Doğruluk. Doğruluk İlişkisel midir?

Transkript

1 5 Doğruluk Frege nin felsefesindeki merkezi unsuru araştırmaktayız düşünceyi, veya bir cümlenin duyumunu. Önemli olan husus, bir doğruluk-değerini yüklenenin düşünce olmasıdır. Bir başka deyimle, kendisinin doğru veya yanlış olduğu söylenen veya dile getirilen şey budur. Düşünce doğruluğa ulaşmak için ifade edilir; doğruluğu hedeflemek düşünceyi ifade etmenin başlıca işlevidir. Dolayısıyla şimdi Frege nin doğruluk kuramına yöneleceğiz. Doğruluk ne türden bir şeydir bir ilişki mi, bir özellik mi yoksa bir nesne mi? Ve doğruluk cümleler ve düşüncelerle tam olarak nasıl ilişkilidir? Göreceğimiz gibi, Frege nin doğruluk kavramsallaştırması en iyi onun duyum ve göndergeye dair genel kuramı ile birlikte anlaşılabilir. Frege nin savunduğu şey, bir doğruluk-değerinin bir cümlenin göndergesi olması gerektiği, ve aslında cümlenin duyumu ile belirlendiğidir. Oysa bir ifadenin duyumu gönderge olarak bir nesneyi belirler. O halde doğru ne türden bir nesnedir? Ve doğruluğu bir ilişki veya özellik gibi anlamak neden kuramsal bakımdan sağlam değildir? Doğruluk İlişkisel midir? Nedir doğruluk? Doğruluk geleneksel olarak, temsiller ile dünya arasındaki karşılıkgelme ilişkisi gibi düşünülmüştür. Bu görüşte, bir düşünce dünyaya karşılık geldiği zaman bu düşüncenin doğru olduğu söylenir. Bir düşünce temsil ettiği şeye yeteri kadar benzer olduğunda, bu anlamda dünyaya karşılık gelir. Biz kimi zaman, bir sahneyi sadakatle betimlediğinde bir resmin doğru olduğunu söyleriz yani, gerçek gibi durduğunda. Benzer şekilde, bir düşünceyi bir ideler öbeği gibi ele aldığımızda, düşüncelerin, dünyanın temsil ettikleri kısmı ile benzer göründükleri (veya yeterince andırdıkları) zaman doğru olduklarına inanmaya yönlendiriliriz. Frege doğruluğa ilişkin böyle herhangi bir karşılık-gelme kuramına hararetle karşı çıkar. Onun ilk eleştirisi, karşılık-gelmenin iki şey (temsil ve bunun temsil ettiği şey) arasında bir ilişki olmasına karşın, Bu cümle doğrudur da olduğu gibi, doğruluk yükleminin uygulanmasının cümlenin karşılık geldiği iddia edilen bir ikinci şeye asla işaret etmediğidir. Frege şöyle yazar, Sıradan bir şey, görünür ve dokunulur bir şey olarak bir resim, gerçekten doğru olan bir şey olarak; ve bir taş ya da bir yaprak ise doğru olmayan bir şey olarak ele alınabilir mi? Açıktır ki biz bir resmi, böyle bir niyet/kasıt bulunmadıkça, doğru olmakla niteleyemeyiz. Bir resmin anlamı bir şeyi temsil etmesidir. (Hatta kendi başına bir ideye bile doğru diyemeyiz; ancak bu ideyi bir şeye karşılık getirmeye ilişkin bir niyetimiz varsa, bu niyetimize nispetle bunu yapabiliriz.) Buradan

2 hareketle doğruluğun, bir resim ile bu resmin tasvir ettiği şey arasındaki bir karşılıklılıktan ibaret olduğunu varsaymak mümkündür. Şimdi, karşılık-gelme bir ilişkidir. Ama bu durum doğru sözcüğünün kullanımıyla karşıtlık oluşturur, çünkü bu sözcük ilişkisel bir terim değildir ve bir şeyin karşılık geleceği başkaca hiçbir şeyi imlemez. Bir resmin Cologne Katedralini temsil etmek için yapıldığını bilmediğimde, bu resmin doğruluğuna karar vermek için onu neyle kıyaslayacağımı da bilmem. 1 Buradaki anafikir şudur. Nesneler birbirlerine karşılık gelmezler. İki şeyi birbirine karşılık getirme niyetimiz olmaksızın bu şeyler arasında bir karşılıklılık yoktur. Bir resim, onun böyle olmasına niyet edilmediği sürece, kendi nesnesini temsil etmez. Yerine göre bir taş bile bir şeyi temsil edebilir, ama yine, ancak biz onun böyle olmasına niyet edersek. Onların bir şeyi resmetmesine ilişkin niyetimiz olmaksızın, ne bir taş ne bir resim ne de bir ide hiçbir şeyi resmetmez. Karşılıklılığın bir şeyin bir başka şeyi temsil etme niyetini önceden varsaydığını bir kez farkettiğimizde, kişi doğruluğun (bir karşılık-gelme ilişkisi gibi) iki şey arasında bir ilişki olduğunu düşünmeye ister istemez yönelmektedir. Bu kurama göre, doğruluk isnatları en az iki şeyin bilgisini önceden varsayar: temsil ve temsil edilen şey. Doğruluğun bu tarz bir izahı, doğruluğun bir sembol ile bu sembolün temsil ettiği şey arasında iki-taraflı bir karşılıkgelme ilişkisi olduğuna bizi inandırmak ister. Bu durumda x in doğru olduğunu söylemek, x in y gibi bir şeye karşılık geldiğini söylemektir. Ve yine de, bize x doğrudur dendikten sonra, y hakkında hiçbir şey öğrenmeyiz. y nin ne