Balkan Sava nda Yunan Donanmas n n Çanakkale Bo az na Sald r Giri imleri ve Osmanl Devleti nin Ald Tedbirler *

Transkript

1 OTAM, 41 /Bahar 2017, Balkan Sava nda Yunan Donanmas nn Çanakkale Boaz na Saldr Giriimleri ve Osmanl Devleti nin Ald Tedbirler * Attacks of the Greek Navy on the Dardanelles during the Balkan Wars and Counter Measures taken by the Ottoman Empire Ozan TUNA ** Özet Balkan Savalar nda Yunan donanmas Ege Adalar n rahatça igal etmek, Osmanl donanmasnn Balkanlar daki ordusuna ikmal yapmasnn engellemek ve hem kendisinin hem de müttefiklerinin Ege Denizi üzerinden icra ettii sevkiyat güvence altna almak için savan hemen banda Çanakkale Boaz n abluka altna almtr. Fakat savan ilerleyen günlerinde Osmanl donanmasnn kar bir reaksiyon gösterememesi ve Bulgar ordusunun da Gelibolu ya ilerlemesi üzerine Çanakkale Boaz da Yunan donanmas tarafndan bir saldr hedefi haline gelmitir. Osmanl Devleti ise bu tehlike üzerine Çanakkale Boaz n karadan ve denizden sürekli takviye etmitir. Çanakkale Boaz nn çok stratejik bir önemde olmas nedeniyle Osmanl Devleti bölgeye büyük hassasiyet göstermi ve donanmasn da bu bölgeye kaydrmtr. Fakat Osmanl donanmasnn Yunan donanmas karsnda zayf durumda olduu için bu savunma tedbirleri de tam olarak yerine getirilememitir. Yine de kara ve denizde alnan tedbirler ve Yunan donanmasnn gücünün de snrl olmas sebebiyle Yunanistan sava esnasnda Çanakkale Boaz na tam kapsaml bir harekât düzenleyememi sadece Çanakkale Boaz n ablukada tutmakla yetinebilmitir. Anahtar Kelime: Kale-yi Sultaniye, Nara, Averof Kruvazörü, Delfin Denizalts, Amiral Condoriyotis Bu makale 2016 ylnda 9. Uluslararas Mübadele ve Balkan Türk Kültürü Aratrma Kongresi nde sunulmu olan bildirinin gözden geçirilmi eklidir. Ar. Gör., 19 Mays Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü, Ozan.tuna@omu.edu.tr

2 258 OZAN TUNA Abstract The Greek Navy blockaded the Dardanelles at the very onset of the Balkan Wars in order to facilitate the invasion of the Aegean Islands and to prevent the Ottoman Navy to send supplies to its army in the Balkans. Another purpose of this move was to secure the shipment of supplies conducted both by itself and its allies. However, as the War progressed, the Ottoman Navy could not respond effectively and the Bulgarian Army advanced to Gallipoli, which made the Dardanelles a attack target for the Greek Navy. Thereupon, the Ottoman Empire continuously reinforced its position in the Dardanelles, both by sea and land. Since the Dardanelles was of great importance strategically, the Ottoman Empire paid special attention to it and sent its Navy to the region. However, the Greek Navy was superior compared to the Ottoman Empire at the time, which hindered all these defensive measures. Despite this fact, the Greek Navy could not operate at full capacity in the Dardanelles because of its limited power and the measures taken by the Ottoman Empire by sea and land. The Greek Navy was only able to blockade the Dardanelles. Key Words: Kale-yi Sultaniye, Nara, Averof Cruiser, Delfin Submarine, Admiral Condoriyotis Giri Çanakkale Boaz na yönelik tarih boyunca pek çok saldr olsa da Çanakkale Boaz n ilk geçen 19 ubat 1807 de ngiliz amiral Duckwort komutasndaki 13 parça gemiden oluan ngiliz donanmas olmutur. Bu filo, Çanakkale Boaz ndaki bataryalar susturup Nara daki Osmanl filosunu tahrip edip 20 ubat 1807 de stanbul a geldi. Fakat Duckwort un yannda kara birlii olmad için stanbul a karadan bir saldr söz konusu olmamtr. 1 Çanakkale Boaz na ciddi mahiyette bir dier saldr ise Türk-talyan Harbi nde ( ) -Trablusgarp Sava nda- talyan donanmas tarafndan gerçekletirilmi olup 18 Nisan 1912 de ve 12 Temmuz 1912 de Çanakkale Boaz tahkimatlarna ve ehre saldrmlar fakat önemli bir baar elde edememilerdir. 2 1 Selahattin Çetiner, Çanakkale Sava Üzerine Bir nceleme, Cem Offset Yaynevi, stanbul 2000, s. 11; A. Thomazi, Çanakkale Deniz Sava, (Çev.) Hüseyin Ik, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Bakanl Yaynlar, Ankara 1997, s. 1 2 Ahmet Ouz, Osmanl mparatorluu nda Çanakkale ve stanbul Boazlarnn Savunulmas çin Yaplan stihkâmlar ve Torpil/Mayn Yerletirilmesi ( ), 100. Ylnda Çanakkale Zaferi Sempozyumu, Nisan 2015, Harp Akademileri Basmevi, ss

3 BALKAN SAVAI'NDA ÇANAKKALE BOAZI (OTAM, 41/Bahar 2017) Çanakkale Boaz nn Savatan Önceki Tahkimat Çanakkale Boaz nn denizden yaplacak olas bir saldrya kar savunulmasna yönelik ilk çalmalarn tarihi 17. yüzyla kadar uzanr. lk savunma düzeninin omurgasn kaleler oluturmakta idi. Ancak kale savalarnn sona ermesi ve müstahkem mevkilerin oluturulmas fikrinin arlk kazanmasyla Çanakkale Boaz nn her iki yakasna ina edilen bir dizi beton ve toprak mazgall top mevzilerini tabya- içermektedir. Hazrlklar bu dönemde denizden karaya amfibi- yaplacak bir harekâta kar yetersiz olsa da kurmay subay ve topçular, amfibi harekâta kar zihnî hazrlk yapp muhtelif savunma düzenlerini tartmlardr. 3 Çanakkale Boaz ve Gelibolu Yarmadas, Osmanl Devleti nin en iyi korunan noktalarndan birisiydi ylndan önce Osmanl Devleti nin stratejik noktalarn savunan bir dizi müstahkem mevkilerden birisi olan Çanakkale Boaz, Bahr-i Sefid Kuvâ-y Müretteb Kumandanl na bal idi. Balkan Sava na kadar olan mevcut savunma sistemi esas olarak ky savunma toplar, su alt mayn tarlalar ile boaza yöneltilmi ve su kenar boyunca istihkâm eridi oluturan projektörlerden ibaretti. 4 Boazdaki tahkimatlar zayf bir düman kuvvetinin girmesini önleyecek kadar olup su üstü vastalar ile mayn, torpido, projektör, top, cephane, gözetleme istasyonlar, komuta kontrol cihazlar ve telsiz telgraf ihtiyaçlar hat safhada idi. 5 Ayrca obüs miktar da az ve eski olmakla birlikte adi top ise hiç bulunmamakta idi. Mevcut 120 mm lik obüsler ise eski olmasna ramen nitelikleri yüksekti. 6 Fakat Trablusgarp Sava esnasnda talyan donanmasnn Çanakkale Boaz savunmasn bombalamas sonrasnda Boaz daki tabyalar ve savunma planlar elden geçirilmiti. 7 Çanakkale Boaz nn denizden savunulmas ise mayn ve torpidolarla salanmakta olup bu mayn hatlarnn yerleri amandralar ile 3 Edward J. Ericson, Osmanl Askeri Tarihi, Çev. Mesut Uyar, Türkiye Bankas Kültür Yaynlar, stanbul 2014, s. 510; Figen Atabey, Çanakkale Muharebelerinin Deniz Cephesi, Türk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara 2014, ss.29-30; brahim Baak Dagülü, 15. ve 18. Yüzyllarda Çanakkale Boaz n Koruyan Büyük Askeri Yaplar ve Bataryalar, Yldz Teknik Üniversitesi Mimarlk Fakültesi E Dergisi, Cilt: 2, Say: 1, 2007, ss Edward J. Ericson, Gelibolu: Osmanl Harekât, Çev. Orhan Düz, Türkiye Bankas Yaynlar, stanbul 2015, s. 12; Edward J. Ericson, I. Dünya Sava nda Osmanl Ordusu: Çanakkale, Kutül Amara ve Filistin Cephesi, Çev. Kerim Baraçk, Türkiye Bankas Kültür Yaynlar, stanbul 2009, s Umut C. Karadoan, Türk Donanmasnn Faaliyetleri ( ), Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Ana Bilim Dal, TC. Tarihi Bilim Dal, Baslmam Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2007, s Ali Bal, Balkan Harbinde Türk Ordusunun Lojistik Durumu, XIV. Askeri Tarih Kongresi Bildirileri, (03-07 Aralk stanbul), Genelkurmay Personel Daire Bakanl Atase Daire Bakanl Yaynlar, Ankara 2014, ss Ericson, Osmanl Askeri Tarihi, s. 510

