İBRAHİM KÛRÂNÎ NİN UCÂLE FÎ İ RÂBI LÂ İLÂHE İLLALLAH ADLI ESERİ (*)

Transkript

1 EKEV AKADEMİ DERGİSİ Yıl: 19 Sayı: 62 (Bahar 2015) 717 İBRAHİM KÛRÂNÎ NİN UCÂLE FÎ İ RÂBI LÂ İLÂHE İLLALLAH ADLI ESERİ (*) Ahmet GEMİ (**) İbrahim Kûrânî kelime-i tevhîdin i rabıyla ilgili eser veren ilk İslâm âlimlerindendir. Bu konuda üç eser kaleme almıştır. Eserlerinde kelime-i tevhîdin i rab vecihlerini detaylı bir şekilde ele alan Kûrânî, tahkîkini yaptığımız Ucâle fî i râbı lâ ilâhe illallâh adlı eserinde de kelime-i tevhîdin i râb vecihlerinden - bedel, mübtedâ-i muahhar-haber-i mukaddem ve sıfat gibi-birkaçına değinmektedir. Öz Anahtar Kelimeler: İbrahim Kûrânî, i râbı lâ ilâhe illallâh, Kelime-i Tevhîd, i râb. İbrahim Kûrânî s Work Entitled Ucâle fî i râbı lâ ilâhe illallâh Abstract İbrahim Kûrânî is one of the Islamic scholars who have works related to the kalimat at-tawheed he has got three works. Kûrânî who worked through the kalimat at-tawheed in his works mentioned some words such as worth, fore and previous belong to kalimat at-tawheed in his book Ucâle fî i râbı lâ ilâhe illallâh. Keywords: İbrahim Kûrânî, i râbı lâ ilâhe illallâh, Kalimat at-tawheed, i râb. *) Bu makale bir tahkikli metin neşridir. **) Yrd. Doç. Dr., Mardin Artuklu Üniversitesi Arap Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı (e-posta: ahmetgemi@mynet.com).

2 718 / Yrd. Doç. Dr. Ahmet GEMİ EKEV AKADEMİ DERGİSİ Giriş İbrahim Kûrânî, kelime-i tevhîdin i râbıyla ilgili yazdığı eserlerini Celâluddîn Devvânî nin Risâle fî i râbı lâ ilâhe illâllah 1 adlı eserinden etkilenerek kaleme almıştır. Kûrânî nin aşağıda verdiğimiz Ucâle fî i râbı lâ ilâhe illallah adlı eserinin yanı sıra kelime-i tevhîdin i râbıyla ilgili olarak kaleme aldığı diğer iki eseri de şunlardır: İnbâhu lenbâh alâ tahkîkî i râbı lâ ilâhe illallah 2 ve Ref u l-iştibâh an kavâ idi i râbı lâ ilâhe illallah İbrahim Kûrânî ve Ucâle fî i râbı lâ ilâhe illallah Adlı Eseri: İbrahim Kûrânî, 1025/1616 yılında Şehrezûr a bağlı Şehran da doğdu. 4 Kaynaklarda ismi: Ebû l- İrfân Burhanuddîn İbrahim b. Hasan b. Şihabuddîn el- Kûrânî, 5 eş-şehrânî, eş-şehrezûrî, 6 el-kürdî, es-suhrânî, eş-şafi î, en-nakşibendî, el- Medenî olarak geçmektedir. 7 İbrahim Kûrânî, yüzün üzerinde eser te lif etmiştir. 8 Bu eserler tefsir, hadis, fıkıh, tasavvuf ve dil ilimleri hakkındadır. Eserlerinin büyük çoğunluğu ülkemiz yazma eser kütüphanelerinde muhafaza edilmektedir. Daha çok hadis ve kelâm alanında şöhret bulan Kûrânî in diğer alanlarda kaleme aldığı birçok eseri bulunmaktadır. 1) Medine Melik Abdülaziz Kütüphanesi, Arif Hikmet Bölümü, no: 415/14; Atıf Efendi Yazma Eser Kütüphanesi, no: 2441; Ayrıca ed-devvânî hakkında daha geniş bilgi için bkz: ez-ziriklî, el-a lâm, VI/32; Kehhâle, Mu cemu l-muellifîn, III/126; eş-şevkânî, el-bedru t-tâli, II/130; Sehâvî, ed- Dav ul-lâmi, VII/133; Anay, Harun, Devvânî, DİA, IX/257; Eroğlu, Muammer, Devvânî, İA. MEB. III/ ; Ann K. S. Lambton. al-dawânî, Encyclopedie de l İslam, II/ ; Gemi, Ahmet, Ebû Abdillah Celâluddîn Muhammed b. Es ad b. Muhammed ed-devvânî ve Risâle fî i râbı lâ ilâhe illallâh Adlı Eseri, Ekev Akademi Dergisi, sayı 58, ss ) Gemi, Ahmet, İbrahim Kûrânî nin İnbâhu l-enbâh alâ tahkîki i râbi lâ ilâhe illallah Adlı Eserinin Tahkîki, Basılmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum ) Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, H. Hüsnü Paşa Böl. No: 600/1. 4) Müstakimzâde Süleyman Efendi, Mecelletu n-nisâb fi n-niseb ve l-kunâ ve l-elkâb, Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, Hâlet Efendi, no: 628. v. 280a. 5) Arap ve Batı kaynaklarında müellifin nisbesi Gürânî ya da Gorânî olarak değil de el-kûrânî veya Kûrânî şeklinde geçmektedir. Biz de çalışmamızda söz konusu nisbeyi Kûrânî olarak kullanmayı tercih ettik. Söz konusu kelimenin aslı گۉراني Gôrânî şeklindedir. Ancak Arap alfabesinde g harfi olmadığından Arap kaynaklarına الكوراني şeklinde aktarılmıştır. Arap kaynaklarından yararlanan batılı bilim adamları da söz konusu kelimeyi Kûrânî veya el- Kûrânî olarak almışlardır. (Gemi, Ahmet, age. s. 9) 6) el-hâmevî, Yâkût, Mu cemu l-buldân I-V, Dâru s-sâdir, Beyrût trz., III, ; V. Minorsky Şehrezur, İA, MEB Yay., İstanbul 1979, XI, ) Ziriklî, Hayreddin, el-a lâm I-XI, Dâru l- ilm, Beyrût 2002, I, 35; Kehhâle, Umer Rıza, Mu cemu l- Muellifîn ve Terâcimu l-musannifîn I-XV, Dâru İhyâi Turâsi l-arabiyye, Beyrût 1957, I, 21; Yılmaz, Ömer, İbrahim Kûrânî: Hayatı, Eserleri ve Tasavvufî Anlayışı, İnsan Yay. İstanbul 2005, s ) Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Muellifleri, I/226.