olduğunu özel olarak öğrenmeyiz, dolayısıyla x in karşılık geldiği farzedilen şey konusunda cahilizdir. Görünüşe göre, varsayılan y nin ne olduğunu hiç bilmeden x doğrudur u anlayabiliriz. Ama o halde x doğrudur x ile bir başka şey olan y arasında bir karşılık-gelme ilişkisi ifade edemez. Daha genel söylersek, bir ilişki en az iki nesne arasında (veya bir nesne ile kendisi arasında) kurulur. Bir cümledeki (mesela Frege, Ludwig den kısadır ) ilişkisel bir terimi anlamış olmakla, bir kişi, ilişkiye sokulan nesneleri de bilmiş olur (bu durumda, Frege ve Ludwig). Öbür türlü, kişi cümleyi anlarken bir ilişkiyi idrak etmez. x doğrudur biçimindeki bir cümleyi anlamak, bir kişinin x den (yani, doğru olduğu söylenen şey) ve x in belirlediği nesnelerden başka bir şeyi idrak etmesini (genel durumda) gerektirmediğine göre, doğruluğun ilişkisel olması söz konusu olamaz. Elbette, özdeşlik ilişkisinin bir nesne ile kendisi arasında bir ilişki olması gibi (mesela, Süperman ile Clark Kent özdeştir), doğruluğun da bir nesne ile kendisi arasında bir ilişki olduğunu savunmak mantıksal olarak mümkündür. Ama Frege nin gösterdiği üzere, bir karşılık-gelme kuramcısı bu cevabı kendisi için tutarlı bir şekilde uyarlayamaz. Böyle bir şey karşılık-gelme kuramcısını, bir şeyin doğru olduğu düşüncesini idrak ederken iki nesneyi idrak edemememiz kusuruna dair sorunun etrafından dolandıracaktır. Frege karşılık-gelme kuramcısının bu sonuçtan kendisine bir yarar sağlayamadığına işaret eder. Hiçbir şeyin kendisinden başka bir şeye mükemmel bir biçmde karşılıkgelmediğine dikkati çeker. Bunun sebebi hiçbir nesnenin bir başka nesneye, bu kendisi olmadığı sürece, her bakımdan benzer olmamasıdır. Ama geleneksel olarak karşılık-gelme kuramının iddiasına göre, bir düşüncenin (bir zihinsel öğe olarak) doğruluğu, kendisinden başka bir şeye (dünya, pek çok durumda, fiziksel düya) karşılık gelmesi demek olduğu için, bu karşılıklılık bir düşünce ile dünya arasında olamaz. Frege nin ortaya koyduğu gibi, Bir karşılıklılık birbirine karşılık gelen şeyler ancak çakıştığında ve dolayısıyla farklı şeyler olmadıklarında mükemmel olabilir. 2 Frege karşılık-gelmenin böyle sıkı ve kesin bir biçimi için cömertçe der ki 1 Thoughts, Thoughts, 60.

3 insanlar doğruluğu bir idenin gerçek bir şeye karşılık gelmesi olarak tanımladıklarında kastettikleri hiç de böyle bir şey değildir. Çünkü böyle bir durumda gerçekliğin ideden kesin olarak farklı olması kaçınılmazdır. Öyleyse tam bir karşılık-gelme, tam bir doğruluk bulunamaz. Dolayısıyla hiçbir şey doğru olmaz; çünkü sadece yarısı doğru olan doğru değildir. Doğruluk çokluğa ve azlığa müsaade etmez. 3 Karşılık-gelme kuramcısı geleneksel olarak, doğruluğun bir ide (veya bir öbek ide) ile gerçeklik arasındaki bir ilişki olduğunu savunur. Karşılık-gelme kuramları bu durumda, söz konusu karşılık-gelmenin bir nesne ile kendisi arasında olduğunu söyleyen görüşü uyarlayarak Frege nin birinci itirazından kaçınamazlar. Asıl görüş, ilişkinin ayrı nesneler, yani ideler ve dünya, arasında kurulduğudur. Bu durum karşılık-gelme kuramları için bir ikinci sorun ortaya çıkarır; çünkü doğruluğun dereceli olmasını gerektirir. Frege nin yukarıdaki alıntıda ortaya çıkardığı üzere, ayrı nesneler arasında mükemmel karşılık-gelme imkansızdır. Dolayısıyla eğer iki şey birbirine karşılık-geliyorsa, bu iki şey ancak bir dereceye kadar birbirine karşılık-gelebilir. Oysa bu, doğruluğun dereceli olmaya müsaade ettiğini söylemek olacaktır bir resmin ancak bir dereceye kadar sadık bir betim olması gibi, = 4 ün de bir dereceye kadar doğru olduğunu söylemek demektir. Ama açıkça görüldüğü üzere = 4 ya tamamen doğru ya da yanlıştır, ve doğruluk ile yanlışlık arasında derceler bulunmaz. Açık, belirsiz-olmayan bir ifade çok veya az doğruluğa müsaade etmez, sadece doğru-olmaya ve doğru-olmamaya izin verir. Doğruluk bir ya hep ya hiç özelliğidir; bir düşüncenin olabileceği ya da olmayı başaramadığı bir şeydir. Karşılıkgelme ise, bunun aksine, (birbirinden ayrı şeyler arasındaki bir tür benzerlik olarak alındığında) sadece dereceli olarak gerçekleşir. Demek ki doğruluk, gerçekliğe karşılık-gelme değildir, çünkü doğruluk ilişkisel değildir ve çünkü doğruluk derecelendirilemez. Frege doğruluğun karşılık-gelme kuramına bir üçüncü eleştiri getirir. Karşılık-gelme belirli bir bakımdan benzerlik