4 260 OZAN TUNA iaretlenip mayn hatlar seri ateli toplar ile savunulmakta iken Boaz n en dar yerine projektörler ve seri ateli toplar yerletirilmitir. 8 2-Yunan Donanmasnn Faaliyetleri Yunan donanma komutanlarnn savatan önce yapt stratejik deerlendirmelerde Osmanl donanmasnn Ege Denizi ne çkmasn engellemek için ilk önce Limni Adas nn ele geçirilmesi gerektiinde karar klnmt. Yunan ada filosunun merkezi olan Pire Liman nn Çanakkale Boaz na çok uzak olmas ve hassas dönemlerde gidi gelilerin özellikle k aylarnda çok zor olmas Yunan donanma komutanlarn böyle bir karar almaya zorlamtr. 9 Çanakkale Boaz n daha yakndan ablukaya almak için Limni Adas nn Mondros limann büyük sava gemileri için üs, Bozcaada y ise Yunan torpidobot ve muhripleri için tali bir üs olarak düünmülerdi. 10 Böylece Çanakkale Boazn ablukada tutacak asl güç filotilla olacak idi. 11 Bu amaçlar dorultusunda Yunan Donanmas Amiral Condoriyotis komutasnda 18 Ekim 1912 de Pire limanndan Limni adasna doru hareket etmitir. 12 Ayrca Pire ve Faleron limanlarnda ise Osmanl Donanmas nn bir taaruz ihtimaline kar torpidobotlardan karakol hatt oluturulmutur. 13 Yunan Donanmas Çanakkale 8 Deniz Müzesi Arivi (DMA), Defterler Bölümü: Erkan- Harbiye-yi Bahriye Dairesi Dosyas , Defter No: 4733, Sayfa No: 5, 14 Mart 1912; DMA, Muhasebe Katalou, Dosya No: 2446, Sayfa No: 39, 15 Mays 1912; DMA, Mülga-y Bahriye Katalou, Dosya No: 723, Sayfa No: 678, 17 Eylül 1912; DMA, Mülga-y Bahriye Katalou, Dosya No: 723, Sayfa No: 678, 9 Eylül 1912; BOA, BEO Katalou, Dosya No: 4190, Gömlek No: , Lef: 1, 7 Mart Zisis Fotakis, Greek Naval Strategy and Policy , Routledge Publishing, USA 2005, pp ; Hazm güven, 1908 den Sonra Osmanl Devleti nin Ege ve Dou Akdeniz deki Adalara Ait Siyasi ve Askeri Tutumu, Silahl Kuvvetler Dergisi, Say: 215, Yl: 84, 4 Austos 1969, s ATASE, BLH (Balkan Harbi) Katalou, Klasör No: 264, Dosya No: 311, Fihrist No: 1-1, 19 Ekim 1912; dris Bostan-Ali Karamahmut, Trablusgarp ve Balkan Harplerinde gal Edilen Ege Adalar ve gal Telgraflar, Stratejik Aratrma ve Milli Komite Yaynlar, Ankara 2003, s. 366; Hüsnü Özlü, Ariv Belgeleri Inda Balkan Sava nda Ege Adalarnn gal Süreci, Çada Türkiye Aratrmalar Dergisi, XII/25, Güz 2012, s. 15; Birinci Dünya Sava nda da müttefik donanmas Çanakkale Boaz na saldr için Limni, Bozcaada gibi Boazönü Adalar n üs olarak kullanmtr. Ayrntl bilgi için bkz; skender Tunaboylu, Çanakkale Cephesinde Donanma Destei, Studies of the Ottoman Domain, Cilt: 5, Say: 8, ubat 2015, s Babakanlk Osmanl Arivi (BOA), HR. SYS. Katalou, Dosya No: 1959, Gömlek No: 11, Lef: 10, 25 Ekim ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 125, Dosya No: 14, Fihrist No: 2-33, 19 Ekim 1912; Afif Büyükturul, Osmanl Deniz Harp Tarihi ve Cumhuriyet Donanmas, Cilt: 4, Deniz Basmevi, stanbul 1984, s Genelkurmay Bakanl, Balkan Harbi Tarihi: Osmanl Deniz Harekât , VII. Cilt, Kara Kuvvetleri Komutanl Askeri Basmevi, stanbul 1965, s. 70

5 BALKAN SAVAI'NDA ÇANAKKALE BOAZI (OTAM, 41/Bahar 2017) 261 Boaz açklarna geldiinde ilk önce Bozbaada Adas (Aistratis) önlerinde manevralar yapp Limni Adas önüne gelerek ada mutasarrfna bir sonraki gün adann igal edileceini bildirdi Ekim 1912 tarihinde Yunan filosu Limni Adas nn Mondros Liman na 500 kiilik bir askeri kuvvet çkararak aday igal etmitir. Aday savunmakta olan askerler adann merkezine çekilmi ve daha sonra da etkisiz hale getirilmilerdir. Osmanl Donanmas ndan destek alamayan Limni Adas da Yunanllarn eline geçti. 15 Limni Adas nn ele geçirilmesi ile birlikte 22 Ekim 1912 tarihinden itibaren Yunanllar, Mondros Liman n ileri bir üs ve aday da bir ikmal üssü haline getirdiler. Limandaki ufak Kumbi Adas nda bir telsiz istasyonu kurdular ve olas bir saldrya kar da Alago Adas dolaylarnda torpidobot karakol hatt oluturdular. Yunanistan dan getirilen içilerle de adada gemilerin onarmlarn yaplyor ve 4 adet 10 cm lik topla da adann savunmasn takviye ediliyordu. 16 Yunan Donanmas nn Limni Adas n ele geçirmesi Çanakkale Boaz n dorudan tehdit altna düürürken Cezayir-i Bahr-i Sefid in güvenliini de olumsuz yönde etkilemitir. 17 Yunan donanmas, Limni Adas n ele geçirmesinin ardndan Çanakkale Boaz na çok yakn olan Bozcaada y hedef alm ve aday ele geçirerek Çanakkale Boaz nn denizden ablukasn tamamlamt. 18 Yunanllar Bozcaada y ele 14 ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 125, Dosya No: 14, Fihrist No: 2-34, Ekim 1912; ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 125, Dosya No: 14, Fihrist No: 2-34, 19 Ekim 1912; ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 125, Dosya No: 14, Fihrist No: 2-49, 20 Ekim 1912; ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 125, Dosya No: 14, Fihrist No: 2-34, 19 Ekim 1912; ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 125, Dosya No: 14, Fihrist No: 2-34, 19 Ekim 1912; ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 125, Dosya No: 14, Fihrist No: 2-34, Ekim 1912; DMA, Defterler Bölümü: Erkan- Harbiye-yi Bahriye II. ube Müsevvidat Dosyas ( ), Defter No: 4734, Sayfa No: 170, 3 Kasm BOA, HR.SYS. Katalou, Dosya No: 1959, Gömlek No: 7, Lef: 3, 21 Ekim 1912; BOA, HR.SYS. Katalou, Dosya No: 1959, Gömlek No: 7, Lef: 9, 21 Ekim 1912; BOA, HR.SYS. Katalou, Dosya No: 1959, Gömlek No: 7, Lef: 11, 21 Ekim 1912; BOA, HR.SYS Katalou, Dosya No: 1959, Gömlek No: 7, Lef: 13, 21 Ekim 1912; BOA, HR.SYS. Katalou, Dosya No: 1959, Gömlek No: 7, Lef: 21, 21 Ekim 1912; BOA, HR.SYS. Katalou, Dosya No: 1959, Gömlek No: 7, Lef: 19, 21 Ekim 1912; BOA, HR. SYS. Katalou, Dosya No: 1959, Gömlek No: 7, Lef :1, 21 Ekim 1912; ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 125, Dosya No: 14, Fihrist No: 2-51, 21 Ekim Büyükturul, Osmanl Deniz Harp Tarihi ve Cumhuriyet Donanmas, s. 223; güven, 1908 den Sonra Osmanl Devleti nin Ege ve Dou Akdeniz deki Adalara Ait Siyasi ve Askeri Tutumu, s ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 125, Dosya No: 14, Fihrist No: 2-40, 19 Ekim 1912; ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 125, Dosya No: 14, Fihrist No: 2-50, 21 Ekim ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 125, Dosya No: 14, Fihrist No: 2-34, 19 Ekim 1912; BOA, HR.SYS. Katalou, Klasör No: 1959, Gömlek No: 7, Lef: 5, 21 Ekim 1912; BOA, BEO Katalou, Dosya No: 4110, Gömlek No: , Lef: 4, 8 Kasm 1912; ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 125, Dosya No: 14, Fihrist No: 2-34, 19 Ekim 1012