3 İBRAHİM KÛRÂNÎ NİN UCÂLE FÎ İ RÂBI LÂ İLÂHE İLLALLAH ADLI ESERİ 719 İbrahim Kûrânî, Muhyiddîn Arabî 9 nin savunucularındandır. O nun vahdet ül-vucûd, Firavun un imanı ve Garânîk 10 hadisesi ile ilgili görüşlerini desteklemiştir. 11 Günümüzde dahi Endonezya, Cava ve muhitinde adından sitayişle bahsedilen İbrahim Kûrânî, bu ününe Medine de Mescîd-i Nebevî de verdiği dersler ve bu derslerin akâbinde icra ettiği tarikat hatmelerinin sayesinde ulaşmıştır. Hac vesileyle uzak diyarlardan gelen hacılar bir tarikat şeyhi ve âlim olan İbrahim Kûrânî den dersler alarak ülkelerine dönmüşlerdir. Geri dönen bu öğrenciler aldıkları tarikat terbiyesini ülkelerinde yaymak için çaba sarf etmişlerdir. Bu öğrencilerden biri ve belki de en önemlisi Yûsuf Makassarî dir. 12 Makassarî yaklaşık yirmi yıl Medine de kalarak Kûrânî den ders almış ve daha sonra hocasından aldığı tarikat terbiyesini ülkesine taşımıştır. Bunun gibi Endonezya, Açe ve civarında İslam ın yayılmasında etkisi olan bir diğer tarikat şeyhi de Abdurrâuf es-sinkilî dir 13. Kûrânî ile ilmi bağlantısı olan es-sinkilî bu bağlantısını 30 yıl kadar sürdürmüştür. es-sinikilî, Kûrânî nin mektuplarını ve bazı eserlerini Malay diline çevirmiş ve bunun neticesinde İslâm dini takım adalarında yayılma imkânı elde etmiştir. 14 İbrahim Kûrânî nin morfoloji ve sentaks alanlarında da çok maharetli olduğunu söylemeye gerek yoktur. Zikredilen alanlarda da yetkin bir şahsiyet olduğu dil alanında yazdığı eserlerinde bariz bir şekilde görülmektedir. Buna Cürcânî nin Avâmili üzerine yazmış olduğu Şerhu l- avâmili l-mie li-cürcânî Abdilkâhr 15 eseri ile gramer alanında yazmış olduğu Tekmiletu t-ta rîf 16 adlı eserini örnek olarak verebiliriz. 2. Yazmanın Kûrânî ye Nisbeti ve Özellikleri Eser kaynaklarda her ne kadar Ucâle zevi l-intibâh bi tahkîki i râbı lâ ilâhe illallah olarak geçmişse de müellif eseri Ucâle fî i râbı lâ ilâhe illallah olarak adlandırmıştır. Yazmanın Kûrânî ye ait olduğunu belirten eserler şunlardır: Bağdatlı İsmail Paşa, Hediyyetü l- arifîn, I/35; Bağdatlı İsmail Paşa, Îdâh ü-meknûn, II/92; Brockelmann, Suppl, II/521; İlyâs b. İbrahim el-kûrânî, İcâzetnâme, Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Esad Efendi Böl, No: 3626; Ayrıca yazmanın Kûrânî ye ait olduğunu 9) Daha geniş bilgi için bkz. Kılıç, M. Erol, Muhyiddin İbnü l-arabî, DİA, İstanbul 1999, 20/ ) Hizmetli, Sabri, Garânîk Meselesi Üzerine, İslâmî Araştırmalar, Nisan 1989, cilt 3, sayı 2, s ) Kûrânî, İbrahim, Meşraul-Vurûd ilâ Matlai l-cûd, Süleymaniye Kütüphanesi (Reşid Efendi), No: 443/2.; Kâdirî, Muhammed Tayyib, Neşru l- Mesâni li Ehli Karni l-hâdî Aşere ves-sânî, (tah. M. Haci A. Tevfik), Daru l-garbi l-islâmî, Beyrut 1996, X/ ) Yılmaz, s. 134 vd.; Feener, R. Michael, Shaykh Yusuf and the Appreciation of Muslim Saints in Modern Indonesia Journal for Islamic Studies 18-19, 1999, s ; Bruinessen, Martin Van, The Impact of Kurdish Ulemâ on Indonesian Islam, les Annales de l autre İslam (INALCO, Paris) 5, ) el- Ayyâşî, I/30-32; Kehhâle, VI/112; Cebertî, I/115; Yılmaz, Hasan Kamil, Ayyâşî, DİA, IV/297; Mohammed ben Cheneb, Ayyâşî, İA, II/79-80; Yılmaz, s ) Knysh, Alexander, Tasavvuf Tarihi, terc: İhsan Durdu, İzmir 2011, s ) Melik Abdülaziz Ktp., Arif Hikmet Böl., no: ) Süleymaniye Yazma Eser Ktp., Bağdatlı Vehbi Böl., no: 2104.

4 720 / Yrd. Doç. Dr. Ahmet GEMİ EKEV AKADEMİ DERGİSİ belirten şu kütüphaneler bulunmaktadır: Medine Melik Abdülaziz Kütüphanesi, Arif Hikmet Böl., No: 317; Müellefât eş-şeyh İbrahim el-kûrânî, Riyâd Üniversitesi, No: 3881; Riyâd Melik Faysal İslâmi Araştırmalar Merkezi, Nahiv Böl, No: ; Bağdat Vakıflar Kütüphanesi, Nahiv Böl., No: 6684/7; Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Reşîd Efendi Böl., No: 007/4; Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Kâsidecizâde Böl., No: 734; Haydarâbâd el-âsifiye Kütüphanesi, Nahiv Böl, No: 1/374 (168); ABD Brinston Kütüphanesi, Nahiv Böl, No: 5409; Princeton Üniversitesi, Y 5656/Y Eserin ülkemiz kütüphanelerinde bulunan iki nüshasına ulaşabildik. Her biri 5 varaktan oluşan eser hicri 26 Rebiulevvel 1070 yılında yazılmıştır. Bu nüshaların her ikisi de müellif nüshası değildir, müellif nüshasının var olup olmadığı hususunda herhangi bir bilgi elimizde mevcut değildir. A ve B nüshası olarak nitelendirdiğimiz eserin A nüshası 5 varak ve satır sayısı 23 tür, ayrıca gayet açık bir şekilde kaleme alınmıştır. Eserin B nüshası ise 5 varak 19 satırdan ibarettir. Her iki yazma da muhteva yönünden aynı olup farklılıklar görülmemiştir. El yazması sanatsal bir değer taşımamaktadır. A nüshası nesih, B nüshası ta lik yazısıyla kaleme alınmıştır. Paragraf başı olarak nitelendirilebilen yerler kırmızı kalemle yazılmıştır. Her iki nüsha da besmele ile başlanmış ve hamdele ile bitirilmiştir. Nüshaların sonunda istinsah yerleri ve tarihleri yazılmıştır. A nüshasında kâğıtlar yıpranmamış olup B nüshasında kısmen yıpranma görülmüştür. Metinde فإن قلت- قلت şeklinde karşılıklı soru-cevaplarla yakın diyalog tarzı benimsenmiştir. Bilimsel bir dilin hâkim olduğu metinde uzun cümleler kullanılmıştır. Müellif muhatabın aklında oluşabilecek mukadder sorulara mukni cevaplar vermiştir. 3. Yazmanın Aynı Konudaki Eserlerle Şekil-Muhtevâca Mukâyesesi ve Tahlili İbrahim Kûrânî nin i râbi lâ ilâhe illallah konusunda yazmış olduğu 3 eseri elimizde mevcuttur. Bunlardan yukarıda zikrettiğimiz İnbâhu l-enbâh alâ tahkîkî i râbı lâ ilâhe illallah Ref u l-iştibâh an kavâ idi i râbı lâ ilâhe illallah adlı eserin genişletilmiş şeklidir. Her ikisi de aynı konuları sistematik bir şekilde ele almaktadır. Üzerinde çalıştığımız Ucâle fî i râbı lâ ilâhe illallah adlı eser ise Kûrânî nin kendi ifadesiyle ilim tahsil eden talebeler için acelece kaleme alınmış bir eseridir. Bu eser yukarıda zikrettiğimiz iki eserin bir özeti ve nüvesi hükmündedir. Söz konusu eserlerden ayrılan yönü eserin kelâmî tartışmaları fazla uzatmadan- doğrudan kelime-i tevhidin sözdizimsel yönüne değinmesidir. Kûrânî, Arap diline hâkimiyetini bütün eserlerinde ortaya koymuştur. Kısaca Ucâle olarak da nitelendirilen bu eser diğer eserleriyle mukayese edildiğinde yöntem ve tarz olarak aynı olduğu görülmektedir. Kûrânî, kelime-i tevhidin faziletiyle ilgili bilgi verdikten sonra kelime-i tevhidin i râbına geçmiş ve satır aralarında lafzatullahın etimolojik yapısı hakkında bilgi vermiştir. Daha önce de belirttiğimiz gibi İbrahim Kûrânî, lâ ilâhe illallah ın i râbıyla ilgili çalışmalarını Celâluddîn ed-devvânî den etkilenerek kaleme almıştır. Peki, lâ ilâhe illallah ın i râbı niçin bu kadar önemlidir ve i râb ne demektir?

