.6 dk. d r. 0ms tabanl zaman röleleri için maksimum zaman aral : 0 x 32767 = 327670 ms = 327.67 sn = 5.46 dk. d r. ms tabanl zaman röleleri için maksimum zaman aral : x 32767 = 32767 ms = 32.767 sn = 0.546 dk. d r. Buna göre örne in dakikal k bir zaman gecikmeli çözüm için ms zaman tabanl zamanlay c kullan lamaz. 8.3 - Dü mede gecikmeli (ters) zaman röleleri (TOF) :. nesil PLC lerde bu tip bir zaman rölesi bulunmamaktad r. MicroW 6 program nda bu tip bir zaman rölesi komutu yoktur. Ancak MicroW 32 program nda ve yeni nesil PLC lerde bulunmaktad r. Örne in S7 200 CPU 22 222-224 226 gibi. TOF zaman röleleri zaman röleleri ile ayn adreslere sahiptir. TOF zaman röleleri, giri ine sinyali geldi inde ç k n ayn anda yapar. Yani kontaklar n hemen konum de i tirir. Ancak verilen zaman de eri, giri i 0 olduktan yani giri ine ba l olan sensör aç ld ktan sonra ba lar. giri ine ba l sensör aç ld ktan sonra girilen süre de eri sonunda TOF zaman rölesinin kontaklar normal konumuna döner. Girilen zaman de eri bitmeden giri ine ba l sensör kapat lacak yani yap lacak olursa zaman de eri s f rlan r ve ikinci komut 0 yap ld ndan yani sensör aç ld ndan itibaren zaman yeniden ba lar. TOF zaman röleleri MicroW 32 program nda ve yeni nesil PLC lerde kullan labilir. TOF ( ters) zaman rölesinin çal ma diyagram ( örnek T38 için): I0.0 32767 Max=32767 Max.= 32767 = 4 ise 4 3 2 2 3 4 2 3 2 3 4 0 0.4 sn (400 ms) T38 00ms T38 ç k (bit i) 0 ekil 8.3 : Dü mede gecikmeli ters zaman rölesi (TOF) çal ma diyagram 09
A a da.nesil PLC ler için olu turulabilecek ters zaman rölesi devresi verilmi tir. Network I0. STL Network LD I0. O AN = Network 2 I0. Network 2 LD AN I0., +200 Network 3 200 (20 sn) Network 3 LD = ekil 8.4 : Dü mede gecikmeli ters zaman rölesi devresinin olu turulmas Zaman rölelerinin zaman tabanlar na göre maksimum a a daki de erler verilebilir. Zamanlay c Tipi Zaman taban (ms) Max.zaman de eri Zamanlay c adresi, TOF R ms 32767 ms (0.546dk) T32 T96 0 ms 32767 ms (5.46dk) T33.T36, T97.T00 00ms 32767 ms (54.6dk).T63, T0.T255 ms 32767 ms (0.546dk) T0 T64 0 ms 32767 ms (5.46dk) T.T4, T65.T68 00ms 32767 ms (54.6dk) T5.T3, T69.T95 UYARI! : PLC de ayn zaman rölesi adresi (numaras ) birden fazla zamanlay c ya verilemez. Örne in zamanlay c ya T40 verilmi se TOF zamanlay c ya T40 adresi verilemez. 0
8.4 - Zaman rölesi adreslerine göre zaman de erlerinin hesab ve zaman de erli i ( - Preset Time) : Bir zaman rölesi 20 saniyeye ayarlanacakt r. Verilen zaman de erine göre hangi tip zaman rölesinde hangi zaman de erli i () yaz lmal d r. 20 saniye = 20.000 milisaniye dir. 20.000 (ms) ms lik zaman rölesi T32 ya da T96 için, = = 20.000 (ms) 20.000 (ms) 0ms lik zaman rölesi T33.T36 ya da T97.T00 için, = = 2.000 0 (ms) 00ms lik zaman rölesi.t63 ya da T0.T255 için, = 20.000 (ms) 00 (ms) = 200 de erleri yaz labilir. Bir zaman rölesi 5.5 dakikaya ayarlanacakt r. Verilen zaman de erine göre hangi tip zaman rölesinde hangi zaman de erli i () yaz lmal d r. 5.5 dakika = 930 saniye = 930.000 milisaniye dir. 930.000 (ms) ms lik zaman rölesi T32 ya da T96 için, = = 930.000 (ms) de eri = maksimum 32767 olabilece i için bu zaman röleleri kullan lamaz. 930.000 (ms) 0ms lik zaman rölesi T33.T36 ya da T97.T00 için, = = 93.000 0 (ms) de eri = maksimum 32767 olabilece i için bu zaman röleleri de kullan lamaz 930.000 (ms) 00ms lik zaman rölesi.t63 ya da T0.T255 için, = = 9.300 00 (ms) 5.5 dakikal k zaman için bu zaman röleleri seçilmelidir.
8.5 - Çekmede gecikmeli Düz zaman rölelerinin () kontak durumlar : giri ine (ya da bobinine) enerji verildikten sonra ayarlanan süre sonunda kontaklar konum de i tiren, enerjili oldu u sürece bu durumunu koruyan, enerjisi kesildi inde ise kontaklar hemen konum de i tiren (normal konuma dönen) zaman röleleridir. Normal konum (enerjisiz) ZR Gecikme süresi (enerjili) ZR Çal ma süresi (enerjili) ZR Normal konum (enerjisiz) ZR ZR ZR ZR ZR Zaman rölesinin enerjilendi i an Zaman ayar sonu Zaman rölesinin enerjisinin kesildi i an 8. 6 - Dü mede gecikmeli Ters zaman röleleri (TOF) kontak durumlar : giri ine (ya da bobinine) enerji verildi i anda kontaklar hemen konum de i tiren, enerjili oldu u sürece kontaklar konum de i tirmi halde kalan, enerjisi kesildi inde ise ayarlanan süre sonunda kontaklar normal (ba lang ç) konuma dönen zaman röleleridir. Normal konum (enerjisiz) ZR ZR Çal ma süresi (enerjili) ZR Gecikme süresi (enerjisiz ) ZR Normal konum (enerjisiz) ZR ZR ZR ZR ZR ZR Zaman rölesinin enerjilendi i an Zaman rölesi enerjili Zaman rölesinin enerjisinin kesildi i an Ayarlanan sürenin sonunda 2
8.7 - A r ak m rölesinin görevi ve yap s : A r ak m röleleri; motorun iki faza kalmas, gerilim yükselmesi, sürtünmesi, yatak bozulmas s k mas, a r yüklenmesi, gibi nedenlerden dolay ebekeden tam yük ak m n n üstünde bir ak m çekebilir. Motorun tam yük ak m n n üstünde bir ak m çekmesi bir süre sonra s nmas na ve yanmas na yol açar. Bu nedenle motor devrelerinde mutlaka a r ak m röleleri kullan lmal d r. Yukar da say lan nedenlerden dolay motor a r ak m çekti inde a r ak m rölesi, konta n konum de i tirerek motoru çal t ran kontaktörün enerjisinin dolay s yla motorun enerjisinin kesilmesini sa lar. A r ak m röleleri genellikle manyetik ve termik olmak üzere iki tipte imal edilirler. Termik tipte olanlar daha çok kullan l r. L L2 L3 N M Termik a r ak m röleleri : U V W Z X Y º º º º Sürgü kolu Bimetal M 95 96 97 98 Ak m ayar dü mesi ekil 8.5 : Termik a r ak m rölesinin yap s ve ba lant s Termik a r ak m rölesi yap olarak