6 262 OZAN TUNA geçirdikten sonra limana giri fenerlerini de sürekli yakarak bölgeyi tarassut altnda bulunduruyorlard. 19 Bozcaada nn da ele geçirilmesi ile birlikte Yunan donanmas Bozcaada da muhrip ve torpidobot üssü kurarak Çanakkale Boaz nn birkaç mil ötesinde Çanakkale Boaz na girip çkan gemileri kontrol etmeye balamlardr. 20 Bozcaada, Çanakkale Boaz na yaplacak bir çkartma harekâtnda sçrama noktas olarak kullanlabilecei gibi Boaz ablukaya alacak filonun adann kuzey ve güney üssünde barnmasna imkan salayacaktr. 21 Limni ve Bozcaada nn Yunan Donanmas tarafndan ele geçirilmesi, onlara muazzam bir gözetleme istasyonu gören alana sahip olmalarn salamasnn yannda küçük gemileri için de barnak olma imkan salyordu. Ayrca Yunan Donanmas nn bu faaliyetleri dier adalardaki Müslüman halk ve memurlarn da adalar terk etmesine sebebiyet verecektir. 22 Yunan Donanmas daha sonra sava içerisinde Ege Denizi nde Osmanl Devleti nin elindeki tüm adalar hedef alacak ve en son 15 Mart 1913 de Sisam Adas n ele geçirip Ege adalarnn igalini tamamlayacaktr Osmanl Donanmasnn Faaliyetleri Osmanl Donanmas savatan önce tasarlad strateji ile Çanakkale Boaz n mümkün olduu kadar uzaktan savunmay düünüyordu. 24 Sava balad esnada Çanakkale Boaz nda Mesudiye zrhls komutan Binba Tevfik emrinde Mesudiye ve Asar- Tevfik zrhls ile Hamidabat torpidobotu bulunuyordu. 25 Fakat hem sava gemilerinin saysnn yetersizlii hem de Bulgar ordusunun süratli ve devaml bir ekilde ilerlemesi Osmanl Donanmas nn 19 Ali Haydar Emir, Balkan Harbinde Türk Filosu, Deniz Matbaas, stanbul 1932, s ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 125, Dosya No: 5, Fihrist No: 2-34, 19 Ekim 1912; ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 125, Dosya No: 14, Fihrist No: 2-34, 19 Ekim 1912; ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 125, Dosya No: 14, Fihrist No: , 19 Ekim 1912; Fotakis, Greek Naval Strategy and Policy , p Genelkurmay Bakanl, Birinci Dünya Sava nda Çanakkale Cephesi (Haziran Nisan 1915), V. Cilt, II. Kitap, Genelkurmay Bakanl Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Bakanl Yaynlar, Ankara 2012, s BOA, BEO Katalou, Dosya No: 1959, Gömlek No: 7, Lef: 5, 21 Ekim 1912; ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 125, Dosya No: 14, Fihrist No: 2-34, 19 Ekim 1912; Hilmi Bayur, Balkan Sava nda Türk Filosunun Durumu, Türk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara 1978, s DMA, Gemiler Bölümü: Erkân- Harbiye-yi Bahriye II. ube Müsevvidat Dosyas ( ), Defter No: 4734, Sayfa No: 221, 2 Kasm 1912; Ali Fuat Örenç, Ege Adalarnn dari Yaps ( ), Ege Adalarnn dari, Mali ve Sosyal Yaps, (Ed.) dris Bostan, Stratejik Aratrma ve Etütler Milli Komitesi Yaynlar, Ankara 2003, s Büyükturul, Osmanl Deniz Harp Tarihi ve Cumhuriyet Donanmas, ss ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 297, Dosya No: 5, Fihrist No: 1-1, 17 Ekim 1912; Genelkurmay Bakanl, Balkan Harbi Tarihi: Osmanl Deniz Harekât , s. 71

7 BALKAN SAVAI'NDA ÇANAKKALE BOAZI (OTAM, 41/Bahar 2017) 263 Karadeniz e arlk vermesine neden olmu, öncelik Varna Liman nn bombalanmas ve Köstence den gelen nakliye gemilerinin güvenlii olmutur. 26 Dier taraftan Varna Liman nda üstlenen Bulgar torpidobotlarnn Karadeniz deki Osmanl sevkiyatna zarar verme ihtimali de Osmanl donanmasnn Karadeniz e öncelik vermesine sebep olacaktr. 27 Daha da önemlisi Kasm 1912 balar itibariyle Bulgar ordularnn Çatalca hattna ve Bolayr hattna dayanmalar Osmanl donanmasnn bütün önceliini bu noktalara kaydrm ve Çanakkale Boaz nn donanma gücü ile savunulmas ve Ege Denizi ne çk hususlar ikinci plana itilmitir. 28 Daha sonradan Çatalca Muharebesi ni kazanlmasnda ise Osmanl Donanmas nn muharebe gücü önemli ölçüde etkili olmu olup savatan sonra Bulgarlar Büyükçekmece nin kuzeybatsnda Osmanl Devleti ile mütareke yapmak zorunda kalmlardr. 29 Bulgaristan ile yaplan mütarekenin ardndan Osmanl Donanmas Çanakkale Boaz ve Ege Denizi ne öncelik vermeye balad. Fakat ana filoyu oluturan baz gemilerin hasar görmü olmalar Yunan Donanmas ile kapsaml 26 ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 131, Dosya No: 44, Fihrist No: 1-9, 20 Kasm 1912; ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 131, Dosya No: 44, Fihrist No: 1-10, 20 Kasm 1912; ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 131, Dosya No: 44, Fihrist No: 1-11, 22 Kasm 1912; ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 131, Dosya No: 44, Fihrist No: 1-12, 22 Kasm 1912; ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 131, Dosya No: 44, Fihrist No: 1-9, 20 Kasm 1912; ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 131, Dosya No: 44, Fihrist No: 1-2, 16 Kasm 1912; ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 131, Dosya No: 44, Fihrist No: 1-4, 15 Kasm 1912; Yusuf Hilmi Bayur, Birinci Balkan Sava, Cumhuriyet Yaynlar, stanbul 1999, s ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 131, Dosya No: 44, Fihrist No: 1-5, Kasm 1912; ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 131, Dosya No: 44, Fihrist No: 1-17, 24 Kasm 1912; ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 297, Dosya No: 5, Fihrist No: 1-3, Tarih Yok. 28 ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 131, Dosya No: 14, Fihrist No: 2-40, 18 Kasm 1912; ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 131, Dosya No: 44, Fihrist No: 1-3, 15 Kasm 1912; ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 131, Dosya No: 44, Fihrist No: 1-4, 17 Kasm 1912; ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 131, Dosya No: 44, Fihrist No: 1-7, 20 Kasm 1912; ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 131, Dosya No: 44, Fihrist No: 1-8, 20 Kasm 1912; ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 297, Dosya No: 5, Fihrist No: 3, 12 Kasm 1912; ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 131, Dosya No: 44, Fihsir No: 1-1, Kasm 1912; DMA, Defterler Bölümü: Erkan- Harbiye II. ube Müsevvidat Dosyas ( ), Defter No: 4739, Sayfa No: 250, 10 Kasm 1912; DMA, Defterler Bölümü: Erkan- Harbiye-yi Bahriye 2. ube Müsevvidat Dosyas , Defter No: 4739, Sayfa No: 251, 10 Kasm ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 131, Dosya No: 44, Fihrist No: 1-1, 24 Kasm 1912; ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 131, Dosya No: 44, Fihrist No: 1-20, Kasm 1912; DMA, Gemiler Bölümü: Erkan- Harbiye-yi Bahriye II. ubesine Ait Müsvedde Dosyas ( ), Dosya No: 4734, Sayfa No: 127, 8 Aralk 1912

8 264 OZAN TUNA bir mücadeleye girime düüncesinin de önüne geçmitir. 30 Osmanl Devleti Donanma Komutanl, bu balamda Hamidiye kruvazörünün tamirde olmas, Mecidiye kruvazörü ve Berk-i Sadvet torpido kruvazörünün Karadeniz de bulunmasnn yannda Asar- Tevfik ve Mesudiye zrhllarnn eski olmas ve sahip olunan torpidobotlarn da ksa menzilli olmas sebebiyle Yunan donanmasna kar yaplacak harekat ertelemeyi planlyordu. 31 Donanma komutanl özellikle Hamidiye kruvazörünün hasarl olduu ve bu durumun sava filosunda önemli bir eksiklik yaratacan düünerek en azndan Hamidiye kruvazörünün onarmnn bitene kadar ana filonun Çanakkale Boaz ndan çk yapmamasn ve imdilik Yunan donanmasnn Çanakkale Boaz nda çkartma yapmas muhtemel noktalara muhripleri göndermeyi uygun bulmutur. 32 Fakat Yunan Donanmas nn harekat alann geniletmesi üzerine Çanakkale Boaz ndan çk noktasnda fikir birlii olumu olup donanma komutan Kale-yi Sultaniye de bulunan Osmanl donanmasnn Yunan donanmas ile mücadeleye hazr olduu bildirmitir. 33 Bunun üzerine Yunan Donanmas nn hareketlerine dair haberlerin de dorudan Çanakkale Boaz nda bulunan donanma komutanna aktarlmas talimat verilmitir. 34 Donanmay oluturan sava gemileri üzerinde yeni bir taksimat yaplm olup harp filosunu oluturan gemiler ve bu gemilerin sorumluluk alanlar u ekilde belirlenmitir: Ege Denizi ne Hareket Edecek Filoyu Oluturan Gemiler Barbaros Hayrettin Zrhls (SMS Kurfürst Friedrich Wilhelm), Turgut Reis Zrhls (SMS Weißenburg), Asar- Tevfik Zrhls, Hamidiye Kruvazörü (Abdülhamidiye Kruvazörü), Mecidiye Kruvazörü (Abdülmecidiye Kruvazörü), Muavenet-i Milliye Muhribi, Yadigâr- Millet Muhribi, Numune-yi Hamiyet Muhribi, Gayret-i Vataniye Muhribi, Yarhisar Muhribi, Basra Muhribi, Taoz 30 ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 82, Dosya No: 32, Fihrist No: 2-16, 20 Ocak 1913 (Kale-yi Sultaniye de bulunan donanma komutan vekili Ramiz Bey den gelen telgraf); Enver Ziya Karal, Osmanl Tarihi, Cilt: 9, Türk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara 1996, s ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 296, Dosya No: 3, Fihrist No: 4-5, 25 Kasm 1912; ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 296, Dosya No: 3, Fihrist No: 7-1, Kasm 1912; DMA, Umumi Evrak Katalou, Dosya No: 221, Sayfa No: 134, 6-7 Aralk ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 131, Dosya No: 44, Fihrist No: 1-16, 24 Kasm 1912; ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 131, Dosya No: 44, Fihrist No: 1-35, 30 Kasm ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 131, Dosya No: 1, Fihrist No: 37, 3-4 Aralk 1912 ( Barbaros Hayrettin Zrhls süvarisinde donanma komutanna gönderilen telgraf); ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 296, Dosya No: 3, Fihrist No: 18, 7 Aralk DMA, Defterler Bölümü: Erkan- Harbiye-yi Bahriyeye Mahsus Müsveddelik Defter , Defter No: 4734, Sayfa No: 140, 3 Aralk 1912

