Mali İzleme Raporu. İstikrar Enstitüsü OCAK-HAZİRAN 2012 I. ALTI AY BÜTÇE UYGULAMA SONUÇLARI RAPORU

Transkript

1 Mali İzleme Raporu İstikrar Enstitüsü OCAK-HAZİRAN 2012 I. ALTI AY BÜTÇE UYGULAMA SONUÇLARI RAPORU

2 2012 TEPAV ISE Bu rapordaki tüm bilgiler kaynak gösterilmesi kaydı ile kullanılabilir.

3 İÇİNDEKİLER I. BÜTÇE DENGESİ... 1 II. BÜTÇE GİDERLERİ... 5 III. BÜTÇE GELİRLERİ IV. BÜTÇE FİNANSMANI ve BORÇ STOKUNDAKİ GELİŞMELER EKLER TABLOLAR Tablo1 Merkezi Yönetim Bütçesi 2012 Haziran Sonu Gerçekleşmesi (Kümülatif, 2011 Yılı ile Karşılaştırmalı)... 2 Tablo 2 Merkezi Yönetim Bütçesi 2012 Yılı Ocak-Haziran Dönemi Gerçekleşmeleri 3 Tablo 3 Merkezi Yönetim Bütçesi 2012 Haziran Sonu Giderleri (Kümülatif, 2011 Yılı ile Karşılaştırmalı)... 5 Tablo 4 Merkezi Yönetim Bütçesi Faiz Dışı Harcama Kalemlerinin Haziran Sonu Faiz Dışı Harcamalardaki Artışa Katkısı... 9 Tablo 5 Merkezi Yönetim Bütçesi Haziran Sonu Bütçe Giderlerinin Fonksiyonel Dağılımı (Kümülatif, %) Tablo Haziran Döneminde SGK ya Kayıtlı İstihdam Düzeyindeki Değişme Tablo Haziran Ayı Sonu Sosyal Güvenlik Kurumu Dengesi (2011 Yılı ile Karşılaştırmalı) Tablo 8 Merkezi Yönetim Bütçesi 2012 Haziran Sonu Gelirleri ve Reel Artış Oranları (Kümülatif, 2011 Yılı ile Karşılaştırmalı) Tablo Haziran Sonu Genel Bütçe Vergi Gelirleri Gerçekleşmesi ve Artış Oranına Katkısı (Kümülatif, 2011 Yılı ile Karşılaştırmalı) Tablo Ocak-Haziran Dönemi Hazine Nakit Dengesi Tablo Haziran Sonu Karşılaştırmalı Genel Bütçe Dengesi ve Merkezi Yönetim Bütçe Dengesi (Kümülatif) GRAFİKLER Grafik 1 Merkezi Yönetim Bütçesi Program Tanımlı Faiz Dışı Fazla Gerçekleşmeleri ( Haziran Sonu Karşılaştırmaları, Kümülatif, Milyon TL)... 4

4 Grafik 2 Merkezi Yönetim Bütçesi Haziran Sonu Bütçe Giderlerinin Seçilmiş Fonksiyonel Dağılımı (Kümülatif, %) Grafik 3 Merkezi Yönetim Bütçesi 2012 Haziran Ayı Esnek Olan ve Olmayan Harcamalarının Bütçe Giderleri İçindeki % Paylarının Gelişimi (2011 Yılı ile Karşılaştırmalı) Grafik Sayılı Kanuna Bağlı Gelirlerin Miktarı ve Toplam Merkezi Yönetim Gelirleri İçindeki Payı (2011 Mayıs Haziran, Aylık Tahsilâtlar) Grafik Haziran Sonu Genel Bütçe Gelirleri Tahsilâtı İçinde Vergi ve Vergi Dışı Gelir Paylarındaki Gelişme (Kümülatif, %) Grafik Haziran Sonu Genel Bütçe Vergi Gelirleri İçinde Dolaylı ve Dolaysız Vergi Paylarındaki Gelişme (Kümülatif, %) Grafik Ocak-Haziran Dönemi Dahilde Alınan KDV Tahsilâtında Reel Artış (%) Grafik Ocak-Haziran Dönemi Özel Tüketim Vergisi Tahsilâtında Reel Artış (%) Grafik Ocak-Haziran Dönemi Özel Tüketim Vergisi Tahakkukunda Reel Artış (%) Grafik Ocak-Haziran Dönemi Dayanıklı Tüketim Malları Üzerinden Tahsil Edilen Özel Tüketim Vergisi Tahsilâtında Reel Artış (%) Grafik Ocak-Haziran Dönemi Dayanıklı Tüketim Malları Üzerinden Tahsil Edilen Özel Tüketim Vergisi Tahakkukunda Reel Artış (%) Grafik Ocak-Haziran Dönemi İthalde Alınan KDV Tahsilâtında Reel Artış (%) Grafik 13 Ocak Mayıs 2012 Dönemi İthalde Alınan KDV Tahsilatı ve İthalat İlişkisi Grafik Dönemi Dahilde Alınan KDV Tahsilatı ve Sanayi Ciro Endeksi İlişkisi Grafik 15 Merkezi Yönetim İç Borç Stoku Faiz Yapısı Grafik 16 İç Borçlanmanın Ortalama Vadesi ve Faiz Oranı Grafik 17 Hazine İç Borç Çevrim Oranları (Nakit Bazda)... 29

5 EK TABLOLAR Ek Tablo Ocak-Haziran Dönemi Merkezi Yönetim Bütçe Ödenek ve Giderleri Ek Tablo Haziran Sonu Merkezi Yönetim Bütçe Giderleri (Kümülatif,2011 Yılı ile Karşılaştırmalı) Ek Tablo Haziran Sonu Merkezi Yönetim Bütçe Gelirleri (Kümülatif,2011 Yılı ile Karşılaştırmalı) Ek Tablo Haziran Sonu Merkezi Yönetim Bütçe Giderlerinin Fonksiyonel ve Ekonomik Sınıflandırmaya Göre % Dağılımı (Kümülatif) Ek Tablo Haziran Sonu Genel Bütçe Finansmanı Ek Tablo Haziran Sonu Merkezi Yönetim Borç Stokunun Kompozisyonu... 35

6 I. BÜTÇE DENGESİ I.1. Genel Görünüm Yılın ilk altı aylık bütçe uygulama sonuçlarına göre merkezi yönetim bütçe açığı, bir önceki yılın aynı dönemine göre önemli ölçüde bir bozulma göstererek 6,7 milyar TL ye ulaşmıştır. Bu bozulma, daha önceki raporlarımızda da dikkat çektiğimiz gibi bütçe gelirlerinde gözlemlenen ciddi yavaşlamanın yanı sıra, harcamalarda da ortaya çıkan artış eğiliminin bir sonucudur. Yılın başlarından itibaren reel büyüme sürecinde gözlemlenen yavaşlama vergi gelirlerinin de azalmasına yol açmıştır. Vergi gelirlerinin artışı geçen yıla göre baz etkisi nedeni ile sadece % 7 civarında olmuştur. Bunun sonucunda toplam bütçe gelirlerindeki artış da % 11 seviyelerine gerilemiştir. Haziran ayında, başta personel giderleri ile cari transferlerden kaynaklanmak üzere, bütçe giderlerinde gözlemlenen artışla birlikte, harcamalar yılın ilk altı ayında 2011 in aynı dönemine göre % 17,9 a çıkmıştır. Bu gelişmenin sonucunda da; önceki yılın aynı döneminin sonunda fazla veren bütçe dengesi, bu yılın ilk altı ayında 6,7 milyar TL seviyesinde açık vermiştir. 1

