AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ ZİRAAT FAKÜLTESİ DERGİSİ, 25, 18(3), 365-376 ARAZİ KOŞULLARINDA FARKLI ÇİMENTO ÇEŞİTLERİ İLE ÜRETİLEN BETONLARIN BASINÇ DAYANIMLARININ VE ELASTİSİTE MODÜLLERİNİN BELİRLENMESİ Kea BÜYÜKTAŞ 1 Taer ALAGÖZ 2 Yıldırım KUMOVA 2 1 Akdeiz Üiversitesi Ziraat Fakültesi Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü, Atalya 2 Çukurva Üiversitesi Ziraat Fakültesi Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü, Adaa Özet Bu çalışmada, Türkiye de üretile çimet çeşitlerii basıç dayaımlarıı kıyaslaması ve ideal la çimet türü ve karışımıı belirlemesi amacıyla, Prtlad, Puzlaik, Kmpze ve Sülfata Dayaıklı Çimet lmak üzere 4 çeşit çimet kullaılmıştır. Bu çimetlarla farklı karışım ve farklı lgulaştırma kşullarıda arazide stadart bet silidir örekler üretilmiş ve daha sra bu örekler preste kırılarak 28 gülük basıç dayaımları ve Elastisite Mdülleri belirlemiştir. Bet dayaımlarıı belirlemeside agregaı bet özelliklerie etkisi stadart hale getirilerek, çimet çeşitlerii, farklı karışım ve lgulaştırma kşullarıı bet dayaımı üzerideki etkileri icelemiştir. Çalışmaı sucuda, her çeşidi farklı karışım ve farklı lgulaştırma kşuludaki dayaımıa bakıldığıda, dört çeşit çimetda da II. ve IV. karışımlarda üretile betlar I. ve III. karışımlarda üretile betlara rala daha yüksek dayaımlı çıkmıştır. Acak bakım yapılmaya yai dğal rtamda lgulaştırıla betları düşük dayaımlı bet lduğu, özellikle Kmpze Çimet ve Puzlaik Çimetlarla üretile ve dğal rtamda lgulaştırıla betları kötü itelikte ( ) lduğu Karışımları Elastisite mdülü değerleri TS 5 Stadardıda belirtile değerlere çk yaklaşmış ve her çeşidi gerilme-defrmasy eğrileri farklı karışımlara göre değerledirildiğide, dayaımı yüksek la betları Elastisite Mdüllerii de yüksek lduğu Aahtar Kelimeler : Çimet, Bet, Basıç Dayaımı, Karışım, Olgulaştırma, Elastisite Mdülü. Determiati f the Cmpressive Stregth ad Elasticity Mdules f Ccrete Prduced Usig Differet Cemet Kids i Field Cditis Abstract I this study, it is aimed t cmpare cmpressive stregth f varius cemet kids prduced i Turkey ad t determie the ideal cemet kid ad mixture. T achieve this purpse, fur kids f cemet, Prtlad, Puzzlaic, Cmpzite ad Sulphate Resistig Cemet, are used t prduce ccrete havig differet mixture ad maturig cditis i field. After that, stadard cylidrical ccrete samples were prduced ad 28 day pressure stregth ad Elasticity Mdules f thse samples were determied by breakig them i pres. The effect f varius cemet kids, mixture ad maturig cditis ccrete stregth was examied by expressig aggregate peculiarity i stadard frm. The results shwed that the ccretes prduced usig 2 d ad 4 th mixtures were strger tha that f 1 st ad 3 rd mixtures. Als the ccrete especially prduced usig Cmpzite ad Puzzlaic cemet ad matured at atural cditis (t expsed t treatmets) had lwer stregth (less tha BS 14). Elasticity Mdules were very clse t the values give i TS 5 Stadards. Whe the strai-stregth curves f each mixture were evaluated, it was bserved that the ccrete whse stregth is high, its elasticity mdule was als high. Keywrds: Cemet, ccrete, cmpressive stregth, mixture, mature, mdule f elasticity. 1. Giriş Üretile betları amaca uygu ve üstü özellikte lması içi iki temel kşula sahip lması gerekir. Bularda biricisi taze haldeyke klay işleebilirlilik, ikicisi ise sertleştiğide yüksek dayaımlı ve geçirimsiz lmasıdır. Kaliteli betda araa bu özellikleri sağlaabilmesi içi, karışımı meydaa getire malzemeleri kaliteli lması ve bu malzemeleri karışım ralarıı iyi ayarlaması gerekir. Ayrıca betu karılması, taşıması ve yerleştirilmesi aşamalarıda segregasy luşmamalı, yerie döküldükte sra da lgulaştırılması ve bakımı stadartlara uygu biçimde yapılmalıdır. İsteile kalitede bet elde edebilmek içi hazırlaa taze bet, klay karıştırılabilmeli, hmje lmalı, taşıma ve yerleştirme durumlarıda ayrışmamalı ve e az bşluklu lacak şekilde klay sıkışabilmelidir. Sertleştiğide ise, 7, 28 ya da daha sraki güler içi hedeflee dayaıma sahip lmalı, yeterli durabiliteye (çevre etkilerie karşı dayaıklılığa) ve 365