9 BALKAN SAVAI'NDA ÇANAKKALE BOAZI (OTAM, 41/Bahar 2017) 265 Muhribi, Samsun Muhribi, Sultanhisar Torpidobotu, Sivrihisar Torpidobotu, Hamidabat Torpidobotu, ntibah Tamir Gemisi, Giresun Tamir Gemisi, Tîr-i Müjgan Tamir Gemisi Karadeniz deki Sevkiyat Muhafaza Edecek Gemiler Berk-i Sadvet Torpido Kruvazörü, Bezm-i Alem Muavin Kruvazörü, Musul Torpidobotu, Akhisar Torpidobotu, Draç Torpidobotu, Berk-i Efan Torpidobotu Büyükçekmece de Konulu Gemiler claliye Gambotu, Necm-i evket Gambotu, Nurülbahir Gambotu, Zuhaf Korveti 35 4-Yunan Donanmasnn Çanakkale Boaz na Saldr Giriimleri ve Osmanl Devleti nin Ald Tedbirler Yunan donanmasnn Çanakkale Boaz n hedef almasnn en önemli sebeplerinden birisi Çanakkale Boaz nn Osmanl donanmas tarafndan muazzam bir savunma liman olarak kullanlmas ve bu liman üzerinden Yunanistan a ya da Yunan donanmasna saldr düzenleyebilecei ihtimali olmutur. 36 Ayn zamanda Çanakkale Boaz ndaki Türk tahkimatlarnn Çanakkale Boaz önünde Yunan donanmasnn Osmanl donanmas ile muhtemel bir muharebesinde Osmanl donanmasna topçu destei verecek olmas sebebiyle Yunan donanmas Çanakkale Boaz n hedef almtr. 37 Ayrca Yunan deniz kuvvetlerinin Osmanl deniz kuvvetlerinden stratejik ve taktik bakmdan üstün durumda olmas da Yunan donanmasnn Çanakkale Boaz na saldr düzenleyebilecek öz güveni kendisinde bulabilmesine sebep olmutur ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 297, Dosya No: 5, Fihrist No: 3-2, Tarih Yok. ; ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 297, Dosya No: 5, Fihrist No: 3-4, Aralk 1912; ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 297, Dosya No: 5, Fihrist No: 3-5, Aralk 1912; ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 297, Dosya No: 5, Fihrist No: 1-2, Kasm 1912; ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 297, Dosya No: 5, Fihrist No: 3-3, 1 Aralk 1912 ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 296, Dosya No: 3, Fihrist No: 18, 14 Aralk 1912; ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 297, Dosya No:5, Fihrist No: 3-3, 1 Aralk Fotakis, Greek Naval Strategy and Policy , p Büyükturul, Osmanl Deniz Harp Tarihi ve Cumhuriyet Donanmas, s Genelkurmay Bakanl, Balkan Harbi ( ): Harbin Sebepleri, Askeri Hazrlklar ve Osmanl Devleti nin Harbe Girii, II. Cilt, Genelkurmay Basmevi, Ankara 1970, s. 184

10 266 OZAN TUNA Tüm bunlar göz önünde bulunduran Yunan donanmas, Çanakkale Boaz nn ablukasn tamamladktan sonra ilk etapta Boaz giri istihkâmlar olan Kumkale-Seddülbahir hattnn gerisine asker çkartarak bu hatt zorlamay düünmütür. 39 Boazn Anadolu yakasnda Beige Liman Yunan donanmas için önemli bir çkarma noktas olarak belirlenmi, ayn zamanda da Saroz Körfezi ne de çkarma yaplmas da planlanmtr. 40 Yunan donanmas Çanakkale Boaz na düzenleyecei çkarma için Limni Adas ve ele geçirdii dier Ege adalarnda nakliye gemileri ve askerleri hazr bulundurmutur. 41 Yunan Donanmas nn bölgeye yapaca çkarma ihtimali üzerine Osmanl Devleti, Gelibolu Yarmadas n savunmak için bir ordu oluturmutur. 42 Osmanl Devleti, Bolayr ksta ve Saroz körfezi, Kumkale ve Seddülbahir olmak üzere Yunan donanmasnn saldr yapabilecei üç nokta tespit etmitir. Bu bölgelerdeki hâkim noktalara hafif piyade emniyet kuvvetleri yerletirilip kuvvetli müfrezeler siperlere iyice mevzilenmilerdir. 43 Çanakkale Müstahkem Mevkiine 28 cm lik obüs toplar ile kiilik asker sevk edilmi olup ilerleyen günlerde bölgeye yaplan top ve asker sevkiyat devam etmitir. 44 Saroz Körfezi ne çkartma yaplmas ihtimaline kar bölgede ikinci bir savunma hatt daha oluturulmutur. 45 Boaz istihkâmlarnn arka taraflarnn müdafaas ise Bolayr taraflarna gözetleme müfrezeleri gönderilip Maydos hattnda da askeri unsurlar bulundurulmas uygun 39 ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 131, Dosya No: 44, Fihrist No: 49, 21 Kasm 1912; Yunan donanmas sava esnasnda Çanakkale Boaz haricinde Bat Anadolu daki dier Türk kylarn da zaman zaman ablukada tutmutur. Ayrntl bilgi içi bkz; ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 294, Dosya No: 311, Fihrist No: 1-1, 19 Ekim 1912; ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 125, Dosya No: 14, Fihrist No: 2-48, 24 Ekim 1912; ATASE, BLH Katalou, Klasör No:131, Dosya No: 44, Fihrist No: 1-27, 27 Kasm ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 131, Dosya No: 44, Fihrist No: 1-4, 17 Kasm 1912; BOA, BEO Katalou, Dosya No: 4147, Gömlek No: , Lef: 1, 24 ubat 1913; BOA, BEO Katalou, Dosya No: 4147, Gömlek No: , Lef: 2, 23 ubat BOA, BEO Katalou, Klasör No: 4147, Gömlek No: , Lef: 1, 24 ubat 1913; BOA, BEO Katalou, Dosya No: 4147, Gömlek No: , Lef: 2, 23 ubat 1913; ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 296, Dosya No:3, Fihrist No: 3-2, Kasm Ericson, Gelibolu: Osmanl Harekât, s Edward J. Ericson, Dünya Sava Tarihi, Çev. Sare Levin Atalay, Tima Yaynlar, stanbul 2011, s ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 131, Dosya No: 44, Fihrist No: , 25 Kasm 1912; ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 131, Dosya No: 44, Fihrist No: 135, 6 Aralk 1912; BOA, BEO Katalou, Klasör No: 4125, Gömlek No: , Lef: 1, 18 Aralk ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 127, Dosya No: 23, Fihrist No: , Kasm 1912; ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 127, Dosya No: 23, Fihrist No: , Kasm 1912

