Öğretmen Adaylarının Lisansüstü Eğitim İstekliliklerini Etkileyen Etmenler (Eskişehir Örneği)

Öğretmen Adaylarının Lisansüstü Eğitim İstekliliklerini Etkileyen Etmenler (Eskişehir Örneği) Turan Akman Erkılıç 1 Anadolu Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Bölümü, Eskişehir, Türkiye Özet Araştırmanın amacı iki boyutta toplanabilir. (1) Öğretmen adaylarının (öğretmen adaylarının) lisansüstü eğitim yapma istekliliklerini Eğitim-Öğretim, Araştırma- Geliştirme, Psiko-sosyal ve Sosyo-ekonomik boyutlu etmenler ne derece etkilediğini saptamaktır. (2) Anılan etmenlerin, lisansüstü eğitim yapma istekliliklerini etkileme dereceleri öğrencilerin sendikal örgütlenme istekliliği ve devam edilen program değişkenlere göre farklı olup olmadığını belirlemektir. Araştırma ilişkisel tarama modelinde desenlenmiştir. Araştırma, oranlı küme örneklem yöntemi benimsenerek araştırma 266 kız ve 131 erkek olmak üzere toplam 397 öğrenci üzerinde gerçekleştirilmiştir. Öğretmen adaylarının lisansüstü eğitim isteklilikleri, Eğitim-Öğretim ile Sosyo-ekonomik boyutundaki etmenlerin Çok; Araştırma-Geliştirme ile Psiko-sosyal boyutlardaki etmenlerin Orta Derecede etkiledikleri görülmektedir. Tüm boyutlardaki etmenlerin öğrencilerin lisansüstü eğitim yapma istekliliklerine etkileri, sendikal örgütlenme istekliliği ve devam edilen program açısından farklılık göstermektedir. Öğrencilerin lisansüstü eğitim isteklilik düzeylerinin yüksekliği ve değişkenlere göre farklılığın nedenleri üzerine araştırmalar yapılabilir. Benzer konular üzerine nitel araştırmalar yapılabilir. Eğitim tercih nedenlerine göre öğretim programlarının yeniden yapılandırılması tartışılabilir. Anahtar sözcükler: Öğrenciler, üniversite yönetimi, öğrenci beklentileri, eğitim programı ve öğretimin yönetimi, genel hizmetlerin yönetimi Factors Affecting Students Willingness to Pursue Postgraduate Education Abstract The aim of this study has two main dimensions. The first aim of the study is to determine the factors affecting degrees of teacher training organizations and their third and fourth year students willingness to pursue graduate education as dimensions of education-instruction, research and development, physico-social and socio-economic situations. The second aim is to determine whether this expectation levels differentiate 1 terkilic@anadolu.edu.tr 46

TE Erkılıç, GAU J. Soc. & Appl. Sci., 3(5), 46-72, 2007 or not for the variables of willingness of being a union membership and instructional class. This research was designed using the correlative investigation model. This study was conducted on totally 397 students (266 female and 131 male) by using ratio group sampling method. Results revealed that education-instruction and socio-economic dimensions highly affected dimensions of teacher-training institution s third and fourth year student s willingness of graduate education, research, and development. The physico-social dimensions affected moderately the dimensions of teacher-training institution s third and fourth year student s willingness of graduate education. However, for all dimensions, there were significant differences among students degree of willingness for graduate education, degree of willingness for having a union membership and the instructional programme attended. Keywords: University management, Students s expectation, Curriculum management, Management of general services Giriş Türkiye de lisansüstü eğitimin iki temel sorunla karşı karşıya bulunduğu belirlenebilir. Sorunlardan biri lisansüstü eğitim programlarının bireysel ve toplumsal gereksinimleri ne derece karşıladığı ile ilgilidir. İkinci sorun ise, lisansüstü eğitim isteminin sürekli artış gösterdiğidir. Türkiye de lisansüstü eğitim kapasitesinin 1997 ile 2003 yılları arasında % 20 oranında bir artış gösterirken; 2003 ile 2006 yılları arasında % 36.8 oranında bir artış göstermiştir (ÖSYM 1997: 3, 2003: 3, 2007: 3). Bu sorunlar, lisansüstü eğitim istekliliğinin nedenlerinin incelenmesi gerekli kılmaktadır. Lisansüstü eğitim istekliliği eğitimin hangi temel işlevlerinde odaklanmaktadır? Bu işlevlere göre lisansüstü eğitimde öğretim programı, eğitim yönetimi ve sosyo-kültürel boyutlu ne tür kurumsal ve eğitsel değişim çalışmaları yapılmalıdır? Bu tür sorulara sağlıklı yanıtlar bulunabilmesi için lisansüstü eğitim istekliliği üzerine araştırmaların yapılması bir başlangıç olarak ele alınabilir. Öğretmen yetiştirmenin toplumların gelişiminde öneminin yadsınması olanaksızdır. Tarihsel gelişim içinde Türkiye de öğretmenin ortaöğretim düzeyinden önlisans, lisans ve lisansüstü düzeye değin farklı düzeylerde yetiştirilmiştir (Okçabol 2005). Bu olgu öğretmen adaylarının ya da öğretmenlerin lisansüstü eğitimi neden tercih ettikleri sorusunun yanıtlanmasını ve sorunların akademik düzeyde ele alınmasını zorunlu kılmaktadır. Ayrıca verimlilik ve etkililik için bireysel tercih ve istem ile kurumsal amaç ve işlev arasında bir uyumun bulunması gerekliliktir. Bu nedenle, eğitime gereksinim nedenleri ile eğitimin işlevlerinin ilişkilendirilerek irdelenmesi bir başka gerekliliktir. Bu gereklilik bireylerin gereksinimleri ile kurumsal işlevlerin iç içeliğinden kaynaklanır. Bir bakıma işlev, bir gereksinimi karşılayan sonuç ya da doğurgu olarak ele alınabilir. Bu bağlamda, öğretmen yetiştiren kurum öğrencilerinin lisansüstü eğitim istemlerini eğitimin işlevlerinin ne derece etkilediği ve etki derecelerinin kimi kişisel değişkenlere göre farklılaşıp farklılaşmadığı bu araştırmanın temel problemini oluşturmaktadır. Bu amaçla araştırmada şu işleyiş sırası izlenmiştir: 47

Öncelikle eğitimin temel işlevleri Eğitim-Öğretim, Araştırma-Geliştirme, Psiko-sosyal ve Sosyo-ekonomik boyutlarda verilerek bu temel girişe bağlı olarak araştırma sonuçları tartışılmıştır. Eğitim ve Lisansüstü Eğitimin İşlevleri Toplumsal kurumlar, belirli görevleri yerine getirmekle yükümlüdür. Toplumsal kurumlar, insan yaşamının ekonomik, politik, eğitsel, dinsel ve ailesel yönlerini düzenleme işlevi görürler (Stark 1992: 98 99). Bir toplumsal kurum olarak genelde eğitimin özelde lisansüstü eğitimin işlevlerini farklı gruplamak olanaklıdır. Bu durum, eğitimin toplumsal açık bir sistem olmasından kaynaklanır. Gerçekten eğitim, günlük bireysel yaşamdan aileye; örgüt yönetiminden siyasete; dinden ekonomi ve hukuka kadar çok geniş bir bireysel ve toplumsal olgu ile iç içedir. Eğitim, tüm toplumsal kurumlarla karşılıklı etkileşimi ve göreceli belirleyicilik etkisi bulunan bir üst yapı kurumudur (Macionis 1997: 105 106). Bu nedenle eğitimin sosyal, siyasal, ekonomik ve psikolojik amaçları vardır ve buna bağlı olarak eğitime bu boyutlarla ilgili işlev yüklenir. Eğitim, sosyalleştirme, egemen ideolojinin aktarımı, ve benimsetilmesi, iyi üretici ve tüketicinin yetiştirilmesi, ekonomik insan yetiştirme, sağlıklı yaşama ve kendini gerçekleştirme gibi farklı ve girişik amaçlar edinir (Tezcan 1996: 51-54). Ancak lisansüstü eğitim, eğitimin genel özelliklerini kapsamakla birlikte, lisansüstü eğitimde temel işlevlerin ağırlık ve işleyişleri farklıdır. Bu durum göz önüne alınarak çalışmada lisansüstü eğitimin işlevleri Eğitim-Öğretim, Araştırma-Geliştirme, Psikososyal ve Sosyo-ekonomik olmak üzere dört boyutta ele alınmıştır. Eğitim-Öğretim boyutlu işlev, belirli amaçlara bağlı olarak bilgi, beceri ve tutum kazandırma odaklı etkinlikleri içerir. Bu işlev, özünde alanyazında açık işlevler adıyla da anılır (Hess & et al. 1982: 370 371). Eğitimle bireye kasıtlı olarak sosyo-ekonomik ve politik egemen yapının kabullendiği bilgi ve beceri odaklı istendik davranışların kazandırılması amaçlanır (Thio 1989: 342 343). Genelde bilişsel düzey davranışları olan bu grupta kimi işlevler bilginin aktarılması, kavranması, bilgilerin uygulamaya konulması, ilkelerin öğrenilmesi, analiz, sentez ve değerlendirme becerilerin kazandırılması biçiminde sayılabilir (Nitko 2004: 24 25). Bu çalışma kapsamında araştırma konusu edilen istemler, alandaki yenilikleri öğrenme isteği, alandaki gelişmeleri izleme isteği, alanla ilgili bilgimi artırma isteği, alanla ilgili becerilerimi artırma isteği, alanla ilgili istendik tutum geliştirme isteği, alan bilgilerini daha iyi öğretme isteği, alanla ilgili mesleki niteliklerimi artırma isteği şeklinde ele alınmıştır. Araştırma-Geliştirme işlevi, bireyin akademik ölçütlere uygun bir araştırma ve geliştirme sürecine ilişkin bilgi, beceri ve tutumların kazandırılmasını kapsar. Yükseköğretim kurumlarının işlevlerinden biri bilimsel araştırma ve geliştirme odaklıdır. Bu işlevin dört boyutunun olduğu söylenilebilir: Birinci boyut, yükseköğretim kurumları bilimsel araştırma ilke, süreç ve yöntemlerine ilişkin bilgi, beceri ve tutum kazandırılır. İkinci boyut ise, kurumlararası ilişkilerle araştırma ve geliştirme çalışmalarının yapılmasıdır. Akademik kurumların ve araştırma enstitülerinin kamu ve özel kurumlara araştırma ve 48