olarak tanımlanabilseydi bile ve bu bakım derecelendirilemez olsaydı, Frege yine de karşılık-gelme kuramının (veya doğruluğun herhangi bir ilişkisel kuramının) bizzat kalbinde bir tutarsızlık bulunduğuna inanır: belirli bir bakımdan karşılık-gelme varsa doğruluğun bulunduğunu iddia edemez miydik? Ama hangi bakımdan? Çünkü böyle bir durumda yapmamız gereken, bir şeyin doğru olup olmadığına mı karar vermektir? Böyle bir durumda biz, diyelim ki bir ide ile bir gerçekliğin belirtilen bakımdan karşılık-gelmelerinin doğru olup olmadığını soruşturmak durumunda olurduk. Ve sonra aynı türden bir soru ile yüzyüze gelirdik, ve bu oyun tekrar başlardı. 4 Anlaşılan, buradaki fikir şudur. Eğer P doğrudur demek P, dünyaya (bir bakımdan) karşılık-gelir, demekse, bu durumda bir kısırdöngü ile yüzyüzeyiz demektir. Çünkü bu yeni cümlenin doğru olup olmadığını daima sorabiliriz. Bir başka deyimle, P nin bu şekilde dünyaya karşılık geldiğinin doğru olup olmadığını sorabiliriz. Ama karşılık-gelme kuramında bu, P, dünyaya karşılık-gelir dünyaya karşılık-gelir. 3 Thoughts, Thoughts, 60.

4 olup olmadığını sormak anlamına gelir. Bu nedenle, P, dünyaya karşılık-gelir in doğruluğunu belirlemediğimiz sürece (yani, P ilgili bakımdan karşılık-gelir in gerçekliğe ilgili bakımdan karşılık-geldiğini belirlemediğimiz sürece) P nin doğruluğunu belirleyemeyiz. Aynı şekilde, bu son yargının doğru olduğunu, P, dünyaya karşılık-gelir dünyaya karşılık-gelir dünyaya karşılık-gelir. olduğunu belirlemeden, belirleyemeyiz. Ve bu böyle sonsuza dek sürer. P nin doğru olup olmadığını bilmek için, sonsuz sayıda başka cümlelerin doğruluğunu sınamak zorunda kalırız. Bizim sonlu zihinlerimiz bunu yapmaya muktedir olmadığı için, tek bir konunun bile doğruluğunu asla belirleyemeyiz. Açıklığa kavuşturulması gereken bir husus var. Frege burada şu basit döngü için kaygılanıyor değildir: eğer P doğru ise bu durumda P nin doğru olduğu doğrudur. Ve eğer P nin doğru olduğu doğru ise, bu durumda P nin doğru olmasının doğru olduğu doğrudur ve ila nihaye. Bu döngü kendi başına bir sorun teşkil etmez. Sorun, bizler doğruluğu ilgili bakımdan karşılık-gelme gibi bir ilişki ile eşitlediğimizde ortaya çıkar. Sorun burada ortaya çıkar çünkü doğruluğu araştırmak, iki şey arasındaki ilgili ilişkiyi arama meselesine dönüşür. Bu yüzden, bu ilişkinin bu iki şey arasında sağlandığını sınamamız, doğruluğun sınanması için bir önşart haline gelir. Oysa bu ilişkinin (bu iki şey arasında) gerçekten sağlanıp sağlanmadığı sorusu, aslında bu ilişkinin sağlandığının doğru olup olmadığı sorusudur. Ve bu doğruluğun sınanmasının bir önşartı da, yeni bir ilişkinin sağlanıp sağlanmadığını sınamamızdır bu sefer, dünya ile ilgili ilişki bu iki şey arasında gerçekten sağlanır şeklindeki yeni yargı arasında. Tek bir yargının doğruluğunu sınamak için, aslında, sonsuz sayıdaki ilişkinin sağlandığını sınamamız gerekir bizim sonlu zihinlerimiz için imkansız bir iş. Doğruluk Tanımlanabilir mi? Frege nin eleştirileri bununla bitmez. Sadece doğruluğun karşılık-gelme kuramına değil, ama doğruluğu tanımlamaya çalışan herhangi bir girişime de karşı çıktığı farzedilen incelikli bir noktaya temas eder. Frege bunu şöyle açıklar: doğruluğu tanımlamaya yönelik başka herhangi bir girişim de çöker. Çünkü bir tanım belirli niteliklerin belirlenmesini gerektirir. Ve uygulamada herhangi bir özel durumda bu niteliklerin bulunduğunun doğru olup olmadığı sorusu daima gündeme gelecektir. Dolayısıyla bir daire etrafında dönmeye başlayacağız. Bu yüzden doğru sözcüğünün içeriğinin sui generis [kendine has bir türden] ve tanımlanamaz olması muhtemel görünmektedir. 5 Dikkat ediniz, bu eleştiri, doğruluğun tanımının sonsuz bir geri döngü yaratması hususu ile ilgili değildir, ama böyle bir tanımın daima bir tür döngüsellik barındırması ile ilgilidir. Şimdi söz konusu bu döngüselliğe dair anlayışımızı biraz geliştirelim. Bir tanımın görevi bir terimin anlamını vermektir. Ama bir terimin döngüsel bir tanımı, bu terimin anlaşıldığını peşinen varsayan bir şey sunar. Bir başka deyimle, eğer siz tanımlanan terime ilişkin bir anlayışa hali hazırda zaten sahip olmadan tanımı anlayamıyorsanız, bu durumda bu tanım döngüseldir. Burada bahsedilen türden, aşırı derecede açık bir ihlal şunun gibi bir şeye benzer: bir swabongo, aynı bir swabongo gibi 5 Thoughts, 60.