11 BALKAN SAVAI'NDA ÇANAKKALE BOAZI (OTAM, 41/Bahar 2017) 267 görülmütür. 46 Harbiye Nezareti, Çanakkale Boaz Kuva-yi Mürettebe Komutanl altnda kuvvetlerini yeniden düzenleyip 27. Piyade Tümeni, mürettep bir piyade tümeni ile Afyon, Çanakkale, Edremit redif piyade tümenleri hemen Yarmada ya gönderilmitir. 47 Çanakkale Boaz mevzilerindeki top üstünlüünü arttrmak için Çatalca daki baz toplar ve eski sava gemilerindeki toplar sökülerek bölgeye gönderilmi olup 27. Nizamiye Frkas ve bu frkaya mensup mitralyöz, telgraf, istihkam ve hücum ktalarnn da bölgeye gönderilmesi emredilmitir. 48 Yaplan takviyelerle Yarmada nn savunulabilmesi için Osmanl Devleti nin askeri kuvveti toplamda tüfek, 38 makineli tüfek ve 102 topla teçhiz edilmi askere ulam olup ayrca yaplan takviyelerle Çanakkale Boaz istihkâmlarnn top kuvveti Yunan donanmasnn sahip olduu top kuvvetinden üstün duruma gelmitir. 49 Gelibolu bölgesine ilave takviyelerin devam etmesi için bölgeye nakliye gemileri, istimbot ve römorkörler gönderilmitir. 50 Gerek Osmanl Devleti nin ald bu tedbirler gerekse Rusya ve Avusturya-Macaristan mparatorluu nun verdii notalar üzerine Yunan donanmas bölgeye çkartma yapma imkân bulamamlardr. Ayrca ngiltere nin Akdeniz filosuna mensup sava gemilerinin Bozcaada-Beige istikametinde devriye gezmeleri Yunan Donanmas na hareket alan brakmamtr. 51 Yunan donanmas, bölgeye bir çkartma yapma imkanlarnn azalmas üzerine Çanakkale Boaz n denizden zorlamay denemitir. Bunu ilk etapta sahip olduu Delfin isimli denizalt ile yapmaya çalmtr Kasm 1912 tarihinde Yunan denizalt gemisinin Çanakkale Boaz ndan geçmeye çalt 46 ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 131, Dosya No: 44, Fihrist No: 49, 21 Kasm Ericson, Gelibolu: Osmanl Harekât, s ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 131, Dosya No: 44, Fihrist No: 44, 21 Kasm 1912; Afif Büyükturul, Yakn Tarihte Donanmamz, Silahl Kuvvetler Dergisi, Yl: 84, Say: 213, s ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 296, Dosya No: 3, Fihrist No: 18-2, 5 Aralk 1912; Ericson, Gelibolu: Osmanl Harekât, s ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 247, Dosya No: 238, Fihrist No 11, Tarih Yok; ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 247, Dosya No: 238, Fihrist No: 11-2, Kasm 1912; ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 247, Dosya No: 238, Fihrist No: 11-3, Tarih Yok; DMA, Mülga-y Bahriye Katalou, Dosya No: 723, Sayfa No: 484, 2 Kasm 1912; DMA, Mülga-y Bahriye Katalou, Dosya No: 723, Sayfa No: 483, 29 Kasm BOA, BEO Katalou, Klasör No: 4117, Gömlek No: , Lef: 1, 25 Kasm 1912; ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 297, Dosya No: 5, Fihrist No: , Kasm 1912; ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 297, Dosya No: 5, Fihrist No: , 25 Kasm 1912; ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 127, Dosya No: 23, Fihrist No: , Kasm 1912; Bilal imir, Ege Sorunu: Belgeler ( ), C. 1, Türk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara 1989, s ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 294, Dosya No: 311, Fihrist No: 1-3, 31 Ekim -1 Kasm 1912; Erdinç Sancar, 21. Yüzyl Stratejilerinde Türk Denizcilik Tarihi, IQ Sanat Yaynclk, stanbul 2006, ss

12 268 OZAN TUNA Seddülbahir iaret istasyonundan bildirilmitir. 53 Dier taraftan özellikle Osmanl donanmasnn Çatalca dan Çanakkale ye gelmesi ile birlikte Çanakkale Boaz önünde tarassut yapan Yunan sava gemilerinde art görülmütür. 54 Osmanl donanmasnn 1 Aralk 1912 de Çanakkale ye intikal etmesi üzerine Yunan bahriye nezareti 11 ve 16 numaral 85 tonluk torpidobotlarla boaza girip Osmanl donanmasna saldrmak istedi ise de Yunan donanma komutan Condoriyotis ad geçen torpidobotlarn bu faaliyet için küçük olduunu belirtmesi üzerine bu harekat uygulanamamtr. 55 Yunan donanmas ayn zamanda Osmanl torpidobotlarna benzeyerek, Osmanl bayra tam bir ekilde Çanakkale Boaz ndan geçip Nara Liman nda bulunan Osmanl donanmasna saldrmak üzere planlar yapsalar da bunu gerçekletirememilerdir. 56 Yunan donanmasnn Çanakkale Boaz na direkt taarruzu noktasnda 18 Ocak 1913 tarihinde Mondros Deniz Muharebesi sonrasnda Averof zrhl kruvazörünün Çanakkale Boaz önlerine kadar gelmesi örnek gösterilebilir. Savatan geri çekilen Osmanl donanmasn takip eden Averof zrhls, Çanakkale Boaz istihkâmlarnn ate hattna kadar girmi fakat gerek Mesudiye zrhlsnn 24 ve 15 cm lik toplar ile yapt atlar gerekse Averof Kruvazörü nün Çanakkale Müstâhkeminin toplarndan çekinmesi ile ad geçen gemi 17 mil mesafeden geri çekilmitir. 57 Osmanl Devleti, Yunan donanmasnn Çanakkale Boaz na denizden bir taaruz yapmas ihtimaline kar öncelikle Kumkale-Seddülbahir ve Eskihisar- 53 Büyükturul, Osmanl Deniz Harp Tarihi ve Cumhuriyet Donanmas, s ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 131, Dosya No: 44, Fihrist No: 1-30, 29 Kasm 1912; BOA, BEO Katalou, Dosya No: 4118, Gömlek No: , Lef: 1, 29 Kasm 1912; BOA, BEO Katalou, Dosya No: 4118, Gömlek No: , Lef: 2, 30 Kasm 1912; BOA, BEO Katalou, Dosya No: 4118, Gömlek No: , Lef: 3, 29 Kasm Genelkurmay Bakanl, Balkan Harbi Tarihi: Osmanl Deniz Harekât , s ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 296, Dosya No: 3, Fihrist No: 3-3, 12 Aralk 1912; BOA, BEO Katalou, Klasör No: 4113, Gömlek No: , Lef: 1, 12 Aralk 1912; BOA, BEO Katalou, Dosya No: 4123, Gömlek No: , 12 Aralk DMA, Gemiler Bölümü: Barbaros Hayrettin Zrhls Seyir Defteri ( ), Defter No: 3640, Sayfa No: 84, 18 Ocak 1913; Y. Teofanidis-O. Ramis, Tük- Yunan Deniz Harbi Hatrat ve Yunan Bahri Tarihi, (Çev.) Binba Lütfi, Deniz Matbaas, stanbul 1930, s. 105; Genelkurmay Bakanl, Balkanlar Harbinde Osmanl Donanmasnn Deniz Muharebeleri, Deniz Kuvvetleri Komutanl Basmevi, stanbul 1981, s. 73; Tasvir, Mondros Muharebe-yi Bahriyesi, (20 Mays 1914), s. 3; Averof Kruvazörü, talyan Piza snf bir sava gemisi olup talya da ina edildikten sonra 1910 ylnda Msrl bir Rum olan Giorgios Averof tarafndan satn alnp Yunanistan a hediye edilmi ve Yunan Donanmas nn amiral gemisi olmutur. Ayrntl bilgi için bkz; Afif Büyükturul, Osmanl-Yunan Silahlanma Yar, Belleten, Cilt: XXXIX, No: 150, Ekim 1978, s. 730; Zafer Toprak, Osmanl Donanmas, Averof Zrhls ve Ulusal Kimlik, Toplumsal Tarih Dergisi, Cilt: 113, Say: 05, Mays 2003, ss

