psikodrama ve kadın Prof. Dr. Nalan Kalkan Oğuzhanoğlu Pamukkale Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri AD
Açıklama Araştırmacı: BMS (yardımcı araştırmacı) 2
Psyche ve Drama Psikodrama Moreno J.L'nun temelini attığı felsefe, kuram, teknikler bütünü Spontan tiyatrodan yararlanarak gerçekleştirilen bir ruhsal geliştirme, tedavi yaklaşımı 3
Bireyin, *kendisi ve diğerleriyle sorunlarını ele aldığı, *birlikte çalıştıkları bir grubun önünde tartışmaya sunduğu, *dramatik yöntemle gerçeği incelediği bir yoldur. 4
psikodramanın temel araçları Sahne Yönetici/terapist Başoyuncu Yardımcı oyuncular İzleyiciler (grup)
sahne fiziksel dünyanın benzeridir düşünülmüş yaşanmış olan ve dünyamızda yer edinenlerin oynandığı yaşam alanıdır çeşitli yönlere hareket olanağı sağlayan mekan
Olayın geçtiği yer kurulur, kişi o sahnenin içindedir, kendini mekanı (sembolizmi ) ile kuşatır (sağ beyin yarım küresinin mekansal farkındalığını ve emosyonel belleği uyarır, hatırlama kolaylaşır Öktem Ö. 2004) 7
yönetici/terapist grubun tümüyle ilgilenen kişi iyileşmeye, düzelmeye, yeniden öğrenmeye katkıda bulunur yorumlarında, dinleyicilerden (ana baba, çocuklar, arkadaşlar, iş yeri kişileri, komşular..) edindiği bilgilerden yararlanır
başoyuncu sorunu sahnede canlandıran kişi kendi hayatını yaşayan kişi
yardımcı oyuncular başoyuncu sorunu sergilerken dramatizasyon için gereksinim duyulan kişilerdir Kişinin hayalinde yaşattığı kişilerin yerini tutar
İzleyiciler (grup) gerektiğinde destek veren potansiyel güç kendiliğinden gelişen tepkileri (gülme, öfkelenme..) önemli geri bildirimlerdir
Kişinin kendini güven içinde hissettiği, Sosyal desteğin varlığının hissedildiği, Kendini açık olarak ortaya koysa bile grubun onun dağılmasına izin vermeyeceği algısı ile geçmişin davet edilmesini kolaylaştıran bir ortamdır. 12
temel psikodrama teknikleri Rol değiştirme Eşleme Ayna tekniği Kendi kendine konuşma Diğer
rol değiştirme en az iki kişi karşıdakinin rolüne girme yerine geçilen kişi gibi hissetme ve davranma kendine bir başkasının gözü ile bakabilme empati
Dış dünya ile ilişkilerin bellek izleri zihinde kayıtlanır Ben in kendi özelliği, öteki ile o sırada hissedilmiş bir duygu ile bellek kaydına dönüştürülerek içselleştirilir İçselleştirilen bu ilişki 2 parçalıdır kendim ve öbürü (Kernberg) 15
Rol değiştirmede; içselleştirilen ilişkinin bir parçasından öbür karşılaşma) parçasına geçilir (karşılaşma ötekinin gözü ile bakma, dili ile konuşma=olayı onun iç dünyası ile algılama bastırılmış bellek kayıtlarının su yüzüne çıkması kendi bakış açısında genişleme 16
eşleme eşlenen, eşleyenin bir uzantısı gibidir duygu ve düşüncelerini doğru olarak kavrama ve iletme çocuğunun durumunu sezen bir anne gibi, başoyuncunun o andaki durumunu yaşayabilme, sezebilme ısınma sağlar ketlemeyi çözer
ayna tekniği yardımcı ego, başoyuncunun rolüne girer ve başoyuncu onu (kendini,olayını), davranışlarını dışarıdan izler kendine dışardan bakabilme, tanıma
kendi kendine konuşma başın yana çevrilmesi ile içinden geçenlerin söylenmesi içindeki duygu ve düşüncelerin farkına varma