5 İBRAHİM KÛRÂNÎ NİN UCÂLE FÎ İ RÂBI LÂ İLÂHE İLLALLAH ADLI ESERİ 721 Sözlükte bir şeyin aslını ve hakikatini ortaya çıkarmak, açıklamak anlamına gelen i râb kelimesi terim olarak Arap dilinin söz dizimini (nahiv / sentaks) incelemek demektir. 17 Hz. Peygamber (a.s) in, -gayesi günümüzde anladığımız dilbilgisi çalışmaları olmamakla birlikte- Kur anı i râb etmenin fazileti ve sevabı hususundaki hadisleri ile Kur an ı i rab ediniz, onun garîb lafızlarını araştırınız 18 mealindeki tavsiyesi İslâm âlimlerini Kur an ın i râbına yönlendirmiştir. Bunun üzerine Kur an en ince detaylarına varana kadar İslâm âlimleri tarafından i rab edilmiş ve bilinmeyen kelimelerin hakikatleri ortaya konulmuştur. Her ne kadar Müslümanlar lâ ilâhe illallah hususunda icmâ etmişlerse de söz konusu cümlenin i râbında ihtilafa düşmüşlerdir. Hal böyle olunca bu konuyla ilgili birçok çalışma yapılmıştır. On iki harften meydana gelen lâ ilâhe illallah ın söz dizimi hakkındaki çalışmaların çok olmasının bir sebebi varsa o da bu cümledeki istisnâ edatı olan illâ إل dır. Bu konuda kaleme alınmış müstakil eserlerden başka, özellikle lâ ilâhe illallah, lâ ilâhe illa ente veya lâ ilâhe illa hû pasajlarının geçtiği ayetlerin tefsirlerinde kelime-i tevhidin i râbıyla ilgili yorumlara rastlamak mümkündür. Eser muhteva yönünden aynı konuda kaleme alınmış diğer eserlerle aynı olmakla birlikte daha özet bir durum arz etmektedir. Giriş kısmında buluğ çağına gelmiş çocuklara kelime-i tevhidin öğretilmesiyle ilgili İmam Gazzâlî 19 nin içtihadı ile Hz. Peygamber (as) in Yemen e gönderirken Mu az (ra) a yapmış olduğu tavsiye görülmektedir. Buna göre Mu az (ra) Yemen e gittiğinde yapacağı ilk iş insanları Allah ı birleme anlamına gelen lâ ilâhe illallah a davet etmek olacaktır. Zira mükellefin bilmek zorunda olduğu vaciplerin ilki Allah ı tanımak ve birlemektir. Bu kısa mukaddimeden sonra müellif lâ ilâhe illallah taki istisnâ edatına ve bu edatın sebep olduğu gramatikal değişimlere ve bununla birlikle هللا lafzının etimolojik yapısına değinmektedir. Her ne kadar bu cümlenin i râbı kısaca: ال cinsini nefyeden edat, إله cinsini nefyeden ال edatının ismi, إالا istisnâ edatı ve ال lafza-i celâli edatının haberi olarak biliniyorsa da söz konusu cümlenin âlimlerce tespit edilen هللا başka bir dizi i râbının olduğu bilinmektedir. Eserde bu söz diziminde bulunan mübtedâ, haber, bedel vs. gibi i râb vecihleri ele alınmıştır. Müellif, bu çalışmasıyla daha önce bu konuda yazılmış eserlere katkıda bulunmuştur. Zira yazılan her eser fark edilen bir boşluğun doldurulması için yazılır. Müellif, kelime-i tevhidin irabiyla ilgili daha önce iki eser kaleme aldığı halde ve seleflerinden Celâluddîn ed-devvânî nîn de bu konudaki eserini bildiği halde böyle bir eseri kaleme almayı uygun görmüştür. 17) Birışık, Abdülhamit, İ râbü l-kur ân md. DİA, XXII/ ; Ayrıca i râb hakkında geniş bilgi için bkz: Şimşek, Mehmet Ali, Arap Dilinde Çok Anlamlılık ve Karine İlişkisi, (Basılmamış Doktora Tezi), Selçuk Üniversitesi, Konya 2000.; Şimşek, Arap Dilinde İ râbın Yeri, Anlatım ve Anlamadaki Rolü, Nüsha Dergisi, yıl VI, sayı 22, ss ) Hâkim en-nîsâbûrî, el-müstedrek, II/ ) Arapça kısmın dipnotuna bkz.

