BAHAR SPRING2018-SAYI NUMBER 17-SAYFA PAGE 181-197 SAĞLIK ALANINDA TÜKENMĠġLĠĞĠ KONU ALAN LĠSANSÜSTÜ TEZ ÇALIġMALARIN ĠNCELENMESĠ: 2000-2017 YILLARI Emel ĠġTAR IġIKLI 1 Tuba ARSLAN 2 Özet Bu çalışmanın amacı 2000 ve 2017 yılları arasında yazılmış olan ve sağlık sektöründe tükenmişliği konu alan yüksek lisans ve doktora tezlerini; kaynağı, çalışmanın türü, ana bilim dalı, yayın yılı, araştırma konusu, branşı, örneklem seçimi, veri analiz yöntemi, bulgusu ve sonuçları bakımından incelemektedir. Araştırmanın evreni, YÖK Ulusal Tez Merkezinde erişim izni olan, tez başlığında tükenmişlik ve sağlık ifadeleri bulunan yüksek lisans ve doktora tezleridir. Araştırmanın örneklemini 40 adet tez oluşturmaktadır. Araştırma kapsamına alınan çalışmalar içerik analizi yapılarak incelenmiş ve frekans analizi gibi betimsel istatistik yöntemlerle analiz edilmiştir. Araştırmanın sonucunda, çalışmaların 3 adedinin doktora, 4 adedinin tıpta uzmanlık ve 33 adedinin yüksek lisans tezleri olduğu görülmüştür. Tezlerde tükenmişliğin en fazla iş doyumu ile ilişkisini araştıran çalışmaların yoğunluğu (14 adet tez) dikkat çekmiştir. Bunun dışında tükenmişliğin en fazla depresyon (3 adet), rol çatışması (3 adet) ve stres (3 adet) ile olan ilişkilerinin varlığı tespit edilmiştir. Anahtar Sözcükler: Tükenmişlik, Sağlık Sektörü, Lisansüstü Tezler. AN INVESTIGATION OF GRADUATE THESIS ABOUT BURNOUT IN HEALTH SECTOR: 2000-2017 Abstract The purpose of this study is to analyze the master s and doctoral dissertation theses written in health sector between 2000 and 2017, type of study, main science branch, publication year, research topic branch or section, sample selection, data analysis method, results.the universe of the research is master s and doctoral dissertations which have premission to access in the YÖK National Center Of Thesis and which have burnout and health expressions in the title of the thesis. The sample of the research consist of 40 dissertation. The studies included in the research were analyzed by analyzing the content and anlyzed which descriptive statistical methods such as frequency analysis. As a conclusion to the research, it was seen that 3 studies had doctoral, 4 students had expertise and 33 master s theses. In the theses, the intensity of the studies investigating the relation of the exhaustion of the highest level job satisfaction 14 theses attracted attantion, expect for the most depression (3), role conflict (3) and the relationship with stress (3). Key Words: Burnout, Health Sector, Graduate Thesis. 1 Dr. Öğr. Üyesi, Düzce Üniversitesi, İşletme Fakültesi, Sağlık Yönetimi Bölümü, eposta: emelistar@duzce.edu.tr 2 Yüksek Lisans Öğrencisi, Düzce Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sağlık Yönetimi A. B.D. 181
BAHAR SPRING 2018-SAYI NUMBER 17-SAYFA PAGE 181-197 EMEL İŞTAR IŞIKLI TUBA ARSLAN 1. GĠRĠġ 1.1. Kavramsal Çerçeve Tükenmişlik kavramı ilk kez Freudenberger tarafından 1974 yılında yönetim ve örgüt yazınına kazandırılmıştır. Sonraları Maslach ve Jackson (1981) tarafından geliştirilen tükenmişlik kavramı günümüzde pek çok sektörde yaşanan bir sorunu ifade etmektedir (Öztürk, 2017: 6). Tükenmişlik konusunda çalışmalara öncülük eden Maslach ise tükenmişliği fiziksel bitkinlik, kronik yorgunluk, çaresizlik, ümitsizlik duyguları yaşayan bireyde olumsuz bir benlik kavramının gelişmesiyle birlikte iş yaşamına ve diğer insanlara karşı olumsuz tutumları ile belirginleşen fiziksel, duygusal ve zihinsel bir tükenme sendromu olarak tanımlamıştır (Çağan, 2014: 1).Tükenmişlik, insanlarla birebir iletişim gerektiren meslek gruplarında çalışan personellerde görülen, iş hayatında karşılaşılan stres ile başa çıkılamayınca bedensel ihtiyaçlar ve içsel güdülerde yetememe hissi ile ortaya çıkan bir durum olarak adlandırılmaktadır (Yılmaz, 2017:1) Bu tanımlardan yola çıkarak tükenmişliği, insanın hayal ettiği beklentilerinin gerçekleşen beklentilerinden daha fazla olması sonucu yaşadığı başarısızlık, çalışma ortamından uzaklaşma, yıpranma, psikolojik yorgunluk, enerji ve güç kaybı, çaresizlik, ümitsizlik gibi olumsuz duyguların oluşturduğu bir sendrom olarak tanımlanabilir. 1.2. TükenmiĢliğin Boyutları Maslach (1976), tükenmişlikle ilgili ölçekler geliştirmiş olup tükenmişliği üç boyut açısından incelemiştir. Bunlar sırasıyla; duygusal tükenme (emotional exhaustion), duyarsızlaşma (depersonalizasyon) ve kişisel başarıda düşme (lack of personal accomplishment) olduğu söylenebilir. Duygusal Tükenme (Emotional Exhaustion): Bu boyut literatürde tükenmişliğin en kritik ve en belirleyici boyutu olarak ifade edilmektedir (Kaya, 2010:30). Mesleki tükenmişliğin bu boyutunda bireyde yorgunluk, enerji eksikliği duygusal yönden kendini yıpranmış hissetme gibi belirtiler gözlenmektedir. (Sağlamarı ve Bal, 2008: 133) DuyarsızlaĢma (Depersonalizasyon): Duyarsızlaşma, tükenmişliğin kişilerarası boyutunu ifade etmektedir (Budak ve Sürgevil, 2005: 96). Özellikle hizmet sunulan kişilere yönelik olumsuz tutumlar içinde olma, onlara aldırış etmeme veya işe karşı tepkisizleşme gibi davranışların sergilenmesi durumudur (Yüksel, 2017: 26).Duyarsızlaşma, bireyin hizmet sunduğu kişilere karşı birer birey olduklarını dikkate almaksızın duygudan yoksun tutum ve davranışlar sergilemesi ile kendini gösterir. Birey insancıllıktan uzaklaşmış, alaycı, küçümseyen, katı, duygusuz ve kayıtsız bir tutum içerisine girmiştir (Kaya, 2010: 30). DüĢük KiĢisel BaĢarı (Lack of Personal Accomplishment):Kişisel başarı eksikliği ise, sorunun başarı ile üstesinden gelememe ve kendini yetersiz görme olarak tanımlanır (Kaçmaz, 2005:29).Bu kavram kişinin kendisini olumsuz değerlendirme eğiliminde olmasını ifade 182