TE Erkılıç, GAU J. Soc. & Appl. Sci., 3(5), 46-72, 2007 geliştirme çalışmaları yapması bu grup çalışmalardır. Üçüncü boyut, öğrencilerin araştırma çalışmaları ile tez hazırlayıp tüm araştırma sürecini öğrenmeleridir. Örneğin doktora çalışmaları, öğrencinin kendisinin araştırma yürütmesine ilişkin beceri kazanmasını amaçlar (Karakütük 2002: 10). Dördüncü boyut ise yaşamda her olay ve olguya bilimsel bakış açısı ile yönetim becerileri kazandırılmasıdır (Sundram 2007). Bu kapsamdaki işlevler de açık işlevler içinde yer alır. Bu çalışma kapsamında araştırma konusu edilen istemler bilim insanı olma isteği, bilimsel araştırma yapma isteği, teorik (kuramsal) konulara ilgi, bilimsel araştırma sürecini öğrenme isteği, bilimsel bakış açısı kazanma isteği ve akademik kariyer yapma isteği şeklinde ele alınmıştır. Psiko-sosyal işlev, bireyin çevreye uyum sağlaması, kendisi ile barışık yaşaması, kültürün aktarılması, güdülenmesi ve kendini gerçekleştirmesi gibi psikolojik odaklı ya da sosyal içerikli istemleri içerir. Her düzeyde eğitim kurumunun öncelikli görevi, sosyalizasyonun sağlanmasıdır. Birey böylece sosyal çevreye ve içinde kültürel yapıya özgü gereksinilen değer, tutum ve davranışları öğrenir ve sosyal kontrol sağlanır (Schaefer & Lamm 1995: 450 454). Bireyin toplumda yer edinmesi ve kendini gerçekleştirmeye yönelik çabaları, toplumsal statü kazanmak için üst eğitim kurumlarını tercih etme yönelimleri, diploma ve sertifika ile etiketlendirilme gereksinimi gibi istemler bu boyuta özgü kimi beklentilerdir (Bilgiseven 1992: 29-30; Schaefer & Lamm 1995: 456-457). Lisansüstü eğitimin özellikleri kapsamında bu araştırma için söz konusu edilen istemler, askerlik erteleme- yaşama atılmayı geciktirme, bir gruba üye olma gereksinimini doyurma, sosyal statüsü yüksek iş bulma isteği, üniversitede akademisyen olma isteği, sosyal çevre geliştirme isteği, toplumda kabul görme gereksinimi, serbest (boş) zamanlarımı değerlendirme ve kendini gerçekleştirme isteği şeklinde ele alınmıştır. Sosyo-ekonomik boyuttaki işlevler ile eğitime bireyin yaşamı sürdürebilmesi için iş, meslek edindirmeye yönelik ekonomik kazanım odaklı davranışların kazandırılması amaçlanır. Bu kapsamda eğitim, bireylere iş ve meslek için gereksinilen becerilerin kazandırılmasını amaçlar böylece eğitim sosyal hareketliliğe olanak sağlar (Hess et al. 1982: 374-375). Genelde işlevselci kuram tarafından ileri sürülen görüşe göre eğitim düzeyi yükseldikçe bireyin geliri artış gösterir (Thio 1989: 344). Bu çalışma kapsamında araştırma konusu edilen istemler, iş güvenliğini sağlama isteği, işte atanma olanaklarını genişletme etkeni, işte yükselme olanaklarını genişletme etkeni, iş bulma olanaklarını genişletme isteği ve daha iyi koşullarda iş bulma isteği şeklinde ele alınmıştır. Problem Öğretmen adaylarının lisansüstü eğitim yapma istekliliklerini Eğitim-Öğretim, Araştırma-Geliştirme, Psiko-sosyal ve Sosyo-ekonomik boyutlarına ilişkin etmenler ne derece etkilemektedir ve etki dereceleri kimi kişisel değişkenlere göre farklılık göstermekte midir? 49

Alt Problemler 1. Öğretmen adaylarının lisansüstü eğitim yapma istekliliklerini Eğitim-Öğretim, Araştırma-Geliştirme, Psiko-sosyal ve Sosyo-ekonomik boyutlarına ilişkin etmenler öğrencilerin lisansüstü eğitim yapma istekliliklerini ne derece etkilemektedir? 2. Öğretmen adaylarının lisansüstü eğitim yapmalarını etkileyen etmenlerin etki dereceleri Eğitim-Öğretim, Araştırma-Geliştirme, Psiko-sosyal ve Sosyoekonomik boyutlarda öğrencilerin sendikal örgütlenme istekliliği değişkenine göre farklılık göstermekte midir? 3. Öğretmen adaylarının lisansüstü eğitim yapmalarını etkileyen etmenlerin etki dereceleri Eğitim-Öğretim, Araştırma-Geliştirme, Psiko-sosyal ve Sosyoekonomik boyutlarda öğrencilerin devam ettiği program değişkenine göre farklılık göstermekte midir? Sayıtlılar 1. Ölçme aracındaki sorulara öğrencilerin verdiği yanıtlar doğruyu ve gerçeği yansıtmaktadır. 2. Araştırma için başvurulan uzmanların kanıları geçerli olup, çeşitli kaynaklardan sağlanan bilgiler gerçeği yansıtmaktadır. Sınırlılıklar Araştırmada elde edilen bulgular; 1. Eskişehir Anadolu ve Osmangazi üniversitelerinin eğitim fakültelerinin tüm bölümleri ve Anadolu Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu Beden Eğitimi ve Spor Öğretmenliği programının 2006 2007 öğretim yılı öğrencileriyle sınırlıdır. 2. Öğrencilerin beklentileri ölçme aracında söz konusu edilen Eğitim-Öğretim, Araştırma-Geliştirme, Psiko-Sosyal ve Sosyo-Ekonomik boyutları ve boyutlara ilişkin oluşturulmuş sorularla sınırlıdır. Tanımlar Öğretmen yetiştiren kurum (birim): Ortaöğretim sonrası amacı doğrudan öğretmen yetiştirmek olarak belirlenmiş lisans eğitimi veren yüksekokul ya da fakültelerin öğretim programları. Öğretmen adayları (öğrenci): Öğretmen yetiştiren kurumlarda üçüncü ve dördüncü sınıfa devam eden kişiler 50