7 Tablo1 Merkezi Yönetim Bütçesi 2012 Haziran Sonu Gerçekleşmesi (Kümülatif, 2011 Yılı ile Karşılaştırmalı) milyon TL İlk altı ay sonuçlarına daha yakından bakacak olursak; toplam bütçe giderlerinin ve faiz dışı giderlerin yıl sonu ödeneğine göre gerçekleşme oranlarının geçen yılın yaklaşık 3 puan üzerine çıktığına dikkat çekmek gerekmektedir yılının ilk altı ayına göre bu yılın ilk altı aylık döneminde faiz dışı giderlerdeki artış oranının % 18 seviyelerine çıkması, önceki ay raporlarında altını çizdiğimiz harcama yönlü politika uygulamalarının beklenen bir sonucu olarak görülmelidir. Nitekim faiz dışı giderlerdeki artış oranına toplam vergi tahsilatındaki artış oranının eşlik etmemesi sonucu faiz dışı giderlerin toplam vergi tahsilatına olan oranı % 110 lara yaklaşmıştır. Haziran Sonu 2011 Haziran Sonu 2012 Harcamalar ,92 45,71 48,12 1-Faiz Hariç Harcama ,08 44,55 47,43 Personel Giderleri ,97 50,53 53,65 Sosyal Güv.Kur. Devlet Primi ,34 49,41 51,28 Mal ve Hizmet Alımları ,37 38,19 42,78 Cari Transferler ,28 49,93 51,19 Sermaye Giderleri ,12 22,16 25,87 Sermaye Transferleri ,32 25,75 26,04 Borç Verme ,51 31,66 48,10 Yedek Ödenekler 0 0 Değişim (%) 2011 Yıl Son. Göre Gerç. Oranı 2012 Öde. Göre Gerç. Oranı 2-Faiz Harcamaları ,05 53,15 52,26 Gelirler ,03 49,37 49,17 1-Genel Bütçe Gelirleri ,58 49,30 48,53 Vergi Gelirleri ,89 48,36 47,24 Teşebbüs ve Mülkiyet Gelirleri ,20 65,97 117,85 Faizler, Paylar ve Cezalar ,71 50,63 46,73 Sermaye Gelirleri ,74 75,40 12,15 Alınan Bağış ve Yardımlar ,13 50,75 99,68 Alacaklardan Tahsilat ,99 34,92 465,06 2-Özel Bütçe Gelirleri ,03 46,38 71,48 3-Düzen. ve Denet. Kurul.Gel ,48 69,54 83,69 Bütçe Dengesi ,69-16,38 31,76 Faiz Dışı Denge ,67 102,09 67,10 Program Tanımlı Faiz Dışı Denge ,62 117,34 70,37 Yılın ilk altı ayındaki büyümenin beklentilerin altında kalması ve yıl sonu reel büyüme oranının % 4 lük tahminin gerisinde kalacağına yönelik resmi beyanların ve beklentilerin dile getirilmesi durumu karşısında, yılın geri kalan döneminde 2

8 bütçe performansının Hükümetçe en başta öngörülen sınırlar içinde kalmasının mümkün olmayacağı konusundaki öngörülerimizin gerçekleşme olasılığı daha da artmış bulunmaktadır. Tablo 2 Merkezi Yönetim Bütçesi 2012 Yılı Ocak-Haziran Dönemi Gerçekleşmeleri 2012 Bütçe Ocak 2012 Şubat 2012 Mart 2012 Nisan 2012 Mayıs 2012 Haziran 2012 bin TL Tahmini Harcamalar Faiz Hariç Harcama Personel Giderleri Sosyal Güv.Kur. Devlet Primi Mal ve Hizmet Alımları Cari Transferler Sermaye Giderleri Sermaye Transferleri Borç Verme Yedek Ödenekler Faiz Harcamaları Gelirler Genel Bütçe Gelirleri Vergi Gelirleri Teşebbüs ve Mülkiyet Gelirleri Faizler, Paylar ve Cezalar Sermaye Gelirleri Alınan Bağış ve Yardımlar Alacaklardan Tahsilat Özel Bütçe Gelirleri Düzen. ve Denet. Kurul.Gel Bütçe Dengesi Faiz Dışı Denge Program Tanımlı Faiz Dışı Denge İlk altı ay içinde faiz dışı giderlerin aylık ortalama düzeyi 22,5 milyar TL olmuştur. Son üç aylık dönemde ortalama artış 25,3 milyar TL düzeyine çıkmıştır. Bütçe gelirlerinde ise ilk altı ayda ortalama gelir tahsilâtı 25,5 milyar TL olurken, bu seviye ikinci üç aylık dönemde özellikle teşebbüs ve mülkiyet üzerinden elde edilen gelirlerin etkisiyle 28,2 milyar TL seviyesine çıkmıştır. İzleyen aylarda, önceki aylara ilişkin mali izleme raporlarında çok net bir şekilde ifade ettiğimiz üzere, özellikle iç talepteki yavaşlama ile 6111 sayılı Yasa ile yeniden yapılandırılan kamu alacaklarının gelir etkisinin azalmasıyla birlikte personel ve sosyal güvenlik ile henüz tam anlamı ile hız kazanmamış olan yatırım harcamalarında yaşanacak ilave artışlarla bütçe açığının programlananın üzerine çıkacağını beklemekteyiz. I.2. Program Tanımlı Faiz Dışı Denge 3

9 Haziran ayı sonunda faiz dışı denge % 22,7 oranında kötüleşerek 19,6 milyar TL ye gerilemiştir. Program tanımlı dengede ise bu bozulma % 46 ile çok daha çarpıcı seviyede gerçekleşmiştir. Sabit fiyatlarla baktığımızda ise, program tanımlı dengedeki bozulma daha belirgin bir şekilde görülmektedir. Grafik 1 Merkezi Yönetim Bütçesi Program Tanımlı Faiz Dışı Fazla Gerçekleşmeleri ( Haziran Sonu Karşılaştırmaları, Kümülatif, Milyon TL) (D) (D) Cari fiyatlarla 2003=100 fiyatlarıyla Sonuç olarak, yılın ilk altı ayı için önceki raporlarda da yaptığımız tespitlerin büyük ölçüde gerçekleştiği noktasından hareketle, yılın kalan yarısında Hükümetçe özellikle harcama kanadında ek bir tedbir alınmaması durumunda; Harcama kanadında artış hızının gelirlerdeki artış hızının üzerine çıktığı ve yılın ikinci altı aylık döneminde bu farkın artmasının beklendiği, Faiz dışı giderlerdeki reel artışın bütçenin başlangıç ödeneklerinin düşük belirlenmesi ile birlikte Hükümet in aldığı politika kararları ve sosyal güvenlik sistemindeki sorunların etkileri ile devam edeceği ve bütçe başlangıç ödeneklerinden önemli ölçüde sapma gösterebileceği, Gelir kanadındaki görece düşük performansın yılın ikinci altı aylık döneminde de beklenen büyüme oranına ulaşılamaması nedeni ile devam edeceği, Ekonomide özellikle iç talepteki düşme ile vergi gelirleri tahsilâtındaki azalmanın alınan tedbirlere rağmen hızlanacağını, Bütçe açığının programlanan açığın üstüne çıkacağını söyleyebiliriz. 4