Sağlık Alanında Tükenmişliği Konu alan Lisansüstü Tez Çalışmaların İncelenmesi: 2000-2007 Yılları BAHAR SPRING2018-SAYI NUMBER 17-SAYFA PAGE 181-197 etmektedir (Yüksel, 2017: 27; Sağlamaları ve Bal, 2008: 134). Bu boyutta birey kendisine ilişkin değerlendirmelerinde genel bir olumsuzluk hisseder, işinde ilerleme kaydetmediğini, hatta gerilediğini, harcadığı çabanın bir işe yaramadığını ve çevresinde bir fark yaratmadığını düşünür (Kaya, 2010: 31). Kişinin kendini olumsuz değerlendirme eğilimi içerisinde olması kişisel başarı boyutu içerisinde tanımlanmaktadır (Ardıç ve Polatcı, 2008: 71). 1.3. TükenmiĢliğin Evreleri Yapılan çalışmalarda tükenmişlik evreleri 4 ana başlık altında incelenmektedir. Bunlar sırasıyla; idealistik şevk ve coşku evresi, durağanlaşma evresi, engellenme evresi ve umursamamazlık (apati) evreleridir. 1.3.1. Ġdealistik ġevk ve CoĢku Evresi Tükenmişlik sendromu ile ilgili kaynaklar incelendiğinde, tükenmişlik sendromu aşamalarının başlangıcı olan şevk ve coşku döneminin, Edelwich ve Brodsky tükenmişlik modelinin başlangıcı olan idealistik coşku ile benzerlik gösterdiği görülmektedir (Aksu, 2010: 26).Bu evrede yüksek bir umutluluk, enerjide artma ve gerçekçi olmayan boyutlara varan mesleki beklentiler sergilenmektedir (Kaya, 2010: 29; Kaçmaz, 2005:29). Kişi için mesleği her şeyin önündedir, uykusuzluğa, gergin çalışma ortamlarına, kendine ve yaşamın diğer yönlerine zamanını ve enerjisini ayıramayışına karşı üstün bir uyum sağlama çabasındadır (Kaçmaz, 2005:29)Ancak iş ortamındaki önyargı, uygulama sorunları, sık eleştirilme, kendine ve yaşamın diğer alanlarına zaman ve enerji ayıramama gibi nedenler, bireyde sorun yaratmaya başlar (Yüksel, 2017: 27). 1.3.2.DurağanlaĢma Evresi Tükenmişlik sendromu ile ilgili kaynaklar incelendiğinde tükenmişlikduygunsun aşamaları ve aynı zamanda Edelwich ve Brodsky Tükenmişlik Modeli nin ikinci aşamasını durgunluk döneminin oluşturduğu görülmektedir (Aksu, 2010: 27).Kişi bu evrede, işiyle sadece idare edecek kadar ilgilenir, mevcut enerji düzeyi azalmaya başlar ve motivasyonunu kaybeder. İşten alınan doyum giderek önemini yitirir, iş dışındaki yaşamı yani sosyal hayatı daha önemli hale gelebilir. Mesleğini uygularken karşılaştığı güçlüklerden, daha önce umursamadığı ya da yadsıdığı bazı noktalardan giderek rahatsız olmaya başlamıştır (Yüksel, 2017: 28). 1.3.3. Engellenme Evresi Çalışan yaptığı işteki etkinliğini, işin anlamını ve kendi değerleri açısından işin sonuçlarını sorgulamaya başlamaktadır. Bu aşamada, duygusal, fiziksel ve davranışsal sorunlar ortaya çıkabilmektedir (Aksu, 2010: 27).Başka insanlara yardım ve hizmet etmek için çalışmaya başlamış olan kişi insanları, sistemi, olumsuz çalışma koşullarını değiştirmenin ne kadar zor olduğunu anlar. Yoğun bir engellenmişlik duygusu yaşar. Bu noktada 3 yoldan biri seçilmektedir. Bunlar; adaptif savunma ve başa çıkma stratejilerini harekete geçirme, maladaptif savunmalar ve başa çıkma stratejileri ile tükenmişliği ilerletme, durumdan kendini çekme veya kaçınmadır (Kaya, 2010: 29; Kaçmaz, 2005:30). 183
BAHAR SPRING 2018-SAYI NUMBER 17-SAYFA PAGE 181-197 EMEL İŞTAR IŞIKLI TUBA ARSLAN 1.3.4. Umursamazlık (Apati) Evresi Bu aşamada hayal kırıklığı yaşayan çalışan ilgisizlik ve kayıtsızlık içine girerek bir savunma geliştirmektedir. Mesai saatlerine uymamak, işleri sabote etme, umursamama davranışları sergilemeye başlar. Mesai arkadaşları ile tartışmalar, yöneticilere şikâyet etme görülür (Yüksel, 2017: 28). Mesleğini sürdürüp sürdüremeyeceği konusunda ciddi endişeler geliştirmeye başlamaktadır. Örgüt koşullarının yanı sıra yapılan mesleğin kendisi de sorgulanmaya başlanmaktadır (Aksu, 2010: 28). Bu evrede, çokderin duygusal kopma ya da kısırlaşma, derin bir inançsızlık ve umutsuzluk gözlenmektedir. Mesleğini ekonomikve sosyal güvence için sürdürmekte, ondan zevk almamaktadır. Böyle bir durumda iş yaşamı kişi için bir doyum ve kendini gerçekleştirme alanı olmaktan çok uzak, kişiyeancak sıkıntı ve mutsuzluk veren bir alan olacaktır (Kaçmaz, 2005:30). 