TE Erkılıç, GAU J. Soc. & Appl. Sci., 3(5), 46-72, 2007 Önem 1. Bu araştırmayla elde edilen bulgular lisansüstü eğitim programlarının geliştirilmesi ve sistemin yeniden yapılandırılmasında kullanılabilir. 2. Araştırma sonuçlarından lisansüstü eğitimin öğrenci işleri ve genel hizmetlerinin yönetiminde öğrenci istemlerin düzenlenmesi açısından yararlanılabilir. 3. Lisansüstü eğitim istem nedenleri göz önüne alınarak eğitim programlarının işlevlerinin tartışılmasına ve yorumlanmasına katkı sağlayabilir. Yöntem Bu bölümde araştırmanın modeli, evren, örneklem, verilerin toplanması, verilerin çözümlenmesi ve yorumlanmasına yer verilmiştir. Araştırma Modeli Araştırma, ilişkisel tarama modelinde desenlenmiştir. İlişkisel tarama modelleri, iki ve daha çok sayıdaki değişken arasındaki değişimin varlığını ve derecesini belirlemeyi amaçlayan araştırma modelleridir (Gay 1987: 251, Karasar 1991: 81, Gall et al. 1999: 178). Eğitim sorunlarının birçoğunun tanımlanabilir nitelikte olması nedeni ile tarama modelindeki araştırmalar, bilginin anlaşılması ve artırılmasında kuram ve uygulamada önemli katkılar sağlamaktadır (Balcı 2001: 19-21). Araştırmada öğretmen yetiştiren kurum öğrencilerinin üniversite yönetimlerinden beklentileri ve bu beklentilerin düzeylerinin belirlenmeye çalışıldığı; araştırma değişkenlerinde ayarlama, değiştirme yapılmadığı için bu araştırma tarama (survey) çalışmasıdır (Kaptan 1995: 60). Bu araştırma amaç bakımından Betimsel, zaman bakımından Belirli Bir Zaman Kesitinde, kullanılan tekniklere göre Tarama türünde bir araştırmadır (Gökçe 1988: 47 52, Bal 2001: 67 70). Evren ve Örneklem Bu araştırmanın çalışma evrenini Eskişehir de bulunan Anadolu ve Osmangazi Üniversitelerinin Eğitim Fakültelerinin tüm bölümleri ile Anadolu Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu Beden Eğitimi ve Spor Öğretmenliği programı öğrencilerinden oluşturmaktadır. Anılan program ve bölümlere 2006 2007 öğretim yılında üçüncü ve dördüncü sınıfa devam eden öğrenci sayısı 1985 tir. Örneklem büyüklüğünün saptanması, çok etmenli bir çalışmadır. Araştırmada söz konusu edilen işgörenlerin farklı büyüklükte olması nedeniyle Balcı (2001: 107) nın Anderson (1990) dan yararlanarak farklı büyüklükteki evrenler için örneklem seçilmesinde önerdiği örneklem genişliği tablolarından yararlanılmıştır Ayrıca, araştırmanın alt evrenini oluşturan işgören gruplarının eşit seçilme şansını sağlamak amacıyla oranlı eleman örnekleme (Karasar 1991: 113) türü benimsenmiştir. Örneklem genişliği tabloları içinde 0.95 güvenirlik ve 0.05 anlamlılık düzeyinde, örneklemin 266 51

kız, 131 erkek ve 366 birinci öğretim ile 31 ikinci öğretim öğrencisinden oluşturulması sonucuna varılmıştır. Verilerin Toplanması Araştırma ile ilgili verilerin toplanmasında sırasıyla alanyazın tarama, ilgili uzman ve uygulama içindeki kişi ve kuruluşlarla görüşme, anket geliştirme ve anket uygulama yolları izlenilmiştir. Bu süreçte sırasıyla alanyazın taraması, ilgili uzman ve uygulama içindeki kişi ve kuruluşlarla görüşme, anket geliştirme çalışmaları yapılmıştır. Alanyazın taraması sonunda uygulamada bulunan öğrenci, öğretim elemanı ve uzmanlardan yararlanarak bir anket taslağı oluşturulmuştur. İki bölümden oluşan anketin birinci bölümü, araştırmanın bağımsız değişkenlerine ilişkin bireysel bilgileri elde etmeye yönelik iki sorudan oluşturulmuştur. İkinci bölümde ise, öğrencilerin üniversite yönetimlerinden beklentilerini ve beklenti düzeylerini belirlemeye otuz yedi (37) soru sorulmuştur. Bu soru grubu beklenti düzeyini belirlemek amacıyla (1) hiç istememekteyim, (2) az istemekteyim, (3) orta derecede istemekteyim (4) çok istemekteyim (5) pek çok istemekteyim şeklinde beşli Likert tipi ölçeğiyle sayısallaştırılmıştır. Bu bölüme ayrıca öğrencilerin ankette yer almayan etmenlerle ilişkili yanıtlarını yazmaları amacıyla bir açık uçlu soru eklenmiştir. Ankete son biçimi verilmeden önce eğitim ve istatistik alanı uzmanlarına sunularak, görüşleri alınmıştır. Uzman görüşlerine bağlı olarak soruların Eğitim-Öğretim, Araştırma-Geliştirme, Psiko-sosyal ve Sosyo-ekonomik boyutlarına göre sınıflandırılması yapılmış; eleştirilere uygun olarak sorular azaltılmış ve ifadeleri değiştirilmiştir. Bu çalışma sonunda anketin ikinci bölümü yirmi altı (26) sorudan oluşturulmuştur. Bu şekilde oluşturulan anket, ilgili kurumlardan izin alınarak Anadolu ve Osmangazi Üniversitelerinin öğretmen yetiştiren bölümlerinden rastgele seçilen öğrencilerine ölçme aracının güvenirlik çalışması yapılmıştır. Eksik ve yanlış kullanımdan ötürü kırk altı (46) anket geçerli sayılmış ve aracın güvenirliği istatistiksel yolla değerlendirmek amacı ile Cronbach Alfa Katsayısı yöntemi kullanılmıştır. Cronbach Alfa Katsayısı, veri toplama aracında yer alan sorunun türdeş bir yapıyı açıklamak ya da sorgulamak üzere bir bütün oluşturup oluşturmadıklarını sorgulamayı sağlar. Cronbach Alfa Katsayısı, 0 ile1 arasında değişim gösterir (Özdamar 1997: 493). Yapılan istatistiksel çözümlemeler sonucu, Eğitim-Öğretim, Araştırma-Geliştirme, Psiko-sosyal ve Sosyo-ekonomik öğrencilerin lisansüstü eğitim yapma istekliliklerini boyutlarında etkileyen etmenlerin etkileme derecesini ölçmek amacı ile hazırlanan 26 maddelik veri toplama aracının güvenirlik katsayısı = 0.9328 olarak hesaplanmıştır. Alfa katsayısının değerlendirilmesinde uyulan ölçütlere göre; 0.80< <1.00 durumunda veri toplama aracı yüksek derecede güvenilirdir (Özdamar 1997: 500). Veri toplama aracının güvenirlik özelliği taşıması, ölçmek istenilen boyuta ilişkin birden çok madde puanlarının, aritmetik ortalamaları veya toplamlarına bakarak, boyuta ilişkin yargıda bulunulmaya elverişli olması anlamı taşımaktadır. Güvenirlik testi sonunda tüm sorular güvenilir bulunduğundan anketin uygulanmasına geçilmiştir. Elde edilen verilerin çözümlenmesinde aşağıdaki belirtilen yol izlenmiştir: (1) Anketlere verilecek cevapların açıklamalara uygun olarak verilip verilmediği tek tek kontrol edilip, 52