psikodramada neler oluyor? (farklı ifadelerle) 20
Oyunlaştırma, olay sahnelenir ve oynamaya başlanır, (olay sol hemisferle anlatılmaz, onun akılcı baskısından kurtulur ve sağ beyin yarımküresi mekanizmalarının harekete geçmesi ile duyguların yolu açılır) olay yeniden yaşanır. Mekanı algılama, beden imajını algılama sağ hemisfer işlevleridir ( Drama gerçeği sağ beynin bilincidir Leutz G.) Alıntı:Öktem Ö.2004 21
Psikodrama gerçekle fantazi arasında bir yerde durur Rollere girmek insanın hem kendisi hem diğerlerinin duygularını çeşitli açılardan görebilme fırsatı sağlar Hareket çağrışımları serbestleştirir Yeni tutum ve davranışların denenmesine olanak sağlar 22
Psikodramada hatırlamaya: yoğun şekilde duygular eşlik eder, olayın yaşandığı sıradaki çevre koşulları, duygularla birlikteki ayrıntılarla bilince taşınır (hipokampus ve diğer limbik yapılar sorumlu) Öktem Ö.2004 23
kadınlar. 24
Kadınlar duyguları anlama ve empati konusunda daha başarılı Konuşma sırasında sözcüklerden daha çok sözel olmayan işaretlerin farkına varır Kadınlarda duyguların hatırlanması daha fazla Duygu işlemesi farklı, bilişsel gereksinim farklı (emosyonel prozodi ölçümü geniş N400 uyarılmış potansiyel dalgası) (duygusal uyarana amigdala tepkisinin sola lateralizasyonu daha fazla) Eşel E. 2005 25
Yakın mesafede aradığı nesneyi daha kolay bulur, dokunma duyuları daha duyarlı (diğerlerine ve eşyaya dokunur, sarılır) Duygusal bellek aktivasyonunda sol amigdala aktive olur (çevresel ayrıntılara yönelik bellek hareketlenir) Eşel E. 2005 26
Kadınla gerçekleştirilen psikodrama çalışmalarından birkaç örnek 27
Vajinusmus Kayır A. 1998 Kadın cinsel sorunlarından vajinusmus sonuç: psikodrama etkin kendilerine güven artışı düzelme oranları yüksek %50 95 28
yorum: cinsel aksamaların arka planındaki derin nedenler, psikodramanın spontan ve yaratıcı özgürlüğü içinde daha kolay anlaşılabilir çatışmaların oyunlarla çözümü yumuşak bir geçiş sağlar role girme ve izleme, yaşananları ve yaşam içindeki diğer rolleri daha iyi anlama sağlar kendilerini kavrama, farkındalık artışı kolaylaşır 29
bir toplum merkezi çalışması Genç M. 2006 şiddet gören ve korunmak için kendi bedenine saklanmış, ruhunu kimliğini kendisi dahil kimsenin göremediği kadınların psikodrama yolu ile kendilerini keşfetme, gerçekleştirme amacı 30
bulgu ve yorumlar: rol değiştirme ile içlerindeki anne baba ile karşılaşma, farkındalık gelişimi, yaşanan acı veren duygulardan arınma role girme, eşleme ve rol değişimleri ile (baba, koca, oğul olma) ) karşı cinsle barışma (empati), ilişkilerin doyumlu hale gelmesi yolundaki farkındalık artışı rol repertuarının gelişmesi ile dışa dönük sosyal roller alma 31
Cinsiyet rolü Karakelle S. 2009 Bem: erkeksi, kadınsı, iki cinsiyet rolünü benimseyen, hem kadın hem erkek rolünü benimsememiş 32
İki cinsiyet rolünü benimseyenler ebeveynleriyle ilişkilerine yönelik algıları yüksek düzeyde olumlu, onlarla sorunlarını paylaşabilme daha fazla bazı bakım ve ilgi davranışları (yavru kedi veya insan yavrusuna ilgi gösterme..) daha çok kaygı ve depresyon görülme sıklığı daha az 33