1.4. TükenmiĢliğin ĠĢletmelerdeki Sonuçları Günümüzde çalışma hayatında bireylerde tükenmişlik sendromunun artması sonucu işletmelerde çalışanların tükenmişlik boyutlarında farklılıklar oluşabilir veya çalışanlarda; işlerinde başarısızlık, işe devamsızlık, işten kaytarma, iş doyumunun azalması, verimliliğin ve motivasyonun düşmesi, iş değiştirme, personel devir hızının artması gibi olumsuzlukları doğurabilir. Akademik çalışmalarda da tükenmişliğin işletmelere yansıyan boyutlarıyla ile ilgili çalışmalar mevcuttur. Ardıç ve Polatcı nın (2008) yaptığı çalışmaya göre, akademik personeller de tükenmişlik boyutları açısından duygusal tükenme ve duyarsızlaşmanın orta, kişisel başarı boyutunun ise yüksek bir düzeyde tükenmişlik görüldüğü ifade etmiştir. Üngüren vd. ye (2010) göre, konaklama işletmelerinde çalışanların tükenmişlik sendromuyla karşı karşıya olmadığı fakat duygusal tükenme ve duyarsızlaşma düzeylerinin düşük, kişisel başarı düzeylerinin ise yüksek olduğu ifade edilmiştir. Ayrıca Üngüren vd. (2010), iş tatminiyle duygusal tükenme ve duyarsızlaşmanın negatif, kişisel başarı ile pozitif bir ilişkisi olduğunu ifade etmiştir. Demir in (2010) yaptığı çalışmaya göre, otomotiv sektöründe küçülmeye giden işletmelerdeki işçi çıkarımlarından dolayı, işini kaybetmemiş beyaz yakalı çalışanların,kendi başlarına da gelebileceği korkusuyla ve işten ayrılan çalışanların işlerini yapmaktan dolayı bir iş yükünün artması sonucu, tükenmişlik yaşadıklarını ifade etmiştir. Pelit ve Türkmen in (2008) yaptığı çalışmaya göre, otel işletmelerinde; üretimin müşteri ile aynı ortamda gerçekleşmesi, çalışma saatlerinin düzensizliği ve yüz yüze ilişkilerinin yoğunluğu sebebiyle, çalışanların verimliliğinde ve başarılarında düşüş, işten soğumalarında artış gözlemlendiği ifade edilmiştir. Sağlamarı ve Bal ın (2008) yaptığı çalışmada ise, çalışanların iş yükü, iş üzerindeki kontrol düzeyi, ödüller, örgüte karşı hissedilen aidiyet duygusu ve adalet gibi iş ve örgüt ile ilgili özelliklerin tükenmişliği azaltıcı veya arttırıcı bir etkiye sahip olduğu ifade edilmiştir.karacaoğlu ve Arslan ın (2013) yaptığı çalışmada, Kayseri Organize Sanayi Bölgesinde faaliyet gösteren imalat sanayi işletmelerindeki 333 çalışanın algıladığı örgütsel destek ile tükenmişlik ve boyutlarından duygusal tükenme ve duyarsızlaşma arasında negatif, kişisel başarı hissi boyutuyla pozitif yönlü fakat zayıf bir etkileşim olduğu ifade edilmiştir. 184
Sağlık Alanında Tükenmişliği Konu alan Lisansüstü Tez Çalışmaların İncelenmesi: 2000-2007 Yılları BAHAR SPRING2018-SAYI NUMBER 17-SAYFA PAGE 181-197 1.5. Sağlık Kurumlarında TükenmiĢlik Sendromu Sağlık kurumları tükenmişliğin en fazla görüldüğü sektörlerden biri olarak kabul edilmektedir. Akademik çalışmalarda da tükenmişliği sağlık sektöründe inceleyen çalışmalar mevcuttur. Karsavuran ın (2011) yaptığı çalışmaya göre başhemşire ve yardımcıları en fazla tükenmişliği yaşayan kişiler olduğu ifade edilmiştir. Karsavuran (2011) ayrıca 29-39 yaş arasındaki çalışanlardan bayan olan, sağlık meslek lisesi ve ön lisans mezunu olan ve evli olmayan hastane yöneticilerini daha fazla tükenmişlik ile karşı karşıya kaldıklarını ifade etmiştir. Akbolat ve Işık ın (2009) yaptığı farklı bir çalışmada ise 185 sağlık çalışanına anket uygulanmış ve demografik değişkenler ile tükenmişlik arasında bir etki olduğu ortaya çıkmıştır. Bu demografik değişkenler; cinsiyet, yaş, çocuk sayısı, eğitim gibi tamamlayıcı özelliklerin tükenmişlik düzeyine etki ettiği gözlemlenmiştir. Köse vd. nin (2011) yaptığı çalışmada ise, Manisa ilinde faaliyet gösteren özel ve kamu hastanelerindegörev yapan doktorların hastalarına karşı sergiledikleri duygu gösterimlerinin, duygusal emek, tükenmişlik ve bazı demografik özellikler ile ilişkili olduğu ifade edilmiştir. Karacaooğlu ve Arslan ın (2013) yaptığı çalışmada, Konya da çalışan 310 sağlık personeline uygulanan ölçekte, tükenmişliğin boyutları arasından duyarsızlaşma boyutuyla negatif, kişisel başarı boyutuyla pozitif yönlü ilişkisi olduğu ifade edilmiştir. Güneş ve Üstün ün (2010) yaptığı çalışmada, Türkiye deki ikinci basamak sağlık hizmetlerinde çalışan hemşire ve hekimlere yönelik tükenmişlik ile ilgili 45 çalışma incelenmiş, yaş, deneyimsizlik, eğitim düzeyinin düşüklüğü, mesleğini isteyerek seçmeme, hemşire olma özelliklerine sahip olan kişilerin tükenmişlik yönünden riskli olduğu ifade edilmiştir. Ayrıca Güneş ve Üstün ün (2010) yaptığı çalışma da, çalışma saatlerinin fazla olması, nöbetli çalışma, iş yükü, işyerinden memnun olmama, rol çatışması ve belirsizliği, hasta sayısı, yoğun bakım ve acilde çalışma tükenmişliği artıran faktörler olarak ifade edilmiştir. Oğuzberk ve Aydın ın (2009), Türkiye de çeşitli hastanelerde çalışan 32 psikiyatrist, 30 psikolog, 75 hemşire üzerine yaptığı çalışmada ise, psikiyatristlerin ve hemşirelerin, psikologlarla karşılaştırıldığında toplam tükenmişlik puanlarının daha yüksek olduğu ifade edilmiştir. Ayrıca Oğuzberk ve Aydın ın (2009) yaptığı çalışmada medeni durum, çalışma saatleri, hasta sayısı, hastanenin fiziki koşullarının duygusal tükenmeyle ilişki de olduğu, nöbet sayısı ve iş arkadaşlarıyla ilişkilerin hem duygusal tükenme hem de duyarsızlaşmayla ilişkide olduğu, üstler tarafından takdir edilme ise kişisel başarı ve duygusal tükenmeyle ilişkide olduğu ifade edilmiştir. Yavuzyılmaz vd. nin (2007), yaptığı çalışmaya göre, Trabzon il merkezi sağlık ocaklarında çalışan 277 sağlık personelleri içerisinde kadınların, evli olanların, çalışma şartlarından memnun olmayanların, tükenmişlik düzeyi yüksek olduğu ifade edilmiştir. Ayrıca Yavuzyılmaz vd. nin (2007) yaptığı çalışmada hekimlerin, çocuğu olmayanların, eşi çalışmayanların, sigara içenlerin duyarsızlaşma düzeyi yüksek, evlilerin ise kişisel başarı düzeyi düşük olduğu ifade edilmiştir. Sünter vd. nin (2006) yaptığı çalışmada, sağlık ocaklarında çalışan pratisyen hekimlerin medeni durum, çalışılan yerleşim birimi gibi demografik özelliklerle tükenmişliğin boyutları arasından duygusal tükenme, kişisel başarı ve duyarsızlaşmayla ilişkide olmadığı ifade edilmiştir. Ayrıca Sünter vd. nin (2006) yaptığı çalışmada, kişisel başarı boyutunun cinsiyetle, işe bağlı gerginliğin de yaş ve çalışma süresi ile ilişkili olduğu ifade edilmiştir. Kaya vd. nin (2010) yaptığı çalışmaya göre, bir devlet hastanesinde çalışan 320 hemşirenin tükenmişlik düzeyleri incelendiğinde hemşirelerin cinsiyet, yaş, mesleki ve çalıştığı birimdeki deneyim süresi 185