13 BALKAN SAVAI'NDA ÇANAKKALE BOAZI (OTAM, 41/Bahar 2017) 269 ntepe arasnda gözetlemeli ve müsademeli mayn hatt oluturmutur. 58 Daha sonradan ilave mayn hatlar ile Çanakkale Boaz kapatlm ve maynlarn yerleri amandralar ile belirlenmi olup küçük torpidobotlara da mayn geçitlerini gözetleme görevi verilmitir. 59 Dier taraftan Yunan donanmasnn çkartma yapmas muhtemel noktalara torpidobotlar gönderilip Çanakkale Boaz nn Bozcaada yönüne de mayn dökülmü ve Çanakkale Boaz nn Rumeli yönüne de ilave projektörler yerletirilmitir. 60 Yunan donanmasnn Saroz Körfezi ne bir çkartma yapmasnn engellenmesi için nci Burun ile Despot Burnu arasndaki m mesafeye 550 adet mayn döenmesi tasarlanm, fakat bu uygulanamamtr. 61 Bunun yerine muhrip ve torpidobotlarla Saroz Körfezi nin savunulmas yoluna gidilecektir. 62 Çanakkale Boaz nn muhrip ve torpidobotlarla savunulmas hususunda özellikle geceleri devriye gezilmesi ve gerektiinde Çanakkale Boaz istihkâmlarnn topçu atei ile desteklenmesi öngörülmütür. 63 Çanakkale Boaz nn Delfin denizalts tarafndan bir taarruza uramas durumuna kar küçük toplarn atee hazr halde bulundurmak üzere sahil torpidobotlarndan müfrez birkaç geminin de muayyen noktalara hareket etmeleri bildirilmitir. 64 Bölgenin denizaltdan korunabilmesi için ilave tedbir olarak Çanakkale Boaz nn giriinin a çekilerek kapatlmas da icap edilmekle 58 Zafer Gülbahar-Enver Katrcolu, Türk Donanmasnda Mayn Harbi: Dünü-Bugünü, Deniz Matbaas, stanbul 2009, s DMA, Mülga-y Bahriye Katalou, Dosya No: 723, Sayfa No: 674, 18 Eylül 1912; DMA, Mülga-y Bahriye Katalou, Dosya No: 723, Sayfa No: 664, 29 Kasm 1912; BOA, BEO Katalou, Dosya No: 4232, Gömlek No: , Lef: 1, 18 Ekim 1913; Hüsnü Özlü, Ariv Belgelerine Göre Harp Raporlarnda Balkan Harbinde Osmanl Donanmasnn Çanakkale Boaz n Savunmas ve Ege Denizi Harekat, s ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 127, Dosya No: 23, Fihrist No: 005, 4 Kasm 1912; ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 296, Dosya No: 5, Fihrist No: , Kasm 1912; ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 296, Dosya No: 3, Fihrist No: 004, 24 Kasm 1912; ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 188, Dosya No: 23, Fihrist No: , 14 Kasm 1912; DMA, Defterler Bölümü: Erkan- Harbiye-yi Bahriyeye Mahsus Müsveddelik Defter ( ), Defter No: 157, Sayfa No: 45, 19 Ocak 1913; DMA, Umumi Evrak Katalou, Dosya No: 221, Sayfa No: 134, 6-7 Aralk ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 131, Dosya No: 44, Fihrist No: 1-18, Kasm 1912; ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 296, Dosya No: 3, Fihrist No: 3-2, 5-6 Aralk 1912; Büyükturul, Osmanl Deniz Harp Tarihi ve Cumhuriyet Donanmas, ss ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 131, Dosya No: 44, Fihrist No: 1-4, 17 Kasm ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 296, Dosya No: 3, Fihrist No: 18, 7 Aralk 1912; ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 296, Dosya No: 3, Fihrist No: 18-2, 5 Aralk 1912; ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 296, Dosya No: 3, Fihrist No: 20, 3 Aralk 1912; ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 296, Dosya No: 3, Fihrist No: 20-1a, Tarih Yok. 64 Y. Teofanidis-O. Ramis, Türk- Yunan Deniz Harbi Hatrat ve Yunan Bahri Tarihi, s. 149

14 270 OZAN TUNA birlikte 65 çalmamzda Osmanl Devleti nin böyle bir önlem aldn tespit edilememitir. Osmanl Devleti, denizaltya önlem almak amacyla ana filosunu korumak için Çanakkale Boaz ndan giri çklarda Çanakkale Boaz nn giriine sava gemisi bulundurma yoluna gitmitir. 66 Ayrca Osmanl harp filosunun Çanakkale Boaz ndan çkt esnada Osmanl filosunun bir mil ötesinde bir muhrip borda hatt oluturup ana filoya bir denizalt saldrsnn da önüne geçimesi planlanmtr. 67 Dier taraftan Yunan donanmasnn denizalt veya torpidobot ile Nara daki Osmanl donanmasna saldrmas tehdidine kar 3 zrhl, 1 kruvazör 24 saat esasna göre sürekli nöbet tutmutur. 68 Osmanl donanmas Delfin denizaltsna kar 22 Aralk 1912 de Bozcaada ya bir harekat düzenlemi olsa da sktrlan denizalt 500 m den Mecidiye kruvazörüne torpido frlatmtr. Osmanl donanmas ise kar saldrda bulunsa da elinde su alt bombas olmad için denizalty batramamtr. 69 Buna ramen Yunan donanmasndaki denizaltnn oluturduu tehdit, Osmanl donanmasnn bölgeyi temizleyip emniyete almasnda bir engel oluturmutur. 70 Yunan donanmasnn Ege Denizi ne hakim olmas Bulgar ordusunun da denizden sevkiyatn salam olup Selanik te bulunan Bulgar ordusunun Dedeaaç a sevkiyatn salamtr. 71 Yunan donanmasnn Çanakkale Boaz na çok yakn bir noktaya sevkiyat 65 Donanma Mecmuas, Tahtelbahilere Kar Mücadele ve Müfadaa Vesaiti, Cilt: 5, Say: 1, ss Genelkurmay Bakanl, Balkan Harbi Tarihi Osmanl Deniz Harekât ( ), ss ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 296, Dosya No:3, Fihrist No: 18, 7 Aralk 1912; ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 296, Dosya No: 3, Fihrist No: 18-2, 5 Aralk 1912; ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 296, Dosya No: 3, Fihrist No: 20, 3 Aralk 1912; ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 296, Dosya No:3, Fihrist No: 20-1a, Tarih Yok 68 Hüsnü Özlü, Ariv Belgelerine Göre Harp Raporlarnda Balkan Harbinde Osmanl Donanmasnn Çanakkale Boaz n Savunmas ve Ege Denizi Harekât, S ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 82, Dosya No: 87, Fihrist No: , 22 Aralk 1912; ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 82, Dosya No: 37, Fihrist No: , 22 Aralk 1912; Sancar, 21. Yüzyl Stratejilerinde Türk Denizcilik Tarihi, s. 280; Su alt bombalar muhriplerden denizaltnn bulunduu muhtemel noktalara atlp suyun belirli derinliinde patlayan bombalardr. Su alt bombalar eer denizaltya isabet ederse denizalty batrma kapasitesine sahip olmakla birlikte çounlukla denizalty su altnda tutmak amac ile kullanlmaktadr. Bu bombalar Birinci Dünya Sava ndan itibaren daha aktif olarak kullanlmaya balanacaktr. Ayrntl bilgi içi bkz; Fraser M. Mckee, An Explosive Story: The Rise and Fall of the Common Depth Charge, The Northern Mariner/Le Marin Du Nord, III, No: 1, January 1993, pp Y. Teofanidis-O. Ramis, Türk-Yunan Deniz Harbi Hatrat ve Yunan Bahri Tarihi, s ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 131, Dosya No: 3, Fihrist No: 44, Fihrist No: 1-28, Kasm 1912; ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 131, Dosya No: 44, Fihrist No: 63, Kasm 1912; ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 131, Dosya No: 63, Fihrist No: 1, Kasm 1912

15 BALKAN SAVAI'NDA ÇANAKKALE BOAZI (OTAM, 41/Bahar 2017) 271 yapmas Osmanl Devleti ni çok tedirgin etmi olup bu durum Osmanl donanmasnn Çanakkale Boaz na gidi sürecini hzlandrmtr. 72 Yunan donanmasnn Çanakkale Boaz na dier bir saldr giriimi de Bulgar ordusunun Gelibolu Yarmadas nn ele geçirip Yunan donanmasnn Çanakkale Boaz ndan geçiini salamas eklinde olacakt Ekim-2 Kasm 1912 tarihleri arasnda meydana gelen Lüleburgaz Muharebesi nden sonra Bulgar ordular bir koldan Çatalca hattna doru ilerlerken dier koldan Gelibolu Yarmadas na doru ilerleyip ubat 1913 itibariyle askerden oluan 4. Ordu yu Bolayr hattna ymlard. 74 Bulgar ordularnn Bolayr hattn zorlamas üzerine bölgeye Asar- Tevfik zrhls ile muhripler gönderilmi olup Kale-yi Sultaniye de bulunan Türk sava unsurlar Bulgar noktalarn bombardman edip onlarn ilerleyiini durdurmaya çalmlardr. 75 Bolayr bölgesinde yaklak kiilik bir Türk kuvveti bulunmasna ramen bölgeden gelen raporlarda bu kuvvetin yeterli olmadnn belirtilmesi üzerine Bolayr daki Türk kuvvetlerine sevkiyatlar yaplm olup bölgenin Bulgar taarruzu ile dümesi engellenmitir. 76 Çatalca Sava ndan sonra Bulgarlarla yaplan mütarekenin 3 ubat 1913 tarihinde kaldrlmas sonucunda Gelibolu- Bolayr noktasndaki Bulgar tazyikini azaltmak için arköy bölgesine geni çapl bir çkartma yaplmas uygun görülmütür. 77 Çkartmaya Osmanl donanmas da bilfiil katlm olup donanmann asli unsurlar çkartmadan önce ve çkartma 72 ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 296, Dosya No: 003, Fihrist No: 003, 24 Kasm 1913; ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 131, Dosya No: 44, Fihrist No: 070, 24 Kasm 1912; BOA, BLH Katalou, Klasör No: 414, Gömlek No: , 4 Aralk ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 127, Dosya No: 23, Fihrist No: 005, 4 Kasm 1912; ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 297, Dosya No: 19, Fihrist No: 10, 4 Kasm 1912; ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 125, Dosya No: 19, Fihrist No: 27, 9-10 Kasm 1912; ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 125, Dosya No: 14, Fihrist No: , Tarih Yok; Tercüman- Hakikat, Çanakkale Boaz, (24 Kasm 1912), s Aram Andonyan, Balkan Sava, (Çev.) Zaven Biberyan, Aras Yaynclk, stanbul 1999, ss ; Ericson, Gelibolu: Osmanl Harekât, ss ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 131, Dosya No: 44, Fihrist No: 1-7, 20 Kasm 1912; ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 131, Dosya No: 44, Fihrist No: 1-8, 20 Kasm 1912; Türk Silahl Kuvvetleri Tarihi, Balkan Harbi ark Ordusu: Birinci Çatalca Muharebesi, Genelkurmay Basmevi, Ankara 1993, s. 23; Tasvir, Kale-yi Sultaniye Türk Filosu, (18 Kasm 1912), s ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 127, Dosya No: 23, Fihrist No: , Tarih Yok; ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 127, Dosya No: 23, Fihrist No: , 14 Kasm 1912; Ericson, Gelibolu: Osmanl Harekât, ss ; Hüsnü Özlü, Ariv Belgelerine Göre Harp Raporlarnda Balkan Harbinde Osmanl Donanmasnn Çanakkale Boaz n Savunmas ve Ege Denizi Harekât, On Dördüncü Askeri Tarih Kongresi, (03-07 Aralk 2012), stanbul, ss lyas Demirsoy, Muhtelif Harplerde Sahil Çkartmalar, Askeri Matbaa, stanbul 1942, ss ; Genelkurmay Bakanl, Balkanlar Harbinde Osmanl Donanmasnn Deniz Muharebeleri, s. 77