Arazi Kşullarıda Farklı Çimet Çeşitleri ile Üretile Betları Basıç Dayaımlarıı ve Elastisite Mdüllerii Belirlemesi hacim sabitliğie sahip lmalıdır. Dayaımı yüksek la betu diğer bir çk mekaik ve diğer fiziksel özellikleri de (çarpma dayaımı, aşımaya karşı dayaımı, çekme dayaımı, sülfata karşı dayaımı, geçirimsizlik, dma-çözülmeye karşı dayaımı vb. gibi) yüksek lur. Bu edele üretile betları sertleştiğide prje dayaımıa ulaşmaları içi stadartlara uygu kaliteli larak üretilmelidir. 2. Öceki Çalışmalar TS 5 (1985) ve TS 82 (1985) de belirtildiğie göre, prjede ögörüle bet basıç dayaımı (karakteristik dayaım) f ck ile bet karışım hesabıda esas alıacak rtalama dayaım f cm ile ifade edilir. Stadart sapma bilimediği durumlarda f cm = f ck + f eşitliği ile buluur. Burada f, bet sııfıa (BS) göre değişir. BS14 ve BS16 içi f = 4kgf/cm 2, BS2, BS25 ve BS3 içi f = 6kgf/cm 2 alımalıdır. Bet basıç dayaımı deey suçlarıı kabul edilebilmesi içi, f cm (f ck + 3 kgf/cm 2 ) ve f cmi (f ck - 3 kgf/cm 2 ) kşullarıı sağlaması gerekir. Pstacığlu (1987) a göre, yapıda kullaıla betlar ya yeride hazırlamakta ya da hazır bet larak kullaılmaktadır. Her iki durumda da betları prje dayaımlarıa ulaşmaları birçk faktörlere bağlıdır. Bu faktörler, 1- Çimetu türü ve miktarı, 2- Agrega özellikleri (graülmetri, özgül ağırlık, birim ağırlık, rgaik madde miktarı, tae şekli, tae dayaımı vs.), 3- Bet katkı maddeleri, 4- Betdaki su miktarı ve su/çimet raı, 5- Bet bileşelerii karışım raı, 6- Betu kıvamı, 7- Betu taşıması, yerleştirilmesi ve bakımı dır. Ağacık (1993) e göre, bet agregaları üzeride bulua kil, tprak, kuru yaprak vb. bet yapısıı lumsuz etkiler. Killer büyük özgül yüzeyleri edeiyle betu su ihtiyacıı ve rötreyi arttırırlar. Orgaik maddeler zayıf asit karekterli lduklarıda pirizi ve sertleşmeyi geciktirir ve bet dayaımıı düşürürler. Eriç (1994) e göre, betlar ilk 7 güde dayaımlarıı %7 ii, 28 güde % üü ve bir yılda %135 ii kazaırlar Odabaşı (1997) bet karışımlarıda, dayaımı yüksek lması içi, hacim larak kum/çakıl ralarıı 3/4.5 ve çimet/kum/çakıl raıı ise 1/1.8/ 2.7 lmasıı öermektedir. Gökdemir (1997), betu basıç dayaımıı etkileye faktörleri şu şekilde sıralamıştır. - Çimet dzajı 25-4 kg/m 3 lmalı, - Karma suyu miktarı fazla lmamalı, - Betu kmpasitesi yüksek lmalıdır. Ersy (1999) a göre gerilme ciside ifade edile dayaım, silidir umueleri kırılma yüküü alaa bölümesi ile buluur. Betları 28 gülük silidir basıç dayaımı geelde 14 ile 5 kgf/cm 2 arasıda değişir. Ersy (1999), betu basıç dayaımıı etkileye edeleri, umuei gemetrisi ve byutları, yükleme hızı, (Türkiye yöetmelikleride bu değer geellikle 1, kgf/cm 2 /saiye larak verilmektedir), su/çimet raı, bakımı ve lgulaştırılması (kür), deey sırasıda umuei emli lup lmaması ve deey presii özellikleri larak sıralamıştır. Arsla (21) ı bildirdiğie göre, yapıla araştırmalar, betu basıç mukavemetii yüksek lduğu rada diğer (çekme, eğilme ve aşıma) mekaik dayaımlarıı da yüksek lduğuu göstermektedir. Betu basıç dayaımıı etkileye faktörlerde e öemlileri, agrega tae dayaımı ve graülmetresi, çimet dayaımı ve dzajı, su/çimet raı, betu kmpasitesi ile betu döküm kşulları ve kürüdür. Güer ve Süme, (21), betu dayaımıı etkileye faktörleri, -Betu luştura karışım malzemeleri kalitesi, -Bu malzemeleri karışım raları, -Betu karıştırılması, taşıması ve yerie yerleştirilmesi, -Betu lgulaştırılması şeklide sıralamıştır. 366