bimetal elemanlar, bimetal üzerine sar lm iletkenler, sürgü kolu, ak m ayar dü mesi, kapal ve aç k olmak üzere 2 adet kontak sisteminden olu maktad r. Örne in motorun etiketinde A yaz l olsun. Bu durumda a r ak m rölesi ak m ayar dü mesi ile etiketinde yaz l olan de ere (çok s k çal p duran motorlarda.2 kat de erine) ayarlan r. Motor, yukar da aç klanan nedenlerden dolay 5 A çekerse devresine ba l olan sigorta atmaz. Dolay s yla sigorta a r ak mda görev yapmam olur. A r ak m rölesi A e ayarland ndan bimetal üzerine sar l iletkenlerden 5 A geçerken iletkenler s narak bimetali s t r ve bimetal bükülür ve sürgü kolunu sa a do ru ( ekle göre) iterek kontak sisteminin konum de i tirmesini yani kapal konta n aç lmas n aç k konta n kapanmas n sa lar. Bu durumda kontaktör bobinine seri ba l olan 95-96 nolu kapal kontaklar aç larak kontaktör bobininin enerjisini keser. Kontaktör, ana kontaklar n açarak motora giden üç faz enerjiyi keser ve motor durur. Böylece a r ak m rölesi, motorun a r ak m çekmesi sonucu bir süre sonra yanmas n önlemi olur. A r ak m çekilmesine neden olan ar za giderilmedikçe motor yeniden çal t r lmamal d r. ekilde sürekli çal may sa lamak için mühürleme konta gösterilmemi tir. Sürekli çal may sa lamak için START butonuna paralel mühürleme konta ba lanmal d r. Örnekte motor klemensi y ld z ba lanm t r. 3
Bimetal, uzama katsay lar farkl olan iki ayr cins metalin (demir ve pirinç gibi) birbirine perçinlenmesi ile olu turulmu bir elemand r. Birbirine perçinli ya da yap t r lm bu iki eleman s nd nda daha fazla uzayan metal daha az uzayan metalin üzerine do ru bükülerek ekil 8. 6 b deki durumu al r. ekil 8.6 a da bimetal eleman n s nmadan önceki durumu görülmektedir. Bimetal eleman büküldü ünde ekil 8. 5 de görülen sürgü kolunu iterek kontak sisteminin konum de i tirmesini sa lar. a b ekil 8.6 : Bimetal eleman n s nmadan ve s nd ktan sonraki durumu A r ak m rölesi ba lan rken, ba lanaca motorun etiket ak m göz önünde bulundurulmal d r. A r ak m rölesi ak m de eri ile motor etiket ak m de erleri uyumlu olmazsa motorun çal mas nda veya a r ak m rölesinin görev yapmas nda bir çok aksakl klar olur. Bu durumu bir örnekle aç klayal m. Motor etiketinde 8 A yaz l olsun. Bu motor için 4 6 A lik termik a r ak m rölesi ba land n dü ünürsek Motor normal 8 A çekerken bile yani herhangi bir ar za söz konusu de ilken k sa bir süre sonra termik a r ak m rölesi, herhangi bir ar za olmad halde motoru durdurur. Yine bu motor için 2 5 A lik bit a r ak m rölesi ba land n dü ünürsek, bu kez motor herhangi bir ar zada dolay A çekerse a r ak m rölesi en az 2 A de görev yapaca ndan A geçse bile görev yapmayacak ve motor bir süre sonra yanacakt r. O halde bu motor için 7-0 A lik a r ak m rölesi kullan lmal d r. PLC uygulamalar nda, a r ak m rölesinin konta herhangi bir sensör gibi kullan l r. L L2 L3 AA M º º º º M 95 96 95 97 M 96 98 A r ak m rölesinin 97-98 nolu konta PLC uygulamalar nda kullan labilir. M 3 ~ ekil 8.7 : A r ak m rölesinin güç ve kumanda devresinde gösterili i 4
A ama 8.8 - Zaman röleleri ile ilgili örnekler : Örnek : Bir motorun çal t ktan bir süre sonra durdurulmas Network : E er I0.0 aktifse ( ise) ve ' nin konta kapal ise o zaman aktif () olur. Komut Listesi (STL) Program ) I0.0 NETWORK LD I0.0 O AN = Network 2 : aktifse zamanlay c s çal r. NETWORK 2 LD, +200 200 (200x 00= 20 sn) A ama 2 Network I0.0 art k bas l de ildir. Ak m mühürleme konta üzerinden geçer. Mühürleme, konta n aç ncaya kadar devam eder. Zaman rölesi sayarken kapal d r ve normalde kapal kontak ak m n geçmesine izin verir. I0.0 Network 2 : E er aktif ise zaman rölesi, çal maya ba lar. Zaman rölesi 20 sn sonunda Network ' deki konta n açarak ' n enerjisini keser ve pasif yani "0" olmas n sa lar. 200 (200x 00= 20 sn) ekil 8.8 : Bir motorun çal t r ld ktan bir süre durdurulmas n n LADDER ve STL devresi 5
Örnek ' deki devrede zaman, butona (sensöre) bas ld anda ba lamaktad r. E er zaman n butona bas ld anda de il de butondan el çekildi i anda ba lamas isteniyorsa a a daki devre olu turulmal d r. Örnek 2: Bir motorun çal t ktan bir süre sonra durdurulmas (zaman n ba lamas start butonundan el çekildikten sonra) A ama Network : E er I0.0 aktifse ( ise) ve ' nin konta kapal ise o zaman aktif () olur. I0.0 Network 2 :, henüz çal maz : Çünkü I0.0 halen aç kt r. I0.0 200 (200x 00= 20 sn) Komut listesi (STL) program ) NETWORK LD I0.0 O AN = NETWORK 2 LD AN I0.0, +200 A ama 2 Network : I0.0 art k bas l de ildir. Mühürleme konta n aç ncaya kadar devam eder. Zaman rölesi sayarken konta kapal d r ve kapal kontak ak m n akmas na izin verir. I0.0 Network 2 : E er altifse ( ise) ve art k I0.0 kapal ise çal maya ba lar., 20 sn sonunda Network ' deki kapal konta n açarak ' n enerjisini keser ve pasif (0) olur. I0.0 200 (200x 00= 20 sn) ekil 8.9 : Bir motorun çal t r ld ktan bir süre durdurulmas n n LADDER ve STL devresi 6