10 II. BÜTÇE GİDERLERİ Geçen yılın aynı dönemine göre yılın ilk yarısında bütçe harcamaları % 17,9 oranında artarak 168,9 milyar TL, faiz dışı giderler ise % 18,1 oranında artarak 142,6 milyar TL seviyesine çıkmıştır. Bütçe giderleri yılın ikinci yarısında esnek harcamalardaki genişleme ile reel olarak bir artış eğilimi içine girmiştir. Toplam bütçe ödeneklerinin ilk altı ay sonunda % 48,1 i, faiz dışı giderlerin ise % 47,4 ü kullanılmıştır. Ödeneklerin kullanım oranları geçen yılın aynı döneminin yaklaşık 3 puan üzerindedir. Özellikle personel giderleri, cari transferler, borç verme, mal ve hizmet alımı gibi kalemlerde bu farklılık hem düzey hem de dönemsel kullanım olarak dikkati çekmektedir. Tablo 3 Merkezi Yönetim Bütçesi 2012 Haziran Sonu Giderleri (Kümülatif, 2011 Yılı ile Karşılaştırmalı) Haziran Sonu 2011 Haziran Sonu 2012 Artış Oranı (%) Artış Oranına Katkı (%) 2011 Gerç. Oranı (%) 2012 Gerç. Oranı (%) milyon TL Merkezi Yönetim Bütçe Harc. Top ,9 45,7 48,1 Faiz Dışı Giderler ,1 100,0 44,6 47,4 I. Per. Giderleri ,0 32,0 50,5 53,6 II.Sos. Güv. Kur. Devlet Primi Giderleri ,3 4,5 49,4 51,3 III. Mal ve Hizmet Alım Giderleri ,4-0,2 38,2 42,8 Sağlık Harcamaları ,0-10,0 47,2 42,4 İlaç Harcamaları ,0 0,0 40,5 29,4 Tedavi ve Sağlık Malzemesi Harc ,1 0,2 36,0 52,7 Yeşil Kart ,9-10,2 47,8 40,9 Savunma ve Güvenlik (Sağlık Hariç) ,4 1,3 34,7 35,9 Diğer Mal ve Hizmet Harcamaları ,1 8,5 37,4 49,6 IV. Cari Transferler ,3 53,5 49,9 51,2 Görev Zararları ,0 0,0 18,1 19,9 Hazine Yardımları ,3 32,2 50,9 48,9 Sosyal Güv. Kuruluş. Hazine Yard ,1-0,2 50,9 39,8 Sağlık, Emeklilik ve Sosyal Yardım Gid ,5 33,0 51,4 49,7 Sosyal Güvenlik Açık Finansmanı ,9 19,3 53,2 51,1 Kar Amacı Güt. Kur. Yap. Trans ,0-1,0 51,0 78,6 Hane Halkına Yapılan Transferler ,2 0,9 52,3 51,8 Tarımsal Amaçlı Transferler ,1 3,3 79,4 87,1 Hane Halkına Yapılan Diğ. Trans ,8 6,7 26,0 166,1 Sosyal Amaçlı Transferler ,8 1,6 45,5 44,7 Yurtdışına Yapılan Transferler ,3 0,4 48,9 44,8 Gelirden Ayrılan Paylar ,3 9,6 47,6 49,3 V. Sermaye Giderleri ,1 1,9 22,2 25,9 VI. Sermaye Transferleri ,3-2,9 25,8 26,0 Yurtiçi Sermaye Transferi ,2-3,2 25,9 26,6 Yurtdışı Sermaye Transferi ,8 0,4 15,8 21,1 VII. Borç Verme ,5 11,2 31,7 48,1 Yurtiçi Borç Verme ,5 10,8 31,0 46,3 Yurtdışı Borç Verme ,1 0,4 35,9 82,3 VIII. Yedek Ödenekler 0 0 0,0 0,0 0,0 0,0 Faiz Giderleri ,0 53,1 52,3 5

11 2012 yılında yeşil kart ve memurlara yönelik sağlık harcamalarının bütçe dışına alınması bütçe harcamaları açısından geçmiş yıllarla karşılaştırıldığında bir mali alan yaratırken; bu alan Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) açığındaki artış ve memur maaşlarına yönelik yapılan düzenlemeler sonucu personel giderlerindeki artış ile doldurulmuş ve hatta aşılmıştır. Bu da bütçe açığı üzerinde baskı oluşturmaktadır. Bu kapsamda faiz dışı bütçe harcama kalemlerinde yılın ilk yarısında yaşanan gelişmelere bakılacak olursa; Önceki raporlarımızda belirttiğimiz gibi, personel sayısındaki artış ve maaş artışlarının yukarı yönlü etkilediği personel giderleri, Haziran ayında bütçeye yansıyan maaş farkı ödemelerinin de etkisi ile geçen yılın aynı dönemine göre % 19 oranında artmıştır. Yılın ilk yarısında personel giderleri için ayrılan ödeneğin % 53,6 sının kullanıldığı görülmektedir. Bu durum personel giderleri açısından bütçe hedeflerinin, Maliye Bakanlığı açıklamasına göre ve daha önce yapmış olduğumuz tahminlerle uyumlu olarak yaklaşık 4,5 milyar TL civarında aşılacağına işaret etmektedir. Mal ve hizmet alımları harcama kalemindeki gelişmelere göz atıldığında; yeşil kart ve memurlar için yapılan sağlık harcamalarının bütçe dışına çıkarılması nedeni ile geçen yılın aynı dönemine göre harcama düzeyinde nominal bir azalma gözlemlenmekle beraber, bu harcamalar hariç tutularak aynı ödenek kalemine bakıldığında % 21,8 oranında bir artış dikkati çekmektedir yılı bütçe hedeflerini ele aldığımız önceki raporlarımızda da belirttiğimiz gibi, kamu kuruluşlarına mal ve hizmet alımları için ayrılan ödeneğin yetersiz kalma riski bulunmaktadır. Zira Diğer Mal ve Hizmet Alımları kaleminin ödeneğine göre gerçekleşmesinin geçen yılın yaklaşık 12 puan üzerinde, % 49,6 seviyesinde çıkması bu riskin gerçekleşme olasılığını arttırmış bulunmaktadır. Bir başka deyişle, sağlık harcamalarının SGK üzerinden yapılması nedeni ile merkezi yönetim bütçesinin mal ve hizmet alımlarında bir azalma beklenirken, sağlık harcamaları dışındaki mal ve hizmet alımlarında bu düşmeyi etkisiz hala getiren ve geçen yıllar ile karşılaştırılamayacak boyutta bir harcama artışı dikkati çekmektedir. Aslında burada önemli bir ayrıntıya daha dikkat 6

12 çekmek gerekmektedir. Yeşil kart harcamaları SGK ya yüklenirken, ondan arta kalan mali alandan tasarruf edilmek yerine diğer mal ve hizmet alımları arttırılmakta, bu arada SGK nın artan yükü için bütçeden yapılan transferler de arttığı için bir bütün olarak harcama kanadında ciddi artışlarla sonuçlanan bir politika uygulandığı görülmektedir. Yılın ilk üç ayında bütçede öngörülen % 18 oranının oldukça altında ve % 9 düzeyinde gerçekleşen cari transferlerdeki artış, yılın ikinci çeyreğinde önemli bir sıçrama ile % 21,3 seviyesine yükselmiştir. Önceki raporlarımızda öngördüğümüz gibi, SGK gelir tahsilâtındaki azalma ve giderlerde ise özellikle sağlık harcamaları kaynaklı olarak ortaya çıkan artışlar sonucu SGK açığı yükselmiş ve açık için bütçeden yapılan transferin miktarı geçen yıl Haziran ayı sonuna göre % 47,9 oranında artmıştır. Bütçede finansman açığı için ayrılan ödeneğin kullanımı geçen yıl gerçekleşmesine göre daha düşük olmakla beraber ödeneğin % 51,1 i kullanılmış gözükmektedir. Gelirden ayrılan paylar, gelir performansındaki bozulmaya paralel olarak ilk yarıda, ilk çeyreğin altında, % 14,3 oranında artış göstermiştir. Diğer taraftan tarımsal transferlerde görülen artış % 13,1 oranında olmakla beraber, gerçekleşmenin geçen yılın yaklaşık 7 puan üzerine, % 87 seviyesinde olması dikkat çekmektedir. Hane halkına yapılan diğer transferlerde ise mevcut bütçe ödeneği yılın ilk yarısında aşılmıştır. Sermaye giderleri kalemi bir önceki yılın aynı dönemine göre % 6,1 oranında artmakla birlikte, gerçekleşme oranı geçen yılın yaklaşık dört puan üzerinde % 26 seviyesinde gerçekleşmiştir. Buna rağmen bu ödeneğin kullanılmasının diğer harcama kalemleri ile karşılaştırıldığında tam olarak hız kazanmadığı görülmektedir. Ancak, bazı ulaştırma yatırımlarının yerel yönetimlerden merkezi yönetim bütçesine aktarılması, kamu kuruluşlarının yatırım harcamalarındaki artış ve sermaye giderlerinin son dört yıldır başlangıç ödeneklerine göre yüksek oranda sapma göstermesi ile birlikte bu ödenek kaleminin yılın geri kalan kısmında kullanım hızının artacağı tahmin 7