16 272 OZAN TUNA esnasnda bölgeyi bombalamlardr. 78 arköy çkartmas baarl olmu olsa da Bolayr dan Fahri Paa nn yapt taarruz baarsz olmutur. Bu yüzden çkartma da iptal edilmi ve 10 ubat 1913 tarihinde çkartlan birlikler tekrar gemilere bindirilmitir. 79 Yunanistan n Çanakkale Boaz na dönük dier bir saldr giriimi ise hava araçlar vastas ile gerçeklemitir. Yunanistan, savatan önce meydana getirdii tayyare filosu ile Çanakkale Boaz ve dier Osmanl hudutlarn tehdit etmi, bu meyanda 5 ubat 1913 tarihinde Limni Adas ndan havalanan temen Moutousis tarafndan kullanlan Yunan tayyaresi Nara daki Osmanl donanmasn bombalamay baarmtr. 80 Bu tayyare yaklak iki saat havada kaldktan ve 112 mil mesafe kat ettikten sonra denize inmi ve bir Yunan muhribi tarafndan gemiye alnmtr. 81 Yunan Donanmas nn Çanakkale Boaz üzerinde oluturduu tehdit 13 Ocak 1913 tarihinde Hamidiye kruvazörünün icra ettii akn hareketi ile bir nebze azalmtr. Çünkü Yunan donanmasnn bir ksm unsurlarnn Hamidiye kruvazörünün peinden Ege ve Akdeniz e açlm olmas sebebiyle Çanakkale Boaz na saldracak gemilerde de azalma olmutur. 82 Fakat yine de Yunan donanmas savan sonuna kadar Çanakkale Boaz n ablukada tutmu olup küçük ölçekte de Çanakkale Boaz na saldr giriimlerinde bulunmulardr. 83 Sonuç Çanakkale Boaz, Osmanl Devleti için her dönemde çok önemli stratejik bir nokta durumunda olmutur. Özellikle sava esnasnda harice yaplan ikmal ve sevkiyatlarda önemli bir geçi noktas haline gelmitir. Bunun farknda olan 78 Hüsnü Özlü, Balkan Sava nda Osmanl Donanmasnn Marmara Denizi Harekât, Askeri Tarih Aratrmalar Dergisi, Yl: 11, Say: 21, ubat 2013, ss ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 86, Dosya No: 53, Fihrist No: 03-07, 9-10 ubat 1913; Haluk ehsuvarolu, Deniz Tarihimize Ait Makaleler, Deniz Basmevi, stanbul 1965, s. 134; Osmanl Devleti nin uygulad kuatma savalar için ayrca bkz; Edward J. Ericson, From Krkkilise To The Great Offensive Turkish Operational Encirclement Planning , Middle Eastern Studies, Vol: 4, No: 1, January 2004, pp BOA, BEO Katalou, Dosya No: 4104, Gömlek No: , Lef: 1, 24 Ekim 1912; BOA, BEO Katalou, Dosya No: 4104, Gömlek No: , Lef: 2, 29 Ekim 1912; O. Manuel Gladerenco, The Naval Dimension of Balkan Wars, Pages of Military History, Issue: 2, pp H.W. Wilson, Zrhl Devrinde Deniz Muharebeleri , C. 1, (Çev.) Lütfi Çelik, Kitap Yaynevi, stanbul 2007, s Fotakis, Greek Naval Strategy and Policy , pp BOA, BEO Katalou, Dosya No: 4194, Gömlek No: , 10 Temmuz 1913; BOA, BEO Katalou, Dosya No: 4183, Gömlek No: , Lef: 1, 17 Haziran 1913; BOA, BEO Katalou, Dosya No: 4183, Gömlek No: , Lef: 2, 17 Haziran 1913

17 BALKAN SAVAI'NDA ÇANAKKALE BOAZI (OTAM, 41/Bahar 2017) 273 Yunanistan, savan hemen banda Çanakkale Boaz önüne hafif gemileri göndererek bölgeyi denizden abluka altna almtr. Osmanl donanmas hem elinde üstün donanma gücünün bulunmamas hem de Karadeniz deki duruma daha öncelik verilmesi nedeniyle Yunanistan n bu hamlesine karlk verememitir. Yunan donanmas ise Osmanl donanmasndan bir karlk görememesi üzerine Çanakkale Boaz na çkartma yaparak donanmasn Boaz dan geçirip stanbul a yürüyerek Osmanl Devleti nin bara zorlamak istemitir. Fakat Çanakkale Boaz, Osmanl Devleti nin en korunakl noktas olmas ve uluslar aras konjonktürün de uygun olmamas sebebiyle buna cesaret edemeyen Yunan donanmas, münferit birkaç taarruzda bulunabilmitir. Bu münferit harekâtlar ise denizalt, torpidobot ya da Averof zrhl kruvazörü ile gerçekletirmeye çalsa da bunda da etkili olamamtr. Çanakkale Boaz nn müstahkem bir bölge olmas, Osmanl Donanmas nn büyük bir ksmnn 1 Aralk 1912 tarihi itibariyle Çanakkale deki Nara üssünde demirli halde bulunmas, Hamidiye kruvazörünün 13 Ocak 1913 ten itibaren Ege ve Akdeniz deki Yunan noktalarna saldrmas ve hepsinden de önemlisi Yunan donanmasnn gücünün Çanakkale Boaz gibi onlarca savunma hattnda oluan bir yere saldrabilecek bir güce sahip olmamas gibi nedenlerden ötürü Yunan donanmas bölgeye tam kapsaml bir saldr düzenleyememitir. Ayrca Osmanl devlet erkânnn da Yunan tehdidi karsnda zamannda bölgeye müdahale etmesi bölgenin ciddi bir Yunan saldrsna uramasn engellemitir. Kaynakça 1)-Ariv Belgeleri a)-genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Bakanl Arivi (ATASE) Balkan Harbi Katalou b)- Deniz Kuvvetleri Komutanl Deniz Müzesi Arivi (DMA) Muhasebe Katalou Mülga-y Bahriye Katalou Umumi Evrak Katalou Defterler Bölümü: Erkan- Harbiye-yi Bahriye Dairesi Dosyas ( ) Gemiler Bölümü: Erkan- Harbiye-yi Bahriye II. ube Müsevvidat Dosyas ( ) Defterler Bölümü: Erkan- Harbiye-yi Bahriyeye Mahsus Müsveddelik Defter ( ) Defterler Bölümü: Erkan- Harbiye II. ubesine Ait Müsvedde Dosyas ( ) Gemiler Bölümü: Barbaros Hayrettin Zrhls Seyir Defteri ( )

18 274 OZAN TUNA c)-babakanlk Osmanl Arivi BEO Katalou (Bab- Ali Evrak Odas) HR.SYS. Katalou (Hariciye Nezareti Siyasi Ksm) 2)-Süreli Yaynlar Tasvir Tercüman- Hakikat Donanma Mecmuas 3)-Tetkik Eserler -Andonyan, Aram; Balkan Sava, Çev. Zaven Biberyan, Aras Yaynclk, stanbul Atabey, Figen; Çanakkale Muharebelerinin Deniz Cephesi, Türk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara Bal, Ali; Balkan Harbinde Türk Ordusunun Lojistik Durumu, XIV. Askeri Tarih Kongresi Bildirileri, (03-07 Aralk 2012-stanbul), Genelkurmay personel Daire Bakanl Atase Daire Bakanl Yaynlar, Ankara 2014, ss Bayur, Hilmi; Balkan Sava nda Türk Filosunun Durumu, Türk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara Bayur, Yusuf Hilmi; Birinci Balkan Sava, Cumhuriyet Yaynlar, stanbul Bostan, dris; Karamahmut, Ali; Trablusgarp ve Balkan Harplerinde gal Edilen Ege Adalar ve gal Telgraflar, Stratejik Aratrma ve Milli Komite Yaynlar, Ankara Büyükturul, Afif; Osmanl-Yunan Silahlanma Yar, Belleten, Cilt: XXXIX, No: 150, Ekim 1978, ss Büyükturul, Afif; Yakn Tarihte Donanmamz, Silahl Kuvvetler Dergisi, Yl: 84, Say: 213, ss Büyükturul, Afif; Osmanl Deniz Harp Tarihi ve Cumhuriyet Donanmas, Cilt: 4, Deniz Basmevi, stanbul Çetiner, Selahattin; Çanakkale Sava Üzerine Bir nceleme, Cem Offset Yaynevi, stanbul Dagülü, brahim Baak; 15. ve 18. Yüzyllarda Çanakkale Boaz n Koruyan Büyük Askeri Yaplar ve Bataryalar, Yldz Teknik Üniversitesi Mimarlk Fakültesi E Dergisi, Cilt: 2, Say: 1, 2007, ss Demirsoy, lyas; Muhtelif Harplerde Sahil Çkartmalar, Askeri Matbaa, stanbul Emir, Ali Haydar; Balkan Harbinde Türk Filosu, Deniz Matbaas, stanbul 1932