BAHAR SPRING 2018-SAYI NUMBER 17-SAYFA PAGE 181-197 186 EMEL İŞTAR IŞIKLI TUBA ARSLAN özelliklerinin tükenmişlik düzeylerini istatistiksel anlamlılıklarla etkilediği; medeni durum, mesleki eğitim, çalıştığı birim değişkenlerinin tükenmişlik düzeyi üzerinde etkisi olmadığı fakat hemşirelerin tükenme grupları içerisinde sınıflandırılabileceği belirtilmiştir. Tekir vd. nin (2016) yaptığı çalışmaya göre, tükenmişlik, iş doyumu düzeyleri ve yaşam doyumunun çalışma süresi fazla olanlarda, mesleğini isteyerek seçenlerde ve hekimlerde iş doyumunun yüksek olup, iş yükünün fazla olduğunu düşünenlerde, nöbet tutarak çalışanlarda ise, iş doyumu ve yaşam doyumu ortalamaları düşük, tükenmişlik ortalamaları ise yüksek olduğu ifade edilmiştir. Çalgan vd. nin (2009) yaptığı çalışmaya göre, eczacıların tükenmişlik açısından risk altında olduğu ve tükenmişliğin eczacıların sağlığı ve hizmet kalitesi üzerinde önemli sonuçlar doğurabileceği ifade edilmiştir. Şahin vd. nin (2008) yaptığı çalışmaya göre, Kırklareli Devlet Hastanesinde çalışan 150 sağlık personelinin, duygusal tükenmişlik, duyarsızlaşma ve kişisel başarı puanları hesaplanmış ve tükenmişlik düzeyi düşük olduğu ifade edilmiştir. Güdük vd. nin (2005) yaptığı çalışmaya göre, Ankara'da bir tıp fakültesinde okuyan son sınıf öğrencilerinden tıp eğitimini altı yılda bitiremeyen öğrencilerin duygusal tükenmişlik puanlarının daha yüksek olduğunu ifade etmiştir. Ayrıca Güdük vd. nin (2005) yaptığı çalışmada, son sene eğitimlerinden memnun olmayan öğrencilerin tükenmişlik puanları, son sene eğitiminden memnun olan öğrencilerin tükenmişlik puanlarına göre daha yüksek olduğu ifade edilmiştir. Helvacı ve Turhan ın (2013) yaptığı çalışmaya göre, 130 sağlık çalışanının tükenmişliğin alt boyutları ile demografik özellikleri karşılaştırıldığında cinsiyet, yaş, eğitim, meslek ve gelir gibi demografik değişkenlerin yanı sıra iş yükü, hizmet süresi gibi mesleğe yönelik değişkenlerin etkilerinin de gözlemlendiği ifade edilmiştir. Yüksel in (2017) yaptığı çalışmaya göre Tunceli'deki bir kamu hastanesinde çalışan 202 sağlık çalışanın kişilik özellikleri ve tükenmişlik düzeyleri incelendiğinde tükenmişliğin boyutlarından olan duygusal tükenmenin pozitif ve en büyük olduğunu, duyarsızlaşma düzeyinde ise, anlamlı bir etkisinin olmadığı ifade edilmiştir. Ayrıca Yüksel in (2017) yaptığı çalışmada, kişisel başarı boyutu ile kişilik özelliklerinin duygusal dengesizlik boyutları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişkinin olduğu da ifade edilmektedir. Akçay ın (2016) yaptığı çalışmaya göre, İstanbul ilindeki özel sağlık kuruluşlarında156 çalışan personelin tükenmişlik düzeyleri ölçülmüş ve tükenmişlik düzeyleri ile örgütsel bağlılıkları arasında negatif bir ilişki olduğu ifade edilmiştir. Bulut un (2015) yaptığı çalışmaya göre, Iğdır Devlet Hastanesi nde çalışan personellerin demografik değişkenler ile depresyon ve tükenmişlik düzeyleri arasındaki ilişki ölçülmüş ve tükenmişlik boyutlarından biri olan kişisel başarı boyutu ile, yaş, çocuk sayısı, eğitim seviyesi, mesleki ünvan ve gelir durumu değişkenleri arasında anlamlı bir fark gözlemlendiği ifade edilmiştir. Ayrıca Bulut un (2015) yaptığı çalışmaya göre, tükenmişliğin boyutları arasında olan duygusal tükenme ve duyarsızlaşmanın cinsiyet, yaş, medeni durum, çocuk sayısı, eğitim seviyesi, mesleki unvan, çalışma süresi ve gelir durumu değişkenleri ile bir ilişkisi olmadığı ifade edilmiştir. 2.1. AraĢtırmanın Modeli 2. YÖNTEM 2000 ile 2017 yılları arası tanımlanan ve YÖK Ulusal Tez Merkezinde erişime açık olan yüksek lisans, tıpta uzmanlık ve doktora tezlerinin incelenmesine yönelik olan bu çalışma, içerik analizi yapılarak incelenmiş ve frekans analizi gibi betimsel istatistik yöntemlerle analiz
Sağlık Alanında Tükenmişliği Konu alan Lisansüstü Tez Çalışmaların İncelenmesi: 2000-2007 Yılları BAHAR SPRING2018-SAYI NUMBER 17-SAYFA PAGE 181-197 edilmiştir. Bu doğrultuda araştırma, nitel veri toplama yöntemlerinden doküman analizine hedeflenen olgulara yönelik bilgi içeren bir materyal olup, nitel araştırmalarda hem tek başına hem de diğer veri toplama yöntemleriyle birlikte kullanılabilir. 2.2. Evren ve Örneklem Araştırmanın evreni Türkiye de sağlık sektöründe tükenmişliği konu alan yüksek lisans, tıpta uzmanlık ve doktora tezlerini oluşturmaktadır. Çalışma kümesi ise bu tezlerden YÖK Ulusal Tez Merkezinde erişim izni olan tezlerden oluşturulmuştur. Bu bağlamda, Yüksek Öğretim Kurulu nun (YÖK) Ulusal Tez Merkezinde belirlenen, Tez Adı doğrultusunda, tükenmişlik ve sağlık kavramları baz alınaraktoplam 40 adet lisans üstü tez araştırma kapsamına dahil edilmiştir. Bunlardan3 ü doktora, 4 ü tıpta uzmanlık ve geri kalan 33 tanesi yüksek lisans tezlerini oluşturmaktadır. 