TE Erkılıç, GAU J. Soc. & Appl. Sci., 3(5), 46-72, 2007 cevapsız bırakılmış veya yanlış doldurulmuş anketler değerlendirme dışı bırakılmıştır.(2) Ankette yer alan 26 maddeye ilişkin yanıtlar, dereceleme ölçeği kullanılarak sayısallaştırılmıştır. Ölçeğin ağırlığı, 1.00-1.79 arası Hiç etkilememektedir, 1.80-2.59 arası için etkileme derecesi Az, 2.60-3.39 arası için etkileme derecesi Orta, 3.40-4.19 arası için etkileme derecesi Çok, 4.20-5.00 arası için etkileme derecesi Çok Fazla şeklinde belirlenmiştir. (3) Araştırmanın birinci alt problemini çözümlemek amacıyla hazırlanan araçta Eğitim-Öğretim, Araştırma-Geliştirme, Psiko-sosyal ve Sosyo-ekonomik boyutlarda yer alan her bir seçenek için standart sapma ve aritmetik ortalamalar bulunmuştur. (4) Araştırmanın ikinci alt problemini çözümlemek için Eğitim-Öğretim, Araştırma-Geliştirme, Psiko-sosyal ve Sosyo-ekonomik boyutları için öncelikle aritmetik ortalama ve standart sapma puanları saptanmıştır. Bu boyutlara ilişkin beklentilerin düzeylerinin öğrencilerin kimi kişisel değişkenlere göre farklılık gösterip göstermediğinin saptanması için ikili küme karşılaştırmalarında tek örneklem t testi (Bağımsız Gruplar Arası t Testi), çözümlemeleri yapılmıştır. İkiden çok küme karşılaştırmalarında uygulanan Tek Yönlü Değişkenlik Çözümlenmesi (ANOVA) F Testi yapılmıştır. Değişkenlik Çözümlenmesi sonucu F Testi istatistiği sonucu anlamlı ise farklılığın hangi gruptan kaynaklandığını belirlemek amacıyla, Tukey s HSD testi (Tukey s Honestly Significant Difference Test) çoklu karşılaştırma testi uygulanmıştır. Araştırmada kullanılan istatistiksel çözümlemelerde anlamlılık düzeyi 0.05 olarak kabul edilmiştir. Bulgular ve Yorum Araştırmanın birinci alt problemi kapsamında öğretmen yetiştiren kurum öğrencilerin lisansüstü eğitim yapmalarını Eğitim-Öğretim, Araştırma-Geliştirme, Psiko-sosyal ve Sosyo-ekonomik boyutlarda etmenlerin ne derece etkilediğinin saptanması amaçlanmıştır. Eğitim-Öğretim, Araştırma-Geliştirme, Psiko-Sosyal ve Sosyo-Ekonomik boyutlarda öğrencilerinin lisansüstü eğitim yapmalarını etkileyen etmenlerin frekans, yüzde, aritmetik ortalamaları, standart sapmaları ve etki derecelerini içeren istatistiksel dağılımına ilişkin bulgular Tablo 1 de verilmiştir. Tablo 1 e göre Eğitim-Öğretim boyutundaki etmenler, öğrencilerinin lisansüstü eğitim yapma istekliliklerini Çok etkilemektedir. Bu sonuç, şu nedenlere bağlanabilir: Öncelikle öğretim kademesi ne olursa olsun, öğrenciler için bilgi aktarılması önemli bulunuyor olabilir. Ayrıca bu sonuç, eğitim programı uygulamalarında bilgi aktarmacılığın hala baskın olmasının bir sonucu olarak yorumlanabilir. Tablo 1 e göre Araştırma ve Geliştirme boyutundaki etmenlerin öğrencilerinin lisansüstü eğitim yapma istekliliklerini Orta Derecede etkilediği görülmektedir. Bu sonuç şu biçimde yorumlanabilir. 53

ED Çok Tablo 1. Eğitim Öğretim Boyutunda Öğrencilerin Lisansüstü Eğitim Yapmalarını Etkileyen Etmenlerin İstatistiksel Dağılımı OD SS OD Çok x Hiç Az Orta Çok Çok Fazla F % F % F % F % F % 0.92 4.01 40.6 112.7 33.4 929 18.0 500 3.3 92 4.7 227 Eğitim- Öğretim 0.96 3.33 22.1 527.0 23.2 551 30.4 724 14.8 353 9.5 227 Araştırma ve Geliştirme 0.92 3.00 20.1 649.0 19.1 614 23.7 765 12.6 407 24.5 791 Araştırma ve Geliştirme 1.11 3.82 38.3 761.0 28.4 564 19.9 376 6.2 123 8.1 161 Sosyoekonomik Öğrencilerin lisans eğitiminde araştırma ve geliştirme ders ve etkinliklerine çok az yer verilmesi nedeniyle, konuya ilgileri zayıf kalıyor olabilir. Lisans eğitimi sürecinde öğrencilerde yeterince araştırma geliştirme bilincinin oluşmadığı söylenebilir. Tablo 1 e göre Psiko-sosyal boyuttaki etmenlerin öğrencilerinin lisansüstü eğitim yapma istekliliklerini Orta Derecede etkilediği görülmektedir. Bu sonuç, öğrencilerin 54

TE Erkılıç, GAU J. Soc. & Appl. Sci., 3(5), 46-72, 2007 bu boyuttaki etmenleri eğitimin doğrudan bir işlevi olarak görmemelerinden kaynaklanıyor olabilir. Psiko-sosyal işlevler günlük yaşamda örtük-kapalı biçimde işlenmesi bu işlevlerin algılanmasında kimi sorunlar çıkarıyor olabilir. Tablo 1 e göre Sosyo-ekonomik boyuttaki etmenler, öğrencilerinin lisansüstü eğitim yapma istekliliklerini Çok etkilemektedir. Bu sonuç, şu biçimde yorumlanabilir: Öncelikli olarak işsizliğin sürekli arttığı bir süreçte ekonomik nedenler öğrencilerin tercihlerini etkiliyor olabilir. Ayrıca ekonomik alt yapının eğitimi belirleyen baskın özelliğinin öğrencilerin günlük yaşamlarında da hissedildiği ileri sürülebilir. Öğrencilerin Sendikal Örgütlenme İstekliliğine Göre Lisansüstü Eğitim İstekliliği Araştırmanın bu boyutunda yanıtı aranan soru, Eğitim-Öğretim, Araştırma-Geliştirme, Psiko-sosyal ve Sosyo-ekonomik boyutlara ilişkin etmenlerin öğrencilerin lisansüstü eğitim yapma istekliliklerini etki derecelerinin öğrencilerin sendikal örgütlenme istekliliği açısından farklı olup olmadığıdır. Bu amaçla Eğitim-Öğretim, Araştırma- Geliştirme, Psiko-sosyal ve Sosyo-ekonomik boyutlara ait aritmetik ortalamalar arasındaki farkın anlamlı olup olmadığını sınamak için bağımsız gruplararası t testi sonucu elde edilen sayısal değerler Tablo 2 de verilmiştir. Tablo 2 deki değerlere göre, Eğitim-Öğretim, Araştırma-Geliştirme, Psiko-sosyal ve Sosyo-ekonomik boyutlardaki etmenlerin öğrencilerin lisansüstü eğitim yapma istekliliklerine etkileri öğrencilerin sendikal örgütlenme isteklilikleri açısından farklılık göstermektedir. Tüm boyutlarda etmenler, sendikal örgütlenme isteyen öğrencilerin lisansüstü eğitim yapma istekliliklerini sendikal örgütlenme istekliliği istemeyen öğrencilere göre daha çok etkilemektedir. Bu durum sendikal örgütlenme isteyen öğrencilerin ekonomik, politik ve sosyal olaylara daha ilgili olmalarına, örgütlenme bilincinin sosyal ve eğitsel duyarlılıkları yükselttiği biçiminde yorumlanabilir. Sendikal ve politik örgütlenme eğilimin deki öğrencilerin genelde katılım, örgütlenme, demokrasi, yenileşme ve değişim gibi konularda daha duyarlı bir kesimi oluşturmaları bu sonucu doğuruyor olabilir. Öğrencileri Eğitim-Öğretim Boyutunda Devam Edilen Program Türünün Lisansüstü Eğitim İstekliliği Araştırmanın bu boyutunda yanıtı aranan soru, Eğitim-Öğretim boyutuna ilişkin etmenlerin öğrencilerin lisansüstü eğitim yapma istekliliklerini etki derecelerinin, öğrencilerin devam ettikleri program türü açısından farklı olup olmadığıdır. Bu amaçla Eğitim-Öğretim boyutuna ait frekans, aritmetik ortalama ve standart sapmalar Tablo 3 de verilmiştir. 55

Tablo 2. Sendikal örgütlenme istekliliğinin lisansüstü eğitim yapma istekliliğine etkiler Boyutlar f x SS Eğitim Öğretim Araştırma Geliştirme Psiko Sosyal Sosyo Ekonomik * Fark bulunmaktadır Sendikal Örgütlenme İstiyorum Sendikal Örgütlenme İstemiyorum Sendikal Örgütlenme İstiyorum Sendikal Örgütlenme İstemiyorum Sendikal Örgütlenme İstiyorum Sendikal Örgütlenme İstemiyorum Sendikal Örgütlenme İstiyorum Sendikal Örgütlenme İstemiyorum 222 4.14 0.82 175 3.86 1.01 222 3.44 0.91 175 3.19 1.00 222 3.09 0.90 175 2.89 0.94 222 3.93 1.05 175 3.68 1.18 t Değeri 0.00* 0.01* 0.03* 0.02* Tablo 3 e göre Eğitim-Öğretim boyutundaki etmenler, Fen Bilgisi öğretmenliği programı öğrencilerinin lisansüstü eğitim yapma istekliliklerini Orta Derecede etkilerken; Sınıf, Okulöncesi, Resim İş, İngilizce, Almanca ve İşitme Engelliler Öğretmenliği programlarına devam eden öğrencilerin lisansüstü eğitim yapma istekliliklerini Çok etkilediği görülmektedir. Buna karşılık aynı boyuttaki etmenlerin Sosyal Bilgiler, Matematik, Fransızca, Zihin Engelliler, Bilgisayar ile Beden Eğitimi ve Spor öğretmenliği programlarına devam eden öğrencilerin lisansüstü eğitim yapma istekliliklerini Pek Çok etkilediği saptanmıştır. Bu boyutta tüm etmenlerin öğrencilerin lisansüstü eğitim istekliliğini Çok etkilediği görülmektedir. Bu durum, öncelikle öğrencilerin yükselme, gelişme, daha çok eğitilme istemini açık bir biçimde göstermektedir. Bu sonuçta işsizlik, yarın endişesinin önemli bir rolünün olduğu kestirilebilir. Lisansüstü eğitimle yaşama atılmayı bir süre erteleme, daha iyi koşullarda iş bulma gibi gerekçeler etkili olmuş olabilir. 56