13 edilmekte olup, ödeneğin yetersiz kalma riski bu yıl içinde oldukça yüksek gözükmektedir. Sermaye transferleri ise geçen yılın aynı dönemine göre yurt içi transferlerdeki düşmenin etkisiyle % 36,3 oranında azalmıştır. Borç Verme kalemi, Yurt İçi Borç Verme kaleminde yaşanan dönemsel sıçramanın etkisini koruyarak % 144 oranında artmıştır. Daha önceki raporlarımızda belirttiğimiz gibi, bu artış TC Devlet Demiryolları İşletmesine yapılan aktarmadan kaynaklanmaktadır. Faiz harcamaları, yılın ilk altı ayında bütçede programlanan tutarın yaklaşık % 52 si oranında gerçekleşerek, % 17 oranında artmıştır. Yılın ilk çeyreğinde harcamalardaki artışa en büyük katkı cari harcamalardan gelirken, ikinci çeyreğindeki gelişmeler sonucu [% 53,5 oranı ile katkı özellikle Haziran ayındaki harcama artışlarının da etkisiyle cari transferlere kaymıştır. Burada da bütçede de öngörüldüğü gibi SGK açığındaki dönemsel artış etkili olmuştur. Cari harcamalarda görülen % 36,2 oranındaki katkı ise personel giderleri kaynaklıdır. 8

14 Tablo 4 Merkezi Yönetim Bütçesi Faiz Dışı Harcama Kalemlerinin Haziran Sonu Faiz Dışı Harcamalardaki Artışa Katkısı Artış Oranı Merkezi yönetim bütçe harcamalarının fonksiyonel dağılımına baktığımızda; 2012 yılının ilk yarısı sonunda, önceki yılların üzerinde olmakla beraber, 2011 yılına göre eğitim hizmetlerinin payının azaldığı görülmektedir. Ekonomik işler ve hizmetlerin payı ise bu dönemde ulaştırmaya yönelik yapılan harcamalar nedeni ile artmış gözükmektedir. Yeşil kart ve memurların sağlık harcamalarının bütçe dışına çıkarılmasıyla birlikte sağlık harcamalarının payının düştüğü, SGK ya yapılan transferler kaynaklı olarak sosyal güvenlik ve yardım için yapılan harcamaların payının arttığı görülmektedir. Artış Oranına Katkı (%) Faiz Dışı Harcamalar 18,08 100,00 Cari Harcamalar 6,55 36,24 Personel 5,79 31,99 Sos. Güv. Kur. Devlet Primi Giderleri 0,81 4,46 Mal ve Hizmet Alımları -0,04-0,21 Sağlık -1,81-10,00 Savunma ve Güvenlik 0,24 1,34 Cari Transferler 9,68 53,54 Sosyal Güvenlik Kuruluş.Hazine Yard. -0,03-0,16 Sağlık, Emeklilik ve Sosyal Yardım Giderleri 5,97 33,02 Tarımsal Amaçlı Transferler 0,60 3,33 Gelirden Ayrılan Paylar 1,73 9,56 Sermaye Giderleri 0,34 1,91 Sermaye Transferleri -0,52-2,88 Diğer 2,02 11,19 9

15 Tablo 5 Merkezi Yönetim Bütçesi Haziran Sonu Bütçe Giderlerinin Fonksiyonel Dağılımı (Kümülatif, %) döneminde toplam bütçe harcamaları içindeki paylarının bu yıllar arasındaki değişimi açısından güvenlik hizmetleri (% 24) ile din hizmetleri (% 32) oranları ile belirgin bir artış içinde olurken, askeri hizmetlerde ise % 2 oranında hafif bir düşme görülmektedir. Bu dönemde sosyal güvenlik ve sosyal yardım hizmetleri kalemi ise % 34 oranında artmıştır. 10

16 Grafik 2 Merkezi Yönetim Bütçesi Haziran Sonu Bütçe Giderlerinin Seçilmiş Fonksiyonel Dağılımı (Kümülatif, %) 30,0,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0, Borç Yönetimi Hizmetleri Sağlık Hizmetleri Eğitim Hizmetleri Sosyal Güvenlik ve Sosyal Yardım Hizmetleri,0,0,0,0,0, Askeri Savunma Hizmetleri Güvenlik Hizmetleri Din Hizmetleri SGK ya kayıtlı aktif sigortalı sayısında 2012 yılının ilk yarısı sonunda bir önceki yılın aynı dönemine göre % 7,5 oranında bir artışla toplam çalışan sayısı 17,7 milyon kişiye çıkmıştır. Bağımsız çalışanlarda azalma olurken, hizmet akdi ile çalışanlar ve kamu çalışanlarında ise artış yaşanmıştır. Tablo Haziran Döneminde SGK ya Kayıtlı İstihdam Düzeyindeki Değişme Kaynak: SGK Mali İstatistikler Bülteni (Erişim Tarihi Eylül 2012) Sosyal Güvenlik Kurumu gelirlerinin Haziran ayı sonundaki artış oranı, yeniden yapılandırma gelir tahsilâtının azalması ile birlikte % 10,1 seviyesinde kalmıştır. Önceki raporlarımızda da öngördüğümüz gibi; sağlık harcamalarında Haziran ayı sonunda artış oranı, yeşil kart harcamalarının SGK bütçesine alınması ve ilaç fiyatlarında geçen yıl sonunda yapılan ayarlamanın etkisiyle, % 22,9 olmuştur. Bu oran yıllarında aynı dönemde yaşanan artış oranının yaklaşık on puan üzerindedir. 11

17 Emekli aylıklarında yapılan düzenlemeler ise, Haziran ayı sonunda geçen yılın aynı dönemine göre emekli aylıkları için yapılan harcamanın % 16,9 oranında artmasında etkili olmuştur. Bu gelişmeler sonucunda Haziran ayı sonunda toplam SGK giderlerindeki artışın % 15,7 oranında olması ve gelirlerdeki artışın daha sınırlı kalmasıyla birlikte SGK dengesi % 55 oranında bozulmuştur. Bu bozulma da, daha önce de değindiğimiz gibi, kendisini SGK açıklarını finanse eden merkezi yönetim bütçe dengesi üzerinde göstermiştir. Tablo Haziran Ayı Sonu Sosyal Güvenlik Kurumu Dengesi (2011 Yılı ile Karşılaştırmalı) Kaynak: SGK Mali İstatistikler Bülteni, 2012 Bütçe harcamalarının çok önemli bir bölümü esnek olmayan harcamalardan oluşmaktadır. Bu harcamaların 2011 yılının ilk altı ayı sonunda toplam harcamalar 12