Örnek 3: Bir motorun start butonuna bas ld ktan bir süre sonra çal t r lmas n n programlanmas Network : yard mc rölenin Set edilmesi I0.0 I0. S Network 2 : yard mc rölenin Reset edilmesi R Network 3 : yard mc rölesi aktifse ( ise) T33 zaman rölesi çal r. T33 500 (500x0= 5 sn) Network 4 : T33, 5 sn sonunda konta n kapatarak ' n çal mas n sa lar. çal t nda Network 3' deki konta n açarak zaman rölesinin devre d kalmas n sa lar. Komut listesi (STL) program NETWORK LD I0.0 S, NETWORK 2 LD I0. R, NETWORK 3 LD AN T33, +500 NETWORK 4 LD T33 O A = T33 ekil 8.0 : Bir motorun start butonuna bas ld ktan bir süre durdurulmas n n LADDER ve STL devresi ekil 8.0' daki devrede I0.0 start butonuna bas ld nda yard mc rölesi set edilir (çal r). yard mc rölesi Network 3' deki konta n kapatarak zaman rölesinin çal mas n sa lar. Zaman rölesi, 5 sn. sonra ç k bobini devresindeki (Network 4' de) konta n kapatarak n olmas n (çal mas n ) sa lar., zaman rölesi devresindeki (Network 3' de) konta n açarak zaman rölesinin sayma i lemini durdurur. n bobin devresindeki T33 konta aç l r. Ancak, mühürleme konta üzerinden çal maya devam eder. I0. butonuna bas ld nda yard mc rölesi reset edilir (durur). yard mc rölesi, zaman rölesi (Network3) ve ç k bobini (Network4) devrelerindeki kontaklar n açarak sistemin durmas n sa lar. 7
Örnek 4: Bir motorun stop butonuna bas ld ktan bir süre sonra durdurulmas n n programlanmas. Network : I0.0 butonuna bas ld nda yard mc rölenin Komut listesi (STL) Set edilmesi. program I0.0 Network 2 : I0. S R I0. butonuna bas ld nda yard mc rölenin Reset edilmesi Network 3 :, çal t nda ç k da aktif () olur. NETWORK LD I0.0 S, NETWORK 2 LD I0. R, NETWORK 3 LD O M0. AN = M0. Network 4 : I0. butonuna bas ld nda M0. yard mc rölesi çal r. M0., mühürlemesini yaparak çal maya devam eder. M0. ayn zamanda Network 3' deki konta n kapatarak I0. (durdurma) butonuna bas ld halde ' n çal mas n n devam etmesini sa lar. I0. M0. NETWORK 4 LD I0. O M0. AN = M0. NETWORK 5 LD M0., +250 M0. Network 5 : I0. butonuna bas ld nda M0. çal arak Network 5' deki konta n kapat r ve zamanlay c s da çal r. 25 sn sonunda Network 4' deki konta n açarak M0.' in enerjisini keser. Bu durumda Network 5' deki M0. konta aç l r ve zamanlay c s n n da enerjisi kesilir. Ayn zamanda, Network 3' deki konta n açarak ' n çal mas n durdurur. M0. 250 (250x00= 25 sn) ekil 8. : Bir motorun stop butonuna bas ld ktan bir süre durdurulmas n n LADDER ve STL devresi 8
Örnek 5 : Bir motorun y ld z üçgen çal t r lmas n n programlanmas Network : Ana kontaktörün () çal t r lmas Komut listesi (STL) program I0.0 I0. I0.2 Q0.2 Stop Termik AA Network 2 : zamanlay c s n n çal t r lmas Q0.2 Network 3 : Y ld z kontaktörünün (Q0.) Q0.2 Q0. 50 (50x00 = 5 sn) Q0. Q0.2 c çal t r lmas Network 4 : Üçgen kontaktörünün (Q0.2) çal t r lmas c c NETWORK LD I0.0 O AN I0. AN I0.2 = NETWORK 2 LD AN Q0.2, + 80 NETWORK 3 LD AN AN Q0.2 = Q0. NETWORK 4 LD O Q0.2 A AN Q0. = Q0.2 ekil 8.2 : Bir motora y ld z - üçgen yol vermenin LADDER ve STL devresi ekil 8.2 'deki devrede I0.0 start butonuna bas ld nda I0.0 giri rölesi enerjilenerek konta n kapat r ve ç k rölesini enerjiler. I0.0 start butonundan el çekilse bile, mühürlemesi oldu u için ç k rölesi çal maya devam eder. ç k rölesi tüm aç k kontaklar n kapat r. zaman rölesi ve Q0. ç k rölesi (y ld z) enerjilenir. Zaman rölesi 5 sn. sonunda kapal konta n açarak Q0. ç k rölesini devreden ç kar r ve Network 4' deki aç k konta n kapatarak Q0.2 ç k rölesini (üçgen) enerjilendirir. Q0.2 ç k rölesi, mühürlemesini yapar ve zaman rölesini devreden ç kart r. Böylece 5 sn sonunda ve Q0.2 ç k röleleri sürekli çal rlar. Motor üçgen olarak çal maya devam eder. I0. stop butonuna bas ld nda, ya da I0.2 a r ak m rölesi att nda; bu sensörlere ait giri röleleri enerjilenerek kontaklar n açarlar. ç k rölesinin enerjisi kesilir. ç k rölesi de çal ma s ras nda kapanm olan kontaklar n açarak devredeki tüm elemanlar n enerjisini keser. UYARI! : E er zaman rölesinin kontaklar ba ka bir yerde kullan lacaksa kapal konta ile kendi bobin devresi açt r lmamal d r. 9
Örnek 6 : Sa - sol (iki yönlü) çal an bir motorun y ld z üçgen çal t r lmas n n programlanmas Komut listesi (STL) program Network : Motoru sa a (ileri) yöne çal t racak kontaktörün çal t r lmas I0.0 I0. NETWORK I0.3 Q0. LDN I0.0 C AN I0.3 Stop Termik AA LD I0. O AN Q0. = Network 2 : Motoru sola (geri) yöne çal t racak kontaktörün çal t r lmas Q0. I0.0 I0.3 I0.2 Q0. Stop Q0.3 Termik AA 50 Q0. Network 3 : T40 zamanlay c s n n çal t r lmas T40 (50x00=5 sn.) C 2 NETWORK 2 LDN I0.0 AN I0.3 LD I0.2 O Q0. AN = Q0. NETWORK 3 LD O Q0. AN Q0.3 T40, + 50 Network 4 : Motor sarg lar n y ld z ba layacak olan y ld z kontaktörünün çal t r lmas Q0. T40 Q0.3 Q0.2 C NETWORK 4 LD O Q0. AN T40 AN Q0.3 = Q0.2 Network 5 : T40 Q0.2 Q0.3 Q0. Q0.3 Motor sarg lar n üçgen ba layacak olan üçgen kontaktörünün çal t r lmas C NETWORK 5 LD O Q0. LD T40 O Q0.3 AN Q0.2 = Q0.3 ekil 8.3 : ki yönlü çal an bir motora y ld z - üçgen yol vermenin LADDER ve STL devresi 20
Sembol tablosu : Sembol Adres Aç klama Start Start2 Stop Termik. Sa a Sola Y ld z Üçgen 5 sn.lik zam. I0.0 I0. I0.2 I0.3 Q0. Q0.2 Q0.3 T40 Motoru sa a çal t rma butonu Motoru sola çal t rma butonu Motoru durdurma butonu Termik a r ak m rölesi Sa a çal t rma ç k Sola çal t rma ç k Y ld z çal t rma ç k Üçgen çal t rma ç k 5 sn.lik zamanlay c ki yönlü y ld z-üçgen çal an motorun güç devresi : R S T e C 2 (Q0.) C () C (Q0.3) C (Q0.2) e 2 U V W Z X Y ekil 8.4 : ki yönlü çal an bir motora y ld z - üçgen yol vermenin güç devresi 2
Örnek 7 : Bir motorun periyodik çal t r lmas n n (5 sn. çal ma, 5sn. durma) programlanmas. Network : yard mc rölenin SET edilmesi I0.0 S Network 2 : yard mc rölenin RESET edilmesi Komut listesi (STL) program NETWORK LD I0.0 S, I0. I0.2 R NETWORK 2 LD I0. O I0.2 R, Network 3 : ç k n n 5 sn aktif (), 5 sn pasif (0) yap lmas T38 50 (50x00=5 sn.) T38 NETWORK 3 LD AN = AN T38, +50 A AN, +50 50 (50x00=5 sn.) ekil 8.5 : Periyodik (5 sn çal ma, 5 sn durma) bir motorun LADDER ve STL devresi Sembol tablosu : Sembol Adres Aç klama Start Stop Termik Bant motoru 5 sn.lik zam. 5 sn.lik zam. I0.0 I0. I0.2 T38 Motoru çal t rma butonu Motoru durdurma butonu Termik a r ak m rölesi konta Band Motorunu çal t rma ç k 5 sn.lik çal t rma zamanlay c 5 sn.lik durdurma zamanlay c Çal ma diyagram : M 5 sn 5 sn 5 sn 5 sn t 22