2.3. Verilerin Toplanması ve Analiz Edilmesi Araştırmada 2000-2017 yılları arasında tanımlanan tükenmişlik konululisansüstü tezlere, YÖK Ulusal Tez Merkezinin internet sayfasından ulaşılmıştır. Tezlerin incelenmeye alınabilmesi için Tükenmişlik kategorisi altında sağlık anahtar kelimesi de kullanılmıştır. İlk aşamada ulaşılan 55 adet lisansüstü tezinin, 15 adetinin erişim izni olmadığından dolayı 40 adet tez araştırma kapsamına alınmıştır. Ayrıca araştırmada, Türkçe çalışmalara ulaşılabilmiş, İngilizce çalışmalara ulaşabilme imkânı bulunamamıştır. Araştırma kapsamında elde edilen veriler, lisansüstü tezlerin kaynağı, çalışma yılı, çalışma türü, çalışmanın yapıldığı üniversite, ana bilim dalı, üniversitenin hangi mekanizmaya (devlet/vakıf) bağlı olduğu, araştırmanın konusu, branşı, örneklem seçimi, veri analiz yöntemi ve sonuçları bakımından analiz edilmektedir. 3. BULGULAR 2000-2017 yılları arasında Türkiye de sağlık ve tükenmişlik alanında yayınlanan ve araştırma kapsamında incelenen lisansüstü tezler; kaynağı, çalışma yılı, çalışma türü, çalışmanın yapıldığı üniversite, ana bilim dalı, üniversitenin hangi mekanizmaya (devlet/vakıf) bağlı olduğu, araştırmanın konusu, branşı, örneklem seçimi, veri analiz yöntemi bakımından değerlendirilmiştir. 3.1. TükenmiĢlik Alanında Yapılan ÇalıĢmaların Yıllara Göre Durumu Araştırmada 2000-2017 yılları arasında sağlık kurumlarında tükenmişliği konu alan tezlerin yıllara göre dağılımı incelenmiştir. Her yıla ait istatistikler Tablo 1 de sunulmuştur. 187
BAHAR SPRING 2018-SAYI NUMBER 17-SAYFA PAGE 181-197 EMEL İŞTAR IŞIKLI TUBA ARSLAN Tablo 1. Çalışmaların Yıllara Göre Dağılımı Sıklık Yüzde 2000 2 5,0 2006 3 7,5 2007 1 2,5 2008 1 2,5 2009 1 2,5 2010 5 12,5 2011 1 2,5 2013 5 12,5 2014 11 27,5 2015 6 15,0 2016 1 2,5 2017 3 7,5 Toplam 40 100,0 Yıllar baz alınarak yapılan incelemede tez çalışmalarının en fazla 2014 yılında yapıldığı ortaya çıkmıştır. Tez çalışmalarının özellikle 2010 dan sonra artış gösterme eğiliminde olması dikkat çekicidir. Yıllara göre tez türleri ise Tablo 2 de verilmiştir. Tablo 2. Yıllara Göre Tez Türleri Tez Türü Yüksek Lisans Tezi Doktora Tezi Tıpta Uzmanlık Toplam Yılı 2000 0 1 1 2 2006 3 0 0 3 2007 1 0 0 1 2008 1 0 0 1 2009 1 0 0 1 2010 5 0 0 5 2011 1 0 0 1 2013 4 0 1 5 2014 9 1 1 11 2015 5 0 1 6 188
Sağlık Alanında Tükenmişliği Konu alan Lisansüstü Tez Çalışmaların İncelenmesi: 2000-2007 Yılları BAHAR SPRING2018-SAYI NUMBER 17-SAYFA PAGE 181-197 2016 1 0 0 1 2017 2 1 0 3 Toplam 33 3 4 40 Tükenmişlik ile ilgili tezlerin türleri incelendiğinde en fazla yüksek lisans tezinin 2014, 2015 ve 2010 yıllarında yapıldığı görülmüştür. Doktora tezlerinin 2000, 2014 ve 2017 yıllarında sunulmuş olduğu tespit edilmiştir. Tıpta uzmanlık tezlerinin yapılış yılları ise 2000, 2013, 2014 ve 2015 yılları olarak görülmüştür. 3.2. TükenmiĢlik ile Ġlgili Yapılan ÇalıĢmaların Üniversitelere Göre Durumu Araştırmada sağlık ve tükenmişlik konulu çalışmaların hangi üniversiteler bünyesinde yapıldığı incelenmiştir. Sonuçlar Tablo 3 e aktarılmıştır. Tablo 3. Tükenmişlik ile İlgili Yapılan Çalışmaların Üniversitelere Göre Dağılımı Sıklık Yüzde İstanbul Gelişim Üniversitesi 1 2,5 Tunceli Üniversitesi 1 2,5 Çağ Üniversitesi 1 2,5 İstanbul Arel Üniversitesi 1 2,5 Beykent üniversitesi 10 25,0 Toros Üniversitesi 1 2,5 İstanbul Üniversitesi 1 2,5 Hasan Kalyoncu Üniversitesi 1 2,5 Atatürk Üniversitesi 2 5,0 Sebahattin Zaim Üniversitesi 1 2,5 Cumhuriyet Üniversitesi 1 2,5 Türk Hava Kurumu Üniversitesi 1 2,5 Erciyes Üniversitesi 1 2,5 Haliç Üniversitesi 2 5,0 Trakya Üniversitesi 1 2,5 Hacettepe Üniversitesi 3 7,5 Ömer Halis Demir Üniversitesi 2 5,0 Dumlupınar Üniversitesi 1 2,5 Bülent Ecevit Üniversitesi 1 2,5 Gebze Yüksek Teknik Üniversitesi 1 2,5 Pamukkale Üniversitesi 2 5,0 Marmara Üniversitesi 1 2,5 189
BAHAR SPRING 2018-SAYI NUMBER 17-SAYFA PAGE 181-197 Ankara Üniversitesi 1 2,5 Ege Üniversitesi 1 2,5 Gata 1 2,5 Toplam 40 100,0 EMEL İŞTAR IŞIKLI TUBA ARSLAN Yapılan çalışmaların üniversitelere göre dağılımı incelendiğinde çalışmaların %25 inin Beykent Üniversitesinde yapıldığı görülmüştür. Bunu %7,5 ile Hacettepe Üniversitesi ve %5 ile Atatürk Üniversitesi, Haliç Üniversitesi,Ömer Halis Demir Üniversitesi ve Pamukkale Üniversitesi takip etmiştir. 3.3. TükenmiĢlik ile Ġlgili Yapılan ÇalıĢmaların Enstitülere Göre Durumu Araştırmada hangi üniversitenin sağlık ve tükenmişlik konulu tez çalışmaları yaptığı incelenmiştir. Sonuç Tablo 4 tedir. Tablo 4. Tükenmişlik ile İlgili Yapılan Çalışmaların Enstitülere Göre Dağılımı Sıklık Yüzde Sağlık Bilimleri 13 32,5 Sosyal Bilimler 27 67,5 Toplam 40 100,0 Yapılan çalışma, yapılan tezlerin çoğunluğunun (%67,5) sosyal bilimler enstitüleri bünyesinde yapılmış olduğunu göstermiştir. Sağlık bilimleri enstitülerinde yapılan tezlerin oranı ise %32,5 olarak tespit edilmiştir. 3.4. TükenmiĢlik ile Ġlgili Yapılan ÇalıĢmaların Üniversite Tiplerine Göre Durumu Sağlık ve tükenmişlik konulu çalışmaların hangi tür üniversitelerde daha yoğun olarak yapıldığı incelenmiştir. Sonuç tablo 5 te belirtilmiştir Tablo 5.Tükenmişlik ile İlgili Yapılan Çalışmaların Üniversite Tiplerine Göre Dağılımı Sıklık Yüzde Vakıf 20 50,0 Devlet 20 50,0 Toplam 40 100,0 Araştırma sonucu konu ile ilgili vakıf üniversitelerinin ve devlet üniversitelerin 2000-2017 yılları arasında eşit miktarda tez çalışması yapmış olduğunu göstermektedir. İncelen 40 çalışmanın %50 si vakıf üniversitelerinde, diğer %50 si devlet üniversitelerinde yapılmıştır. 3.5. TükenmiĢlik ile Ġlgili Yapılan ÇalıĢmaların Ele Alındığı Konular Çalışmada salık ve tükenmişlik ile ilgili tezlerin hangi konularla birlikte ele alındığı incelenmiştir. (bkz. Tablo 6) 190