18 içindeki payı % 78 iken, bu yılın ilk altı ayı sonunda % 80 e çıkmıştır. SGK açıkları, personel maaşları gibi Hükümetçe kontrol edilemeyen harcamaların ağırlığı arttıkça Hükümetin elinde kontrol edebileceği harcamalar üzerinde göreli bir kısıtlama oluşturmasının dışında fazla bir alternatif kalmamaktadır. Hükümet bu nedenle bir ölçüde kontrol edebileceği esnek harcamalar üzerinden gider artış baskısını sınırlamaya çalışmaktadır. Bu kapsamda yılın ilk yarısında uygulanmaya çalışılan kontrollü artışın devam ettiği ve bunun sonucunda esnek harcamaların payının % 19,8 e indiği görülmektedir. Ancak gelecek aylarda, önceki bölümlerde yapmış olduğumuz açıklamaların çerçevesinde özellikle cari transfer kalemleri ile sermaye giderlerinden dolayı, harcamalarda (esnek veya katı) öngörülenin üzerinde bir artış beklenmektedir. Yetkililerin yaptıkları açıklamalar çerçevesinde alınması olası bütçe tedbirlerinin sıkılaştırılma düzeyi bu oranının seviyesini de belirleyecektir. Ancak gidişat, bu nedenlerle birlikte harcama artış baskısının ileride daha da hissedileceği yönündedir. Grafik 3 Merkezi Yönetim Bütçesi 2012 Haziran Ayı Esnek Olan ve Olmayan Harcamalarının Bütçe Giderleri İçindeki % Paylarının Gelişimi (2011 Yılı ile Karşılaştırmalı) 78,6 80,2 21,4 19, Haziran 2012 Haziran Esnek Olmayan Harc. Esnek Harc. 13

19 III. BÜTÇE GELİRLERİ Yılın ilk çeyreğinde bütçe gelirleri toplamı, bir önceki yılın aynı dönemine göre % 12,6 oranında artarken, yılın ikinci çeyreğinde yaşanan gelişmelerle birlikte vergi tahsilâtındaki yavaşlamanın etkisiyle artış oranı Haziran sonu itibarı ile % 11 e düşmüştür. Toplam gelir tahsilâtı Haziran sonu itibarı ile 162,2 milyar TL olurken, vergi tahsilâtı toplamı ise % 6,9 oranındaki artışla 131,2 milyar TL seviyesinde gerçekleşmiştir. Buna göre, toplam gelir tahsilâtında bir önceki yılın aynı dönemine göre reel artış sınırlı kalırken; toplam vergi tahsilâtında ise, hem kurumlar vergisi hem de dolaylı vergi tahsilâtından kaynaklı olarak reel bir düşme yaşanmıştır yılında vergi gelirlerinde yaşanan yaklaşık 21 milyar TL düzeyindeki ilave tahsilâtın % 43 ü 6111 sayılı Yasa kapsamında elde edilen gelirlerden, % 46 sı ise dış ticaret üzerinden elde edilen vergi tahsilâtından kaynaklanmıştır (Ocak-Mart 2012 MİR) yılında yeniden yapılandırmadan kaynaklı tahsilât düşüşü ile birlikte iç talepteki yavaşlamanın yılın ikinci yarısında vergi tahsilâtını daha da azaltması beklenmektedir. Nitekim Haziran ayında toplam vergi gelirleri tahsilatı bir önceki yılın aynı ayına göre nominal olarak % 10,7 oranında azalmıştır. Haziran sonu itibarı ile bütçe tahmininde öngörülen toplam gelir tahsilâtının % 49,1 ine, vergi gelirlerinin % 47,2 sine, teşebbüs ve mülkiyet gelirlerinin % 117,9 una, alınan bağış ve yardımlar ile özel gelirlerin % 100 üne, sermaye gelirlerinin % 12,1 ine, düzenleyici ve denetleyici kurumlar ile özel bütçe gelirlerinin ise % 7,5 ine ulaşılmıştır. Buna göre yılın ilk altı ayı sonunda toplam gelir tahsilâtının % 80,9 u vergi gelirlerinden, kalan % 19,1 si ise vergi dışı gelirlerden elde edilmiştir. Vergi dışı gelirler açısından dikkat çeken bir husus da özelleştirme gelirlerinin de izlendiği Sermaye Gelirleri kalemidir. Bu kalemden yılbaşında yaklaşık 11 milyar TL gelir beklenmekte iken, gerçekleşme ancak % 11 seviyesinde olmuştur. Özelleştirme programının aksaması bütçe açığını bundan sonra da arttıracak bir diğer gelir kalemi olmaya aday gözükmektedir. 14

20 Tablo 8 Merkezi Yönetim Bütçesi 2012 Haziran Sonu Gelirleri ve Reel Artış Oranları (Kümülatif, 2011 Yılı ile Karşılaştırmalı) Haziran Sonu 2011 Haziran Sonu 2012 Değişim (%) Reel Değişim (%) bin TL Merkezi Yönetim Gelirleri ,03 1,98 Genel Bütçe Gelirleri ,58 1,57 I-Vergi Gelirleri ,89-1,82 Gelir, Kar ve Sermaye Kazanç. Üz. Al. Ver ,24 2,17 Gelir Vergisi ,70 6,27 Beyana Dayanan Gelir Vergisi ,75 1,73 Gelir Vergisi Tevkifatı ,74 7,23 Kurumlar Vergisi ,78-4,68 Beyana Dayanan Kurumlar Vergisi ,47-63,69 Kurumlar Geçici Vergisi ,83 10,98 Mülkiyet Üzerinden Alınan Vergiler ,64 3,46 Veraset ve İntikal Vergisi ,79-10,71 Motorlu Taşıtlar Vergisi ,35 4,12 Dahilde Alınan Mal ve Hizmet Vergileri ,12-3,45 Dahilde Alınan Katma Değer Vergisi ,67-6,61 Özel Tüketim Vergisi ,36-3,22 Petrol ve Doğalgaz Ürünlerine İlişkin ÖTV ,27-7,90 Motorlu Taşıt Araçlarına İlişkin ÖTV ,23-13,87 Kolalı Gazoz, Alkollü İç. Ve Tüt Mam ,49 8,84 Dayanıklı Tüketim ve Diğer Mallara İlişkin ÖTV ,26-0,56 Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi ,61 19,97 Mal ve Hizmetlerden Alınan Diğer V ,50-5,85 Uluslararası Ticaret ve Muame. Al. Ver ,28-6,06 Gümrük Vergileri ,70 13,63 İthalde Alınan Katma Değer Vergisi ,30-7,87 Damga Vergisi ,42 3,26 Harçlar ,04 0,16 Başka Yerde Sınıflandırılmayan Diğer Ver ,68-28,06 II-Teşebbüs ve Mülkiyet Gelirleri ,20 67,36 KİT ve Kamu Bankaları Gelirleri ,58 104,45 Diğer Teşebbüs ve Mülkiyet Gelirleri ,48 146,60 III-Alınan Bağışlar ve Yardımlar ile Özel Gel ,13 67,29 IV-Faizler, Paylar ve Cezalar ,71-4,74 Faiz Gelirleri ,98-31,10 Kişi ve Kurumlardan Alınan Paylar ,54 7,05 Para Cezaları ,32-11,20 V-Sermaye Gelirleri ,74-30,87 Diğer Sermaye Satış Gelirleri ,30-34,14 VI-Alacaklardan Tahsilat ,99 882,82 Özel Bütçeli İdarelerin Gelirleri ,03 16,68 Düzenleyici ve Denetleyici Kurumların Gelirleri ,48 6, sayılı Yasa nın uygulanmasıyla elde edilen bir defalık ilave gelirlerin baz etkisinin en yoğun yaşandığı dönem 2001 Haziran ayıdır. Haziran ayından söz konusu Yasa kapsamında elde edilen gelirler ayıklanıp bakıldığında, toplam 15