K. BÜYÜKTAŞ, T. ALAGÖZ, Y. KUMOVA 3. Materyal ve Yötem Araştırmada labratuar kşullarıı arazi kşullarıa uygulamak amacıyla, materyal larak, Prtlad Çimet, Puzlaik Çimet, Kmpze Çimet ve Sülfata Dayaıklı Çimet lmak üzere 4 çeşit çimet kullaılmıştır. Bu çimetlarla, arazide 4 farklı karışımda stadart silidir bet örekler üretilmiş ve bu örekler 4 farklı rtamda bakımı yapılarak lgulaştırılmıştır. Arazide silidir bet örekleri üretilmeside uygulaa bet karışım raları Çizelge 1 de verilmiştir. Betları hazırlamasıda ice agrega (-4.76 mm) ve kaba agrega (4.76-32 mm) DSİ Adaa Bölge Müdürlüğü Kaalet Üretim Tesisleride sağlamış ve bet karma suyu larak şehir şebeke suyu kullaılmıştır. Materyal larak seçile dört çeşit çimet ile arazi kşullarıda TS 368 Bet Deey Numueleri Hazırlaması ve Bakımı stadardıa göre yeterli sayıda stadart silidir örekler üretilmiştir. Bet örekler üretilirke her çeşit çimet ile, Birici karışım: %4 kum-%6 çakıl, 25 kg/m 3 çimet ve 125 kg su İkici karışım: %4 kum-%6 çakıl, 3 kg/m 3 çimet ve kg su, Üçücü karışım: %45 kum-%55 çakıl, 25 kg/m 3 çimet ve 125 kg su, Dördücü karışım: %45 kum-%55 çakıl, 3 kg/m 3 çimet ve kg su, lmak üzere farklı karışımlar uygulamıştır. Farklı karışımlarda üretile bet silidir örekler, I. Uygulama: Dğal 1- (Üretile bet silidir örekler hiç sulamamış) II. Uygulama: Dğal 2- (Bet silidir örekler üretildikte 24 saat sra bir kez sulamış) III. Uygulama: Dğal 3 (Bet silidir örekler üretildikte 24 saat ve 48 saat sra lmak üzere iki kere sulamış) IV. Uygulama: Kür (Üretile bet silidir örekler 28 gü su içeriside bekletilerek lgulaştırılmış) lmak üzere dört farklı biçimde lgulaştırılmıştır. Arazide dört çimet çeşidii dört farklı karışımıda üretile bet silidir örekleri 16 şar taesi kürde (açık aladaki havuzda su içeriside) 12 şer taesi ise dğal rtamda (açık alada) 28 gü bekletilerek lgulaştırılmıştır. Kürde lgulaştırıla 16 adet silidir bet örekleri 12 şer taesi basıç dayaımlarıı belirlemeside, geri kala 4 er adet umue ise karışımları Elastisite Mdüllerii belirlemeside kullaılmıştır. Dört çimet çeşidii dört farklı karışımıda üretile ve dğal rtamda lgulaştırıla 12 şer adet bet silidir örekler arazide açık hava kşullarıda 28 gü bekletilerek, 4 er taesi hiç sulamamış, 4 er taesi üretildikte 24 saat sra bir kez sulamış ve 4 er taesi ise üretildikte 24 saat sra ve 48 saat sra lmak üzere iki kez sulaarak lgulaştırılmıştır. Bu uygulamayla, üretile betları kalıpta çıktıkta sra sulamasıı ya da sulamamasıı bet dayaımıa etkisii belirlemesi amaçlamıştır. Uygulaa bu yötem dört çeşit çimetu tüm farklı karışımları içi yapılmış ve 256 adet kürde 192 adet dğal rtamda lgulaştırılmış tplam 448 adet stadart bet silidir örek Çizelge 1. Stadart Silidir Örekleri Üretilmeside Uygulaa Bet Karışım Miktarları. 1 m 3 Bet içi DKY Durumuda Ağırlıklar (Kg) Bet I. Karışım II. Karışım III. Karışım IV. Karışım Bileşeleri (% 4 Kum -% 6 Çakıl) (% 4 Kum -% 6 Çakıl) (% 45 Kum -% 55 Çakıl) (% 45 Kum -% 55 Çakıl) Kum (/4.76 mm) 741 741 833,4 833,4 Çakıl I (4.76/9.52 mm) 555,6 555,6 59,3 59,3 Çakıl II (9.52/32 mm) 555,6 555,6 59,3 59,3 Çimet (Kg) 25 3 25 3 Su (Kg) 125 125 Su/Çimet,5,5,5,5 Tplam Agrega Miktarı = 1852 Kg Nt. Çizelge 1 de verile karışım raları tüm çimet çeşitleri içi ayıdır. 367
Arazi Kşullarıda Farklı Çimet Çeşitleri ile Üretile Betları Basıç Dayaımlarıı ve Elastisite Mdüllerii Belirlemesi üretilmiş ve daha sra bu örekler TS 3114 (1989) Bet Basıç Dayaımı Deey Metdu stadardıa göre preste kırılarak 28 gülük basıç dayaımları belirlemiştir. Karışımları Elastisite Mdülüü belirlemesi TS 352, Betda Statik Elastisite Mdülü ve Piss Oraı Tayii stadardıa göre yapılmıştır. Bu stadarda göre, betda elastisite mdülü, bet deey örekleride elastik bölgede uygulaa kuvveti luşturduğu basıç gerilmelerii öreklerde byua kısalmaya raı larak ifade edilmektedir (TS 352, 1981). Bu ra elastik bölgede çizile gerilme defrmasy dğrusuu eğimide belirlemektedir. Bua göre TS 352 ye göre elastik bölgedeki dğruu başlagıç değeri yaklaşık 28 kgf/cm 2 ve sıır yükü de basıç dayaımıı %4 ı alımış ve bu sıırlar arasıda yapıla kuma değerleri içi lieer regrasy aalizi yapılarak dğruu deklemi y=ax+b şeklide bulumuştur. Bu dğruu eğimi elastisite mdülüü vereceğide ve dğru deklemii türevi y / =a lduğua göre lieer deklemdeki a katsayısı elastisite mdülüü vermektedir. 