5 görünen ve davranan bir şeydir. Bu tanım açıkça döngüseldir çünkü kişi terimi ( swabongo ) peşinen anlamadan tanımı ( bir swabongo gibi görünen ve davranan ) anlayamaz. O halde bu durumda swabongo nun anlamı verilmemiştir. Döngüsel olan bir tanım hiçbir biçimde bir tanım sayılamaz; zira bir tanımın işlevi anlamı izah etmek/açığa çıkarmaktır. Şimdi, doğru için yapılan bir tanımdaki döngüsellik nereden kaynaklanır? Frege bunu genişçe açıklamaz. O halde gelin, döngüsellikle ilgili nedenlerden dolayı doğru yu tanımlamanın olanaksızlığına ilişkin, onun yargısının doğruluğuna bakalım. Dikkat ederseniz, doğru nun bir tanımı, bir şeyin ne zaman doğru olduğunu söylemelidir; şu şekilde bir şey demelidir: P doğrudur yalnız ve yalnız A iken (burada A, P, gerçekliğe karşılık-gelir veya P üzerinde, ideal şartlarda, anlaşmak mümkündür gibi verili bir koşuldur). A ne olursa olsun, tanımda (hiç değilse örtük olarak) söylenecek olan şey, sol taraftaki ifadenin (yani, P doğrudur ) sadece ve ancak sağ taraftaki ifadede belirtilen durumlar (yani, A ) doğru olduğunda doğru olduğudur. Dolayısıyla, bu biçimdeki bir tanım (belki, her ifadeye getirilen her tanım) bizim tartışmasını yaptığımız kavramın, yani doğruluk kavramının bizzat kendisine dair bir anlayışı peşinen varsayacaktır. Örneğin, bekar ın tanımını evlenmemiş erkek olarak verirken bizler bir şeyin bekar olmasının, sadece ve ancak, söz konusu bu şeyin evlenmemiş bir erkek olduğu durumlarda doğru olduğunu belki örtük olarak söyleriz. Eğer söylediğimiz şey buysa, bu durumda bu tanım doğru ya dair bir anlayışı peşinen varsayar. Bekar örneğinde görünürde hiçbir döngüsellik yoktur, çünkü evlenmemiş erkek i anlamak için bekar ı anlamak zorunda değiliz bu tanımı anlamak için doğruluk mefhumunu örtük olarak anlamak zorunda olsak bile. Fakat tanımlanan şeyin kendisi doğru olduğunda, döngüsellik engellenemez. Engellenemez çünkü doğruluğun sağlaması gereken koşulu bildiren herhangi bir tanımın geçerli olması için, bizim sol taraftaki terim, yalnız ve yalnız sağ taraftaki koşul doğru olduğunda, doğrudur ifadesini (hiç değilse örtük olarak) anlamamız gereklidir. Mesela, P sadece ve ancak P gerçekliğe karşılık geldiğinde doğrudur ifadesinde bir kişi, sağdaki bu koşulun yalnız ve yalnız ne zaman sağlandığını, bu koşulun sağlandığının doğru olduğu bir anlamı/duyumu önceden varsaymadan söyleyemez. Doğruluğu tanımlarken, döngüsellik kaçınılmaz olarak belirir. İşte, doğru ya dair herhangi bir tanımın döngüsel olacağını iddia ederken Frege nin aklındaki döngüsellik bu olsa gerektir. Eğer Frege haklıysa, bu durumda doğruluk tanımlanamazdır; veya en azından, başka terimler cinsinden döngüsel-olmayan bir tarzda tanımlanamaz. Doğruluk kendine has bir türdendir. Doğruluk Bir Özellik midir? Eğer doğruluk başka terimler cinsinden tanımlanabilir değilse, bu durumda bizler onu ilkel bir terim olarak ele almak zorundayız. Ama onu tanımlamasak bile, biz yine de doğruluğun ne türden bir şey olduğunu araştırabiliriz. Ve eğer doğruluk şeyler arasındaki bir ilişki değilse, o halde nedir? En azından dilbilgisel olarak doğrudur bir yüklemdir, ve dolayısıyla bizler doğruluğun doğrudur un yüklediği bir özellik olduğunu düşünmeye yönelebiliriz. P doğrudur demek bu durumda P ye bir özellik yüklemek olacaktır, nasıl ki Bu gül kırmızıdır demek bu güle kırmızılık özelliğini yüklemek olur ise. Frege bu olasılığı ele alır: bu şey bu özelliğe sahiptir düşüncesinin doğru olduğunu saptamadan bir şeyin bir özelliğinin farkına varamamamız, üzerinde düşünmeye değer bir şeydir. Dolayısıyla bir şeyin her özelliği için, bununla bağlı olan bir düşüncenin bir özelliği, yani doğruluk, vardır. 6 6 Thoughts, 61.