19 BALKAN SAVAI'NDA ÇANAKKALE BOAZI (OTAM, 41/Bahar 2017) 275 -Ericson, J. Edward, Osmanl Askeri Tarihi, Çev. Mesut Uyar, Türkiye Bankas Kültür Yaynlar, stanbul Ericson, J. Edward; From Krkkilise to the Great Offensive Turkish Operational Encirclement Planning , Middle Eastern Studies, Vol: 4, No: 1, January 2004, pp Ericson, J. Edward; Dünya Sava Tarihi, Çev. Sare Levin Atalay, Tima Yaynlar, stanbul Ericson, J. Edward; Gelibolu: Osmanl Harekat, Çev. Orhan Düz, Türkiye Bankas Kültür Yaynlar, stanbul Ericson, J. Edward; I. Dünya Sava nda Osmanl Ordusu: Çanakkale, Küt ül Amara ve Filistin Cephesi, Çev. Kerim Baraçk, Türkiye Bankas Kültür Yaynlar, stanbul Fotakis, Zisis; Greek Naval Strategy and Policy , Routledge Publishing, USA Genelkurmay Bakanl, Balkan Harbi ( ): Harbin Sebepleri, Askeri Hazlklar ve Osmanl Devleti nin Harbe Girii, II. Cilt, Genelkurmay Basmevi, Ankara Genelkurmay Bakanl, Balkan Harbi Osmanl Deniz Harekat , VII. Cilt, Kara Kuvvetleri Komutanl Askeri Basmevi, stanbul Genelkurmay Bakanl, Balkanlar Harbinde Osmanl Donanmasnn Deniz Muharebeleri, Deniz Kuvvetleri Komutanl Basmevi, stanbul Genelkurmay Bakanl, Birinci Dünya Sava nda Çanakkale Cephesi (Haziran 1914-Nisan 1915), V. Cilt, II. Kitap, Genelkurmay Bakanl Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Bakanl Yaynlar, Ankara Gladerenco, O. Manuel; The Naval Dimension of Balkan Wars, Pages of Military History, Issue:2, pp güven, Hazm; 1908 den Sonra Osmanl Devleti nin Ege ve Dou Akdeniz deki Adalar Ait Siyasi ve Askeri Tutumu, Silahl Kuvvetler Dergisi, Say: 215, Yl: 84, 4 Austos 1969, ss Karadoan, C. Umut; Türk Donanmasnn Faaliyetleri ( ), Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Ana Bilim Dal, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Bilim Dal, Baslmam Yüksek Lisans Tezi -Karal, Enver Ziya; Osmanl Tarihi, C. 9, Türk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara M. Mckee, Fraser; An Explosive Story: The Rise and Fall of the Common Depth Charge, The Nortern Mariner/Le Marin Du Nord, III, No: 1, January 1993, pp Ouz, Ahmet; Osmanl mparatorluu nda Çanakkale ve stanbul Boazlar nn Savunulmas çin Yaplan stihkâmlar ve Torpil/Mayn Yerletirilmesi ( ), 100. Ylnda Çanakkale Zaferi Sempozyumu Bildirileri, (28-29 Nisan 2015), Harp Akademileri Basmevi, stanbul, ss

20 276 OZAN TUNA -Örenç, Ali Fuat; Ege Adalarnn dari Yaps ( ), Ege Adalarnn dari ve Mali Yaps, (Ed.) dris Bostan, Stratejik Aratrma ve Etütler Milli Komitesi Yaynlar, Ankara 2003, ss Özlü, Hüsnü; Ariv Belgeleri Inda Balkan Sava nda Ege Adalarnn gal Süreci, Çada Türkiye Aratrmalar Dergisi, XII/25, Güz 2012, ss Özlü, Hüsnü; Ariv Belgelerine Göre Harp Raporlarnda Balkan Harbinde Osmanl Donanmasnn Çanakkale Boaz n Savunmas ve Ege Denizi Harekat, On Dördüncü Askeri Tarih Kongresi, (03-07 Aralk 2912), stanbul 2012, ss Özlü, Hüsnü; Balkan Savalar nda Osmanl Donanmasnn Marmara Denizi Harekât, Askeri Tarih Aratrmalar Dergisi, Yl: 11, Say: 21, ubat 2013, ss Sancar, Erdinç; 21. Yüzyl Stratejilerinde Türk Denizcilik Tarihi, IQ Sanat Yaynclk, stanbul ehsuvarolu, Haluk; Deniz Tarihimiz Ait Makaleler, Deniz Basmevi, stanbul imir, Bilal; Ege Sorunu: Belgeler ( ), Cilt: 1, Türk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara Teofanidis, Y.- Rami O. ; Türk-Yunan Harbi Hatrat ve Yunan Bahri Tarihi, Çev. Binba Lütfi, Deniz Matbaas, stanbul Thomasi, A. ; Çanakkale Deniz Sava, Çev. Hüseyin Ik, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Bakanl Yaynlar, Ankara Toprak, Zafer; Osmanl Donanmas, Averof Zrhls ve Ulusal Kimlik, Toplumsal Tarih, Cilt: 113, Say: 05, Mays 2003, ss Tunaboylu, skender; Çanakkale Cephesinde Donanma Destei, Studies of the Ottoman Domain, Cilt: 5, Say: 8, ubat 2015, ss Türk Silahl Kuvvetleri Tarihi, Balkan Harbi ark Ordusu: Birinci Çatalca Muharebesi, Genelkurmay Basmevi, Ankara Wilson, H.W. ; Zrhl Devrinde Deniz Muharebeleri , C. 1, Çev. Lütfi Çelik, Kitap Yaynlar, stanbul 2007

21 BALKAN SAVAI'NDA ÇANAKKALE BOAZI (OTAM, 41/Bahar 2017) 277 EKLER EK 1- DMA, Umumi Evrak Katalou, Dosya No: 221, Sayfa No: 134, 5-6 Aralk 1912 (Bahr-i Sefit Boaz Kuva-yi Mürettebe Komutan Fahri Paa nn Donanmann Durumuna Dair Raporu)

22 278 OZAN TUNA EK 2- BOA, BEO Katalou, Dosya No: 4123; Gömlek No: , 12 Kasm 1912 (Yunan torpidobotlarnn Osmanl torpidobotlarna benzeyerek Çanakkale Boaz nda Osmanl gemilerine saldracana dair Dahiliye Nezareti nden gelen yaz)

23 BALKAN SAVAI'NDA ÇANAKKALE BOAZI (OTAM, 41/Bahar 2017) 279 EK3- BOA, BEO Katalou, Dosya No: 4147, Gömlek No: , 24 ubat 1913 (Limni ve Midilli adasnda Yunan askeri ile dolu nakliye gemilerinin bulunduu ve bu askerlerin Çanakkale Boaz na saldrda kullancana dair Harbiye Nezareti ne yazlan yaz)

24 280 OZAN TUNA EK 4- ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 264, Dosya No: 311, Fihrist No: 1-3, 4-5 Aralk 1912 (Delfin Denizaltsnn Çanakkale Boaz na saldrabileceine dair Bakomutanlk ve Bahr-i Sefit Boaz Komutanlna Gönderilen Yaz)

25 BALKAN SAVAI'NDA ÇANAKKALE BOAZI (OTAM, 41/Bahar 2017) 281 EK 5- ATASE, BLH Katalou, Klasör No: 296, Dosya No: 3, Fihrist No: 3-2, 25 Kasm 1912 (Midilli de bulunan Yunan sava gemilerinin Kale-yi Sultaniye istikametine doru gittikleri ve amaçlarnn Saroz Körfezi ne asker çkartmaya çalmak olduunu belirten donanma komutanlna gönderilen telgraf)

26 282 OZAN TUNA EK 6- DMA, Defterler Bölümü: Erkan- Harbiye-yi Bahriye II. ube Müsevvidat Dosyas ( ), Defter No: 4734, Sayfa No: 140, 3 Aralk 1912 (Yunan donanmasnn hareketlerine dair bilgilerin dorudan Kale-yi Sultaniye de bulunan donanma komutanna aktartlmasn belirten talimat)