4. Bulgular 4.1. Arazi Kşuluda Üretile Betları Dayaımları Arazi kşullarıda Prtlad Çimet ile farklı karışımlarda üretile silidir bet örekleri 28 gülük ekseel basıç dayaımları ve bet sııfları Çizelge 2 de verilmiş ve Şekil 1 de ise basıç dayaımları grafiksel larak gösterilmiştir. Çizelge 2 ve Şekil 1 de görüldüğü gibi, arazide Prtlad Çimet kullaılarak üretile betlarıı tüm karışımlarıda bakım yapılmaya betları dayaımı düşük çıkarke, kür uygulaa betları dayaımı ise yüksek bulumuştur. Yie II. ve IV karışım betları I ve III. karışım betlarıa göre daha yüksek dayaıma ulaştıkları belirlemiştir. E yüksek dayaımı II. ve IV. karışımları kürde lgulaştırıla betları verirke (BS 3), e düşük dayaımı ise I. ve III. karışımları dğal rtamda lgulaştırıla betları vermiştir (BS 16). Çizelge 2. Arazide Prtlad Çimet İle Üretile Silidir Örekleri Dayaımları ve Bet Sııfları. Çeşit Karışım Uygulama P r t l a d Ç i m e t Basıç Dayaımı (kg/cm 2 ) I II III IV Dğa l Ortam I. Uygulam a Dğa l Ortam II I. Uy g ulam a 35 3 25 2 Ort. Day. (kg/cm 2 ) fck Bet Sııfı Dğal 1 212 182 BS 16 Dğal 2 212,5 182,5 BS 16 Dğal 3 224 194 BS 16 Kür 291 279 BS 25 Dğal 1 227 247 BS 2 Dğal 2 281,5 252 BS 25 Dğal 3 291 262 BS 25 Kür 326 312 BS 3 Dğal 1 24 174 BS 16 Dğal 2 25 175 BS 16 Dğal 3 217 187 BS 16 Kür 276 267 BS 25 Dğal 1 247 217 BS 2 Dğal 2 25 22 BS 2 Dğal 3 26 23 BS 2 Kür 31 294 BS 3 Farklı Karışım ve Farklı Olgulaştırma Kşullarıdaki Ortalama Dayaım (PÇ- Arazi) I. Karışım II. Karışım III. Karışım IV. Karışım Karışım Dğal Ortam II. Uygulama Şekil 1. Arazide Prtlad Çimetsu İle Dört Değişik Karışımda Üretile Betları Farklı Olgulaştırma Kşullarıda Ortalama Dayaımları. Kmpze Çimet ile farklı karışımlarda üretile silidir bet Kür 368
K. BÜYÜKTAŞ, T. ALAGÖZ, Y. KUMOVA örekleri 28 gülük ekseel basıç dayaımları ve bet sııfları Çizelge 3 de verilmiş ve Şekil 2 de ise basıç dayaımları grafiksel larak gösterilmiştir. Çizelge 3. Arazide Kmpze Çimet İle Üretile Silidir Örekleri Dayaımları ve Bet Sııfları. Çeşit Karışım Uygulama K m p z e Ç i m e t I II III IV Ort. Day. (kg/cm 2 ) fck Bet Sııfı Dğal 1 144 114 Dğal 2 144,5 115 Dğal 3 146 116 Kür 192 175 BS 16 Dğal 1 149 119 Dğal 2 152 122 Dğal 3 157 127 Kür 214 22 BS 2 Dğal 1 141 111 Dğal 2 153 123 Dğal 3 164 134 BS 14 Kür 221 27 BS 2 Dğal 1 128 98 Dğal 2 136 16 Dğal 3,5 121 Kür 233 216 BS 2 Çizelge 3 ve Şekil 2 de görüldüğü gibi, arazide Kmpze Çimet kullaılarak üretile betlarıı tüm karışımlarıda bakım yapılmaya betları dayaımı düşük çıkarke, kür uygulaa betları dayaımı ise yüksek çıkmıştır. Kürde lgulaştırıla betları I. karışımda BS16 diğer karışımlarda ise BS 2 iteliğide lduğu Yie tüm karışımları dğal rtamda lgulaştırıla betları dayaım sııfları BS14 de çıktığı Puzlaik Çimet kullaılarak farklı karışımlarda üretile silidir bet örekleri 28 gülük ekseel basıç dayaımları ve bet sııfları Çizelge 4 de verilmiş ve Şekil 3 de ise basıç dayaımları grafiksel larak gösterilmiştir. Çizelge 4 ve Şekil 3 de görüldüğü gibi, arazide Puzlaik Çimet kullaılarak Basıç Dayaımı (kg/cm 2 ) 25 2 Dğal Ortam I. Uygulama Dğal Ortam III. Uygulama Farklı Karışım ve Farklı Olgulaştırma Kşullarıdaki Ortalama Dayaım (KZÇ-Arazi) I. Karışım II. Karışım III. Karışım IV. Karışım Karışım Dğal Ortam II. Uygulama Şekil 2. Arazide Kmpze Çimetsu İle Dört Değişik Karışımda Üretile Betları Farklı Olgulaştırma Kşullarıda Ortalama Dayaımları. Çizelge 4. Arazide Puzlaik Çimet İle Üretile Silidir Örekleri Dayaımları ve Bet Sııfları. Çeşit Karışım Uygulama P u z l a i k Ç i m e t I II III IV Kür Ort. Day. (kg/cm 2 ) fck Bet Sııfı Dğal 1 115,5 86 Dğal 2 117 87 Dğal 3 119 89 Kür 16 147 BS 14 Dğal 1 185,5 155 BS 14 Dğal 2 191,5 162 BS 16 Dğal 3 196 163 BS 16 Kür 252 238 BS 25 Dğal 1 146 116 Dğal 2 151 121 BS 14 Dğal 3 153 123 BS 14 Kür 238 228 BS 25 Dğal 1 191 161 BS 16 Dğal 2 194 164 BS 16 Dğal 3 197 167 BS 16 Kür 268 252 BS 25 369