6 Eğer doğruluk bir özellik ise o halde bu çok garip/tuhaf bir özelliktir. Çünkü bir şeyin bir özelliğe sahip olduğunu belirtmek, doğruluğun uygulandığını belirtmektir. Bu gülün kırmızı olduğunu farkettiğimde, bu gülün kırmızılık özelliğine sahip olduğunu belirtmekle kalmam; ama ayrıca bu gülün kırmızı olduğu düşüncesinin doğru olduğunu da belirtmiş olurum. Bunun aynısı, herhangi bir nesneye yüklenen herhangi bir özellik için de söylenebilir. Ne zaman bir nesneye bir özellik yüklesek, aslında bu yüklemi içeren düşüncenin doğruluğunu yüklemiş oluruz. Bu yüzden, eğer doğruluk bir özellik ise, bir özelliğin uygulandığı her defasında uygulanan bir özelliktir. Doğruluk demek ki özel/acayip bir özelliktir (eğer bir özellikse); çünkü, diğer hepsinden ayrı olarak, her türden özellikler mevcut olduğunda o da mevcut olur; dolayısıyla aynı anda her yerde bulunmak gibi bir karaktere sahiptir. Doğruluk bundan başka bir acayiplik daha arz eder, öyle ki gerçekten de bir özellik olup olmadığı konusunda şüpheler doğurur. Ayrıca anılmaya değer olan bir husus, menekşelerin kokusunu alıyorum cümlesinin menekşelerin kokusunu aldığım doğrudur cümlesi ile tamamen aynı içeriğe sahip olmasıdır. Dolayısıyla görünüşe göre, bu durumda, benim ona doğruluk özelliğini yüklememle bu düşünceye hiçbir şey eklenmedi. 7 Buradaki iddia bir P cümlesinin P doğrudur cümlesi ile tamamen aynı anlama geldiğidir. P yi söylemek, P doğrudur demekten ne az ne fazlasını söylemektir. Frege nin içeriklerin aynılığı için olan testini (Bölüm 2 de ele alınan) düşünün: iki düşünce sadece ve ancak birine inanmadan diğerine inanmak mümkün olmadığında aynıdırlar. Menekşeleri kokladığınıza inanmanız sizin için menekşeleri kokladığınızın doğru olduğuna inanmadan münkün değildir; ve menekşeleri kokladığınızın doğru olduğuna inanmanız sizin için menekşeleri kokladığınıza inanmadan mümkün değildir. doğrudur o halde bunun yüklendiği düşünceye fazladan bir içerik eklemiyor, ve yüklemden doğrudur u kaldırmak özgün halden hiçbir içerik alıp götürmüyor. Anlamsal bakımdan, doğrudur bir fazlalıktır. Bu sebepten ötürü, Frege doğruluğu bir özellik olarak düşünmeyi garip bulur. Normalde bizler bir nesnenin belirli bir özelliğe sahip olduğunu söylediğimizde, önemli/vazgeçilmez ve bilgilendirici bir şey söylüyoruz. Oysa bir düşüncenin doğru olduğunu söylediğimizde, bu düşünceyi onaylamaktan daha fazlasını yapmıyoruz. doğrudur düşünceye önemli/vazgeçilmez bir özellik yüklemez, ve düşüncenin zaten söylediği şeyin üstünde ve ötesinde bir şey söylemez. Frege doğruluğun bir özellik olduğu konusunda şüphelidir, ama daha uygun bir konuşma tarzı bulununcaya kadar doğruluktan bir özellikmiş gibi 8 konuşmakta sakınca görmez. Yine de, erken dönem yazılarında daha az kararsız bir Frege buluruz. Duyum ve Gönderge de doğruluğun kesinlikle bir özellik olmadığını, ama bunun yerine bir nesne olduğunu savunur. Gelecek kısımda bu tez üzerinde daha çok duracağız. Şimdi burada üzerinde durduğumuz temeli yeniden bir gözden geçirelim. Buraya kadar öğrendiğimiz şey doğruluğun üç önemli sebeple sui generis (yani, kendi türüne has) olduğudur: 1. Doğruluk (döngüselliğe düşmeden) tanımlanamaz. 2. Doğruluk, bir özellik bir nesneye yüklendiği her defasında, isnat edilir. 3. Doğruluk-yüklemi doğrudur un uygulanması, fazladan bir içerik eklemez. 7 Thoughts, Thoughts, 62.