gerek rol oyunlarında gerekse protagonist yaşantılarda kadınların gördüğü baskılar ve adaletsizlik fikri bildirimi sık çalışma sonunda; baskınlık, atılganlık, kendine güven gibi erkeksilik atfı) özelliklerde artış (erkeksilik atfı hayata karşı kendini güçlü hissetmede artış İki cinsiyet rolünü benimsemede artış 34
yorum: bu grup dokusu içinde: kendini ifade, kendine güven, haklarını savunabilme, güç sahibi olmayı isteme gibi erkeksi kabul edilen özellikler psikodramatik süreç ile gelişti yüksek benlik değeri ve olumlu sosyal beceriler psikodramatik sürecin genel ruh sağlığını destekleyici işlevi 35
Annelik Rolü Torun F. 2009 cinsellikten arınmış, kadın rolünden ayrılmış kimlik zihinsel ve ruhsal gereksinimlerin bastırılması ve engellenmesi rol tıkanıklığı ve iletişim çatışmaları 36
gelme nedenleri çocuklarına faydalı olmak sık yinelenen sözcükler: görev, sorumluluk, müdahalecilik, doğru, yanlış, hata 37
bulgular ve sonuç: role girme ve hareket; çağrışımlarında artma sosyal atom çalışmalarıyla; aile bağları ve kendi çocukluklarını gözleme anne rolü dışında terk ettikleri diğer rolleri sorgulama (mesleki, eş, kadınlık ) içgörü ve farkındalık (eşleme ve rol geri bildirimleri ve paylaşımlar etkili) 38
toplu değerlendirme 39
yüzyılların hediyesi olan kireçlenmiş kadın erkek rolleri, toplumca saptanmış cinsel rol kalıpları, kadın: anne, eş ve ev işlerini yapan kişi 40
Grup çalışmalarının sonunda; sistemin kadın için öngördüğü niteliklerin yanında içlerindeki erkeği de tanıyıp erkeğe öngörülen niteliklerden yaşamlarında yararlanma düzeylerinde artış; karşı cinsle ve kendi cinsiyetiyle daha barışık ve memnun, kısaca kendini gerçekleştirme sürecinde ilerlemeye katkı, 41
yani: erkeğe öngörülen somut düşünce, kararlılık, hırs, rekabet, kendini koruma, bağımsızlık, özerklik gibi özelliklerle, kadına öngörülen ifade becerileri, duyarlılık, besleyicilik, şefkat, başkalarını koruma ve bağlılık gibi niteliklerin, her iki cinste de yaşam ve ifade bulabilmesi, psikolojik sağlık açısından yararlıdır. 42
kaynakça Eşel E. Kadın ve erkek beyninin farklılıkları Klinik Psikofarmakoloji Bülteni 2005;15:138 52. Öget Öktem Tez Psikodramada Hatırlama Psikodrama Tezi İstanbul 2004 Greenstein ve Greenstein Nörobilim (renkli atlası Nöroanatomi ve nörofizyoloji çev. ed. Bozbuğa M. Nobel Tıp kitabevleri 2004) Beyinve Nöropsikolojisi: Temel ve Klinik bilimler Ed: Karakaş S, İrkeç C, Yüksel N.Çizgi Tıp Yayıevi. 2003 Ankara Kayır A. Vajinismus tedavisinde grup psikoterapisi ve psikodrama. Psikodrama tezi. İstanbul 1998 Genç M. On dört cesur yürek. Karşıyaka toplum merkezinde bir grup kadınla yapılan psikodramatik grup terapisi uygulaması ve rol kuramına göre incelenmesi. İzmir 2006 Spasojević G ve ark. Asymmetry and sexual dimorphism of the medial frontal gyrus visible surface in humans Vojnosanit Pregl. 2010 Feb;67(2):123 7. Karakelle S. Bir grup kadında kadınlık rollerinin ele alınışı ve yeniden düzenlenmesinde psikodramatik sürecin işlevi. Psikodrama tezi. İstanbul 2009 Torun F. Annelik rolünün psikodrama sürecinde dile gelişi. Psikodrama tezi. İstanbul 2009 43