TE Erkılıç, GAU J. Soc. & Appl. Sci., 3(5), 46-72, 2007 Tablo 3. Eğitim-öğretim boyutunda devam edilen program türünün lisansüstü eğitim yapma istekliliğine etkileri Program Türü f x SS Sınıf Öğretmenliği Programı 67 4.03 0.91 Sosyal Bilgiler Öğretmenliği Programı 7 4.44 0.45 Okulöncesi Öğretmenliği Programı 26 3.48 1.40 Matematik Öğretmenliği Programı 54 4.23 0.69 Resim İş Öğretmenliği Programı 23 4.13 0.98 İngilizce Öğretmenliği Programı 80 3.93 0.95 Fransızca Öğretmenliği Programı 12 4.32 0.74 Almanca Öğretmenliği Programı 15 3.51 1.47 İşitme Engelliler Öğretmenliği Programı 19 4.03 0.66 Zihin Engelliler Öğretmenliği Programı 22 4.22 0.59 Bilgisayar Öğretmenliği Programı 33 4.21 0.69 Fen Bilgisi Öğretmenliği Programı 19 3.24 0.65 Beden Eğitimi ve Spor Öğretmenliği Programı 20 4.50 0.36 397 4.01 0.92 Öğrencilerin Eğitim-Öğretim boyutunda, lisansüstü eğitim yapma istekliliklerini etkileyen etmenlerin ortalamaları arasındaki farkın anlamlı olup olmadığının belirlenmesi için bu etmenlerin aritmetik ortalamalarının değişkenlik çözümlemeleri yapılmıştır. Öğrencilerin Eğitim-Öğretim boyutundaki etmenlerin öğrencilerin lisansüstü eğitim istekliliklerini etkilerine ilişkin puanların değişkenlik çözümlemesi dağılımı Tablo 4 te verilmiştir. Tablo 4. Eğitim öğretim boyutunda devam edilen program türünün lisansüstü eğitim yapma istekliliğine etkilerine ilişkin değişkenlik çözümlemesi Değişkenlik Kaynağı Düzeyi Kareler Toplamı (KT) Serbestlik Derecesi (Sd) Kareler Ortalaması (S) Gruplararası 35.147 12 2.929 Gruplariçi 302.796 384 0.789 TOPLAM 337.943 396 * fark bulunmaktadır Anlamlılık Değeri (F) 3.714* Tablo 4 e göre, araştırmaya katılan öğrencilerin Eğitim-Öğretim boyutundaki etmenlerin lisansüstü eğitim istekliliklerini etkilerinin ortalamalarına ilişkin görülen farklılığın hangi boyut ya da boyutlararası farklılıklardan kaynaklandığını 57

belirlemek üzere Eğitim-Öğretim boyutuna yönelik LSD Testi uygulanmıştır. LSD Testi nin sonuçları Tablo 5 te verilmiştir. Tablo 5 te yer alan LSD sonuçlarına göre Eğitim-Öğretim boyutunda aşağıdaki sonuçlar çıkarılabilir: Eğitim-Öğretim boyutundaki etmenlerin öğrencilerin lisansüstü eğitim yapma istekliliğine etkisi; Sınıf öğretmenliği programı öğrencilerinin Okulöncesi ve Almanca öğretmenliği programı öğrencilerine; Sosyal Bilgiler öğretmenliği programı öğrencilerinin Okulöncesi, Almanca ve Fen bilgisi öğretmenliği programları öğrencilerine; Matematik öğretmenliği programı öğrencilerinin Okulöncesi ve Almanca öğretmenliği programı öğrencilerine; Resim-iş öğretmenliği programı öğrencilerinin Okulöncesi ve Almanca öğretmenliği programı öğrencilerine göre yüksektir. İngilizce öğretmenliği programı öğrencilerinin Okulöncesi ve Fen Bilgisi öğretmenliği programı öğrencilerine; Fransızca öğretmenliği programı öğrencilerinin lisansüstü eğitim yapma istekliliğini etkisi Almanca öğretmenliği programı öğrencilerine; İşitme Engelliler öğretmenliği programı öğrencilerinin Okulöncesi öğretmenliği programı öğrencilerine; Zihin Engelliler öğretmenliği programı öğrencilerinin Okulöncesi ve Almanca öğretmenliği programı öğrencilerine; Bilgisayar öğretmenliği programı öğrencilerinin Okulöncesi ve Fen Bilgisi öğretmenliği programı öğrencilerine; Beden eğitimi ve Spor öğretmenliği programı öğrencilerinin Sınıf, Okulöncesi, İngilizce, Almanca ve Fen Bilgisi öğretmenliği programı öğrencilerine göre daha yüksek olduğu görülmektedir. Araştırmanın bu boyuttaki bulgularına göre, teorik konulardan çok uygulamalı konuların çalışıldığı Okulöncesi ile işsizlik ve istihdam olanaklarının darlığı gibi nedenlerden ötürü düşük giriş puanlı Almanca ve Fen Bilgisi öğretmenliği programı öğrencilerinin lisansüstü eğitim istekliliğinin kimi program öğrencilerine göre düşük olduğu görülmektedir. 58

TE Erkılıç, GAU J. Soc. & Appl. Sci., 3(5), 46-72, 2007 Tablo 5. Eğitim öğretim boyutunda devam edilen program türünün lisansüstü eğitim yapma istekliliğine etkilerine ilişkin puanlara uygulanan LSD testi sonuçları SÖP SBÖP OÖÖP MÖP RIÖP IÖP FÖP AÖP IEÖP ZEÖP BÖP SÖP 0.41 0.54 0.19-0.09 0.10-0.28 0.52 0.00-0.18-0.17 SBÖP 0.41 0.96 0.21 0.31 0.51 0.12 0.93 0.41 0.22 0.23 OÖÖP -0.54-0.96-0.74-0.64-0.44-0.83-0.02-0.54-0.73-0.72 MÖP 0.19-0.21 0.74 0.10 0.29-0.08 0.71 0.19 0.01 0.02 RIÖP 0.09-0.31 0.64-0.10 0.19-0.19 0.61 0.09-0.09-0.08 IÖP -0.10-0.51 0.44-0.29-0.19-0.38 0.41-0.10-0.28-0.27 FÖ 0.28-0.12-0.83 0.08 0.19 0.38 0.80 0.28 0.10 0.10 AÖP -0.52-0.93 0.02-0.71-0.61-0.41-0.80-0.52-0.70-0.69 IEÖP -0.01-0.41 0.54-0.19-0.09 0.10-0.28 0.52-0.18-0.17 ZEÖP 0.18-0.22 0.73-0.01 0.09 0.28-0.10 0.70 0.18 0.00 BÖP 0.17-0.23 0.72-0.02 0.08 0.27-0.10 0.69 0.17-0.01 FBÖP -0.79-1.20-0.24-0.99-0.88-0.69-1.08-0.27-0.79-0.98-0.97 BEÖP 0.46 0.05 1.01 0.26 0.36 0.56 0.17-0.98 0.46 0.27 0.28 FBÖP 0.79 1.20 0.24 0.99-0.88 0.69 1.08 0.27 0.79 0.98 0.97 1.25 BEÖP --0.46-0.05-1.01-0.26-0.36-0.56-0.17-0.98-0.46-0.27-0.28-1.25 59