Arazi Kşullarıda Farklı Çimet Çeşitleri ile Üretile Betları Basıç Dayaımlarıı ve Elastisite Mdüllerii Belirlemesi Dğal Ortam I. Uygulama Dğal Ortam II. Uygulama betları vermiştir ( ). Basıç Dayaımı (kg/cm 2 ) Dğal Ortam III. Uygulama 3 25 2 Kür Farklı Karışım ve Farklı Olgulaştırma Kşullarıdaki Ortalama Dayaım (PZÇ-Arazi) I. Karışım II. Karışım III. Karışım IV. Karışım Karışım Şekil 3. Arazide Puzlaik Çimetsu İle Dört Değişik Karışımda Üretile Betları Farklı Olgulaştırma Kşullarıda Ortalama Dayaımları. üretile betlarıı tüm karışımlarıda bakım yapılmaya betları dayaımı düşük çıkarke, kür uygulaa betları dayaımı ise yüksek çıkmıştır. I. karışımı dğal rtamda lgulaştırıla betları ile III. karışımı Uygulama-1de lgulaştırıla betu yai kötü bet iteliğide lduğu Kürde lgulaştırıla betları I. karışımda BS 14, diğer 3 karışımda ise BS 25 iteliğide lduğu Sülfata Dayaıklı Çimet ile farklı karışımlarda üretile silidir bet örekleri 28 gülük ekseel basıç dayaımları ve bet sııflarıa bakıldığıda durum Çizelge 5 de ve Şekil 4 de ki gibi lmuştur. Arazide Sülfata Dayaıklı Çimet kullaılarak üretile betlarıı tüm karışımlarıda bakım yapılmaya betları dayaımı düşük çıkarke, kür uygulaa betları dayaımı ise yüksek çıkmıştır. Yie II. ve IV karışım betları I ve III. karışım betlarıa göre daha yüksek dayaıma ulaşmışlardır. E yüksek dayaımı II karışımı kürde lgulaştırıla betu verirke (BS 3), e düşük dayaımı ise I. karışımı dğal rtamda lgulaştırıla Çizelge 5. Arazide Sülfata Dayaıklı Çimet İle Üretile Silidir Örekleri Dayaımları ve Bet Sııfları. Çeşit Karışım Uygulama S ü l f a t a D a y a ı k l ı Ç i m e t Basıç Dayaımı (kg/cm 2 ) I II III IV Dğal Ortam I. Uy gulama Ort. Day. (kg/cm 2 ) fck Bet Sııfı Dğal 1 149,5 119 Dğal 2,5 12,5 Dğal 3 159,5 13 Kür 242,5 226 BS 2 Dğal Ortam III. Uygulama Dğal 1 221 191 BS 16 Dğal 2 223 193 BS 16 Dğal 3 225 195 BS 16 Kür 34 325 BS 3 Dğal 1 172 142 BS 14 Dğal 2 18 BS 14 Dğal 3 183,5 154 BS 14 Kür 281 267 BS 25 Dğal 1 191 161 BS 16 Dğal 2 193 163 BS 16 Dğal 3 25 175 BS 16 Kür 299 284 BS 25 Farklı Karışım ve Farkl ı Olgulaştırma Kşullarıdaki Ortalama Dayaım (SDÇ-Arazi) 35 3 25 2 Dğal Ortam II. Uygulama Kür I. Karışım II. Karışım III. K arışım IV. Karışım Karışım Şekil 4. Arazide Sülfata Dayaıklı Çimet İle Dört Değişik Karışımda Üretile Betları Farklı Olgulaştırma Kşullarıda Ortalama Dayaımları. 37
K. BÜYÜKTAŞ, T. ALAGÖZ, Y. KUMOVA Suç larak, arazi kşullarıda her çeşidi farklı karışım ve farklı lgulaştırma kşuludaki dayaımıa bakıldığıda, dört çeşit çimetda da II. ve IV. karışımlarda üretile betlar I. ve III. karışımlarda üretile betlara rala daha yüksek dayaımlı çıkmıştır. Acak bakım yapılmaya yai dğal rtamda lgulaştırıla betları düşük dayaımlı bet lduğu gözlemiş, özellikle Kmpze Çimet ve Puzlaik Çimetlarla üretile ve dğal rtamda lgulaştırıla betları kötü itelikte ( ) lduğu Yie arazi kşullarıda dört çeşit çimet ile üretile betları farklı lgulaştırma kşullarıdaki dayaımlarıa bakıldığıda, durum Şekil 5, Şekil 6, Şekil 7 ve Şekil 8 deki gibi lmuştur. Şekil 5 de görüldüğü gibi, I. Uygulamada (Dğal rtam-1) lgulaştırıla betlarda dört karışımda da e yüksek dayaımı Prtlad Çimet verirke, e düşük dayaımı ise Kmpze Çimet ve Puzlaik Çimet vermiştir. PÇ KZÇ PZÇ SDÇ Arazide Dört Çeşit Çimet İle Farklı Karışımlard a Üretile Numueleri I. Uygulamadaki Dayaımları betlarda dört karışımda da e yüksek dayaımı Prtlad Çimet ile üretile betlar verirke, e düşük dayaımı ise Kmpze Çimet ile üretile betlar vermiştir. Dayaım (kg/cm 2 ) Arazide Dört Çeşit Çimet İle Farklı Karışımlarda Üretile Numueleri II. Uygulamadaki Dayaımları 3 25 2 5 PÇ KZÇ PZÇ SDÇ I II III IV Karışımlar Şekil 6. Arazide Dört Çeşit Çimet İle Farklı Karışımlarda Üretile Betları II. Uygulamadaki Ortalama Dayaımları. 3 25 PÇ KZÇ PZÇ SDÇ Arazide Dört Çeşit Çimet İle Farklı Karışımlarda Üretile Numueleri III. Uygulamadaki Dayaımları Dayaım (kg/cm 2 ) 2 5 I II III IV Karışımlar Dayaım (kg/cm 2 ) 3 25 2 5 Şekil 5. Arazide Dört Çeşit Çimet İle Farklı Karışımlarda Üretile Betları I. Uygulamadaki Ortalama Dayaımları. Şekil 6 da görüldüğü gibi, II. Uygulamada (Dğal rtam-2) lgulaştırıla I II III IV Karışımlar Şekil 7. Arazide Dört Çeşit Çimet İle Farklı Karışımlarda Üretile Betları III. Uygulamadaki Ortalama Dayaımları. 371