Sağlık Alanında Tükenmişliği Konu alan Lisansüstü Tez Çalışmaların İncelenmesi: 2000-2007 Yılları BAHAR SPRING2018-SAYI NUMBER 17-SAYFA PAGE 181-197 Tablo 6. Tükenmişlik ile Birlikte Ele Alınan Konulara Göre Tezlerin Dağılımı Sıklık Yüzde Demografik Karşılaştırması Veri 12 30,0 Kişilik İle İlişki 2 5,0 Rol Çatışması 2 5,0 Örgütsel Bağlılık 1 2,5 İş Doyumu 10 25,0 Depresyon 3 7,5 Şiddet 2 5,0 İş Yükü Algısı 1 2,5 Duygusal Emek 1 2,5 Stres 2 5,0 Rol Belirsizliği 1 2,5 Duygusal Zeka 1 2,5 Yıldırma 1 2,5 İş Kontrolü 1 2,5 Toplam 40 100,0 Yapılan araştırma sonucunda 2000-2017 yılları arasında ele alınan tezlerin çoğunluğunun (%30) demografik değişkenler ile tükenmişlik ilişkisini konu alan çalışmalardan oluştuğu görülmüştür. Bunun dışında en fazla tükenmişlik ile ilişkisi incelenen değişken iş doyumu (%25) olmuştur. Tükenmişliğin kişilik ile olan ilişkisini inceleyen tezlerin oranı %5, rol çatışması ile ilişkisini inceleyen tezlerin oranı %5 ve depresyon ile ilişkisini inceleyen tezlerin oranı &7,5 olarak tespit edilmiştir. 3.6.TükenmiĢlik ile Ġlgili Yapılan ÇalıĢmaların Yapıldığı BranĢlar Çalışmada sağlık ve tükenmişlik ile ilgili çalışmaların hangi ana bilim dalı bünyesinde yapılmış olduğu incelenmiştir. Sonuçlar tablo 7 de verilmiştir. 191
BAHAR SPRING 2018-SAYI NUMBER 17-SAYFA PAGE 181-197 EMEL İŞTAR IŞIKLI TUBA ARSLAN Tablo 7. Tükenmişlik ile İlgili Tezlerin Yapıldığı Anabilim Dallarına Göre Dağılımı Sıklık Yüzde Sağlık Yönetimi 18 45,0 İşletme 6 15,0 Halk Sağlığı 9 22,5 Eğitim Ve Öğretim 2 5,0 Psikoloji 2 5,0 İlk Ve Acil Yardım 1 2,5 Hemşirelik 2 5,0 Toplam 40 100,0 Çalışma sonucunda konu ile ilgili çalışmaların en fazla Sağlık Yönetimi (%45) bölümlerinde yapılmış olduğu tespit edilmiştir. Bunu %22,5 ile halk sağlığı bölümleri ve %15 ile işletme bölümleri takip etmektedir. 3.7. Sağlık Sektöründe TükenmiĢliği Konu Alan ÇalıĢmaların Sonuçlarının Ġncelenmesi Sağlık sektöründe tükenmişlik ile birlikte ele alınan çalışmaların, en fazla demografik veriler ile tükenmişlik düzeyi arasındaki bağlantılar ile ilgili olduğunu tablo. 6 da ifade edilmişti. Demografik değişkenlerden cinsiyet ile tükenmişlik düzeyi arasındaki ilişkiyi inceleyen 12 tez çalışmasından 2 sinde cinsiyetin tükenmişliği etkilediği ve kadınlarda tükenmişliğin daha fazla yaşandığı bilgisine ulaşılmıştır. Ancak diğer 10 tez çalışmasında tükenmişlik ile cinsiyet arasında herhangi bir ilişki tespit edilememiştir. Tez çalışmalarında eğitim düzeyi ve tükenmişlik arası ilişki değerlendirildiğinde, demografik değişkenlerden eğitim faktörünün tükenmişliği etkilediği (8 çalışma) görülmüştür. Buna göre eğitim arttıkça tükenmişlik düzeyinde de artış yaşanmaktadır. Tükenmişliğin medeni durum ile olan ilişkisine bakıldığında, demografik değişkenlerle bağlantıyı inceleyen 12 çalışmanın 8 inde bekar olmanın tükenmişlik düzeyini arttırmış olduğu sonucu görülmüştür. Demografik değişkenlerle olan ilişkiyi inceleyen çalışmaların çoğunda ayrıca, yaşın tükenmişliği etkileyen bir faktör olduğu ortaya çıkmıştır (8 çalışma). 6 çalışma gençlerde tükenmişliğin daha fazla olduğunu ifade ederken, 2 çalışmada yaş arttıkça tükenmişlik düzeyinde artış olduğu sonucuna varılmıştır. Tez çalışmalarında sağlık sektöründe tükenmişlik ile iş tatmini arasındaki ilişkiyi inceleyen 10 çalışma tespit edilmişti. Bu çalışmaların çoğunda (8 tez çalışması) iş tatmininin tükenmişliği etkilediği sonucuna varılmıştır. Çalışmalarda ayrıca hekimlerin iş tatmininin ebe ve hemşirelerden daha yüksek olduğu, bilhassa asistan hekimlerde iş tatmini seviyesinin en yüksek durumda olduğu tespit edilmiştir. 192
Sağlık Alanında Tükenmişliği Konu alan Lisansüstü Tez Çalışmaların İncelenmesi: 2000-2007 Yılları BAHAR SPRING2018-SAYI NUMBER 17-SAYFA PAGE 181-197 Tükenmişliğin depresyon ile olan ilişkisini inceleyen çalışmalarda tükenmişlik ile depresyon düzeyi arasında anlamlı ilişkinin olduğu ifade edilmiştir. Kişilik ile olan ilişkisini inceleyen çalışmalarda çalışanların kişilik özellikleri ile tükenmişliklerinin alt boyutları arasında ilişkinin olduğu saptanmıştır. Rol çatışmaları ile tükenmişlik ilişkisini inceleyen çalışmalarda devlet hastanelerinde rol çatışması ve tükenmişliği daha fazla olduğu ifade edilmiştir. Ayrıca, duygusal tükenme arttıkça duyarsızlaşma ve rol çatışmasının arttığı, kişisel başarı eksikliği ve rol belirsizliğinin azaldığı, duyarsızlaşma arttıkça rol çatışmasının arttığı ve rol belirsizliğinin azaldığı ve kişisel başarı eksikliği arttıkça rol belirsizliğinin arttığı saptanmıştır. Tükenmişlik ve şiddet ile ilgili çalışmalarda, sağlık personelinin şiddete maruz kalma sıklığı ile tükenmişlik arasında ilişkinin varlığı tespit edilmiştir. Tez çalışmalarında, işe bağlı gerginlikler, sıkıntılar, hastalıkların sağlık çalışanlarının performanslarını etkilemekte olduğu ifade edilmiştir. Stres ve tükenmişliği birlikte ele alan bir çalışmada, stres kaynaklarının alt boyutlarından en fazla rol çatışması, iş yükü ve organizasyon nedenli stresin, duygusal tükenmişlik duygusunu etkilemiş olduğu ortaya çıkmıştır. Çalışmalarda, tükenmişlik düzeyi alt boyutlarıyla örgütsel bağlılık alt boyutları arasında negatif yönlü ve anlamlı ilişki olduğu tespit edilmiştir. Hastane acillerinde çalışan sağlık personelinin iş yükü ve duygusal tükenmeleri arasındaki ilişkinin pozitif yönlü olduğu ifade edilmiştir. Ayrıca, tükenmişliğin rol belirsizliği, yıldırmaya maruz kalma düzeyi değişkenlerini etkilediği görülmüştür. Çalışmalarda iş kontrolü değişkeninin ise tükenmişliğin başarı duygusu boyutu üzerinde anlamlı bir etkisinin bulunduğu gözlenmiştir. 