Örnek 8 : Sa -sol (iki yöne) çal an bir motorun periyodik çal mas n n programlanmas ( 5 sn sa a çal ma, 3 sn bekleme, 5 sn sola çal ma, 3 sn bekleme) Network : yard mc rölenin Set edilmesi I0.0 I0. I0.2 S Network 2 : yard mc rölenin Reset edilmesi R Network 3 : Motorun 5 sn sa a çal t r lmas I0.0 T38 Q0. M0. T40 50 30 (50x00=5 sn.) M0. Network 4 : Motorun 3 beklemesi (durmas ). M0.2 Q0. T38 50 30 (30x00=3 sn.) (50x00=5 sn.) M0.3 M0.2 Network 5 : Motorun 5 sn sola çal t r lmas T38 M0.4 T39 Q0. M0.3 T39 Network 6 : Motorun 3 beklemesi (durmas ). T39 M0.4 T40 (30x00=3 sn.) M0.4 Komut listesi (STL) program NETWORK LD I0.0 S, NETWORK 2 LD I0. O I0.2 R, NETWORK 3 LD I0.0 O M0. O T40 A AN T38 AN AN Q.0 =, +50 = M0. NETWORK 4 LD O M0.2 A AN Q.0 T38, +30 = M0.2 NETWORK 5 LD T38 O M0.3 A AN AN M0.4 AN T39 = Q0. T39, +50 = M0.3 NETWORK 6 LD T39 O M0.4 A AN Q.00 T40, +30 = M0.4 ekil 8.6: ki yönlü periyodik çal an (5 sn çal ma, 3sn bekleme, 5 sn çal ma) bir motorun LADDER ve STL devresi 23
Sembol tablosu : Sembol Adres Aç klama Start Stop Termik. Sa a Sola 5 sn.lik zam. 3 sn.lik zam. 5 sn.lik zam. 3 sn.lik zam. I0.0 I0. I0.2 Q0. T38 T39 T40 Motoru çal t rma butonu Motoru durdurma butonu Termik a r ak m rölesi konta Sa a çal t rma ç k Sola çal t rma ç k 5 sn.lik zamanlay c çal ma zaman 3 sn.lik zamanlay c durma zaman 5 sn.lik zamanlay c çal ma zaman 3 sn.lik zamanlay c durma zaman Örnek 9: Bir motor start butonuna bas ld nda hemen çal acak start butonu b rak ld ktan 5 saniye sonra kendili inden duracakt r. Kenar tetiklemeler kullan larak tasar m gerçekle tirilecektir. Network : I0.0 start botonu ile ' n SET, ' nin RESET edilmesi I0.0 P S R Network 2 : I0.0 start butonu b rak ld nda (el çekildi inde) yard mc rölesinin SET edilmesi. I0.0 S Network 3 : T40 zamanlay c s n n çal t r lmas. 50 N T40 (50x00=5 sn.) Network 4 : T40 zamanlay c s n n, süre sonunda yard mc rölesini ve ç k rölesini RESET etmesi. Komut listesi (STL) program NETWORK LD I0.0 EU S, R T40, NETWORK 2 LD I0.0 ED S, NETWORK 3 LD T40, + 50 NETWORK 4 LD T40 R, R, T40 R R ekil 8.7 : Bir motorun çal t rma butonu b rak ld ktan 0 saniye sonra durdurulmas n n LADDER ve STL devresi 24
Örnek 0 : Start butonuna bas ld nda. motor hemen çal acak,. motor çal t ktan 20 sn sonra 2. motor çal acakt r. ki motor birlikte 30 sn çal t ktan sonra. motor duracak, 2. motor stop butonuna bas ncaya kadar çal mas na devam edecektir. ki motordan herhangi birisinin a r ak m rölesi att nda iki motor da duracakt r. Çal ma diyagram 20 sn 30 sn Start Stop Klasik kumanda devresi AA AA2 º º º º ZR2 ZR ZR ZR2 Ladder devresi Network I0.2 I0.3 I0.0 I0. T38 Q0. AA AA2 Stop Q0. 200 Q0.2 Q0.2 T38 300 ekil 8.8 : STL Komut Listesi Network LDN I0.2 AN I0.3 AN I0.0 LD I0. O Q0. AN T38 = Q0., +200 LD O Q0.2 = Q0.2 T38, +300 25
Örnek : Bir sistemde 3 adet motor çal acakt r. Start butonuna bas ld nda. ve 2. motorlar birlikte ve sürekli çal acak, 0 sn sonra. motor duracak 3. motor çal maya ba layacakt r. 2. ve 3. motorlar birlikte 20 sn çal t ktan sonra 2. motor duracak, 3.motor stop butonuna bas l ncaya kadar çal mas na devam edecektir. Stop butonu sistemi herhangi bir anda durdurabilecektir. Çal ma diyagram M3 0 sn 20 sn Start Stop Klasik kumanda devresi º º º º A ZR ZR2 A ZR ZR M3 Ladder Devresi ZR2 Network I0.0 I0. STL Komut Listesi ekil 8.9 : T38 00 Q0. Q0.2 Q0.3 T38 200 Network LDN I0.0 LD I0. O = AN = Q0. AN T38 = Q0.2, +00 A = Q0.3 T38, +200 26 Hata!
Örnek 2: Bir makine tezgah nda 4 adet motor çal t r lacakt r. Start butonuna bas ld nda. ve 3. motorlar sürekli çal acak, her iki motor birlikte çal rken iki motordan herhangi birisinin a r ak m rölesi att nda onlar n yerine 2. ve 4. motorlar devreye girerek sürekli çal acaklard r. 2. ve 4. motorlar devreye girdi inde 20 saniye çal t ktan sonra sistem tümüyle duracakt r. Ayr ca sistemi herhangi bir anda durdurabilmek için stop butonu kullan lacakt r. Çal ma diyagram M3 M4 Start Klasik kumanda devresi AA 20 sn.veya 3.motorun a r ak m rölesi att an AA3 º º º º AA AA3 ZR M3 M4 ZR Ladder devresi Network I0.0 I0. I0.2 I0.3 (AA) (AA3) Network 2 I0.0 I0.2 (AA) I0.3 (AA3) Q0.2 ekil 8.20 : Q0. M3 Q0.2 Q0.3 M4 200 STL Komut Listesi Network LDN I0.0 LD I0. O AN I0.2 AN I0.3 = = Q0. Network 2 LDN I0.0 LD I0.2 O I0.3 O Q0.2 AN = Q0.2 = Q0.3, +200 27
Örnek 3 : Bir tezgahta 3 adet motor çal t r lacakt r. Start butonuna bas ld nda.motor 5 saniye süre ile çal acak, 5 saniye sonunda. motor duracak 2. ve 3. motorlar devreye girecektir. Her iki motor 0 saniye birlikte çal t ktan sonra 2. motor duracak,. motor tekrar devreye girecektir.. ve 3. motor birlikte 20 saniye çal t ktan sonra sistem tümüyle duracakt r. Sistemi herhangi bir anda durdurabilmek için ayr ca stop butonu kullan lacakt r. Çal ma diyagram M3 Start 5 sn 0 sn Klasik kumanda devresi 20 sn Çal man n sonu ZR3 º º º º A ZR ZR2 A ZR ZR ZR2 M3 ZR2 M3 ZR3 Ladder devresi Network I0.0 I0. T39 T38 50 Q0. STL Komut Listesi Network LDN I0.0 LD I0. O AN T39 = LDN O T38 = Q0., + 50 28