6 722 / Yrd. Doç. Dr. Ahmet GEMİ EKEV AKADEMİ DERGİSİ ب س م اهلل الر ح م ن الر ح يم ا ل م د ل ل و ال غ ن ا ل م يد م ال ك ال م ل ك ال م ب د ئ ال م ع يد و أ ش ه د أ ن ال إ ل و إ ال اهلل ر ف يع الد ر ج ات ذ و ال ع ر ش ال م ج يد ا ل و ل ا ل خ ر الظ اى ر ال ب اط ن ال غ ف ور الش ه يد و أ ش ه د أ ن س ي د ن ا م م د ا ع ب د ه و ر س ول و ال ف ات ح ا ل امت س ي د ال م ر س ل ني ب ك ل م ة الت و ح يد ص ل ى اهلل ع ل ي و و ع ل ي ه م و على آ ل م و ص ح ب ه م أ ج ع ني و س ل م ت س ل يم ا ع د د خ ل ق اهلل ب د و ام اهلل ال ف ع ال مل ا ي ري د. و ب ع د ف ه ذ ه :"ع ج ال ة ف ي إ ع ر اب ل إ له إ ل اهلل " ع ج ل ت ل ط ال ب م ن ت خ ب ة م ن أ ص ل ه ا ال ذ ي اس ت و ع ب ن ا ف يو و ج وه إ ع ر اب "ال إ ل و إ ال اهلل " و م ا ي ت ع ل ق ب ت ل ك ال و ج وه م ن الن ق ض و ا ل ب ر ام ف ت ق يق ال م ق ام و ت و ض يح ال م ر ام و ب س ط ن ا ال ك ال م ف يه ا ب س طا و اف يا م يطا ب أ ط ر اف ال ك ال م ش اف يا ب إ ذ ن اهلل ال م ل ك ال ع ال م. ب ا ل و ل و ا لخ ر ف و اهلل ال م س ؤ ل أ ن ي ن ف ع ال ب اط ن و الظ اى ر آمني! ف ن ق ول : اع ل م أ و ال أ ن "ال إ ل و إال اهلل" أ ج ع ا ل ن ب ياء ع ل ى الد ع و ة إ ل ي ها. 20 قال ا ل مام ح ج ة ا ل س الم أبو حام د ال غ ز ال ي - رمحو اهلل ف ك تاب م ن ال ع اق ل ا ل ح ياء : "و ال ذ ي ي ن ب غ ي أ ن ي ق ط ع ال م ح ص ل و ال ي س ت يب ف ي و أ ن و إ ذ ا ب ل غ الر ج ل 20 - ىو ممد بن ممد بن ممد الغزال الطوسي أبو حامد حجة ا لسالم فيلسوف متصوف مولده ووفاتو ف الطابران )قصبة طوس خبراسان( لو حنو مائيت مصنف مات سنة: /. راجع: ا لعالم للزركلي /.

7 İBRAHİM KÛRÂNÎ NİN UCÂLE FÎ İ RÂBI LÂ İLÂHE İLLALLAH ADLI ESERİ 723 با ال ح ت ال م و الس ن ض ح و ة ن ا ر م ث ال ف أ و ل واج ب ع ل ي و ت ع ليم ك ل م يت الش ها د ة و ف ه م 21 م ع نا ه ا و ى و ق و ل :"ال إ ل و إ ال اهلل م م د ر س ول اهلل " ان ت ه ى ال غ ر ض م ن و. و أ س ن د ال ب خار ي ع ن ب ن ع ب اس رضي اهلل عنهما : أ ن الن ب - صلى اهلل عليو وسلم ل م ا ب ع ث م ع اذ ا إىل ال ي م ن ق ال ل و :»إ ن ك ت ق د م ع ل ى ق و م م ن أ ى ل ا لك ت اب ف ل ي ك ن أ و ل ما ت د ع وى م إىل أ ن ي و ح د وا اهلل ف إ ذ ا ع ر ف وا ذ لك ف أ خ ب ى م أ ن اهلل ق د ف ر ض 22 ع ل ي ه م خ س ص ل و ات» ا لديث. قال اب ن ح ج ر ف ف ت ح ال ب ار ي: "ا ل ك ث ر ر و و ه ب ل ف ظ :»ف اد ع ه م إىل ش ه اد ة أ ن ال إ ل و إ ال اهلل و أ ن م م د ا ر س ول اهلل ف إ ن ى م أ ط اع وا ل ك ب ذ ل ك«و م ن ه م م ن ر و اه ب ل ف ظ :»ف اد ع ه م إ ىل أ ن ي و ح د وا اهلل ف إ ذ ا ع ر ف وا اهلل «و م ن ه م م ن ر و اه ب ل ف ظ :»ف اد ع ه م إ ىل ع با د ة اهلل ف إ ذ ا ع ر ف وا اهلل «. و و ج و ا ل م ع ب ي ن ه ا أ ن ال م ر اد ب ال ع ب اد ة الت و ح يد و ال م ر اد ب الت و ح يد ا ل ق ر ار ب الش ه اد ت ني و ا ل ش ار ة ب ق و ل و :»ذ ل ك» إ ىل الت و ح يد و ق و ل و :»ف إ ذ ا ع ر ف وا اهلل «أ ي : ع ر ف وا ت و ح يد اهلل و ال م ر اد ب ال م ع ر ف ة ا ل ق ر ار و الط و اع ي ة ف ب ذ ل ك ي م ع ب ني ى ذ ه 23 ا ل ل ف اظ ال م خ ت ل ف ة ف ال ق ص ة ال و اح د ة و ب اهلل الت و ف يق " انتهى. أ ق ول : ا لنيط ق ب»ال إ ل و إ ال اهلل «م ع الت ص د يق ب ض م ون ها ي ت ض م ن الت ص د يق ب و ج ود اهلل ت عا ىل و ات صاف و ب م يع ص ف ات و ال ك م ال ي ة الثيب وت ي ة ]و[الس ل ب ي ة ب س ب الط اق ة ال م ت ف او ت م ر ات ب ها ف ال م ؤ م ن ني و ال ع ل م اء م ن أ ى ل الن ظ ر و ال ع ار ف ني و ال م ح ق ق ني ف ق و ل 21 - راجع: إحياء علوم الدين / راجع: فتح الباري ۲/ راجع: فتح الباري /.

8 724 / Yrd. Doç. Dr. Ahmet GEMİ EKEV AKADEMİ DERGİSİ 24 ا ل ك ث ري ن و م ن ه م الش ي خ ا ل ش ع ر ي رمحو اهلل تعاىل - :"إ ن أ و ل واج ب م ع ر ف ة اهلل ت عا ىل " م و اف ق مل ا د ل ع ل ي و ا ل د يث الص ح يح ف إ ن»ال إ ل و إ ال اهلل «ت د يل ب ن ط وق ه ا ع ل ى ق ص ر ا ل ل وى ي ة ع ل ى اهلل ت ع اىل و ت و ح يد ا ل ل وى ي ة ي س ت ل ز م ت و ح يد ا ل ف ع ال م ع إ ث بات ا لك س ب ل ل ع ب د ب ا ل ذ ن و ى و ي س ت ل زم ت و ح يد ال ق د ر ة الذات ي ة ل ل و ت عا ىل أ ي : ق ص ر ا لق اد ر ي ة ب الذ ا ت ع ل ى اهلل ت ع اىل و أ م ا ال ع ب د ف ال ق و ة ل و إ ال ب اهلل ك ما ق ال اهلل ت ع اىل : م ا ش اء اهلل ال ق و ة 25 إ ال ب اهلل و ى و ي س ت ل ز م ات صاف ا ل ق ب و ج وب ال و ج ود و ج يع ص ف ات ا لك م ال و ت ن ز يه و ع ن ج يع م ا ي ن ا ف ا لك م ال. و ب ي ان ذ ل ك م ف ص ال م ق ام غ ي ر ى ذ ا ال م ق ام و ال م ج ال و ى ذ ا م ت ض م ن ل م يع م س ائ ل م ع ر ف ة اهلل ت ع اىل إ ج اال ف ل ه ذ ا ق ال ص ل ى اهلل ع ل ي و و س ل م :»أ م ر ت 26 أ ن أ ق ات ل الن اس ح ت ي ق ول وا ال إ ل و إ ال اهلل ف إ ذ ا ق ال وى ا...«ا لديث أ ي: ح ت ي ق ول وى ا ع ن ق و ل و أ م ر ي ال م ت ض م ن ل لت ص د يق ب " م م د ر س ول اهلل " ف ه و م ن م ع ن ق و ل و ف ح د ي ث اب ن ع م ر رضي اهلل عنهما - :»أ م ر ت أ ن أ ق ات ل الن اس ح ت ي ش ه د وا أ ن ال إ ل و إ ال اهلل 27 و أ ن م م د ا ر س ول اهلل «ا لديث. و ل م ا ك ان ا ل م ر م ن ع ظ م ش أ ن»ال إ ل و إ ال اهلل «و ج ال ل ة ق د ر ى ا ك م ا أ ش ري إ ل ي و ف ي ن ب غ ي اال ع ت ن اء ب ا ك ل اال ع ت ن اء و م ن ذ ل ك م ع ر ف ة إع ر ا ب ا ل ى ل و ف ن ق ول ع ل ى و ج و ا ل ي ا ز ال م ن ت خ ب م ن ال ب س ط ال و ا ف : 24 - ىو عبد اهلل بن قيس بن سليم بن حضار ابن حرب أبو موسى ا لشعري من ب ن ا لشعر من قحطان صحايب. مات سنة: /. راجع: ا لعالم للزركلي / اقتباس من سورة الكهف ا لية: راجع: فتح الباري /۷ 27 - راجع: فتح الباري ۳ ۱/۳.