4. SONUÇ Bu araştırmada 2000 ve 2017 yılları arasında tükenmişlik ve sağlık alanında lisansüstü tezlerin incelenmesi amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda ulaşılabilen tezler üzerinden analizler gerçekleştirilmiştir. Tezlerin incelenmesi sonucu ulaşılan sonuçlara aşağıda değinilmiştir. 2000-2017 yılları arasında, tükenmişlik ve sağlık alanında izin verilen 40 tez bulunmaktadır. Bunlardan 3 adedinin doktora, 4 adedinin tıpta uzmanlık ve 33 adedinin yüksek lisans tezleri olduğu görülmüştür. Lisansüstü tezlerin üniversitelerine göre dağılımına bakıldığında, Beykent Üniversite sinin en üst sırada olduğu görülmektedir. Tükenmişlik ve sağlık konulu lisansüstü tezler de Beykent Üniversite sinin ardından Hacettepe Üniversitesi en çok lisansüstü tez çıkaran üniversite olarak kabul edilmektedir. Lisansüstü tezlerin ana bilim dalına göre dağılımına bakıldığında, 15 adeti sağlık yönetimi, 9 adeti halk sağlığı, 5 adeti işletme, 4 adeti yönetim organizasyon, 3 adeti psikoloji, 2 adeti eğitim bilimleri, 1 adeti acil tıp ve 1 adeti hemşirelik ana bilim dalında olduğu tespit edilmiştir. Lisansüstü tezlerin yayınlandığı endüstriler açısından bakıldığında, Sosyal Bilimler Enstitülerinin en üst sırada olduğu görülmektedir. Sosyal Bilimler Enstitülerinin ardından Sağlık Bilimleri Enstitüleri en çok lisansüstü tez çıkaran ana bilim dalı olduğu kabul edilmektedir. 193
BAHAR SPRING 2018-SAYI NUMBER 17-SAYFA PAGE 181-197 EMEL İŞTAR IŞIKLI TUBA ARSLAN Lisansüstü tezlerin yayınlandığı üniversitelere bakıldığında devlet üniversitelerinin vakıf üniversitelere göre daha fazla olduğu görülebilir. Devlet üniversitelerinin sayısı 21 iken, vakıf üniversitelerinin sayısı 19 dur. Lisansüstü tezlerdeki araştırma konularına bakıldığında en fazla, tükenmişlik ve iş doyum düzeyleri arasındaki ilişkiyi konu alan tezlerin yoğun olduğu görülmektedir. Daha sonra ise, tükenmişlik düzeyi ile demografik değişkenler arasındaki ilişki, tükenmişliği etkileyen faktörler, rol çatışması ve rol belirsizliğinin tükenmişlik düzeyine etkisi, iş tatmini ve tükenmişlik arasındaki ilişki, depresyon ve tükenmişlik düzeyi, kişilik özellikleri ve tükenmişlik düzeyi, şiddet ve tükenmişlik arasındaki ilişki vs. şeklinde sıralanabilmektedir. Lisansüstü tezlerin çalışıldığı branşlara bakıldığında, en fazla sağlık kurumları yönetimi alanında çalışmaların mevcut olduğu görülmektedir. Bunlardan; 8 adeti hastane, sağlık kurumları yönetimi ve işletme, 8 adedi halk sağlığı, 5 adeti sağlık kurumları yönetimi, 5 adeti işletme, 4 adeti sağlık kurumları yönetimi ve işletme, 2 adeti psikoloji, 2 adeti eğitim ve öğretim, 2 adeti hemşirelik, 1 adeti hastane ve sağlık kurumları yönetimi, 1 adeti hastaneler, 1 adeti ilk ve acil yardım, 1 adetinin ise psikoloji ve işletme branşlarında araştırmaların yapıldığı söylenebilmektedir. Lisansüstü tezlerin örneklem seçimlerine bakıldığında daha çok hastane çalışanları (hekim, hemşire, ebe, sağlık yöneticisi, idari personel, sağlık memuru, teknisyen ve diğer sağlık personelleri) üzerine oranların oldukça fazla oldukları görülmektedir. Daha sonra ise birinci basamak sağlık kuruluşlarında çalışan hekim veya hekim dışı çalışanları kapsamaktadır. Tükenmişlik ve sağlık konulu yüksek lisans, doktora ve tıpta uzmanlık tezlerinin 38 adetinde nicel araştırma yöntemi benimsenmiş olup, genellikle SPCC programı kullanılmıştır. Geri kalan 2 tezde ise nitel araştırma yöntemi kullanılıp teorik bir çalışma yapıldığı görülmüştür. Tükenmişlik ve sağlık konulu lisansüstü tezlerin neredeyse hepsinde sonuç bölümü yer almaktadır. Tezlerde sonuç bölümü ile bağlantılı olarak önerilere de yer verilmiştir. Bununla birlikte lisansüstü tezlerin yine büyük bir çoğunluğunda araştırmacının araştırma yaptığı örneklem üzerinden uygulamaya ait sonuçlara yer vermektedir. 194