T38 Q0.2 Q0.3 M3 T38 00 Q0. Q0.3 T39 STL Komut Listesi A AN T38 = Q0.2 = Q0.3 T38, + 00 A Q0. A Q0.3 T39, + 200 ekil 8.2 : 200 Örnek 4 : Bir sistemde 3 adet motor bulunmakta olup çal ma u ekildedir. Start butonuna bas ld nda. motor hemen çal acak, 0 saniye çal t ktan sonra duracak ve ayn anda 3. motor çal maya ba layacakt r. 3. motor 20 saniye çal t ktan sonra duracak ve ayn anda 2. motor çal maya ba layacak, 2. motor 5 saniye çal p duracakt r. Motorlar herhangi bir anda durdurabilmek için ayr ca stop butonu kullan lacakt r. Çal ma diyagram M3 Start 0 sn 20 sn 5 sn Çal man n sonu Klasik kumanda devresi ZR3 º º º º ZR A A ZR ZR ZR2 M3 ZR2 ZR2 ZR3 29
Ladder devresi Network I0.0 I0. T39 Q0. 00 T38 Q0.3 M3 T38 200 T38 Q0.2 STL Komut Listesi NETWORK LDN I0.0 LD I0. O AN T39 = AN = Q0., +00 A AN T38 = Q0.3 A T38, +200 A T38 = Q0.2 T39, +50 T39 50 ekil 8.22 : Örnek 5 : A a da çal ma diyagram verilen sistemin klasik kumanda ve ladder devresini çizerek STL komut listesini yazal m. Çal ma diyagram Start 3 sn Klasik kumanda devresi 5 sn 3 sn 5 sn 3 sn Stop butonuna bas l ncaya kadar periyodik º º º º ZR Y Y ZR2 ZR ZR ZR2 30
Ladder devresi Network I0.0 I0. T38 Q0. 30 Q0.2 T38 STL Komut Listesi Network LDN I0.0 LD I0. O = AN = Q0. AN T38, + 30 A = Q0.2 T38, + 50 ekil 8.23 : 50 Örnek 6 : A a da çal ma diyagram verilen sistemin ladder devresini çizerek STL komut listesini yazal m. 3. motorun a r ak m rölesi att nda tüm sistem duracakt r. Çal ma diyagram M3 Start 4 sn 6 sn Stop 0 sn 5 sn Stop a bas ld ktan 0 sn sonra Biti Ladder devresi Network I0.0 I0. I0.2 M0. Termik AA3 Stop STL Komut Listesi Network LDN I0.0 AN I0. LD I0.2 AN M0. 0 = 3
Network 2 I0.0 Q0.2 Termik AA3 Network 3 M0.2 M0.2 40 Network 2 LDN I0.0 LD O M0.2 AN = Q0.2 AN M0.2, + 40 I0.0 T38 Q0. Network 3 LDN I0.0 A A AN T38 = Q0. Hata! Network 4 I0.0 Q0.3 M0.2 M0.2 60 M3 T38 Network 4 LDN I0.0 LD O M0.2 = Q0.3 AN M0.2 A T38, + 60 Hata! Network 5 I0.0 T40 M0. M0. 00 T39 T39 M0.2 T40 Network 5 LDN I0.0 LD O M0. AN T40 = M0. AN T39, +00 A T39 = M0.2 T40, + 50 50 ekil 8.24 : 32
Örnek 7: Bir sistemde 2 adet motor çal t r lacakt r. Start butonuna bas ld nda. motor hemen çal acak, 6 saniye çal p duracak ve ayn anda 2. motor çal maya ba layacakt r. 2. motor çal maya ba lad ktan 5 saniye sonra. motor yeniden çal acakt r. 2. motor, çal t ktan 3 saniye sonra duracakt r. 2. motor durduktan 7 saniye sonra da. motor duracakt r. Sistemi herhangi bir anda durdurabilmek için ayr ca stop butonu kullan lacakt r. Çal ma diyagram Start 6 sn 5 sn 8 sn 5 sn T42 7 sn Biti Ladder devresi Network I0.0 I0. T42 T39 Q0. T40 T39 60 T39 T4 Q0.2 T39 T40 50 T40 T4 STL Komut Listesi NETWORK LDN I0.0 LD I0. O AN T42 = LDN T39 O T40 = Q0. T39, +60 A T39 AN T4 = Q0.2 A T39 T40, +50 A T40 T4, +80 T42, +50 80 T42 50 ekil 8.25 : 33
Örnek 8 : A a da çal ma diyagram verilen bir sistemin ladder devresini çizerek STL komut listesini yazal m. Çal ma diyagram Start 0 sn + 4 msn 8 sn + 20 msn 0 sn + 4 msn 8 sn + 20 msn Stop butonuna bas l ncaya kadar Ladder devresi Network I0. P Network 2 I0.0 P Network 3 S R STL Komut Listesi NETWORK LD I0. EU S, NETWORK 2 LD I0.0 EU R, Network 4 T32 T32 T96 Q0.2 00 T32 4 Q0. NETWORK 3 LD AN T32 = Q0.2 AN T96, +00 A T32, +4 NETWORK 4 LD A T32 = Q0. T38, +80 A T38 T96, +20 T38 80 T38 T96 20 ekil 8.26 : için zaman ayar, 00x00 = 0.000 ms = 0 sn. dir. T32 için zaman ayar, 4x = 4 ms dir dolay s yla iki zaman rölesinin zaman ayar toplam 0.000 + 4 = 0.04 ms olur. T38 için zaman ayar, 80x00 = 8.000 ms = 8 sn. dir. T96 için zaman ayar, 20x = 20 ms dir dolay s yla iki zaman rölesinin zaman ayar toplam 8.000 + 20 = 8.020 ms olur. 34
Örnek 9 : A a da çal ma diyagram verilen bir sistemin Ladder devresini çizerek STL komut listesini yazal m. Çal ma diyagram : 0 sn 8 sn Start Stop Ladder devresi Network I0. Network 2 I0.0 Network 3 M0. P P S R Q0. NETWORK LD I0. EU S, NETWORK 2 LD I0.0 EU R, NETWORK 3 LD AN O M0. = Q0. Network 4 Network 5 I0.0 M0. 00 Q0.2 M0. T38 NETWORK 4 LD = Q0.2, +00 NETWORK 5 LD I0.0 O M0. = M0. T38, +80 A T38 EU R Q0., 2 R M0., 80 T38 ekil 8.27 : P Q0. R 2 M0. R 35
Dü mede gecikmeli - Ters zaman röleleri (TOF) ile ilgili örnekler : Örnek : Bir motor ; start butonuna bas ld nda hemen çal acak, stop butonuna bas ld ktan 0 saniye sonra duracakt r. A r ak m rölesi att nda ise hemen duracakt r. Klasik kumanda devresi º º º º Y Ters zaman rölesi TZR Y AA TZR M Çal ma diyagram : Start Stop 0 sn Biti Ladder devresi Network I0.0 I0. T45 TOF Network LDN I0.0 LD I0. O = TOF T45, + 00 00 Network 2 T45 Q0.5 Network 2 LD T45 = Q0.5 Network 3 I0.2 AA Q0.5 R Network 3 LD I0.2 R Q0.5, R, R ekil 8.28 : 36
Örnek 2 : Bir sistemde iki adet motor çal t r lacakt r. Start butonuna bas ld nda. motor hemen çal acak, 5 saniye sonra 2. motor çal acak. ki motor beraber 5 sn. çal t ktan sonra.motor duracak ve 2. motor stop butonuna bas l ncaya kadar çal mas na devam edecektir.. Stop butonuna bas ld nda ise 2. motor duracak ve. motor çal maya ba layacakt r.. motor 20 saniye çal p duracakt r. Çal ma diyagram : Start 5 sn 5 sn 20 sn Stop Klasik kumanda devresi º º º º YR Ters zaman rölesi YR TZR ZR ZR ZR2 TZR YR YR2 ZR2 YR2 Ladder devresi Network I0.0 I0. NETWORK LDN I0.0 LD I0. O T45 = TOF TOF T45, +200, +50 200 50 37
Network 2 Q0.2 T38 NETWORK 2 LD = Q0.2 T38, +50 Network 3 T45 M0. 50 T38 M0. Q0. NETWORK 3 LD T45 LD O M0. = M0. AN T38 = Q0. ekil 8.29 : Örnek 3 : 3 adet motorun çal mas u ekildedir. Start butonuna bas ld nda. motor hemen çal acak,. motor çal t ktan 7 saniye sonra 2. motor çal acak,. ve 2.motor beraber 4 saniye çal t ktan sonra. motor duracak 3. motor çal maya ba layacakt r. 2. motor ve 3. motor stop butonuna bas l ncaya kadar çal mas na devam edecektir. Stop butonuna bas ld ktan 6 saniye sonra. motor ve 2. motor yeniden çal maya ba layacak, her iki motor beraber 5 saniye çal t ktan sonra çal ma duracakt r. Çal ma diyagram M3 7 sn 4 sn Start Ladder devresi Stop 6 sn 5 sn Network I0.0 I0. 70 40 T38 Network LDN I0.0 LD I0. O = M00, + 70 A T38, + 40 TOF T39, + 60 T39 TOF 60 38