Arazi Kşullarıda Farklı Çimet Çeşitleri ile Üretile Betları Basıç Dayaımlarıı ve Elastisite Mdüllerii Belirlemesi Şekil 7 de ise, III. Uygulamada (Dğal rtam-3) lgulaştırıla betlarda dört karışımda da e yüksek dayaımı Dayaım (kg/cm 2 ) PÇ KZÇ PZÇ SDÇ Arazide Dört Çeşit Çimet İle Farklı Karışımlarda Üretile ve Kürde Olgulaştırıla Numueleri Dayaımları 35 3 25 2 5 I II III IV Karışımlar Şekil 8. Arazide Dört Çeşit Çimet İle Farklı Karışımlarda Üretile ve Kürde Olgulaştırıla Betları Ortalama Dayaımları. Prtlad Çimet ile üretile betlar verirke, e düşük dayaımı ise I. ve III. karışımda Puzlaik Çimet, II. ve IV. karışımda ise Kmpze Çimet ile üretile betlar vermiştir. IV. karışımda Puzlaik çimet Sülfata Dayaıklı Çimet ile eşit dayaımı vermiştir. Şekil 8 de, IV. Uygulamada (Kür) lgulaştırıla betlarda dört karışımda da e yüksek dayaımı Prtlad Çimet ve Sülfata Dayaıklı Çimet ile üretile betlar verirke, e düşük dayaımı ise Kmpze ve Puzlaik Çimetlar ile üretile betlar vermiştir. Geel larak bakıldığıda, dört farklı lgulaştırmada (uygulamada) da II. ve IV. karışımlar I. ve III. karışımlarda üretile betlara rala tüm çeşitlerde de yüksek dayaımlı çıkmıştır. 4.2. Arazi Kşullarıda Üretile Betları Elastisite Mdülleri Arazi kşullarıda dört çeşit çimet kullaılarak farklı karışımlarda üretile ve kürde lgulaştırıla betları elastisite mdülü değerleri belirlemiş ve suçlar Çizelge 6 da verilmiştir. Çizelge 6 da da görüldüğü gibi karışımları Elastisite Mdülü değerleri TS 5 Stadardıda belirtile değerlere çk yaklaşmıştır. Yie her çeşidi gerilmedefrmasy eğrileri farklı karışımlara göre değerledirildiğide, dayaımı yüksek la betları Elastisite Mdüllerii de yüksek lduğu Çimet çeşitleri içeriside farklı karışımlarda hazırlaa betları gerilmedefrmasy ilişkileride, Prtlad Çimet kullaılarak üretile betlarda e yüksek elastisite değerii II. karışım, e düşük değeri ise III. karışım verirke, Kmpze Çimetda e yüksek elastisite değerii IV. karışım, e düşük değeri ise I. karışım, Puzlaik Çimetda e yüksek elastisite değerii IV. karışım, e düşük değeri ise I. karışım ve Sülfata Dayaıklı Çimet da ise e yüksek elastisite değerii II. karışım, e düşük değeri de I. karışım vermiştir. Geel larak her çeşidi kedi içeriside farklı karışımlardaki durumlarıa bakıldığıda, II. ve IV. karışımları I. ve III. karışımlara rala daha büyük elastisite değerie sahip lduğu Karışımlar bazıda dört çeşit çimetu gerilme-defrmasy ilişkisie bakıldığıda durum Şekil 9, Şekil 1, Şekil 11 ve Şekil 12 deki gibi bulumuştur. Şekil 9 da dört çeşit çimet ile I. karışımda üretile betları gerilmedefrmasy ilişkilerie bakıldığıda, çk büyük fark lmamakla birlikte, Prtlad Çimet ve Sülfata Dayaıklı Çimet kullaılarak üretile betları elastisite değerlerii, yei tip çimetlar la Kmpze ve Puzlaik Çimet kullaılarak üretile betları elastisite değerleride büyük değere sahip lduğu Şekil 1 da dört çeşit çimet ile II. karışımda üretile betları gerilmedefrmasy ilişkilerie bakıldığıda ise, yie değerleri birbirlerie çk yakı lduğu II. karışımda e yüksek elastisite değerii Sülfata Dayaıklı Çimet ve Prtlad Çimet kullaılarak üretile betlar verirke, e düşük değeri elastisite 372
AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ ZİRAAT FAKÜLTESİ DERGİSİ, 25, 18(3), 365-376 Çizelge 6. Arazi Kşullarıda Dört Çeşit Çimet ile Farklı Karışımda Üretile ve Kürde Olgulaştırıla Silidir Örekleri 28 Gülük Elastisite Mdülü Değerleri. Ortalama Elastisite Mdülü Dayaım Bet Sııfı (kgf/cm 2 Elastisite Mdülü (kgf/cm 2 ) ) Çeşit Karışım (kg/cm 2 (Bulua Değer) ) (TS 5) Kmpze Çimet Puzlaik Çimet I 192 BS 2 285. 281.833 II 214 BS 2 285. 285.556 III 221 BS 2 285. 288.7 IV 233 BS 25 32.5 298.91 I 16 BS 16 27. 269.41 II 252 BS 25 32.5 33.149 III 238 BS 25 32.5 299.42 IV 268 BS 25 32.5 38. I 242,5 BS 25 32.5 3.73 II 34 BS 35 332. 33.221 III 281 BS 3 318. 312.847 Sülfata Dayaıklı Çimet IV 299 BS 3 318. 317.741 Prtlad Çimet I 291 BS 3 318. 315.934 II 326 BS 35 332. 326.63 III 276 BS 3 318. 31.889 IV 31 BS 3 318. 322.886 Gerilme (kgf/cm 2 ) PÇ-I SDÇ-I KZÇ-I PZÇ-I 125 75 5 25 Arazide Dört Çeşit Çimet İle I. Karışımda Üretile Numueleri Gerilme Defrmasy Eğrisi ypç-i = 315934x - 9,529 ysdç-i = 373x - 1,549 ypzç-i = 26941x - 21,274 ykzç-i = 281833x - 18,468,1,2,3,4 Defrmasy (e) Şekil 9. Arazide Dört Çeşit Çimet İle I. Karışımlarda Üretile Örekleri Gerilme Defrmasy Eğrileri. değerlerii ise, Kmpze Çimet kullaılarak üretile betları verdiği Gerilme (kgf/cm 2 ) Arazide Dört Çeşit Çimet İle II. Karışımda Üretile Numueleri Gerilme Defrmasy Eğrisi 125 75 5 25 SDÇ-II PÇ-II PZÇ-II KZÇ-II ysdc-ii = 33211x + 7,1371 ypç-ii = 32663x +,2281 ypzç-ii = 33149x - 9,6462 ykzç-ii = 285556x - 13,927,1,2,3,4 Defrmasy (e) Şekil 1. Arazide Dört Çeşit Çimet İle II. Karışımlarda Üretile Örekleri Gerilme Defrmasy Eğrileri. Şekil 11 de dört çeşit çimet ile III. karışımda üretile betları gerilmedefrmasy ilişkilerie bakıldığıda, yie değerleri birbirlerie çk yakı lduğu 373
Arazi Kşullarıda Farklı Çimet Çeşitleri ile Üretile Betları Basıç Dayaımlarıı ve Elastisite Mdüllerii Belirlemesi SDÇ-III PÇ-III PZÇ-III KZÇ-III Arazide Dört Çeşit Çimet İle III. Karışımda Üretile Numueleri Gerilme Defrmasy Eğrisi PÇ-IV SDÇ-IV PZÇ-IV KZÇ-IV Arazide Dört Çeşit Çimet İle IV. Karışımda Üretile Numueleri Gerilme Defrmasy Eğrisi 125 ysdç-iii = 312847x - 1,4412 y pç-iv = 322886x + 2,3824 ypç-iii = 31889x - 1,91 125 y sdç-iv = 317741x +,2574 Gerilme (kgf/cm 2 ) 75 5 ypzç-iii = 29942x - 12,352 Gerilme (kgf/cm 2 ) 75 5 y pzç-iv = 38x - 3,9341 25 25 y kzc-iii = 2887x - 18,731,1,2,3,4 Defrmasy (e) Şekil 11. Arazide Dört Çeşit Çimet İle III. Karışımlarda Üretile Örekleri Gerilme Defrmasy Eğrileri. gözlemiş, e yüksek elastisite değerii Sülfata Dayaıklı Çimet ve Prtlad Çimet kullaılarak üretile betlar verirke, e düşük değeri elastisite değerlerii ise, Kmpze Çimet kullaılarak üretile betları verdiği Şekil 12 de ise dört çeşit çimet ile IV. karışımda üretile betları gerilmedefrmasy ilişkilerie bakıldığıda, yie değerleri birbirlerie çk yakı lduğu gözlemiş, e yüksek elastisite değerii Prtlad Çimet kullaılarak üretile betlar verirke, e düşük elastisite mdülü değerlerii ise, Kmpze Çimet kullaılarak üretile betları verdiği Geel larak karışımlar bazıda dört çeşit çimetu gerilme-defrmasy ilişkisie bakıldığıda, dört karışımda da e yüksek elastisite değerie Prtlad Çimet ve Sülfata Dayaıklı Çimet ile üretile betlar verirke, e düşük değeri ise Puzlaik Çimet ve Kmpze Çimet vermiştir. Elastisite değerii büyüklüğüe göre dört karışımda da Puzlaik Çimet 3. sırada, Kmpze Çimet ise 4. sırada yer almıştır. y kzç-iv= 29891x - 9,1319,1,2,3,4 Defrmasy (e) Şekil 12. Arazide Dört Çeşit Çimet İle IV. Karışımlarda Üretile Örekleri Gerilme Defrmasy Eğrileri. 5. Suçlar ve Tartışma Çalışma sucuda farklı karışım ve farklı lgulaştırma kşuludaki bet basıç dayaımlarıa bakıldığıda, dört çeşit çimetda da II. ve IV. karışımlarda üretile betlar I. ve III. karışımlarda üretile betlara rala daha yüksek dayaımlı çıkmıştır. Bu edele yapılarda kullaılacak betları kötü itelikli lmaması içi uygu dzaj ve uygu karışımlarda üretilmelidir. Yie arazi kşullarıda dört çeşit çimet ile üretile betları farklı lgulaştırma kşullarıdaki dayaımlarıa bakıldığıda, I.Uygulamada (Dğal rtam-1) ve II.Uygulamada (Dğal rtam-2) ve IV.Uygulamada (Kür) lgulaştırıla betlarda dört karışımda da e yüksek dayaımı Prtlad Çimet ve Sülfata Dayaıklı Çimet ile üretile betlar verirke, e düşük dayaımı ise Kmpze Çimet ve Puzlaik Çimet kullaılarak üretile betlar vermiştir. III.Uygulamada (Dğal rtam-3) lgulaştırıla betlarda dört karışımda da e yüksek dayaımı Prtlad Çimet ile üretile betlar 374