9 İBRAHİM KÛRÂNÎ NİN UCÂLE FÎ İ RÂBI LÂ İLÂHE İLLALLAH ADLI ESERİ 725»ال إ ل و إ ال اهلل «ا ل ص ل ف يو اهلل إ ل و ف ل م ا أ ر يد ق ص ر ا ل ب ع ل ى ال م ب ت د إ و ى و م ن ق ص ر الص ف ة ع ل ى ال م و ص وف ق د م ا ل ب ر ف اق ت ر ن ب "ال " و أ خ ر ال م ب ت د أ ف اق ت ن ب "إ ال " ل ن ال م ق ص ور ع ل ي و ى و ال ذ ي ي ل ي "إ ال " و ال م ق ص ور ى و ال و اق ع ف س ي اق الن ف ي و م ن ال ق و اع د أ ن ال م ب ت د أ إ ذ ا اق ت ن ب "إ ال " و ج ب ت ق د مي ا ل ب ف ق ب ل اع ت ب ار الن س خ ال ب د و أ ن ي ت ح و ل م ب ت د أ م ن أ ح د ق س م ي و ل ن "ال " الن اف ي ة ل ل ج ن س م ن ن و اس خ ال م ب ت د إ و ا ل ب و ال ي ن س خ ال س ي ت ه ا إ ال م ا ك ان م ب ت د أ و ح ين ئ ذ ف إ م ا أ ن ي ت ح و ل م ب ت د أ م ن ق س م و ا ل و ل أ ي : اال س م ال م ج ر د ع ن ال ع و ام ل الل ف ظ ي ة ال م خ ب ع ن و أ و م ن ق س م و الث ا ن أ ي : ال و ص ف ال م ع ت م د ع ل ى ن ف ي أ و اس ت ف ه ام الر اف ع ال م ك ت ف ى ب و ع ن ا ل ب ف إ ن ك ان ا ل و ل ف ي ق د ر ل و خ ب ر ع ام ث ي ع ت ب ر الن س خ ف ي ص ري "إلو " ا س م ال و ا ل ب ر ال ع ايم ال م ق د ر خ ب ر ى ا»و اهلل» م ر ف وع ع ل ى أ ن و ب د ل م ن اس م "ال " مح ال ع ل ى م ل و ال ب ع يد ال ذ ي ى و الر ف ع ب اال ب ت داء ا ل اص ل ب الت ح يول إ ل ي و ب ع د الت ق د مي و ق بل اع ت ب ار الن س خ و الت ق د ير : ال إ ل و م و ج ود أ و م ن ال و ج ود إ ال اهلل و ى ذ ا ى و الت ق د ير ال م ش ه ور. ف إ ن ق ل ت : الر ف ع ع ل ى ال م ح ل ي ل زم م ن ا ع ت ب ار اال ب ت د اء و ق د ز ال ب د خ ول الن اس خ. ق ل ت : "اهلل" ب د ل م ن "إلو" ال م ر ف وع ب اال ب ت د اء ال و اح د ب الن و ع ال ق اب ل ل ن ي ن س خ و أ ن ال ي ن س خ ال و اج ب ت يقق و ق ب ل اع ت ب ار الن س خ ل م ا ع ر ف ت و ال ب د ل ل ك و ن و م ن الت و اب ع -و ى ي : ك يل ث ان أ ع ر ب ب إ ع ر اب س اب ق و م ن ج ه ة و اح د ة - ال ي ك ون ب د ال ع ن ش ي ء إ ال إ ذ ا ك ان م ل ت ب س ا ب إ ع ر اب و م ن ج ه ة و اح د ة ف "اهلل " ال ي ك ون ب د ال م ن "إ ل و" ال م ر ف وع ب اال ب ت د ا ء إ ال إ ذ ا ك ان م ل ت ب س ا ب إ ع ر اب و م ن ح ي ث إ ن و م ر د ع ن ال ع و ام ل الل ف ظ ي ة م س ن د ا إ ل ي و و ك يل م ا ك ان ك ذ ل ك ك ان ب د ال م ن و ق ب ل اع ت ب ار الن س خ و ى و اع ت ب ار ل ال ب ت د اء ق ب ل ز و ال و ال ب ع د ه.

10 726 / Yrd. Doç. Dr. Ahmet GEMİ EKEV AKADEMİ DERGİSİ ف إ ن ق ل ت : ا ل ب ر ال م ق د ر م ن س وب إ ىل اس م "ال " ب الن ف ي و إ ىل ال ب د ل ب ا ل ث ب ات ف ب ي ن ه م ا م ال ف ة ب ا ل ي اب و الس ل ب ف ي ل زم أ ن ال ي ك ون ال ب د ل م ق ص ود ا ب ا ن س ب إ ىل ال م ت ب وع م ن ال م و ج ود و ال م ن ف ي ب ل ب ن ق يض و و أن ال ي ص ح إ ح ال ل و م ل ا ل و ل و أ ن و ف ح ك م ت ك ر ير ال ع ام ل م ع أ ن الث اب ت ب اال س ت ق ر اء ى و أ ن ال ب د ل ت اب ع م ق ص ود ب ا ن س ب إ ىل ال م ت ب و ع د ون و و أ ن و ال ب د وأن ي ص ل ح ل ح ال ل و م ل ا ل و ل و أ ن و ف ح ك م ت ك ر ير ال ع ام ل. ق ب ل ق ل ت : ق د ت ق د م أ ن "اهلل" ب د ل م ن "إلو" ال م ر ف وع ب اال ب ت د اء ال و اح د ب الن و ع اع ت ب ار الن س خ و ك يل م ا ك ان ب د ال م ن و ق ب ل اع ت ب ار الن س خ ك ان ب د ال م ن و ق ب ل اع ت ب ار ا ل ك م ب الن ف ي و ا ل ث ب ات ف إ ن ال ب د ل ى ن ا م س ت ث ن و اال س ت ث ن اء م ق د م ف الن ي ة ع ل ى ا ل ك م ب الن ف ي و ا ل ث ب ات و ذ ل ك ل ن ح ق يق ة اال س ت ث ن اء : إ خ ر اج م ا ى و م د خ ل م ن م ق د ر م ذ ك ور أ و م ق د ر ف ح ك م و ب "إ ال " أ و إ ح د ى أ خ و ا ت ا و ال م ر اد ب ا ل خ ر اج الد ال ل ة ع ل ى ا ل ر وج و ب ا ل د خ ا ل الد الل ة على اليدخ ول ف ال م ع ن أ ن و الدال ة ع ل ى خ ر وج م ا ى و م د ل ول ع ل ى د خ ول و م ن م ت ع د د... إخل ف ه و إ ع ال م م ن ال م ت ك ل م ل لس ام ع ب أ ن م ا د ل ال م ت ع د د ع ل ى د خ ول و ف يو م ن ال م ذ ك ور ب ع د "إ ال " أ و إ ح د ى أ خ و ا ت ا خ ار ج ع ن و ف ن ي ت و م ن ح ي ث إ ن و م ك وم ع ل ي و ]ب [ن ف ي أو إ ث ب ات.