Network 2 T38 Q0. M0.2 Network 2 LD AN T38 O M0.2 = Q0. Network 3 Q0.2 Network 3 LD A = Q0.2 Network 4 T38 Q0.3 M0.2 M3 Network 4 LD A T38 O M0.2 = Q0.3 Network 5 T40 M0. M0. T39 M0.2 M0.2 T40 Network 5 LD O M0. AN T40 = M0. AN T39 = M0.2 A M0.2 T40, + 50 50 ekil 8.30 : 39
8.9 - Dörtyol kav ak trafik sinyalizasyonu Y S K K2 S2 Y2 Y2 S2 K2 YY2 YK2 K S Y YK YY YY YK YK YY YY YK YK2 YY2 YK2 YY2 YY2 YK2 Y S K Y2 S2 K2 YY YK YY2 YK2 20 sn 20 sn 3 sn 3 sn 20 sn 20 sn 3 sn 3 sn ZR ZR2 ZR3 ZR4 ZR5 ZR6 ZR7 ZR8 periyotluk zaman n sonu Devam 40
Klasik kumanda devresi : º º º º Y Y ZR ZR2 ZR3 ZR4 ZR5 ZR6 ZR7 ZR8 ZR8 ZR ZR2 ZR3 ZR4 ZR5 ZR6 ZR7 Y Y Y Y Y Y ZR2 ZR2 ZR3 ZR7 ZR3 ZR4 ZR6 ZR3 ZR4 ZR6 ZR7 ZR4 ZR7 Y S K Y2 S2 K2 4
Y ZR4 ZR5 YY Y ZR4 YK ZR5 Y ZR YY2 Y ZR YK2 Ladder devresi Network I0.0 I0. STL Komut Listesi T44 T38 T39 T40 T4 T42 200 200 30 30 200 200 T38 T39 T40 T4 T42 T43 Network LDN I0.0 LD I0. O = M00 AN T44, + 200 A T38, + 200 A T38 T39, + 30 A T39 T40 + 30 A T40 T4, + 200 A T4 T42, + 200 A T42 T43, + 30 A T43 T44, + 30 T43 30 T44 42 30
Network 2 T38 Y Network 2 LD AN T38 = Network 3 T38 T39 Q0. Network 3 LD S LD T38 AN T39 T43 O T43 = Q0. Network 4 T39 Q0.2 K Network 4 LD A T39 = Q0.2 Network 5 T40 T42 Q0.3 Network 6 T39 T40 Q0.4 Network 7 T42 T40 Q0.5 T43 T43 Y2 S2 K2 Network 5 LD A T40 AN T42 = Q0.3 Network 6 LD LD T39 AN T40 LD T42 AN T43 OLD = Q0.4 Network 7 LD LDN T40 O T43 = Q0.5 Network 8 T40 T4 Q0.6 YY Network 8 LD A T40 AN T4 = Q0.6 43
Network 9 T40 Q0.7 T4 YK Network 9 LD AN T40 O T4 = Q0.7 Network 0 Q.0 YY2 Network 0 LD AN = Q.0 Network Q. YK2 Network LD A = Q. ekil 8.3 : Dört yol kav ak trafik sinyalizasyonu Uyar : Yukar daki örnekte bulunan ç k lar, CPU 224 veya CPU 226 ya göre adreslendirilmi tir. E er bu CPU lar n d nda bir PLC kullan yorsan z PLC nize dijital ç k modülü eklemeniz ve adresleme i lemini ona göre yapman z gerekir. Daha önce de aç kland gibi bir zaman rölesinin zaman geciktirmesi maksimum 54.6 dakikad r. Bu de erin üzerindeki zamanlar için zaman röleleri birbirine kumanda etmelidir. Bu konu ile ilgili bir örnek yapal m. Örnek : A a da çal ma diyagram verilen motorlar için ladder devresini çizerek STL komut listesini yazal m. Çal ma diyagram : M3 M4 Start 30 dk 0 dk 5 dk saat 25 dk 20 sn 2 saat 8 dk 40 msn T4 T42 T43 T44 + T45 + T46 = 50 + 35 = 85 dk + 20 sn T47 + T48 + T49 50 + 50 + 38 = 2 saat+8 dk T47 + T48 + T49 + T32 = 2 saat + 8 dk + 40 msn Biti 44
Ladder Devresi Network I0.0 I0. T32 Network 2 T42 T46 Q0. T4 T46 Q0.3 T42 T4 T46 Q0.4 T43 T46 T4 M3 M4 8000 30 dk. Network 3 T4 T43 Q0.2 T42 STL Komut Listesi NETWORK LD I0. O AN T32 = NETWORK 2 LD LDN T42 O T46 = Q0. LDN T4 O T42 AN T46 = Q0.3 LDN T4 O T43 AN T46 = Q0.4 T4, +8000 NETWORK 3 LD A T4 LDN T43 O T46 = Q0.2 T42, +6000 6000 0 dk. T4 için zaman ve hesab : T4 = 30 dk = 30 x 60 = 800 sn = 800 x 000 = 800 000 msn 800 x 000 = = 8000 00 msn T42 için zaman ve hesab : T42 = 0 dk = 0 x 60 = 600 sn = 600 x 000 = 600 000 msn = 6000 = 600 x 000 00 msn = 6000 45
Network 4 T42 T43 STL Komut Listesi T44 9000 T44 5 dk. 30000 50 dk. T45 2000 35 dk. NETWORK 4 LD A T42 T43, +9000 T44, +30000 A T44 T45, +2000 A T45 T46, +200 Network 5 T46 T45 T47 T46 200 20 sn 30000 T47 T48 50 dk. NETWORK 5 LD A T46 T47, +30000 A T47 T48, +30000 A T48 T49, +22800 A T49 T32, +40 30000 50 dk. T48 T49 22800 38 dk. T49 T32 40 40 msn ekil 8.32 : T43 için zaman hesab : T43 = 5 dk = 5 x 60 = 900 sn = 900 x 000 = 900 000 msn = 900 x 000 00 msn = 9000 46
T44 için zaman hesab : T44 = 50 dk = 50 x 60 = 3000 sn = 3000 x 000 = 3 000 000 msn = 3000 x 000 00 msn = 30000 T45 için zaman hesab : T45 = 35 dk = 35 x 60 = 200 sn = 200 x 000 = 2 00 000 msn = 200 x 000 00 msn = 2000 T44 + T45 = 50 + 35 = 85 dk T44 + T45 = 85 dk = saat + 25 dk T46 için zaman hesab : T46 = 20sn = 20 x 000 = 20 000 msn = 20 x 000 00 msn = 200 T44 + T45 + T46= 50 + 35 = 85 dk + 20 sn. T44 + T45 + T46= saat + 25 dk. + 20 sn. T47 için zaman hesab : T47 = 50 dk = 50 x 60 = 3000 sn = 3000 x 000 = 3 000 000 msn = 3000 x 000 00 msn = 30000 T48 için zaman hesab : T48 = 50 dk = 50 x 60 = 3000 sn = 3000 x 000 = 3 000 000 msn = 3000 x 000 00 msn = 30000 T49 için zaman hesab : T49 = 38 dk = 38 x 60 = 2280 sn = 2280 x 000 = 2 280 000 msn = 2280 x 000 00 msn = 22800 T47 + T48 = 50 dk + 50 dk = 00 dk = saat + 40 dk 2 saat 8 dakika = 38 dakika saat 40 dakika = 00 dakika - 38 dakika ve için son çal ma zaman = 2 saat 8 dakika 40 milisaniye oldu una göre : T47 + T48 + T49 = 50 + 50 = 38 dk = 38 dk = 2 saat 8 dakika T32 için zaman hesab : T32= 40 msn = 40 msn = 40 47
E er 2 saat 8 dakika için tek zaman rölesi kullanmak isteseydik 2 saat = 20 dakika = 20 x 60 = 7200 saniye = 7 200 000 milisaniye 8 dakika = 8 x 60 = 980 saniye = 980 000 milisaniye 8 80 000 milisaniye = 8 80 000 00 msn = 8800 de erinin yaz lmas gerekirdi Ancak bir zaman rölesi için maksimum 32767 de eri girilebilece inden birden fazla zaman rölesi kullan lmal ve. zaman rölesinin süresi bitti inde. zaman rölesi, 2. zaman rölesini çal t rmal d r. 2 zaman rölesi de yetmiyorsa 3. veya 4. zaman rölesi kullan lmal d r. 8.0 - Çekmede gecikmeli kal c tip (toplamal tip) zaman röleleri (R) ile ilgili örnekler : Örne in T 20 için de eri 500 verilmi olsun Network I0.0 sensörü aktif () oldu unda zaman sayma i lemi ba lar, I0.0 pasif (0) oldu unda sayd zaman saklar (haf zada tutar) bir süre sonra I0.0 yeniden "" oldu unda zaman sayma i lemine kald yerden devam eder. I0.0 T20 R Timer On Retentive 500 Network 2 T20, toplam 50 saniye sonra konta n kapatarak Q0. ç k rölesini enerjilendirir. ( I0.0 kapal yani oldu u sürece) I0.0' n kapal durumu süresi toplam 50 sn. dir. T20 Q0. I0.0 Reset 32767 500 450 450 300 300 T20 0 ekil 8.33 : Çekmede gecikmeli kal c tip düz zaman rölesi (R) çal ma diyagram 0 48