21 Aylık Tahsilat Toplam Bütçe Gelirleri İçindeki Pay % gelirlerdeki artış % 16,5 seviyesinde çıkmaktadır sayılı Yasa kapsamındaki gelirlerden dolayı yaşanan düşmenin toplam gelirler üzerinde yaklaşık 10 puanlık bir baz etkisi söz konusu olmuştur. Grafik Sayılı Kanuna Bağlı Gelirlerin Miktarı ve Toplam Merkezi Yönetim Gelirleri İçindeki Payı (2011 Mayıs Haziran, Aylık Tahsilâtlar) , ,66 20, , ,54 5,92 6,81 1,23 4,72 0,92 4,32 0,82 3,95 1,61 2,93 10,0 5,0 0,53 0,0 Aylık % Genel bütçe toplam gelirleri tahsilâtı içinde vergi gelirleri tahsilâtının payı önceki iki yıl sonuçlarına göre düşerek % 82,9 oranında çıkmıştır. Özelleştirme nitelikli gelirlerin azalmasına rağmen vergi gelirleri tahsilâtındaki yavaşlamanın etkisiyle vergilerin payı toplam genel bütçe gelirleri içinde bir düşme eğilimine girmiştir. 16

22 Grafik Haziran Sonu Genel Bütçe Gelirleri Tahsilâtı İçinde Vergi ve Vergi Dışı Gelir Paylarındaki Gelişme (Kümülatif, %) ,1 13,8 16,0 20,1 17,5 24,0 82,9 86,2 84,0 79,9 82,5 76,0 Vergi Dışı Gelirler Vergi Gelirleri Vergi gelirlerinde önceki yıllara göre yapılan tahsilât içinde gelir üzerinden alınan vergilerin payının 6111 sayılı Yasa nın uygulaması ve gelir vergisi tevkifatındaki artıştan dolayı artması ile birlikte, iç talepteki düşmenin etkisiyle dolaylı vergilerdeki yavaşlama dolaysız vergilerin toplam vergi gelirleri tahsilâtı içindeki payının göreceli olarak yükselmesine yol açmıştır. 17

23 Grafik Haziran Sonu Genel Bütçe Vergi Gelirleri İçinde Dolaylı ve Dolaysız Vergi Paylarındaki Gelişme (Kümülatif, %) ,1 32,8 32,5 35,8 34,7 33,4 65,9 67,2 67,5 64,2 65,3 66,6 0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 70,0 80,0 Dolaylı Vergiler Dolaysız Vergiler Yılın ilk altı ayı sonunda, geçen yılın aynı dönemine göre en büyük katkı % 49,2 oranı ile gelir üzerinden alınan vergilerden gelmiştir. Bu ana kalemde ise belirleyici olan özellikle ücret üzerinden alınan kesintilerden kaynaklı gelir vergisi tevkifatı olmuştur. Bu çerçevede, gelir üzerinden tahsil edilen vergilerin toplam vergiler içindeki payı % 31,4 oranında gerçekleşmiştir. Bu katkıyı % 18,9 oranı ile geçmiş dönemlerden farklı olarak ÖTV tahsilâtları izlemiştir. Özellikle kolalı gazoz ve alkollü içecekleri ile tütün ve tütün mamulleri üzerinden alınan ÖTV gelirleri bu oranın artmasına yol açmıştır. Toplam vergi gelirlerinin % 30 u civarında olan yurt içi ve ithalde alınan KDV tahsilâtlarındaki artışın dönemsel olarak diğer kalemlerdeki artışa göre sınırlı kalması nedeniyle, bu vergi kalemlerinin toplam artışa katkısı % 4 civarında kalmıştır. Alkollü içkiler ile tütün mamulleri üzerinden yapılan vergi tahsilâtları bu durumda kamunun önemli gelir kaynağı haline gelmiştir. Diğer vergi kalemleri içinde yer alan banka ve sigorta muameleleri vergisinin dönemsel olarak katkısı % 7 ler düzeyine çıkmıştır. 18

24 Tablo Haziran Sonu Genel Bütçe Vergi Gelirleri Gerçekleşmesi ve Artış Oranına Katkısı (Kümülatif, 2011 Yılı ile Karşılaştırmalı) Ekonomide iç talep kaynaklı büyümedeki yavaşlama nedeniyle izleyen dönemde dolaylı vergilerdeki düşmenin hızlanması beklenmektedir. Bu çerçevede vergi gelirleri tahsilâtındaki gelişmeleri bazı dolaylı vergi kalemleri detayında ele alırsak: Haziran Sonu 2011 Haziran Sonu 2012 Artış Oranı (%) Artış Oranına Katkı (%) milyon TL Vergi Gelirleri ,89 100,00 Gelir, Kar ve Serm. Kaz. Üz. Elde Edilen Ver ,24 49,24 Gelir Vergisi Tevkifatı ,74 41,12 Kurumlar Geçici Vergisi ,83 26,86 Özel Tüketim Vergisi ,36 18,88 Petrol ve Doğalgaz Ür. İlişkin ÖTV ,27 0,49 Kolalı Gazoz, Alkollü İç. Ve Tüt Mam ,49 20,38 KDV Tahsilatı ,84 3,82 İthalde Alınan Katma Değer Vergisi ,30 0,83 Dahilde Alınan Katma Değer Vergisi ,67 2,99 Diğer Vergiler ,53 28,06 Damga Vergisi ,42 4,74 Harçlar ,04 4,75 Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi ,61 7,26 Toplam vergi tahsilatı içindeki payı dönem boyunca düşen ve Haziran sonu itibarı ile % 11,7 oranında olan dahilde alınan KDV tahsilatı, 2011 sonunda alınan tedbirlere rağmen talep daralması yanında petrol ve doğal gaz ürünleri üzerindeki ÖTV düşüşünün de etkisiyle reel olarak azalma eğilimi içinde olmuştur. İlk altı ay sonunda dahilde alınan KDV tahsilatındaki reel azalma % 6,6 seviyesine çıkmıştır. 19

25 Grafik Ocak-Haziran Dönemi Dahilde Alınan KDV Tahsilâtında Reel Artış (%) 27,74 19,05 21,42 15,93 6,63 0,47-1,13-5,36-6,61-8,44-8,70-10, İlk 3 Ay İlk 6 Ay Yılın ikinci çeyreğinde alınan tedbirlerinde etkisiyle (tedbirlerin ayrıntılı açıklaması için Mart 2012 Mali izleme Raporuna bakılabilir) ÖTV tahsilâtındaki düşüş hızı yavaşlamıştır. Alkollü içkiler ile tütün ve tütün mamulleri üzerinde tahsil edilen ÖTV tutarlarının artırılmasına yönelik tedbirler 2012 yılı içinde belirgin bir şekilde etkili olurken, petrol ve doğal gaz üzerinden alınan ÖTV tahsilâtının düşmesi üzerine yıl içinde bu başlık altında yer alan bazı kalemlere yönelik olarak ÖTV artışlarının fiyat artışlarıyla birlikte yapılmış olması gelir tahsilâtındaki düşmenin daha fazla olmasının önüne geçmiştir. 20