11 İBRAHİM KÛRÂNÎ NİN UCÂLE FÎ İ RÂBI LÂ İLÂHE İLLALLAH ADLI ESERİ ق ال ا ل ز ى ر ي ف ش ر ح أ و ض ح ال م س ال ك ع ن الش اط ب : 29 "و م ع ن ب ت ل ك ال ق ر ين ة ال أ ن و ك ان م ر اد ا ل ل م ت ك ل م ث أ خ ر ج و. ى ذ ا ح ق يق ة ا ل خ ر اج ع ن د أ ئ م ة الل س ان : س يب و ي و 30 و غ ري ه و ى و ال ذ ي ال ي ص يح غ ي ر ه " انتهى. و ك ل م ا ك ان اال س ت ث ن اء م ق د ما ع ل ى ا ل ك م ب الن ف ي و ا ل ث ب ات ف الن ي ة ك ان ال ب د ل م ق ص ودا ب ا ن س ب إ ىل ال م ت ب وع ل ن ال م ن س وب إ ىل"إلو" ب الن ف ي و إ ىل "اهلل" ب ا ل ث بات إ ىل ما ى و ف س ياق الن ف ي ب الن ف ي وإىل ل ن ي ن س ب ال و اح د ب الن و ع ال ق اب ل ى و "م و ج ود " ما ى و م ن س يا ق ا ل يا ب ب ا ل يا ب. و ك ل ما كان ا ل ب ر ب الن و ع كان ال م ن س وب إىل ال م ت ب وع ب ع ي ن و ى و ال م ق ص ود ن س ب ة إ ىل ال ب د ل غ ي ر أ ن ح ص ة م ت ب وع و ب ع د ا ل ك م ت ك ون م ن ف ي ة و ح ص ة ال ب د ل ت ك ون م ث ب ت ة ف إ ن و إ ذا اع ت ب ا ل ك م ي ن ص ب ا ل ب ر ال واح د ب الن و ع ع ل ى الت اب ع و ال م ت ب وع ان ص باب ة واح د ة ف ي أ خ ذ ك ل م ن ها ح ص ت و الال ئ ق ة ب و م ن ن ف ي و إ ث با ت ح س ب ما ي ق ت ض يو ال و ض ع الليغ و ي و ذ ل ك غ ي ر قا د ح إ ذ ال م ت ماي زان ه ا ا ل ص تان ب ع د ا ل ك م ال ا ل ب ر ال وا ح د ب الن و ع ال قاب ل ل لن س ب ت ني م ن غ ري م يز إحدا ها ع ن ا ل خ ر ى ق ب ل ا ل ك م و ك ل ما كان ال م ت ماي ز ب ع د ا ل ك م ال ق ب ل و م ي ك ن ب ي ن ه ما م ا ل ف ة ب ا ل ياب و الس لب ل ن ا ل ب دال كا ال س ت ث ناء إ ن ا ي ع ت ب ر ق ب ل ا لك م ال 28 - ىو خالد بن عبد اهلل بن أيب بكر بن ممد ا لرجاوي ا لزىري زين الدين وكان يعرف بالوقاد حنوي من أىل مصر. ولد برجا )من الصعيد( ونشأ وعاش ف القاىرة. مات سنة راجع: ا لعالم للزركلي /.. / 29 - ىو ممد بن علي بن يوسف أبو عبد اهلل رضي الدين ا لنصاري الشاط ب عام باللغة مولده ف بلنسية ووفاتو بالقاىرة. مات سنة. / 30 - م أجد ذلك القول فيما عندي من املراجع.

12 728 / Yrd. Doç. Dr. Ahmet GEMİ EKEV AKADEMİ DERGİSİ و اال س ت ث ناء ف ال م ا ل ف ة ب الس لب و ا ل ياب و ك يل ب ع د ه ف ال س لب و ال إ يا ب ق ب ل ا ل ب دال ما كا ن ك ذ ل ك ف ه و م ق ص ود ب ا ن س ب إ ىل ال م ت ب وع و ي ص يح أ ن ي ل م ل و و ف ح ك م ت ك ر ير ال عام ل إ ذ ي ص يح أ ن ي قال : اهلل م و ج ود فان د ف ع ا ل ش كال ب ذ اف ري ه و ب اهلل الت و ف ي ق م ن ف ت ح ال م غ ل ق و ت ن و ير ه. ف إ ن ق ل ت : ق د ظ ه ر و ج و ص ح ة الر ف ع مح ال ع ل ى م ل ال ب ع يد ف ه ل ي وز الن ص ب 31 على اال س ت ث ناء ك ما ي وز ف حن و : ما ف ع ل وه إ ال ق ل يل م ن ه م ق ل ت : ال و ذ ل ك ل ن م دار الن ص ب ع ل ى اال س ت ث نا ء إ ن ا ى و ال م شا ب ه ة ب ال م فعول إ م ا ص ور ة ف ق ط أ و م ع ن ف ق ط أ و ف يه ما ج يعا. و أم ا ما ان ت ف ى فيو ال م شاب ه ة ص ور ة و م ع ن م عا ف ال ي وز ن ص ب و و ى ذا ق و ل ال ب ص ر ي ني و ى و ال س ت ناد ه إىل اال س ت ق راء الت ام ى و ال م ذ ى ب ال م ن ص ور و ال ق و ل الص ح يح ك ما ب ي ن اه م ف ص ال ت ف ص يال شاف يا ف ا ل ص ل و ال م س ت ث ن ى نا م ي شاب و ال م ف ع ول ال ص ور ة و ال م ع ن ف ل ن و ب د ل م ن م ل "إلو" ال ع ب يد و ى و ح ين ئ ذ م ب ت د أ ف ي ك ون ع م د ة ال ف ض ل ة. و أ م ا ل ف ظا ف ل ن ال ك الم م ي ذ ك ر ب ط ر ف ي و ل ذ ف أ ح د ر ك ن ي و ال ذ ي ى و ا ل ب ر ف صار ال م س ت ث ن ص ور ة ك أ ح د ر ك ن ي ال ك الم ح ت ظ ن ب ع ض ه م أ ن و ا ل ب ر و إ ن كا ن ظ ن ا 31 - اقتباس من سورة النساء ا لية:.