Örnek : A ve B kontaktörleri birer motora kumanda etmektedir. Motorlar çal t ran butonlar ani temasl olup. buton 8 saniye süre ile, 2. buton ise 5 saniye süre ile çal t rmaktad r.. motorun toplam çal ma süresi dakikay doldurmu sa art k o motor çal may p di er (2.) motor çal maktad r. ki motorun da çal ma süresi ' er dakikay doldurmu sa ' er dakikal k zaman s f rlan p çal ma yeniden ba tan ba lamal d r. 8 sn º º A 5 sn º º B Ladder Devresi Network Network 2 I0.0 I0. 80 8 saniye STL Komut Listesi Network LDN I0.0 LD I0. O AN =, + 80 Network 3 I0.0 I0.2 M0. M0. T38 T20 M0. 5 saniye T38 50 Q0. T20 R Network 2 LDN I0.0 LD I0.2 O M0. AN T38 = M0. T38, + 50 Network 3 LD O M0. AN T20 = Q0. T20, + 600 Network 4 M0. T20 T2 600 Q0.2 T2 Network 4 LD O M0. A T20 AN T2 = Q0.2 T2, + 600 Network 5 T20 T2 600 T20 R R Network 5 LD T20 A T2 R T20, 2 2 ekil 8.34 : R zaman rölesi ile ilgili örnek devresi 49
Örnek 2 : Bir sistemde 3 adet motor çal t r lacakt r. Motorlar ani temasl butonlarla ayr ayr çal t r labilecektir. Ayr ca sistemi herhangi bir anda durdurabilmek için stop butonu kullan lacakt r.. start butonuna bas ld nda motoru 5 sn çal p kendili inden duracakt r. 2. start butonuna bas ld nda motoru 0 sn çal p kendili inden duracakt r. 3. start butonuna bas ld nda M3 motoru 5 sn çal p kendili inden duracakt r.., 2. ve 3. start butonlar na her bas l nda çal ma tekrarlanacakt r. Hiçbir motor di eri ile beraber çal mayacakt r. Her üç motorun toplam çal ma süresi 5 dakika ile s n rl d r. Bu sürenin sonunda her üç motorda bir daha devreye girmeyecektir. Ancak kullan c ba ka bir ani temasl butona bast nda 5 dakikal k süre s f rlanarak çal ma yeniden ba lat labilecektir. Ladder Devresi Network I0.0 I0. Network 2 Network 4 Q0. Q0.2 Q0.3 Network 5 I0.4 Q0. I0.0 I0.2 Network 3 Q0.2 I0.0 I0.3 Q0.3 T0 T0 T0 T38 T39 3000 Q0.2 Q0.3 Q0. Q0.3 Q0. Q0.2 T0 R (3000 X 00 = 300000 msn = 300 sn = 5 dak.) T0 R Q0. 5 saniye 50 00 ekil 8.35 : R zaman rölesi ile ilgili örnek 2 devresi T38 Q0.2 0 saniye Q0.3 50 T39 M3 5 saniye STL Komut Listesi Network LDN I0.0 LD I0. O Q0. AN T0 AN AN Q0.2 AN Q0.3 = Q0., + 50 Network 2 LDN I0.0 LD I0.2 O Q0.2 AN T0 AN T38 AN Q0. AN Q0.3 = Q0.2 T38, + 00 Network 3 LDN I0.0 LD I0.3 O Q0.3 AN T0 AN T39 AN Q0. AN Q0.2 = Q0.3 T39, + 50 Network 4 LD Q0. O Q0.2 O Q0.3 R T20, + 3000 Network 5 LD I0.4 R T0, 50
8. - 3 katl bir apartman n asansör kumanda sistemi : M4 Kat kap s kontrol S n r anahtar LS3 I.3 LS3 I.3 Kabin kap s kontrol S n r anahtar I3.3 50 Stop I0.0 Start I0.6 Kabin üstü stop I0.7 Kabin kap s kontrol S n r anahtar LS7 I.7 LS7 I.7 Kabin kap s açma M3 3. kat I0.3 2. kat I0.2. kat I0. Stop I0.4 mdat I0.5 Kabin 3. kat ça rma I2.3 uyar Kabin bilgi kontrol S n r anahtar I2.6 KLS3 I2.6 Kabin kap s kontrol S n r anahtar I3.2 Kat kap s kontrol S n r anahtar LS2 I.2 LS2 I.2 Kabin kap s kontrol S n r anahtar LS6 I.6 LS6 I.6 Kabin kap s açma Kap 2. kat ça rma I2.2 uyar Kabin bilgi kontrol S n r anahtar I2.5 KLS2 I2.5 Kabin kap s kontrol S n r anahtar I3. Kat kap s kontrol S n r anahtar LS I. LS I. Kabin kap s kontrol S n r anahtar LS5 I.5 LS5 I.5 Kabin kap s açma Kap. kat ça rma I2. uyar Alt güvenlik S n r anahtar LS5 I2.7 LS5 I2.7 Kabin bilgi kontrol S n r anahtar I2.4 KLS I2.4 ekil 8.36 : 3 katl bir binan n asansör sistemi prensip emas 5
Stop 0 Start Stop üst. kat 2. kat 3. kat Stop iç mdat LS LS2 LS3 LS5 LS6 LS7.kat ça. 2.kat ça. 3.kat ça. KLS KLS2 KLS3 Alt güv. I0.0 I0.6 I0.7 I0. I0.2 I0.3 I0.4 I0.5 I. I.2 I.3 I.5 I.6 I.7 I2. I2.2 I2.3 I2.4 I2.5 I2.6 I2.7 Sistemi durdurma butonu Sistemi çal t rma butonu Kabin üstü durdurma butonu Kabin içi. kat butonu Kabin içi 2. kat butonu Kabin içi 3. kat butonu Kabin içi stop butonu Kabin içi imdat butonu.kat kap s kontrol s n r anahtar 2.kat kap s kontrol s n r anahtar 3.kat kap s kontrol s n r anahtar.kat kabin kap s kontrol s n r anahtar 2.kat kabin kap s kontrol s n r anahtar 3.kat kabin kap s kontrol s n r anahtar.kat ça rma butonu 2.kat ça rma butonu 3.kat ça rma butonu.kat kabin bilgi kontrol s n r anahtar 2.kat kabin bilgi kontrol s n r anahtar 3.kat kabin bilgi kontrol s n r anahtar Alt güvenlik s n r anahtar Ladder Devresi Network Asansör sistemine asansör kumanda tablosundan enerji verilmesi I0.6 S Network 2 Asansör kumanda tablosu, kabin üstü ve kabin emniyeti durdurma i lemleri I0.0 I0.7 R I0.4 Network 3. kat ça rma ve. kat kabin içi kumandas (ça rma: I2., kabin içi: I0.) I2. T40 I2.4 M0. I0. M0. 52
Network 4 2. kat ça rma ve 2. kat kabin içi kumandas (ça rma: I2.2, kabin içi: I0.2) I2.2 T40 I2.5 M0.2 I0.2 M0.2 Network 5 3. kat ça rma ve 3. kat kabin içi kumandas (ça rma: I2.3, kabin içi: I0.3) I2.3 T40 I2.6 M0.3 I0.3 M0.3 Network 6 Asansör bo lu u kap kontrolü. Kat kap lar ndan birisi aç ksa M0.4 çal maz. I. I.2 I.3 M0.4 Network 7 Kat s n r anahtar (kabin) kontrolü. Kabinin kat hizas nda olma zorunlulu u. Kabin kat aras nda kalm sa ç k rölesi çal maz. I2.4 M3.0 I2.5 I2.6 Network 8 Kabinin kapal olmas kontrolü. Kabin kap s kapal de ilse kabin hareket etmez. Ayn zamanda kabinin kat hizas nda olma zorunlulu u vard r. M3.0 I.5 I.6 I.7 M0.5 Network 9.kat yukar yard mc rölesinin çal mas. M0. M0.4.2.3.4. 53