Araştırmada yanıtı aranan bir diğer soru, Araştırma-Geliştirme boyutuna ilişkin etmenlerin öğrencilerin lisansüstü eğitim yapma istekliliklerini etki derecelerinin, öğrencilerin devam ettikleri program türü açısından farklı olup olmadığıdır. Bu amaçla Araştırma-Geliştirme boyutuna ait frekans, aritmetik ortalama ve standart Tablo 6 da verilmiştir. Tablo 6. Araştırma-Geliştirme boyutunda devam edilen program türünün lisansüstü eğitim yapma istekliliğine etkileri Program Türü f x SS Sınıf Öğretmenliği Programı 67 3.40 0.98 Sosyal Bilgiler Öğretmenliği Programı 7 3.45 0.70 Okulöncesi Öğretmenliği Programı 26 2.77 1.13 Matematik Öğretmenliği Programı 54 3.75 0.85 Resim İş Öğretmenliği Programı 23 3.39 0.90 İngilizce Öğretmenliği Programı 80 3.21 0.99 Fransızca Öğretmenliği Programı 12 3.31 1.05 Almanca Öğretmenliği Programı 15 3.14 0.87 İşitme Engelliler Öğretmenliği Programı 19 2.74 0.69 Zihin Engelliler Öğretmenliği Programı 22 3.06 0.94 Bilgisayar Öğretmenliği Programı 33 3.73 0.88 Fen Bilgisi Öğretmenliği Programı 19 3.25 0.71 Beden eğitimi ve Spor Öğretmenliği Programı 20 3.50 0.85 397 3.33 0.96 Tablo 6 ya göre Araştırma-Geliştirme boyutundaki etmenler, Okulöncesi, Resim İş, İngilizce, Fransızca, Almanca, İşitme ve Zihin Engelliler öğretmenliği programı öğrencilerinin lisansüstü eğitim yapma istekliliklerini Orta Derecede etkilemektedir. Buna karşılık aynı etmenler Sınıf, Sosyal Bilgiler, Matematik, Bilgisayar, Fen Bilgisi ile Beden Eğitimi ve Spor öğretmenliği programlarına devam eden öğrencilerin lisansüstü eğitim yapma istekliliklerini Çok etkilediği görülmektedir. Bu durum öğrencilerin lisans eğitimi sürecinde araştırma-geliştirme amaçlı derslerinin yokluğuna ya da azlığına bağlanabilir. Araştırma derslerinin azlığı ya da yokluğu, öğrencilerde araştırma derslerine yönelik ilginin gelişmemesine neden oluyor olabilir. Öğrencilerin Araştırma-Geliştirme boyutunda lisansüstü eğitim yapma istekliliklerini etkileyen etmenlerin ortalamaları arasındaki farkın anlamlı olup olmadığının belirlenmesi için bu etmenlerin aritmetik ortalamalarının değişkenlik çözümlemeleri yapılmıştır. Öğrencilerin Araştırma-Geliştirme boyutundaki etmenlerin öğrencilerin lisansüstü eğitim istekliliklerini etkilerine ilişkin puanların değişkenlik çözümlemesi dağılımı Tablo 7 de verilmiştir. 60

TE Erkılıç, GAU J. Soc. & Appl. Sci., 3(5), 46-72, 2007 Tablo 7. Araştırma-Geliştirme boyutunda devam edilen program türünün lisansüstü eğitim yapma istekliliğine etkilerine ilişkin değişkenlik çözümlemesi Değişkenlik Kaynağı Düzeyi Kareler Toplamı (KT) Serbestlik Derecesi (SD) Kareler Ortalaması (S) Gruplararası 34.183 12 2.849 Gruplariçi 333.649 384 0.869 TOPLAM 367.832 396 Anlamlılık Değeri (F) 3.278 Tablo 7 ye göre, araştırmaya katılan öğrencilerin Araştırma-Geliştirme boyutundaki etmenlerin lisansüstü eğitim istekliliklerini etkilerinin ortalamalarına ilişkin görülen farklılığın hangi boyut ya da boyutlararası farklılıklardan kaynaklandığını belirlemek üzere Araştırma-Geliştirme boyutuna yönelik LSD Testi uygulanmıştır. LSD Testi nin sonuçları Tablo 8 de verilmiştir. Tablo 8 de yer alan LSD sonuçlarına göre Araştırma-Geliştirme boyutunda aşağıdaki sonuçlar çıkarılabilir: Araştırma-Geliştirme boyutundaki etmenlerin öğrencilerin lisansüstü eğitim yapma istekliliğine etkisi; Sınıf öğretmenliği programı öğrencilerinin Okulöncesi öğretmenliği programı öğrencilerine; Matematik öğretmenliği programı öğrencilerinin Sınıf, Okulöncesi, İngilizce, Almanca, İşitme ve Zihin Engelliler ile Fen Bilgisi öğretmenliği programı öğrencilerine; Resim-iş öğretmenliği programı öğrencilerinin Okulöncesi ve İşitme Engelliler öğretmenliği programı öğrencilerine; İngilizce öğretmenliği programı öğrencilerinin Okulöncesi öğretmenliği programı öğrencilerine; Bilgisayar öğretmenliği programı öğrencilerinin Okulöncesi, İngilizce, Almanca, İşitme Engelliler öğretmenliği programı öğrencilerine; Beden Eğitimi ve Spor öğretmenliği programı öğrencilerinin Okulöncesi, İşitme Engelliler öğretmenliği programı öğrencilerine göre daha yüksek olduğu görülmektedir. Bu sonuçlar araştırma grubu derslerinin yer aldığı ya da araştırmaya yönelik ödev çalışmaların daha çok yapıldığı Sınıf, Matematik, İngilizce, Bilgisayar ile Beden Eğitimi ve Spor öğretmenliği programı öğrencilerinin istekliliklerinin diğer bölümlere göre yüksek olduğunu göstermektedir. 61

Tablo 8. Araştırma-geliştirme boyutunda devam edilen program türünün lisansüstü eğitim yapma istekliliğine etkilerine ilişkin puanlara uygulanan LSD testi sonuçları SÖP SBÖP OÖÖP MÖP RIÖP IÖP FÖP AÖP IEÖP ZEÖP BÖP FBÖP SÖP -0.04 0.63-0.34 0.00 0.19 0.08 0.26 0.66 0.34-0.32 0.15 SBÖP 0.04 0.67-0.30 0.05 0.24 0.13 0.30 0.70 0.39-0.27 0.19 OÖÖP -0.63-0.67-0.98-0.62-0.43-0.54-0.36 0.03-0.28-0.95-0.47 MÖP 0.34 0.30 0.98 0.35-0.54 0.43 0.61 1.01 0.69 0.02 0.50 RIÖP -0.01-0.05 0.62-0.35 0.18 0.07 0.25 0.65 0.33-0.33 0.14 IÖP -0.19-0.24 0.43-0.54-0.18-0.10 0.06 0.46 0.14-0.52-0.04 FÖ -0.08-0.13 0.54-0.43-0.07 0.10 0.17 0.57 0.25-0.41 0.06 AÖP -0.26-0.30 0.63 0.61 --0.25-0.06-0.17 0.39 0.08-0.58-0.10 IEÖP -0.66-0.70-0.03-1.01-0.65-0.46-0.57-0.39-0.31-0.98-0.50 ZEÖP -0.34-0.39 0.28-0.69-0.33-0.14-0.25-0.08 0.31-0.67-0.19 BÖP 0.32 0.27 0.95 0.02 0.33 0.52 0.41 0.58 0.98 0.67 0.47 FBÖP -0.15-0.19 0.47-0.50-0.14 0.04-0.06 0.10 0.50 0.19-0.47 BEÖP 0.09 0.04 0.72 0.25 0.10 0.28 0.18 0.35 0.75 0.43-0.23 0.24 BEÖP -0.09-0.04-0.72 0.25-0.10-0.28-0.18-0.35-0.75-0.43 0.23-0.24 62