K. BÜYÜKTAŞ, T. ALAGÖZ, Y. KUMOVA verirke, e düşük dayaımı ise I. ve III. karışımda Puzlaik Çimet, II. ve IV. karışımda ise Kmpze Çimet ile üretile betlar vermiştir. Kullaıla dört çeşit çimet ile, dört farklı karışımda üretile ve kürde lgulaştırıla betları tamamıda Elastisite mdülü değerleri TS 5 Stadardıda belirtile değerlere ulaşmıştır. Yie her çeşidi gerilme-defrmasy eğrileri farklı karışımlara göre değerledirildiğide dayaımı yüksek la betları Elastisite Mdüllerii de yüksek çıktığı Farklı karışımlarda hazırlaa betları gerilme-defrmasy ilişkisie bakıldığıda, Prtlad Çimetda e yüksek elastisite değerii II. karışım, e düşük değeri ise III. karışım verirke, Kmpze Çimet ve Puzlaik Çimetda e yüksek elastisite değerii IV. karışım, e düşük değeri I. karışım, Sülfata Dayaıklı Çimetda ise e yüksek elastisite değerii II. karışım, e düşük değeri de I. karışım vermiştir. Her çimet çeşidii kedi içeriside farklı karışımlardaki durumlarıa bakıldığıda, II. ve IV. karışımları I. ve III. karışımlara rala daha büyük elastisite değerie sahip lduğu Bua göre karışım raıda çk çimet miktarıı artışı elastisite mdülü değerii yüksek çıkmasıa ede lmuştur. Karışımlar bazıda dört çeşit çimetu gerilme-defrmasy ilişkisie bakıldığıda, dört karışımda da e yüksek elastisite değerie Prtlad Çimet ve Sülfata Dayaıklı Çimet ile üretile betlar verirke, e düşük değeri ise Puzlaik Çimet ve Kmpze Çimet vermiştir. Elastisite değerii büyüklüğüe göre dört karışımda da Puzlaik Çimet 3. sırada, Kmpze Çimet ise 4. sırada yer almıştır. DSİ Sulama İşleri Tekik Şartamesi (1993) e göre kaal kaplama betu BS 14 iteliğide lmalı ve bu değeri bulumasıda e düşük çimet miktarı 275 kg/m 3 lmalıdır. Bu çalışmada diğer karışım raları ayı lmakla birlikte 25 kg/m 3 çimet miktarı kullaılarak Şartamede ögörüle bet dayaımıda daha yüksek dayaımlar elde edilmiştir. Dört çimet çeşidii dört farklı karışımıda üretile ve kürde lgulaştırıla betları BS 16 ve daha yüksek itelikte lduğu Bua göre kullaıla çimet çeşitlerii her karışımıda sulama kaalı betu üretilebilir. Dayaımı yüksek betu, kmpasite, geçirimsizlik, aşımaya dayaım ve dayaıklılık gibi diğer fiziksel ve makaik özellikleri de yüksek lacağıda kullaıla çimet çeşitlerii her karışımıda üretile betlarla yapılacak sulama kaalı betlarıı aşıma dayaımı yüksek, geçirimliliği düşük lacaktır. Bu durum yapıla kaalları daha uzu ömürlü lmasıı dlayısıyla uzu vadede ekmik lmasıı sağlayacaktır. Kayaklar Ağacık, G., 1993. Betit ve Kalitesii Belirlrmesi. DSİ Tekik Bültei, DSİ Geel Müd. Basımevi, Akara, S. 78, 3-1 s. Arsla, M., 21. Bet. Atlas Yayı Dağıtım Ltd.Şti. İstabul, 237 s. DSİ Sulama İşleri Tekik Şartamesi, 1993. DSİ Teklji Daire Başk. Basım ve Ft Film İşletme Şube Müd. Akara, 88 s. Eriç, M., 1994. Yapı Fiziği ve Malzemesi. Literatür Yayıcılık İstabul. Ersy, U., 1999. Betarme Temel İlkeler ve Taşıma Gücü Hesabı. Dğa Ofset, İstabul, 643 s. Gökdemir, A., 1997. Yapı Malzemeleri ve Bet Tekljisi. Şafak Matbaacılık Ltd.Şti., Akara, 19 s. Güer, S.M., Süme, V., 21. Yapı Malzemesi ve Bet. Bakalar Media Ltd. Şti., Erzurum, 335 s. Odabaşı, Y., 1997. Betarme İşaat Elamaları. Beta Basım Dağıtım AŞ. İstabul, 274 s. Pstacığlu, B., 1987. Bet Cilt II. Tekik Kitaplar Yayıevi, İstabul, 44 s. TS 5, 1985. Betarme Yapıları Hesap ve Yapım Kuralları. Türk Stadartları Estitüsü, Necatibey caddesi N:112, Bakalıklar, Akara. TS 82, 1985. Bet Karışım Hesap Esasları. Türk Stadartları Estitüsü, Necatibey caddesi N:112, Bakalıklar, Akara TS 368, 1978. Labratuvarda Bet Deey Numueleri Hazırlaması ve Bakımı. Türk Stadartları Estitüsü, Necatibey caddesi N:112, Bakalıklar, Akara. TS 3114, 1989. Bet Basıç Dayaımı Deey Metdu. Türk Stadartları Estitüsü, Necatibey 375
Arazi Kşullarıda Farklı Çimet Çeşitleri ile Üretile Betları Basıç Dayaımlarıı ve Elastisite Mdüllerii Belirlemesi caddesi N:112, Bakalıklar, Akara TS 352, 1981. Betda Statik Elastisite Mdülü ve Piss Oraı Tayii. Türk Stadartları Estitüsü, Necatibey caddesi N:112, Bakalıklar, Akara. 376