Network 0 2. kat a a ve 2. kat yukar yard mc rölesinin çal mas. M0.4 M0.2 I2.6..3.4.2 2. kat a a.2 I2.4..2.4.3 2. kat yukar.3 Network 3.kat a a yard mc rölenin çal mas M0.3 M0.4..2.3.4 Network 2 A a yön yard mc rölenin çal mas.. I2.7.0.2 Network 3 Yukar yön yard mc rölenin çal mas.4.0 I2.7..3 Network 4 Kabinin a a hareketinin gerçekle tirilmesi M0.4 M0.5.0 Q0. Network 5 Kabinin yukar hareketinin gerçekle tirilmesi M0.4 M0.5. Q0.2 54
Network 6 Kabini, katta açma için 4 saniye bekletme Q0. T40 TOF Q0.2 40 Network 7 Kat kap s aç l p kapat ld nda 8 saniye süre ile kabin içi ayd nlatma I..5 I.2 T4 TOF I.3 80 Network 8 Kabin içi ayd nlatma T40 T4.5 Q0. Q0.2 Network 9. kat kabin kap s açma Q0. Q0.2 I. I.5 I3. Q0.3 Q0.3 Network 20 kat kabin kap s aç ld ktan sonra 0 sn bekleme Q0. Q0.2 I. I3. 00 Network 2. kat kabin kap s kapatma Q0. Q0.2 I. I3. I.5 Q0.4 Q0.4 55
Network 22 2. kat kabin kap s açma Q0. Q0.2 I.2 I.6 I3.2 Q0.5 Q0.5 Network 23 2 kat kabin kap s aç ld ktan sonra 0 sn bekleme Q0. Q0.2 I.2 I3.2 T38 00 Network 24 2. kat kabin kap s kapatma Q0. Q0.2 I.2 I3.2 T38 I.6 Q0.6 Q0.6 Network 25 3. kat kabin kap s açma Q0. Q0.2 I.3 I.7 I3.3 Q0.7 Q0.7 Network 26 3 kat kabin kap s aç ld ktan sonra 0 sn bekleme Q0. Q0.2 I.3 I3.3 T39 00 Network 27 3. kat kabin kap s kapatma Q0. Q0.2 I.3 I3.3 T39 I.7 Q.0 Q.0 ekil 8.37 : 3 katl bir binan n asansör sistemi LADDER ve STL devresi Sembol Adres Aç klama.kat kabin kont. I3.. kat kabin aç ld nda kontrolü 2.kat kabin kont. I3.2 2. kat kabin aç ld nda kontrolü 3.kat kabin kont. I3.3 3. kat kabin aç ld nda kontrolü 56
8.2 : Zamanlay c larda uzun süreli zaman olu turma : S7-200 LC lerde bir zamanlay c n n içeri i en fazla 32767x00/000 = 3276.7 saniye = 54.6 dakika oldu undan daha fazla zaman gerekti inde de i ik i lemlerle gerekli zaman olu turmak mümkündür. A a da bu konuya ait bir örnek verilmi tir. Network : I0.2 sensörü aktif yani oldu unda T40 zamanlay c s çal r. ye verilen zaman sonunda kendi devresindeki konta n açar bu durumda zamanlay c n n zaman de eri 0 olur.. Kendi devresindeki konta n açt nda kendi enerjisini kesti inden konta yeniden kapan r ve T40 yeniden çal maya ba lar.. Böylece T40 konta sadece bir döngülük süre kadar aç k kal r. T40 n zaman 60 saniyedir. LAD I0.2 T40 T40 600 STL LD I0.2 AN T40 T40, 6000 Network 2 : T40, her 60 saniyede ( dakikada) bir C say c s na sinyal göndermektedir. Dolay s yla her bir dakikada say c içeri inin de eri artmaktad r. 330 dakika sonra yani 330/60= 5.5 saat sonra say c bir sonraki konta n kapatmaktad r. T40 I0.2 C CU CTU R LD T40 LDN I0.2 CTU C, 330 330 PV Network 3 : C say c s, 330 dakika yani 5.5 saat sonra bu Network taki konta n kapatarak Q0. ç k n çal t r r.i0.2, pasif yani 0 yap ld nda hem zamanlay c n n hem de say c n n içeri i s f rlan r. Böylece sistemin çal mas durur. C Q0. LD C = Q0. 00 ms lik zamanlay c lar kullan larak, maksimum 32767(zamanlay c içeri i) x 00/000= 3276.7 saniye = 54.6 dakika elde etmek mümkündür. Bu de er 32767(say c içeri i) ile çarp larak maksimum zaman elde edilebilir. Maksimum zaman de eri = 54.6x32767 = 789078,2 dakika = 789078,2/60 = 2987,97saat = 2987,97saat / 24= 242,4 gün =242,4 / 365= 3,40 y l olabilir 0 ms lik zamanlay c lar kullan larak, maksimum 32767(zamanlay c içeri i) x 0/000= 327.67 saniye = 5.46 dakika elde etmek mümkündür. Bu de er 32767(say c içeri i) ile çarp larak maksimum zaman elde edilebilir. Maksimum zaman de eri = 5.46x32767 = 78907,82 dakika = 78907,82/60 = 298,797saat = 298,797saat / 24= 24,24 gün olabilir. Uyar : ms lik zamanlay c kullan larak zaman uzatma i lemi yap ld nda mslik zamanlay c n n güncelle tirme i lemi çok h zl olaca ndan hedeflenen zamanda hatalar olu abilir. 57
ms lik zamanlay c larla uzun süreli zaman olu turma : Bilindi i üzere S7-200 PLC lerin yap s nda ms lik zamanlay c lar bulunmaktad r (T32, T96). Bu zamanlay c larda elde olu turulabilecek maksimum süre 32767ms = 32.767 sn. dir. Daha uzun süreler, zamanlay c dan say c ya komut vererek olu turulabilir. Yeni nesil (CPU22x) PLC lerde say c kullanmadan da özel komut çifti ile uzun zaman olu turmak mümkündür. Bu komut çifti ile ms. art ml 32 bitlik alana yaz lan süre bilgisi olu turulabilir. 2 32 = 4294967296 ms. = 4294967.296 sn / 3600= 93.046 saat = 49.7 gün gecikme elde etmek mümkündür. Uyar!!!: Bu uygulama ancak CPU 226 (CPU version 2.00), CPU224XP (CPU version 2.00, 2.0), CPU 224 (CPU version 2.00), CPU 222 (CPU version 2.00), CPU22(CPU version 2.00) PLC lerde uygulanabilir. Sizde mevcut olan PLC nin CPU serisini ve versiyonunu ö renmek için Proje sayfas aç k iken PLC Information komutlar n kullanmal s n z. Ekrana gelen pencerede PLC nizle ilgili özellikleri görebilirsiniz. Bu komut kullan m için PLC nizin PC ye ba l olmas gerekmektedir. Network de I0.0 n yükselen kenar nda BGN_ITIME komut kutusu etkin olur. Böylece süre ba lam olur. I0. etkin yani oldu unda CAL_ITIME komut kutusu etkin olur ve geçen süre ms. cinsinden VD04 alan na yaz l r. Sürenin ba layabilmesi için BGN_ITIME komut kutusunun etkin olmamas gerekir. Bu nedenle pozitif kenar tetikleme kullan lm t r. Böylece BGN_ITIME komut kutusu bir döngülük süre kadar etkin olur. VW04 alan içindeki de er 25000 e ula t nda Network 3 de Q0.2 ç k aktif yani olur. LAD STL Network : LD I0.0 EU BITIM VD00 Network 2: LD I0. CITIM VD00, VD04 Network 3 : LDD>= VD04, 25000 = Q0.2 58