7 Doğruluğun bir ilişki veya bir özellik gibi ele alınamayacağını gördük. Doğruluk bir ilişki olamaz çünkü tanımlanamazdır. Bundan başka, ilişkiler en az iki nesne arasında sağlanır. Doğruluk-yükleminin yetkin kullanımı iki nesnenin bilgisini önceden varsaymaz (şeyler arasındaki karşılık-gelmenin betimlenmesinde söz konusu olduğu gibi), ama sadece doğru olduğu söylenen nesnenin bilgisini varsayar. Ayrıca, doğruluk bir özellik olamaz çünkü doğruluk-yükleminin uygulanması bir fazlalıktır (uygulanan şeye fazladan bir içerik katmaz); ve aynı anda her yerde bulunma gibi bir karakter taşır (herhangi bir özelliğin atfedilmesinde örtük olarak bulunur). Kısaca, doğruluğun sui generis karakteri onun dar anlamda ne bir ilişki ne de bir özellik olmasına imkan verir. Peki ama o halde doğruluk ne türden bir şeydir? Frege nin buna cevabı, ancak Frege nin anlambilim kuramında doğruluğun tuttuğu yeri inceledikten sonra, daha iyi anlaşılabilir. Bir Cümlenin Göndergesi Frege nin anlam kategorileri duyum ve gönderge üzerinde tekrar düşünelim. Duyum bir ifade ile söylenen veya ifade edilen şeydir, gönderge ise bu ifadenin hakkında olduğu şeydir. Son bölümde önermesel bir cümlenin duyumunun bir düşünce olduğunu okuduk. Öyleyse böyle bir cümlenin göndergesi nedir peki? Cümlelerin bir göndergesi var mıdır? Ve doğruluğun yerine getirdiği anlamsal rol nedir? Bunlar bu kısımda cevaplamaya çalışacağımız sorulardır. Cümlelerin bir göndergesi var mı gerçekten? Bu, duruma göre değişir: Cümlenin bir parçasının göndergesi ile hiç ilgilenmememiz olgusu, genelde cümlenin kendisi için bir gönderge kabul ettiğimize ve umduğumuza bir işarettir. Parçalarından birinin bir göndergesi bulunmadığını farkettiğimizde, düşünce bizim için değerini kaybeder. Demek ki bir cümlenin sadece duyumu ile yetinmeyip ayrıca bir de göndergesini arayıp sormakta haklıyız. 9 Frege 1925 de öldü cümlesini düşünün. Frege nin göndergesi (yani, bu terimin hakkında olduğu kişi) ile ilgilendiğimizde, bizler doğal olarak, bunun içinde yeraldığı cümlenin göndergesi ile de ilgileniriz. Yani, Frege 1925 de öldü nün ne hakkında olduğu ile ilgileniriz. Dolayısıyla sadece bunun ne söylediği (duyumu) ile ilgilenmeyiz, ama bunun hakkında olduğu fiili durum (göndergesi) ile de ilgileniriz. Buna karşıt olarak, Gregor uyandığında kendisini azman bir hamam böceğine dönüşmüş buldu kurgusal cümlesini düşünün. Gregor un gerçekte var olmadığını bildiğimiz için (bu kişilik kurgusaldır herşeyden önce), ifade edilen düşünce bizim için belirli bir değere sahip olmayı başaramaz. Bu düşünce, cümlenin tamı tamına betimlediği gibi bir fiili durumu belirleme gibi bir değere sahip olamaz. 10 Bu yüzden kurgusal bir cümleye bir gönderge aramayız, onun duyumuna (ne söylediğine) sıkıca bağlansak bile. Bir cümlenin bir parçası standart bir göndergeye sahip olamadığı zaman, parçası olduğu cümle de aynı şekilde bir göndergeye sahip olamaz. Yukarıdaki tartışma, parçaları için bir gönderge aradığımızda bir cümlenin de göndergesini aramamız hususunu resmi olmayan bir tarzda anlatmaya çalışıyor. Ama Frege nin, bu fikri, onun kendi bileşimsellik tezinde daha resmi bir biçimde ileri sürdüğünü 9 Sense and Reference, Bu söylenenler kurgusal cümlelerin bir değeri bulunmadığını farzetmek anlamına gelmez; sadece, kurgusal söylemin gördüğü işlev ile önermesel söylemin bununla karşıtlık içinde gördüğü işlev arasındaki bir farklılığa işaret etmek anlamına gelir. Kurgusal cümleler gerçek durumlarla metaforik (eğretilemeli) bir manada ilgili olsalar bile, dolaysızca (sözcüğü sözcüğüne) ilgili değildirler. Doğruluk için sözcüğü sözcüğüne bir iddiaları yoktur, ve ilgili bakımdan doğruluğa namzetmiş gibi ele alınmazlar.

8 görürsünüz. Frege nin yaklaşımında, bütünün göndergesinin parçaların göndergesi ile belirlendiğini hatırlayın. Frege nin kendi sözleri ile, Eğer biz cümledeki bir sözcüğü, aynı göndergeye ama farklı bir duyuma sahip bir başka sözcükle yer değiştirirsek, bu değişiklik cümlenin göndergesi üzerinde bir etkide bulunamaz. 11 Sabah Yıldızı, Akşam Yıldızıdır ile Sabah Yıldızı, Sabah Yıldızıdır aynı göndergeye sahip olmalıdır, çünkü ikisinin de parçaları aynı göndergeye sahip. Buradaki herbir özel ad Venüs nesnesine gönderme yapıyor, dolayısıyla her iki cümle de Venüs ün kendi kendisiyle olan özdeşlik ilişkisi hakkındadır. Bu şekilde cümlenin bütününün göndergesi parçalarının göndergesine bağımlıdır/dayanır (bu iki cümle bir duyumu paylaşmasalar bile). Fakat şimdi, eğer cümlenin bir parçası gönderge içermiyorsa, Gregor uyandığında kendisini örneğinde olduğu gibi, bu durumda cümlenin bütünü de bir göndergeye sahip olmaz. Bir göndergeye sahip olmaz, çünkü bütünün göndergesi parçaların göndergesine bağımlıdır; ve bu durumda eksik olan parçalar vardır. Gregor bir göndergeye sahip değildir, dolayısıyla Gregor un özne olarak kullanıldığı herhangi bir cümlenin de bir göndergesi olmaz. Bu biçimsel ve biçimsel-olmayan sebeplerden ötürü Frege, bir cümlenin göndergesi, bileşenlerinin göndergesi mevcut olmak koşuluyla, daima talep edilebilirdir. 12 diye iddia eder. Fakat Frege bir cümlenin göndergesi diye tam olarak neyi kastetmektedir? Daha doğrusu, gönderme yapan bir cümle ile gönderme yapmayan bir cümle arasındaki ilgili farklılık nedir? Örneğin: Frege 1925 te öldü ile Gregor uyandığında kendisini azman bir hamam böceğine dönüşmüş buldu cümlelerini ele alalım. Birincide aradığımız/talep ettiğimiz ama ikincide aramadığımız şey nedir? Frege şöyle cevaplar, ancak ve ancak doğruluk-değerini sorduğumuzda [bileşenlerin ve dolayısıyla bütün bir cümlenin göndergesini ararız]. 13 Bu iddiaya göre, doğruluk değerini sadece ve ancak göndergeyi aradığımızda, arar/sorarız. Gerçek nesneler ve dolayısıyla bu nesnelerin bir parçası oldukları durumu, sadece, bunları betimleyen cümlenin doğruluk veya yanlışlığı ile ilgilenmemiz halinde, dikkate alırız. Bu yüzden, göndergeye duyulan bir ilginin cümlenin doğruluk-değerine duyulan bir ilgiyle daima eşzamanlı olması/çakışmasının verili olduğu durumda, Frege bir cümlenin doğruluk-değerinin (ya doğru değeri ya da yanlış değerinin) bu cümlenin göndergesi olduğuna inanır. Bunlardan birini arayıp sorduğumuz her defasında diğerini de arayıp sorarız; dolayısıyla bunların bir ve aynı şey olduklarını farzetmek makuldur. Bunun doğru olup olmadığını sınayacak test, Frege nin göndergenin bileşimselliği ilkesini uygulamaktır: Eğer bir cümlenin göndergesinin onun doğruluk değeri olduğuna dair varsayımımız doğru ise, bunlardan ikincisi, cümlenin bir parçası aynı göndergeye sahip bir ifadeyle yerdeğiştirdiğinde, değişmeden kalmalıdır. Ve durum gerçekten de budur Sense and Reference, Sense and Reference, Sense and Reference, Sense and Reference, 35.