TE Erkılıç, GAU J. Soc. & Appl. Sci., 3(5), 46-72, 2007 Araştırmada yanıtı aranan bir diğer soru, Psiko-sosyal boyuta ilişkin etmenlerin öğrencilerin lisansüstü eğitim yapma istekliliklerini etki derecelerinin, öğrencilerin devam ettikleri program türü açısından farklı olup olmadığıdır. Bu amaçla Psikososyal boyuta ait frekans, aritmetik ortalama ve standart Tablo 9 da verilmiştir. Tablo 9. Psiko-sosyal boyutta devam edilen program türünün lisansüstü eğitim yapma istekliliğine etkileri Program Türü f x SS Sınıf Öğretmenliği Programı 67 3.08 0.89 Sosyal Bilgiler Öğretmenliği Programı 7 3.26 0.83 Okulöncesi Öğretmenliği Programı 26 2.31 0.99 Matematik Öğretmenliği Programı 54 3.43 0.91 Resim İş Öğretmenliği Programı 23 3.17 0.65 İngilizce Öğretmenliği Programı 80 2.74 0.93 Fransızca Öğretmenliği Programı 12 3.07 1.04 Almanca Öğretmenliği Programı 15 2.78 0.72 İşitme Engelliler Öğretmenliği Programı 19 2.63 0.91 Zihin Engelliler Öğretmenliği Programı 22 2.64 0.66 Bilgisayar Öğretmenliği Programı 33 3.38 0.91 Fen Bilgisi Öğretmenliği Programı 19 3.05 0.63 Beden Eğitimi ve Spor Öğretmenliği Programı 20 3.49 0.80 397 3.00 0.92 Tablo 9 ya göre Psiko-sosyal boyuta ilişkin etmenler, Matematik ile Beden Eğitimi ve Spor öğretmenliği programı öğrencilerinin lisansüstü eğitim yapma istekliliklerini Çok etkilerken; diğer program öğrencilerinin lisansüstü eğitim yapma istekliliklerini Orta Derecede etkilediği görülmektedir. Bu boyutta tüm etmenlerin öğrencilerin lisansüstü eğitim istekliliklerini Orta Derecede etkilediği görülmektedir. Bu sonuçlar, psiko-sosyal boyutlu etmenlerin bireylerin eğitimini doğrudan etkileyen etmenler olmamasından kaynaklanıyor olabilir. Genelde psiko-sosyal etmenlerin eğitim sürecinde örtük ve gizil işlev görmesinin bu sonucu doğurduğu belirlenebilir. Öğrencilerin Psiko-sosyal boyutta lisansüstü eğitim yapma istekliliklerini etkileyen etmenlerin ortalamaları arasındaki farkın anlamlı olup olmadığının belirlenmesi için bu etmenlerin aritmetik ortalamalarının değişkenlik çözümlemeleri yapılmıştır. Psiko-sosyal boyuttaki etmenlerin öğrencilerin lisansüstü eğitim istekliliklerini etkilerine ilişkin puanların değişkenlik çözümlemesi dağılımı Tablo 10 da verilmiştir. Tablo 10 a göre araştırmaya katılan öğrencilerin Psiko-sosyal boyutta etmenlerin lisansüstü eğitim istekliliklerini etkilerinin ortalamalarına ilişkin görülen farklılığın 63

hangi boyut ya da boyutlararası farklılıklardan kaynaklandığını belirlemek üzere Psiko-sosyal boyuta yönelik LSD Testi uygulanmıştır. LSD Testi nin sonuçları Tablo 8 de verilmiştir. Tablo 10. Psiko-sosyal boyutta devam edilen program türünün lisansüstü eğitim yapma istekliliğine etkilerine ilişkin değişkenlik çözümlemesi Değişkenlik Kaynağı Düzeyi Kareler Toplamı (KT) Serbestlik Derecesi (Sd) Kareler Ortalaması (S) Gruplararası 45.239 12 3.770 Gruplariçi 295.287 384 0.769 TOPLAM 340.526 396 Anlamlılık Değeri (F) 4.903 Tablo11 de yer alan LSD sonuçlarına göre Psiko-sosyal boyuttaki aşağıdaki sonuçlar çıkarılabilir. Psiko-sosyal boyuttaki etmenlerin öğrencilerin lisansüstü eğitim yapma istekliliğine etkisi; 64 Sınıf öğretmenliği programı öğrencilerinin Okulöncesi, İngilizce, İşitme ve Zihin Engelliler öğretmenliği programları öğrencilerine; Sosyal Bilgiler öğretmenliği programı öğrencilerinin Okulöncesi öğretmenliği programı öğrencilerine; Matematik öğretmenliği programı öğrencilerinin Sınıf, Okulöncesi, İngilizce, İşitme ve Zihin Engelliler öğretmenliği programları öğrencilerine; Resim-iş öğretmenliği programı öğrencilerinin Okulöncesi, İngilizce, İşitme ve Zihin Engelliler öğretmenliği programları öğrencilerine; İngilizce öğretmenliği programı öğrencilerinin Okulöncesi öğretmenliği programı öğrencilerine; Fransızca öğretmenliği programı öğrencilerinin Okulöncesi öğretmenliği programı öğrencilerine; Bilgisayar öğretmenliği programı öğrencilerinin Okulöncesi, İngilizce, Almanca, İşitme ve Zihin Engelliler öğretmenliği programı öğrencilerine; Fen Bilgisi öğretmenliği programı öğrencilerinin Okulöncesi öğretmenliği programı öğrencilerine; Beden Eğitimi ve Spor öğretmenliği programı öğrencilerinin Okulöncesi, Almanca, İşitme ve Zihin Engelliler öğretmenliği programları öğrencilerine göre daha yüksek olduğu görülmektedir.

TE Erkılıç, GAU J. Soc. & Appl. Sci., 3(5), 46-72, 2007 Tablo 11. Psiko-sosyal boyutta devam edilen program türünün lisansüstü eğitim yapma istekliliğine etkilerine ilişkin puanlara uygulanan LSD testi sonuçları SÖP SBÖP OÖÖP MÖP RIÖP IÖP FÖP AÖP IEÖP ZEÖP BÖP SÖP -0.18 0.76 0.35-0.09-0.33 0.01 0.29 0.44 0.43-0.30 SBÖP 0.18 0.95-0.16 0.09 0.52 0.19 0.48 0.63 0.62-0.11 OÖÖP -0.76-0.95-1.12-0.85-0.42-0.75-0.46-0.31-0.32-1.06 MÖP 0.35 0.16 1.12 0.26 0.69 0.36 0.65 0.80 0.79 0.05 RIÖP 0.09-0.09 0.85-0.26 0.43 0.10 0.39 0.54-0.53-0.20 IÖP -0.33-0.52 0.42-0.69-0.43-0.32-0.03 0.11 0.10-0.63 FÖ -0.01-0.19 0.75-0.36-0.10 0.32 0.28 0.44 0.43-0.30 AÖP -0.29-0.48 0.46-0.65-0.39 0.03-0.28 0.15 0.14-0.59 IEÖP -0.44-0.63 0.31-0.80-0.54-0.11-0.44-0.15-0.10-0.75 ZEÖP -0.43-0.62 0.32-0.79-0.53-0.10-0.43-0.14 0.01-0.74 BÖP 0.30 0.11 1.06-0.05 0.20 0.63 0.30-0.59 0.75 0.74 FBÖP -0.02-0.21 0.73-0.38-0.12 0.30-0.02 0.26 0.42 0.41-0.32 BEÖP 0.41 0.22 1.17 0.05 0.31 0.75 0.42 0.71 0.86 0.85 0.11 FBÖP 0.02 0.21-0.73 0.38 0.12-0.30 0.02-0.26-0.42-0.41 0.32 0.44 BEÖP -0.41-0.22-1.17-0.05-0.31-0.75-0.42-0.71-0.86-0.85 0.11 0.44 65

Bu sonuçlara göre bu boyuttaki etmenler, Okulöncesi öğretmenliği programı dışındaki tüm program öğrencilerinin lisansüstü eğitim istekliliklerini Okulöncesi öğretmenliği programı öğrencilerine göre daha çok etkilemektedir. Bu durum Okulöncesi öğretmenliği programı öğrencilerinin genelde kız olmalarına ve alan çalışmalarının uygulamalı olarak daha çok çocuklara yönelmiş olmasının bir yansıması olabilir. Okulöncesi programlarında lisansüstü çalışmalarının henüz yaygınlaşmamış olmasının bu sonuçta etkili olduğu söylenebilir. Araştırmada yanıtı aranan bir diğer soru, Sosyo-ekonomik boyuta ilişkin etmenlerin öğrencilerin lisansüstü eğitim yapma istekliliklerini etki derecelerinin, öğrencilerin devam ettikleri program türü açısından farklı olup olmadığıdır. Bu amaçla Sosyo-ekonomik boyuta ait frekans, aritmetik ortalama ve standart Tablo 12 de verilmiştir. Tablo 12. Sosyo-ekonomik boyutta devam edilen program türünün lisansüstü eğitim yapma istekliliğine etkileri Program Türü f x SS Sınıf Öğretmenliği Programı 67 3.99 0.99 Sosyal Bilgiler Öğretmenliği Programı 7 4.37 0.78 Okulöncesi Öğretmenliği Programı 26 3.25 1.40 Matematik Öğretmenliği Programı 54 4.04 0.85 Resim İş Öğretmenliği Programı 23 4.22 0.94 İngilizce Öğretmenliği Programı 80 3.87 1.15 Fransızca Öğretmenliği Programı 12 3.85 1.40 Almanca Öğretmenliği Programı 15 3.53 1.34 İşitme Engelliler Öğretmenliği Programı 19 3.06 1.30 Zihin Engelliler Öğretmenliği Programı 22 3.70 1.07 Bilgisayar Öğretmenliği Programı 33 3.76 1.08 Fen Bilgisi Öğretmenliği Programı 19 3.25 0.93 Beden Eğitimi ve Spor Öğretmenliği Programı 20 4.28 0.90 397 3.82 1.11 Tablo 12 ye göre Sosyo-ekonomik boyuttdaki etmenler, Okulöncesi, İşitme Engelliler ve Fen Bilgisi öğretmenliği programları öğrencilerinin lisansüstü eğitim yapma istekliliklerini Orta Derecede etkilerken; Sınıf, Matematik, İngilizce, Fransızca, Almanca, Zihin Engelliler ve Bilgisayar öğretmenliği programlarına devam eden öğrencilerin lisansüstü eğitim yapma istekliliklerini Çok etkilediği görülmektedir. Buna karşılık aynı boyuttaki etmenlerin Sosyal Bilgiler, Resim İş ile Beden Eğitimi ve Spor öğretmenliği programlarına devam eden öğrencilerin lisansüstü eğitim yapma 66