26 Grafik Ocak-Haziran Dönemi Özel Tüketim Vergisi Tahsilâtında Reel Artış (%) 22,05 22,54 9,58 9,23 0,53 1,10-3,11-5,37-3,22-7,94-7,67-14, İlk 3 Ay İlk 6 Ay Son dönemde gözlemlendiği şekilde ÖTV tahakkukundaki artış ÖTV tahsilâtının üzerinde gerçekleşmiştir. Bununla birlikte son çeyrekte tahakkuktaki reel artış yerini reel azalışa bırakmıştır. Grafik Ocak-Haziran Dönemi Özel Tüketim Vergisi Tahakkukunda Reel Artış (%) 18,99 22,39 13,24 11,16 2,73 0,18 2,28 2,33-0,86-5,88-8,20-6, İlk 3 Ay İlk 6 Ay Dayanıklı tüketim malları üzerinden alınan ÖTV tahakkuku reel olarak artarken tahsilâtı ise son çeyrekteki düşmeyle azalışa dönmüştür. 21

27 Grafik Ocak-Haziran Dönemi Dayanıklı Tüketim Malları Üzerinden Tahsil Edilen Özel Tüketim Vergisi Tahsilâtında Reel Artış (%) 97,7 106,0 8,2 10,9 19,4 30,64 5,41-0,5-12,1-0,56-37,1-39, İlk 3 Ay İlk 6 Ay Grafik Ocak-Haziran Dönemi Dayanıklı Tüketim Malları Üzerinden Tahsil Edilen Özel Tüketim Vergisi Tahakkukunda Reel Artış (%) 103,45 62,31 31,25 30,59 12,52 8,24 18,53 14,14-12,00-11,14-31,08-39, İlk 3 Ay İlk 6 Ay İthalde alınan KDV tahsilâtında reel düşme yılın ikinci yarısında ithalat düzeyindeki yavaşlama ile hızlanmıştır. İlk altı ay sonunda geçen yılki düzeyinin çok az üzerine çıkan ithalde KDV tahsilâtının toplam vergi tahsilâtı içindeki payı da bir puanın üzerinde düşerek % 17,7 ye gerilemiştir. 22

28 Grafik Ocak-Haziran Dönemi İthalde Alınan KDV Tahsilâtında Reel Artış (%) 43,83 30,47 28,95 32,90 13,29 14,96-0,77-5,09-4,14-7,87-29,26-35, İlk 3 Ay İlk 6 Ay Bu değerlendirmelerin ışığında özellikle tahakkuk rakamlarındaki reel artışa rağmen tahsilâtların reel olarak azalması dikkati çekmektedir. Dolayısı ile geçen yıl sonunda vergi gelirlerine ilişkin olarak alınan tedbirlere rağmen vergi gelirlerinde hedeflenen düzeyde bir artış sağlanamaması bu yönü ile de önemli bir gelişme olarak öne çıkmaktadır. Özellikle faiz dışı harcamalarda gözlemlenen artış ile birlikte düşünüldüğünde, gelirlerde yaşanan düşme mali denge açısından daha hassas bir hale gelmektedir. Dış ticaret hacminde dünyada büyüme oranlarında yaşanan yavaşlama ile birlikte yaşanan düşme, izleyen aylarda dış ticaret üzerinden alınan vergilerdeki düşmenin devam etmesine neden olacaktır. Özellikle ithalde alınan KDV deki düşüş bu dönemde mali etki açısından daha önemli hale gelecektir. 23

29 Ocak 08 Mart 08 Mayıs 08 Temmuz 08 Eylül 08 Kasım 08 Ocak 09 Mart 09 Mayıs 09 Temmuz 09 Eylül 09 Kasım 09 Ocak 10 Mart 10 Mayıs 10 Temmuz 10 Eylül 10 Kasım 10 Ocak 11 Mart 11 Mayıs 11 Temmuz 11 Eylül 11 Kasım 11 Ocak 12 Mart 12 Mayıs 12 Grafik 13 Ocak Mayıs 2012 Dönemi İthalde Alınan KDV Tahsilatı ve İthalat İlişkisi İthalat (milyon TL)- sol eksen İthalde Alınan KDV (milyon TL)-sağ eksen 2012 yılında sanayi üretim endeksi ile sanayi ciro endeksinin paralel bir şekilde yavaşlama eğilimi göstermesi ve tüketici güveni ile toplam iç talep düzeyinde gözlemlenen yavaşlama, dahilde alınan dolaylı vergi gelirlerinin tahsilatını doğrudan etkilemeye başlamıştır. Bu anlamda aylık bazda dahilde alınan KDV tahsilatı ile TÜİK tarafından yayınlanan sanayi ciro endeksi arasındaki ilişki için verilere 2006 Ocak-2012 Haziran tarihleri arasında bir aylık gecikme ve üçer aylık hareketli ortalama yöntemi ile bakıldığında, bu iki değişken arasındaki beraber hareket etme yönündeki korelasyonun yüksek çıktığı (R= 0,80) görülmektedir. Sanayi ciro endeksinde görülen yavaşlama beklendiği şekilde KDV tahsilâtında bir düşmeye yol açmaktadır. 24

30 Grafik Dönemi Dahilde Alınan KDV Tahsilatı ve Sanayi Ciro Endeksi İlişkisi Dahilde Alınan KDV (Sol Eksen) Sanayi Ciro Endeksi (Sağ Eksen) 3 Hareketli Ortalama başına (Dahilde Alınan KDV (Sol Eksen)) 3 Hareketli Ortalama başına (Sanayi Ciro Endeksi (Sağ Eksen)) 25

31 Sonuç olarak; Mart 2012 Mali İzleme Raporu nda aşağıda yer aldığı şekilde ifade ettiğimiz bütçe açığının artma riski gerçekleşmiştir. Vergi tahsilatımızın iki önemli unsurunu oluşturan ithalde alınan vergiler ile dahilde alınan dolaylı vergilerin ekonomideki daralma ile beraber azalması sözkonusudur. Burada önem arz eden husus, bu daralmanın beklendiği üzere reel büyümenin % 4 civarında gerçekleşeceği noktaya kadar mı devam edeceği yoksa dünyadaki gelişmelere paralel olarak bu büyümenin daha da altına mı inileceği hususudur. Bu sorunun net yanıtını bugünden vermek çok mümkün olmasa da, yılın ilk üç aylık vergi tahsilâtları bu konuda bir risk oluştuğu hususunda bazı sinyaller vermektedir. Bunun daha fazla daralan bir ekonomide harcama baskısı altında kalınması durumunda bütçe açığını beklendiğinden daha fazla arttırma potansiyeli bulunmaktadır. Bundan sonra bütçe açığını azaltmaya yönelik gelir ve harcama tedbirlerinin mali açıdan etkisi gelir artışları açısından sınırlı kalacaktır. Harcama kontrolünün nasıl yapılacağına ve/veya erkene alınması düşünülen erken seçim ortamında bu tür bir kontrolün yapılıp yapılamayacağına ve bu alanlardaki politik tercihlere de bağlı olarak, yılın geri kalan kısmında mali disiplin açısından çok fazla iyimser olmak için nedenler azalmaya başlamıştır. 26