9 Bileşimsellik ilkesine göre, ne zaman bir cümle alsak ve onun terimlerinden birini aynı göndergeye sahip diğer bir terimle değiştirsek, cümlenin bütününün göndergesi aynı kalır. Böyle yer değiştirmelerden sonra, çoğu kez cümlenin duyumu değişecektir, ama doğrulukdeğeri aynı kalır. Eğer Akşam Yıldızı, Venüs tür cümlesinde Akşam Yıldızı nı Sabah Yıldızı ile değiştirirsek, Sabah Yıldızı, Venüstür elde ederiz. Cümlelerin duyumu değişir, oysa doğruluk-değeri değişmeden kalır. Ayrıca, Frege nin izah ettiği gibi, bu göndergesel bileşimsellik ilkesini sağlayan/yerine getiren, doğruluk-değerinden başka, anlamsal bakımdan ilgili bir şey de yoktur: Bileşenlerinin göndergesinin konu edildiği her cümleye bu kadar yaygınlıkla ait olan, ve gönderge türünden yer değiştirmeler ile değişmeden kalan şey, doğruluk değerinden başka ne olabilir ki? 15 Frege, göndergeyi-paylaşan terimlerin yerdeğiştirmesi ile değişmemiş kalan tek şeyin cümlenin doğruluk-değeri olduğunu farzeder. Cümlenin bileşen terimlerini aynı göndergeye sahip başkaları ile değiştridiğimizde korunmuş kalan biricik anlamsal öğe doğruluk-değeridir. Bu yüzden, bu durumun açıklaması, bir cümlenin göndergesinin onun doğruluk-değeri olduğudur. Doğruluk Bir Nesne midir? Şimdi doğruluğun doğası hakkındaki araştırmamıza geri dönüyoruz. Özellikleri dile getiren ifadelere olan dilbilgisel benzerliğine rağmen ve geleneksel olarak karşılık-gelmeye dair bir ilişkisellik gibi ele alınmasına rağmen, Frege doğruluk-yükleminin x doğrudur bir özellik veya bir ilişki ifade etmediğini savunmuştu. Eğer doğruluk bir özellik yada ilişki değilse, o halde nedir? Açıkçası, doğruluğun olabileceği geriye sadece tek bir türde şey kalıyor bir nesne. bir cümlenin doğruluk değerini onun göndergesini oluşturan şey olarak kabul etmeye doğru yönlendiriliyoruz. Bir cümlenin doğruluk değeri ile, onun doğru ya da yanlış sayıldığı koşulları/durumu anlıyorum. Bu ikisinden başka ilave doğruluk değerleri yoktur. Kısalık adına bir tanesine Doğru, ve ötekine Yanlış adını veriyorum. Sözcüklerinin göndergesi ile ilgili olan her bildiri cümlesi demek ki bir özel ad olarak görülmelidir, ve göndergesi de, eğer varsa, ya Doğru dur veya Yanlış. Bu iki nesne, bir şeyin doğru olduğuna hükmeden herkesçe, örtük biçimde de olsa, tanınır/kabul edilir 16 Ben Frege 1925 te öldü diye öne sürdüğüm zaman, Frege hakkında bir şey söylüyorum. Bu cümle belirli bir durumun sağlanması hakkındadır (veya buna gönderme yapar). Bir özel adın bir duyum ifade ettiğini ve bir nesneyi gösterdiğini hatırlayın. Önermesel cümle burada bir özel ad gibi ele alınıyor. Cümle bir duyum ifade eder ve bir nesneyi adlandırır. O bir düşünceyi ifade eder, ve Doğru yu (veya Yanlış ı) adlandırır. Frege nin durum/koşullar sözcüğünü kullanımı burada bir karışıklığa sebep olabilir. Gül kırmızıdır ın bu cümlenin doğru olduğu durumu adlandırdığını söylerken, Frege bu cümlenin gülün kırmızı olmasını içeren bu durumu, veya bu duruma dair koşulları 15 Sense and Reference, 35. Aynı yerde, Frege bileşimselliğe dair bu ilkeyi Leibniz e mal eder. 16 Sense and Reference, 34.