Sağlık Alanında Tükenmişliği Konu alan Lisansüstü Tez Çalışmaların İncelenmesi: 2000-2007 Yılları BAHAR SPRING2018-SAYI NUMBER 17-SAYFA PAGE 181-197 KAYNAKÇA Akbolat, M. Ve Işık, O. (2009). Sağlık Çalışanlarının Tükenmişlik Düzeyleri: Bir Kamu Hastanesi Örneği Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, C.11, S.2, ss. 229-254 Akçay, Y. (2016). Tükenmişlik Ve Örgüte Bağlılık Arasındaki İlişki: İstanbul'da Özel Bir Hastanede Sağlık Bakım Hizmetleri Çalışanları Üzerine Bir Araştırma. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Arel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Aksu, A. (2010). Tükenmişlik sendromunun örgütsel bağlılığa etkileri: Bir sağlık kuruluşunda uygulama Yüksek Lisans Tezi, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kütahya. Ardıç K. Ve Polatcı S. (2008). Tükenmişlik Sendromu Akademisyenler Üzerinde Bir Uygulama (GOÜ Örneği), Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi,10(2), ss. 69-96. Budak, G. Ve Sürvegil O. (2005). Tükenmişlik Ve Tükenmişliği Etkileyen Örgütsel Faktörlerin Analizine İlişkin Akademik Personel Üzerinde Bir Uygulama, Dokuz Eylül Üniversitesi İ.İ.B.F Dergisi, 20(2), ss. 95-108. Bulut, H. (2015). Sağlık Çalışanlarında Depresyon Ve Tükenmişlik Düzeylerinin Bazı Demografik Değişkenler Açısından İncelenmesi: Iğdır İli Devlet Hastanesi Örneği. Yüksek Lisans Tezi, Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Çağan, M. (2014). Malatya İlindeki Aile Sağlığı Ve Toplum Sağlığı Merkezlerinde Görev Yapan Sağlık Çalışanlarının İş Doyumu, Tükenmişlik Ve Anksiyete Düzeyleri Doktara Tezi, Erciyes Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Kayseri. Çalgan, Z. vd. (2009). Eczacılarda Mesleki Bir Sağlık Sorunu: Tükenmişlik Hacettepe Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Dergisi, C.29, S.1, ss. 61-74. Demir, N. (2010). Küçülmeye Giden İşletmelerde Geri Kalanların Yaşadıkları Tükenme Sendromunun Örgüte Bağlılık Üzerindeki Etkisi,Öneri Dergisi, C.9, S.33, ss. 185-198. Güdük, M. Vd. (2005). Ankara da Bir Tıp Fakültesinde Okuyan Son Sınıf Öğrencilerde Tükenmişlik Sendromu, Sürekli Tıp Eğitim Dergisi, C.14, S.8, ss.169-173. Güneş, N. Ve Üstün B. (2010). Bir Üniversite Hastanesinde Çalışan Hemşirelerin Tükenmişlik Düzeyi Ve Etkileyen Faktörlerin İncelenmesi,Journal of Anatolia Nursing and Health Sciences, C.11, S.4, ss. 48-58. Helvacı, İ. Ve Turhan, M. (2013). Tükenmişlik Düzeylerinin İncelenmesi: Silifke de Görev Yapan Sağlık Çalışanları Üzerine Bir Araştırma, İşletme ve İktisat Çalışmaları Dergisi, C.1, S.4, ss. 58-68. 195
BAHAR SPRING 2018-SAYI NUMBER 17-SAYFA PAGE 181-197 EMEL İŞTAR IŞIKLI TUBA ARSLAN Kaçmaz, N. (2005). Tükenmişlik (Burnout) Sendromu, İstanbul Tıp Fakültesi Dergisi, 68(1), ss. 29-32. Karacoğlu, K. Ve Arslan F. (2013) Çalışanların Algıladıkları Örgütsel Desteğin Tükenmişlik Düzeyleri Üzerine Etkisi: Kayseri İmalat Sanayi Uygulaması Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C.15, S.3, ss. 457-476. Karsavuran, S. (2011). Ankara'daki Sağlık Bakanlığı Hastaneleri Yöneticilerinin Yıldırmaya Maruz Kalmalarıyla Tükenmişlik Düzeyleri Arasındaki İlişki Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara. Kaya, E. (2010). İş Stresi Ve Tükenmişlik Duygusunun İşten Ayrılma Niyetine Etkileri: Sağlık Personeli Üzerinde Bir Uygulama Yüksek Lisans Tezi, Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli. Kaya, N. vd. (2010). Bir Devlet Hastanesinde Çalışan Hemşirelerde Tükenmişlik, Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, C.7, S.1, ss. 401-417. Köse, S. vd. (2011). Duygusal Emek Davranışlarının İşgörenlerin Tükenmişlik Düzeyleri İle İlişkisi Üzerine Sağlık Sektöründe Bir Araştırma,Dokuz Eylül Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi, C.12, S.2, ss.165-185. Oğuzberk, M. Ve Aydın, A. (2009). Ruh Sağlığı Çalışmalarında Tükenmişlik Klinik Psikiyatri Dergisi, 11(4), ss. 167-179. Öztürk, İ. (2017). İşgörenin Görev Bağımlılığı, Politik Davranışları, Rol Çatışması Ve Belirsizliğinin Tükenmişlik Üzerindeki Etkisi: Sağlık Kurumlarında Bir İnceleme. Doktara Tezi, Çağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Mersin. Pelit, E. ve Türkmen F. (2008). Otel İşletmeleri İşgörenlerinin Tükenmişlik Düzeyleri: Yerli Ve Yabancı Zincir Otel İşletmeleri İşgörenleri Üzerinde Bir Araştırma, Gazi Üniversitesi İ.İ.B.F Dergisi, C.10, S.1, ss. 117-139. Sağlamarı, G. Ve Bal E. (2008). Tükenmişlik Kavramı: Birey ve Örgütler Açısından Önemi, Celal Bayar Üniversitesi İ.İ.B.F. Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 15(1), ss.131-148. Sünter, A. vd. (2006). Pratisyen hekimlerde tükenmişlik, işe bağlı gerginlik ve iş doyumu düzeyleri Genel Tıp Dergisi, C.16, S.1, ss. 9-14. Şahin, D. Vd. (2008). Devlet Hastanelerinde Çalışan Sağlık Personellerinin Tükenmişlik Düzeyi, Nöropsikiyatri Arşivi, C.45, S.4, ss.116-121. Tekir, Ö. vd. (2016). Sağlık Çalışanlarının Tükenmişlik, İş Doyumu Düzeyleri Ve Yaşam Doyumunun İncelenmesi Kırıkkale Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, C.18, S.2, ss. 51-63. 196
Sağlık Alanında Tükenmişliği Konu alan Lisansüstü Tez Çalışmaların İncelenmesi: 2000-2007 Yılları BAHAR SPRING2018-SAYI NUMBER 17-SAYFA PAGE 181-197 Üngüren E. vd. (2010). Otel Çalışanlarının Tükenmişlik ve İş Tatmin Düzeyleri İlişkisi,Journal Of Yaşar University, C.17, S.5, ss. 2922-2935. Yavuzyılmaz, A. vd. (2007). Trabzon İl Merkezindeki Sağlık Ocakları Çalışanlarında Tükenmişlik Sendromu İle İş Doyumu Düzeyleri Ve İlişkili Faktörler, TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, C.6, S.1, ss. 41-49. Yılmaz, D. (2017). Sağlık Çalışanlarının Mesleki Tükenmişlik Düzeylerinin Belirlenmesi: Tekirdağ daki Sağlık Çalışanları Üzerinde Bir Araştırma. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Gelişim Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Yüksel, E. (2017). Sağlık Çalışanlarında Tükenmişlik Sendromunun Kişilik Özellikleriyle İlişkisi: Tunceli Örneği. Yüksek Lisans Tezi, Tunceli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tunceli. 197