13 İBRAHİM KÛRÂNÎ NİN UCÂLE FÎ İ RÂBI LÂ İLÂHE İLLALLAH ADLI ESERİ 729 فا س دا و ك ل ما ان ت ف ى ل ف ظا و م ع ن ان ت ف ى الن ص ب و ج وبا و ج و ازا ف ت ع ني الر ف ع ع ل ى ا ل ت با ع إ ذ ال خاف ض أ ي ضا و ب اهلل الت و ف يق ف ال م طا ل ب ك ال و ب ع ضا. ف إ ن ق ل ت : "اهلل" ب د ل م ن م ل "إلو" ب د ل ال ب ع ض م ن ال ك ل و ال ض م ري م ع و ي ر ب ط و ب ال م ب د ل م ن و و ق د اش ت ر ط وا ذ ل ك ف ب د ل ال ب ع ض م ن ال ك ل. ق ل ت : ب د ل ال ب ع ض م ن ال ك ل ق س ما ن : ب د ل ا ل ز ء م ن ال ك ل و ب د ل ا ل ز ئي م ن ال ك ل ي و ال م ح تاج إ ىل الض م ري ل لر ب ط ى و ا ل و ل د ون الث ا ن ل ن ا ل ز ء إ ذا ق يس إىل ك ل و ال واق ع ف الت ر ك يب ف بالن ظ ر إ ىل م ر د م ف ه وم و ال ي ف ه م م ن و أ ن و ج ز ء ل ذ ا ال ك ل ل ع د م اخ ت صا ص و ب و ل ص ح ة إ ضاف ت و إىل ك ل ذ ي أ ج زاء ل و ذ ل ك ا ل ز ء ب د ال ل ة اال س ت ق را ء ف ال ب د ل د اللت و على اخ ت صاص و ب واح د م ن ها ب ع ي ن و م ن راب ط خار ج ي ي يصو ب و. و أ م ا ا لز ئ ي ف إ ن و ]إذ[ ق يس إىل ك ل يو ف ب الن ظ ر إ ىل م ر د م ف ه وم و م ق يسا إ ىل ك ل يو ي ف ه م ان د راج و ت ت و و أن و م ن أ ف را د ه ل ص د ق ال ك ل ي ع ل ي و و ع ل ى غ ري ه ف ه و م ر ب وط ب و ر ب طا ذ ات ي ا م ع ن و ي ا ف ال حاج ة إىل ر ب ط خار ج ي ل ف ظ ي ف اع ر ف ذ ل ك و ب اهلل الت و ف يق ف ت ن و ي ر ك ل ح ال ك. و إ ن كان الث ا ن أ ي: ت يول م ب ت د إ م ن ق س م و الث ا ن ب نا ء ع ل ى أ ن "إلو" ب ع ن "م أ ل وه" ف ي ك و ن 32 م ن باب "ال شا ف إ ال أ ن ت " ف ي ق د ر ل و م ر ف وع عام ث ي ع ت ب الن س خ ف ي ص ري إ ل ي و اس م ال و أ ح د ال م ق د ر م ر ف وعا ب و ساد ا م س د خ ب ىا و "اهلل" م ر ف وع ب د ل م ن أ ح د. و إ ن ا ص ح الر ف ع ب "إلو" ل ك و ن و ب ع ن "م أ ل وه" ف ه و اس م ج ن س ب ع ن ال م ف ع ول ك "ال ك تا ب " ب ع ن 32 - راجع: فتح الباري /.

14 730 / Yrd. Doç. Dr. Ahmet GEMİ EKEV AKADEMİ DERGİSİ "ال م ك ت وب " و ك يل ما كا ن ك ذ ل ك ص ح الر ف ع ب و ل ن ه م ي ر ف ع ون ب ا ل و ام د الص ر ف ة ال يت ال ت ش ب و ب الص ف ة ق ط عا ك "ا لع ر ب " و "ا ل ب " و "ا لع ر ف ج " قا ل اب ن ى شا م : 33 "إ ن ه م قا ل وا: م ر ر ت ب ر ج ل إىل ع ش ر ة ن ف ر و ب ق و م ع ر ب ك ليهم و ب قاع ع ر ف ج ك ليو ف ر ف ع وا ال فا ع ل و أ ك د وه ب ا ل س ا ء ا ل ام د ة ل ما ل ظ وا ف يها ال م ع ن إ ذ كا ن "ال ع ر ب " ب ع ن "ال ف ص حاء " و "ال ع ر ف ج " ب ع ن "ا ل ش ن " و "ا ل ب " ب ع ن "ال وا ل د " انتهى فا لر ف ع ب ن ح و "إلو" أ و ىل ل م شار ك ت و الص ف ة ف الد ال ل ة ع ل ى ذ ات و م ع ن و ض عا ال ت أ و يال وإ ن اف ت ر قا م ن و ج و آخ ر و ق د ب ي ن ا ف ا ل ص ل ر ج حان ى ذا الت ق د ير ال م ش ه ور ص ناع ة و م ع ن م ن و ج وه ع د يد ة و اهلل و ل ي الت أييد. ف إ ن ق ل ت : ل و كا ن "إلو" عا م ال الر ف ع ف يما ي ل يو ل و ج ب إ ع راب و و ت ن و ين و لن و م شاب و ب ال م ضا ف ح ين ئ ذ. ق ل ت : ا ل م شاب و ب ال م ض اف : ما ات ص ل ب و ش ي ء م ن م ا م م ع نا ه حن و : "ال ح س ن ا ف ع ل و م ذ م وم " و ال م ر ف وع ب "إلو" ى نا ل ي س ك ذ ل ك ل ن ال م ع ن ن ف ي ا ل ل وى ي ة ع ن ك ل أ ح د إ ال ع ن و ت عا ىل ال ن ف ي أل وى ي ة ك ل أ ح د ع ن ش ي ء آ خ ر ف أ ح د ال م ر ف و ع ب "إلو" ل ي س م ن م ام م ع ن "إلو" ل ن و ال م ن ف ي ع ن و "إلو" و ال م ن ف ي ع ن و ل ي س م ن م ام م ع ن ال م ن ف ي ل ن ه ما ط ر فا الن س ب ة و ال ش ك م ن ت غ اي ر ه ا ف ل م ي ك ن م شا ب ا ب ال م ضاف ف ل م ي ل ز م إ ع ر اب و و ال ت ن و ين و. و ى ك ذا ا ل و اب ف "ال شا ف إ ال أنت " و ال كا ش ف ل و إ ال ى و ىو عبد اهلل بن يوسف بن أمحد بن عبد اهلل ابن يوسف أبو ممد جال الدين ابن ىشام من أئمة العربية. مولده ووفاتو بصر. مات سنة /. راجع: ا لعالم للزركلي / راجع: فتح الباري /. - اقتباس من سورة ا لنعام ا لية: واقتباس من سورة يونس ا لية:. 35