10 adlandırdığını söylemek istemez. Bu cümle gülün kırmızı olduğu düşüncesini ifade eder, ama o, bütün doğru deyimler gibi, bir nesneyi adlandırır Doğru yu. Bundan dolayı, bütün doğru cümleler aynı nesneyi adlandırırlar. Bütün yanlış cümleler de, benzer şekilde, aynı nesneyi adlandırır Yanlış ı. 17 Bütün doğru cümlelerin aynı nesneyi, Doğru yu, adlandırması acayip/tuhaf bir sonuçtur. Bu tuhaflık, Frege için, bir ifadenin göndergesinin bu ifadenin hakkında olduğu şey olduğunu hatırladığımızda, iyice açık hale gelir. Buna göre, bütün doğru deyimler aynı şey hakkındadırlar! Frege, göndergesi-ortak cümlelerin birbirinden ayrı şeyler söyleyebildiklerini bir kez göz önüne aldığımızda bu sonucun çok rahatsız edici bir sonuç olmayacağını ümit eder. Yani, cümleler birbirinden ayrı düşünceleri ifade ederler, aynı nesneyi adlandırsalar bile. Güller kırmızıdır ile Menekşeler mavidir arasındaki ilgili farklılık mesela, demek ki duyumlarındaki farklılık ile açıklanabilir. Ve Frege nin gösterdiği gibi, doğruluğu ararken, duyum ve göndergenin her ikisi de gereklidir: Şimdi, eğer bir cümlenin doğruluk değeri onun göndergesi ise, o halde bir yandan bütün doğru cümleler aynı göndergeye sahiptir ve aynı şekilde, diğer yandan bütün yanlış cümleler. Buradan hareketle görürüz ki cümlenin göndergesinde kendine özgü/özel olan herşey elenmiştir/silinmiştir. Bir cümlenin asla sadece göndergesi ile ilgi kurmayız; ama sırf düşünce de kendi başına bir bilgi vermez; düşünce ancak göndergesi, yani doğruluk değeri, ile birlikte olduğunda bir bilgi verir. Gönderge olmadan duyum, kurgusal söylemde sıklıkla karşılaştığımız şeydir. Adlar, ve dolayısıyla cümleler, daima gerçek nesnelere gönderme yapmazlar. Fakat bu güzel bir şeydir, çünkü kurgusal cümleler doğruluk iddialarında bulunma alanına özgü değildir. Bu yüzden onlara kurgusal diyoruz. Dolayısıyla, kişinin doğruluğa ulaşmak için yargılarda bulunduğu, önermesel söylemde, kişi yalnız duyumla ilgilenmez. Ve kişi bir cümlenin söylediği ile ayrıca ilgilenmediği sürece, bu cümlenin göndergesi (cümlenin hakkında olduğu şey) ile hiç ilgilenmez. Dolayısıyla bütün doğru cümlelerin aynı şey hakkında olmaları olgusu cümleler arasında ilgiye değer bir farklılık yaratmaz; bu durum hakkında teriminin alışılmış kullanımından kendimizi ayrı tutmamızı gerektirse bile. Nasıl bir adın duyumu bir nesneyi gönderge olarak belirliyorsa, aynen bunun gibi, bir cümlenin duyumu da (düşünce) bir nesneyi (Doğru değerini, veya Yanlış değerini) gönderge olarak belirler. Aslında, bu anlam kuramında, bir cümle sadece bir tür addır, bundan dolayı bir ad gibi işlev görür. İkinci bölümde özel bir adın duyumunun, Frege için, onun belirlenim kipi bir nesneyi (göndergesini) belirlemede getirdiği kendi ölçütü, olduğunu keşfetmiştik. Şimdi öğrendimiz şey ise bir cümlenin, bu cümle için bir göndergeyi, yani Doğruyu veya Yanlışı belirlemenin bir yolu gibi iş gören bir düşünceyi ifade eden, bir tür ad olduğudur. 17 Şöyle bir fikir ileri sürülebilir: cümlenin göndergesi onun oluşturucu parçalarının göndergelerinin bir fonksiyonu olduğu için, nesne olarak bu gül ile kırmızı kavramı Doğrunun parçaları dır. Ama herhangi bir doğru cümlenin parçalarının işaret ettiği nesneler ve fonksiyonlar da böyledir. Frege 25 te öldü Doğruya işaret eder, ve dolayısıyla, Frege olarak bilinen nesne ve 1925 te öldü ile gönderme yapılan kavram da Doğrunun parçasıdırlar. Frege bir doğruluk-değerinin parçaları deyiminden pek memnun değildir, zira Frege 25 te öldü nün göndergesi (yani, Doğru) eksi Frege nin göndergesi bize geri kalanı (yani, x 25 te öldü nün göndergesini) vermez. Ama daha iyi bir konuşma biçimi olmadığını kabul ettiği için, Frege tedbirli olmayı ihmal etmeden kendisine bu tarz konuşma özgürlüğünü tanır. Bkz. Sense and Reference,

11 Bir adın duyumunun, bu adın anlamının bir nesneyi belirleyen parçası olması gibi, bununla çok benzer şekilde düşünce de, bir cümlenin anlamının bir doğruluk-değeri belirleyen parçasıdır. Düşüncenin yapısına bağlı olarak bu düşünce doğru veya yanlıştır; dolayısıyla bir düşüncenin yapısı, kendisiyle bir doğruluk-değerinin belirlendiği bir yordam gibi ele alınabilir.