32 IV. BÜTÇE FİNANSMANI ve BORÇ STOKUNDAKİ GELİŞMELER Tablo Ocak-Haziran Dönemi Hazine Nakit Dengesi milyon TL Ocak* Şubat* Mart* Nisan* Mayıs* Haziran* Toplam* GELİRLER ÖZELLEŞTİRME ve FON GELİRLERİ GİDERLER Faiz Dışı Giderler Faiz Ödemeleri FAİZ DIŞI DENGE NAKİT DENGESİ FİNANSMAN BORÇLANMA (NET) DIŞ BORÇLANMA NET Kullanım Ödeme İÇ BORÇLANMA NET Kulllanım Ödeme ÖZELLEŞTİRME GELİRİ TMSF'DEN AKTARIMLAR DEVİRLİ-GARANTİLİ BORÇ GERİ DÖNÜŞÜMLERİ BANKA KULLANIMI KUR FARKLARI BANKA KULLANIMI NET * Geçici Yılın ilk altı ayında Hazine nakit dengesi 9,3 milyar TL açık vermiştir. Açığın finansmanı ağırlıklı olarak net iç borçlanma ile karşılanmıştır. Ancak Haziran ayı içinde de önceki aylara oranla net dış borç kullanımı da yapıldığı da dikkati çekmektedir. Hazine nakit dengesi Temmuz ayı içinde daha büyük bir açık vermiştir. Bunun nedeni ise Temmuz ayının vergi tatiline denk gelmesidir. Bu ay ödenmesi gereken vergiler ertelenerek Ağustos ayı içinde ödenmektedir. Dolayısı ile bu durumun Ağustos içinde telafi edilmesi beklenmektedir. Nitekim yayına hazırlanırken ilan edilen Ağustos nakit dengesinin görünümü daha pozitif bir hal almıştır. 27

33 Tablo Haziran Sonu Karşılaştırmalı Genel Bütçe Dengesi ve Merkezi Yönetim Bütçe Dengesi (Kümülatif) Genel Bütçe Dengesi Merkezi Yönetim Bütçe Dengesi milyon TL Haziran Sonu milyon TL Haziran Sonu Bütçe Dengesi Bütçe Dengesi Emanetler Emanetler -593 Avanslar Avanslar Nakit Dengesi Nakit Dengesi Finansman Finansman Toplam Net Borçlanma Toplam Net Borçlanma Net Borç Verme (-) -386 Net Borç Verme (-) -389 Özelleştirme Geliri 0 Özelleştirme Geliri 0 Kasa ve Diğer Kalemler Değişimi (-) Giriş (+) Çıkış Merkezi yönetim nakit dengesi, genel bütçeli kuruluşlar dışındaki özel bütçeli kurumların (üniversiteler ve diğer özel bütçeli kurumlar ile düzenleyici ve denetleyici kurumlar) katkısı ile daha fazla açık vermiştir. Grafik 15 Merkezi Yönetim İç Borç Stoku Faiz Yapısı Kasa ve Diğer Kalemler Değişimi (-) Giriş (+) Çıkış ,2 51,7 47,8 48,3 53,6 52,8 51,9 52,0 52,3 46,4 47,2 48,1 48,0 47, Yıl Sonu 2012 Ocak 2012 Şubat 2012 Mart 2012 Nisan 2012 Mayıs 2012 Haziran Sabit Faizliler Değişken Faizliler İç borç stokunun faiz yapısı yıl sonuna oranla önemli bir eğilim göstermemektedir. 28

34 Grafik 16 İç Borçlanmanın Ortalama Vadesi ve Faiz Oranı (%) Yıl Sonu 2012 Ocak 2012 Şubat 2012 Mart 2012 Nisan 2012 Mayıs 2012 Haziran 7 İç Borçlanmanın Ortalama Vadesi (Ay) (sol eksen) İç Borç İhaleleri Ortalama Faiz Oranı % (sağ eksen) İç borçlanma ihalelerinde ortalama vadede yükseliş devam etmektedir. Buna karşılık iç borç ihaleleri ortalama faizinin % 9 seviyesinde gerçekleştiği dikkati çekmektedir. Grafik 17 Hazine İç Borç Çevrim Oranları (Nakit Bazda) İç borç stokunun program hedefinde çevrim oranı (İç borçlanma/iç borç servisi) % 83,5 olarak belirlenmiştir. Ocak-Haziran döneminde genel olarak aylık borçlanma ve ödemeler açısından bu oran, Ocak ve Haziran ayrı tutulursa hedefin altında gerçekleşmiş, toplamda ise hedefin bir miktar altında kalmıştır. Bir başka deyişle Hazine nakit borçlanması iç borç ödemelerinin % 80 ine yakın bir bölümünü karşılamıştır. 29

35 EKLER Ek Tablo Ocak-Haziran Dönemi Merkezi Yönetim Bütçe Ödenek ve Giderleri Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Toplam 2012 Bütçe (%) Gerçekleşme Harcamaların (%) Dağılımı bin TL Giderler ,1 100 Faiz Hariç Giderler ,4 84,5 I. Personel Giderleri ,6 25,9 Memur ,4 22,9 İşçi ,2 1,4 Diğer ,0 1,7 II. Sosyal Güvenlik Kurum. Devlet Primi ,3 4,3 Memur ,9 3,9 İşçi ,7 0,3 Diğer ,2 0,2 III. Mal ve Hizmet Alımları ,8 7,3 Savunma-Güvenlik ,9 2,2 M.S.B ,9 1,7 Jandarma Genel Komutanlığı ,2 0,3 Emniyet Genel Müdürlüğü ,7 0,3 Sağlık Harcamaları ,4 0,2 Yeşil Kart Uygulamasına İlişkin Sağlık Hizmetleri ,9 0,1 İlaç ,4 0,0 Tedavi ve Sağlık Malzemesi ,7 0,1 Devlet Boçları Genel Giderleri ,6 0,2 Diğer Mal ve Hizmet Giderleri ,4 4,6 IV. Cari Transferler ,2 39,5 Görev Zararları ,9 0,5 KİT Görev Zararları ,9 0,0 Mali Kurumlar ,6 0,4 Diğer Görev Zararları ,1 0,1 Hazine Yardımları ,9 22,0 Sosyal Güvenlik Kurumlarına Hazine Yardımları ,8 0,5 İşsizlik Sigortası Fonu ,4 0,4 Sandıklara 5 Puan Prim Desteği ,6 0,0 Mahalli İdareler ,8 0,7 Belediyelere Yardım ,1 0,0 Diğer (İl özel İd. ve köyler) ,5 0,6 Diğer Hazine Yardımları ,9 0,5 DFİF ,7 0,2 Diğer ,2 0,3 Kar Amacı Gütmeyen Kuruluşlara Yapılan Transferler ,6 0,3 Hane Halkına Yapılan Transferler ,8 0,8 Burslar ve Harçlıklar ,3 0,5 Eğitim Amaçlı Diğer Tarnsferler ,1 0,1 Sağlık Amaçlı Transfer ,4 0,0 Yiyecek Amaçlı Transfer ,7 0,1 Barınma Amaçlı Transfer ,6 0,0 Tarımsal Destekleme Ödemeleri ,1 3,7 Doğrudan Gelir Desteği ,0 1,2 Ürün Destekleme Ödemeleri ,1 1,3 Hayvancılık Destekleme Ödemeleri ,3 1,0 Diğer ,8 0,2 Hane Halkına Yapılan Diğer Transferler ,1 1,1 Sosyal Amaçlı Transferler ,7 0,8 Yurtdışına Yapılan Transferler ,8 0,4 Gelirden Ayrılan Paylar ,3 9,9 V. Sermaye Giderleri ,9 4,3 VI. Sermaye Transferleri ,0 0,7 VII. Borç Verme ,1 2,5 Yurtiçi Borç Verme ,3 2,3 KİT ,7 1,5 Risk Hesabı ,0 0,0 Diğer ,4 0,8 Yurtdışı Borç Verme ,3 0,2 Kıbrıs ,3 0,2 VIII. Yedek Ödenekler ,0 0,0 Faiz Giderleri ,3 15,5 I. İç Borç Faizi ,6 12,9 II. Dış Borç Faizi ,0 2,4 III. İskonto ve Kısa Vadeli İşlemlere Ait Faiz ,1 0,3 30