TE Erkılıç, GAU J. Soc. & Appl. Sci., 3(5), 46-72, 2007 istekliliklerini Pek Çok etkilediği saptanmıştır. Bu boyutta tüm etmenlerin öğrencilerin lisansüstü eğitim istekliliklerini Çok etkilediği görülmektedir. Bu sonuç, öğrencilerin eğitim tercihlerinde sosyo-ekonomik nedenlerin önemli bir etkiye sahip olduğunu göstermektedir. Bu sonuçta işsizlik, daralan ekonomi, enflasyonun sürekliliği gibi neoliberal politik sonuçların etkisinin olduğu ileri sürülebilir. Öğrencilerin Sosyo-ekonomik boyutta lisansüstü eğitim yapma istekliliklerini etkileyen etmenlerin ortalamaları arasındaki farkın anlamlı olup olmadığının belirlenmesi için bu etmenlerin aritmetik ortalamalarının değişkenlik çözümlemeleri yapılmıştır. Sosyoekonomik boyuttaki etmenlerin öğrencilerin lisansüstü eğitim istekliliklerini etkilerine ilişkin puanların değişkenlik çözümlemesi dağılımı Tablo 13 te verilmiştir. Tablo 13. Sosyo-ekonomik boyutta devam edilen program türünün lisansüstü eğitim yapma istekliliğine etkilerine ilişkin değişkenlik çözümlemesi Değişkenlik Kaynağı Düzeyi Kareler Toplamı (KT) Serbestlik Derecesi (Sd) Kareler Ortalaması (S) Gruplararası 42.083 12 3.507 Gruplariçi 452.394 384 1.178 TOPLAM 494.477 396 Anlamlılık Değeri (F) 2.977 Tablo 13 e göre araştırmaya katılan öğrencilerin Sosyo-ekonomik boyutta etmenlerin lisansüstü eğitim istekliliklerini etkilerinin ortalamalarına ilişkin görülen farklılığın hangi boyut ya da boyutlararası farklılıklardan kaynaklandığını belirlemek üzere Sosyo-ekonomik boyuta yönelik LSD Testi uygulanmıştır. LSD Testi nin sonuçları Tablo 14 de verilmiştir. Tablo 14 te yer alan LSD sonuçlarına göre Sosyo-ekonomik boyuttaki aşağıdaki sonuçlar çıkarılabilir: Sosyo-ekonomik boyuttaki etmenlerin öğrencilerin lisansüstü eğitim yapma istekliliğine etkisi; Sınıf öğretmenliği programı öğrencilerinin Okulöncesi, İşitme Engelliler ve Fen Bilgisi öğretmenliği programları öğrencilerine; Sosyal Bilgiler öğretmenliği programı öğrencilerinin Okulöncesi, İşitme Engelliler ve Fen Bilgisi öğretmenliği programları öğrencilerine; Matematik öğretmenliği programı öğrencilerinin İşitme Engelliler ve Fen Bilgisi öğretmenliği programları öğrencilerine; 67

Resim-iş öğretmenliği programı öğrencilerinin Okulöncesi, İşitme Engelliler ve Fen Bilgisi öğretmenliği programları öğrencilerine; İngilizce öğretmenliği programı öğrencilerinin Okulöncesi, İşitme Engelliler ve Fen Bilgisi öğretmenliği programı öğrencilerine; Beden Eğitimi ve Spor öğretmenliği programı öğrencilerinin Okulöncesi, Almanca, İşitme Engelliler ve Fen Bilgisi öğretmenliği programları öğrencilerine göre daha yüksek olduğu görülmektedir. Bu sonuçlara şu biçimde yorumlanabilir. Sınıf, Sosyal Bilgiler, Resim-iş ile Beden Eğitimi ve Spor öğretmenliği programı öğrencilerinin lisansüstü eğitim istekliliği alanlarında görülen ve giderek kronikleşen işsizlik olgusuna bağlanabilir. Anılan bölüm öğrencileri lisansüstü eğitim mezuniyet sonrası daha kolay iş bulma görüş ve eğiliminde olabilirler. İngilizce öğretmenliği programı öğrencilerinin lisansüstü eğitim yapma istekliliğinin kimi program öğrencilerine göre yüksek çıkması, İngilizcenin uluslararası bir dil olması nedeniyle lisansüstü eğitim alanında çok kabul görmesine bağlanabilir. Sonuçlar, Öneriler ve Tartışma Öğretmen adaylarının lisansüstü eğitim isteklilikleri Eğitim- Öğretim ile Sosyoekonomik boyutundaki etmenlerin Çok; Araştırma-Geliştirme ile Psiko-sosyal boyutlardaki etmenlerin ise Orta Derecede etkiledikleri görülmektedir. Öğrencilerin isteklilikleri göz önüne alınırsa, lisansüstü eğitim kurumlarında kapasitelerin artırılması önerilebilir. Eğitim-Öğretim boyutlu etmenlerin öğrencilerin lisansüstü eğitim yapma istekliliğini Çok etkilediği görülmektedir. Bu durum, eğitim sistemindeki öğretim ağırlıklı çalışmanın yansıması biçiminde yorumlanabilir. Ayrıca lisans düzeyinde kazanılan bilişsel davranışların öğrencilerin gereksinimlerini karşılamadığı söylenebilir. Araştırma-Geliştirme boyutlu etmenlerin öğrencilerin lisansüstü eğitim yapma istekliliğini Orta Derecede etkilediği görülmektedir. Bu durum bir bakıma öğretmen yetiştiren kurum öğrencilerinde araştırma ve geliştirme konularına ilginin azlığı biçiminde yorumlanabilir. Psiko-sosyal boyutlu etmenlerin öğrencilerin lisansüstü eğitim yapma istekliliğini Orta Derecede etkilediği görülmektedir. Bu durum bu boyuttaki etmenlerin genelde eğitimin gizil (örtük) işlevlerini içermesinden kaynaklanıyor olabilir. Bu boyutta ifade edilen kimi gereksinimlerin eğitimle elde edilebileceği bilinci henüz oluşmamış olabilir. 68

TE Erkılıç, GAU J. Soc. & Appl. Sci., 3(5), 46-72, 2007 Tablo 14. Sosyo-ekonomik boyutta devam edilen program türünün lisansüstü eğitim yapma istekliliğine etkilerine ilişkin puanlara uygulanan LSD testi sonuçları SÖP SBÖP OÖÖP MÖP RIÖP IÖP FÖP AÖP IEÖP ZEÖP BÖP FBÖP SÖP 0.37 1.11 0.33 0.14 0.11 0.14 0.46 0.93 0.28 0.23 0.74 SBÖP 0.37 1.11 0.33 0.14 0.49 0.52 0.83 1.30 0.66 0.60 1.11 OÖÖP 0.74-1.11 0.78-0.97-0.62-0.59-0.27 0.19-0.45-0.50 0.01 MÖP 0.04-0.33 0.78-0.18 0.16 0.19 0.50 0.97 0.33 0.27 0.78 RIÖP 0.22-0.14 0.97 0.18 0.34 0.37 0.69 1.16 0.51 0.46 0.97 IÖP -0.11-0.49 0.62-0.16-0.34 0.02 0.34 0.81 0.16 0.11 0.62 FÖ -0.14-0.52 0.59-0.19-0.37-0.02 0.31 0.78 0.14 0.08 0.59 AÖP -0.46-0.83 0.27-0.50-0.69-0.34-031 0.47-0.17-0.23 0.28 IEÖP -0.93-1.30-0.19-0.97-1.16-0.81-0.78-0.47-0.64-0.70-0.18 ZEÖP -0.28-0.66 0.45-0.33-0.51-0.16-0.14 0.17 0.64-0.05 0.45 BÖP -0.23-0.60 0.50-0.27-0.46-0.11-0.08 0.23 0.70 0.05 0.51 FBÖP -0.74-1.11-0.01-0.78-0.97-0.62-0.59-0.28 0.18-0.45-0.51 BEÖP 0.28-0.09 1.02 0.23 0.05 0.40 0.43 0.74 1.21 0.57 0.51 1.02 BEÖP -0.28 0.09-1.02-0.23-0.05-0.40-0.43-0.74-1.21-0.57-0.51-1.02 69