15 İBRAHİM KÛRÂNÎ NİN UCÂLE FÎ İ RÂBI LÂ İLÂHE İLLALLAH ADLI ESERİ 731 و ا ل م د ل ل و ر ب ال عا ل م ني س ب حا ن و ال إ ل و إ ال ى و و ص ل ى اهلل ع ل ى س ي د نا م م د و ع ل ى آ ل و و ص ح ب و أ ج ع ني و س ل م ت س ل يما ع د د خ ل ق ك ب د و ام ك - آمني -. قا ل ش ي خ نا ا ل ما م ال م ح ق ق ال م ؤ ل ف - رمحو اهلل-: مت ت س و يد ه ل ي ل ة ا ل ح د سا د س ني - ع ش ر ر ب يع ا ل و ل س ن ة س ب ع ني ب ع د ا ل ل ف ر ز ق نا اهلل خ ي ر ىا و ر ز ق نا ظ ر ىا و ال م س ل م آمني ب ن ز ل ب ظاى ر ال م د ين ة الش ر يف ة ع ل ى سا ك ن ها أ ف ض ل الص ال ة و الس ال م سنة: ٦٦١١ Sonuç İslâm dünyasında önemli bir yeri olan İbrahim el-kûrânî birçok eser kaleme almıştır. Bu eserlerden birisi de yukarıda tahkîkini yaptığımız Ucâle fî i râbı lâ ilâhe illallah adındaki eseridir. Eser, 5 varaktan oluşan bir risâledir. Eser kelime-i tevhîdin i rab vecihlerinden bir kısmını özet olarak ele almaktadır ve bu bakımdan önemlidir. Süleymaniye Ktp., Reşîd Efendi Böl., No: 007/4; Süleymaniye Ktp., Kâsidecizâde Böl., No: 734. Nüshalarının birinci ve sonuncu varakları aşağıdadır: ى.

16 732 / Yrd. Doç. Dr. Ahmet GEMİ EKEV AKADEMİ DERGİSİ Resim 1. Nüshaların birinci ve sonuncu varakları.

17 İBRAHİM KÛRÂNÎ NİN UCÂLE FÎ İ RÂBI LÂ İLÂHE İLLALLAH ADLI ESERİ 733 Kaynakça Anay, Harun, Devvânî, Diyanet İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1994, IX/ Ann K. S. Lambton, al-dawânî, Encyclopedie de l İslam (nouvelle edition) Leiden, 1975, II/ Atıf Efendi Yazma Eser Kütüphanesi, no: 2441 el- Ayyâşî, Ebû, Salim er-riḥletü l- Ayyâşiyye I-II, (1. Baskı), Abu Dabî 2006, Dâru l- Mağrib, Rabat, Birışık, Abdülhamit, İ râbü l-kur ân md. Diyanet İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 2000, XXII/ Bruinessen, Martin Van, The İmpact of Kurdish Ulama on Indonesian Islam, Les Annales de L autre Islam, V/ Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Muellifleri, Matbaa-i Amira, 1342h., I/226. el-cebertî, Abdurrahman b. Hasan, Acâibu l-âsar fî t-terâcîm ve l-ahbâr I-III, Dâru l- Kütübi l-mısriyye, Kâhire, Eroğlu, M. Devvânî, İslâm ansiklopedisi, Milli Eğitim Bakanlığı Yay. İstanbul, 1977, III/ Feener, R. Michael, Shaykh Yusuf and the Appreciation of Muslim Saints in Modern Indonesia Journal for Islamic Studies, 1999, 18-19, s Gemi, Ahmet, İbrahim Kûrânî nin İnbâhu l-enbâh alâ tahkîki i râbi lâ ilâhe illallah Adlı Eserinin Tahkîki, Basılmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum, Gemi, Ahmet, Ebû Abdillah Celâluddîn Muhammed b. Es ad b. Muhammed ed-devvânî ve Risâle fî i râbı lâ ilâhe illallâh Adlı Eseri, Ekev Akademi Dergisi, 2014, S.58., s el-hâmevî, Yâkût, Mu cemu l-buldân I-V, Dâru s-sâdir, Beyrut, (?), III/ Hizmetli, Sabri Garânîk Meselesi Üzerine, İslâmî Araştırmalar, C.3, S.2, s Kâdirî, Muhammed Tayyib, Neşru l- Mesâni li Ehli Karni l-hâdî Aşere ves-sânî, Thk. M. Haci A. Tevfi, Daru l-garbi l-islâmî, Beyrut, 1996, X/ Kehhâle, Umer Rıza, Mu cemu l-muellifîn ve Terâcimu l-musannifîn I-XV, Dâru İhyâi Turâsi l-arabiyye, Beyrut, 1957, I/ 21. Kılıç, M. Erol, Muhyiddin İbnü l-arabî, Diyanet İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1999, 20/ Knysh, Alexander, Tasavvuf Tarihi, terc: İhsan Durdu, İzmir, Kûrânî, İbrahim, Meşraul-Vurûd ilâ Matlai l-cûd, Süleymaniye Kütüphanesi (Reşid Efendi), No: 443/2.

18 734 / Yrd. Doç. Dr. Ahmet GEMİ EKEV AKADEMİ DERGİSİ Medine Melik Abdülaziz Kütüphanesi, Arif Hikmet Bölümü, no: 415/14; Mohammed ben Cheneb, Ayyâşî, İslam Ansiklopedisi, MEB. Yay. İstanbul, 1977, II/ Muhammed b. Abdillah Ebû Abdillah Hâkim en-nîsâbûrî, el-müstedrek ala s-sahîhayn I-VI, Dârü l-kütübi l-ilmiyye, Beyrut, Müstakimzâde Süleyman Efendi, Mecelletu n-nisâb fi n-niseb ve l-kunâ ve l-elkâb, Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, Hâlet Efendi, no: 628. v. 280a. es-sehâvî, ed-dav ul-lâmi li ehli l-karni t-tasi I-XII. Menşûrâti Dâri Mektebeti l- Hayat, Beyrut, ths. Süleymaniye Ktp., H. Hüsnü Paşa Böl. No: 600/1. eş-şevkânî, Muhammed b. Ali, el-bedrü t-tâli bi mehâsin-i min ba di l-karni s-sânî, Beyrut, Şimşek, Mehmet Ali, Arap Dilinde Çok Anlamlılık ve Karine İlişkisi, Basılmamış Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya, 2000., Arap Dilinde İ râbın Yeri, Anlatım ve Anlamadaki Rolü, Nüsha Dergisi, 2006 yıl VI, S.22, s V. Minorsky Şehrezur, İslam Ansiklopedisi, MEB Yay., İstanbul, 1979, XI/ Yılmaz, Hasan Kamil, Ayyâşî, Diyanet İslam Ansiklopedisi, İstanbul, IV/297. Yılmaz, Ömer, İbrahim Kûrânî: Hayatı, Eserleri ve Tasavvufî Anlayışı, İnsan Yay. İstanbul, ez-ziriklî, Hayreddin, el-a lâm Kâmûsu Terâcîm li-eşheri r-ricâl ve n-nisâ I-XI, Dâru l- ilm, Beyrut, القرآن الكرمي خري الدين الزركلي ) (. ا لعالم للزركلي دار العلم للماليني بريوت. أمحد بن علي بن حجر أبو الفضل العسقال ن الشافعي ) ى.(. فتح الباري البخاري دار املعرفة بريوت. ممد بن ممد الغزال أبو حامد )۲۲۲ (. إحياء علوم الدين دار ابن حزم بريوت. شرح صحيح