THOMAS ALVA EDISON UN BETONARME EV PATENT VE TOPLU KONUT YAPIMINI BALATMA GRM. Özet

Transkript

1 THOMAS ALVA EDISON UN BETONARME EV PATENT VE TOPLU KONUT YAPIMINI BALATMA GRM Sinan T. ERDOAN naat Müh. Bölümü Teksas-Austin Üniversitesi, ABD Turhan Y. ERDOAN naat Müh. Bölümü ODTÜ, Ankara Özet T.A. Edison, 1093 adedi ABD de ve 1239 adedi de ABD d++nda olmak üzere toplam 2332 adet patent sahibidir. Patentlerinin büyük bir k+sm+ elektromekanik sahas+nda olmakla birlikte, 39 adedi portland çimentosu ve betonla ilgilidir. Edison un ilginç patentlerinden birisi nispeten ucuz toplukonut yap+m+na yol açaca4+n+ umdu4u betonarme ev yap+m+ hakk+ndad+r. 1. GR 11 5ubat Ekim 1931 tarihleri aras+nda yaam+ olan Thomas Alva Edison, 1093 adedi ABD de ve 1239 adedi de ABD d++ndaki otuzdört ülkede olmak üzere toplam 2332 adet patent sahibidir. Elektrikli oy sayac+, otomatik yan+tl+ telgraf, gramofon, karbon filamanl+ elektrik ampulu, demir-nikelli akümülatör gibi ayg+tlar+n gelitirilmesini de içeren bulular+n+n büyük bir ço4unlu4u elektromekanik konular+nda oldu4undan, birçok kimse, Edison u sadece elektromekanik sahas+ndaki çal+malar+yla tan+maktad+r. Oysa, Edison un çimento ve beton konular+yla ilgili 39 adet patenti vard+r. Edison un 1909 y+l+nda uzun döner f+r+n + tasarlayarak ABD deki çimento üretiminin üç-dört kat artmas+na yol açt+4+ ve portland çimentosu üretimine katk+lar+ Türkiye Haz+r Beton Birli4i Dergisi nin 66. say+s+nda özetlenmitir [5]. Bu makalede Edison un, betonarmeden ev yap+m+ için ald+4+ patent ve ABD deki toplu konut yap+m+n+ balatma giriimi anlat+lmaktad+r. 2. EDISON UN BETONARME EV PATENT VE YAPMI OLDUU BETONARME EVLER Betonun içerisine demir donat+ yerletirerek malzemenin donat+l+ beton (betonarme) durumuna getirilmesiyle ilgili ilk çal+malar y+llar+ aras+nda balam+ ve 1900 lü y+llar+n ba+na gelininceye kadar betonarme malzeme kullan+m+nda önemli gelimeler kaydedilmitir.

2 Betonarme konusundaki gelimeleri yak+ndan takip eden Edison, elektromekanik konular+n+n yan+ s+ra, dar gelirli insanlar+n betonarmeden yap+lm+ ucuz evlerde oturabilmeleri imkan+ üzerinde de çal+maya balam+ ve bu konu ile ilgili görülerini American Electromechanical Society nin (Amerikan Elektromekanik Cemiyeti nin) 19 Ekim 1907 tarihindeki toplant+s+nda yapm+ oldu4u konumada Aram+zdaki en düük gelirli insan+n dahi kendine ait bir evi olmal+d+r; as+rlarca dayanacak sa4laml+ktaki bu ev, çok az onar+m gerektirecek ucuz bir ev olmal+d+r sözleriyle ifade etmitir [7]. As+l hedefi betonarmeden ucuz evler yapmak olan Edison, böyle bir uygulama öncesinde, 1908 y+l+nda kendisi için betonarme bir garaj yapm+t+r. New Jersey-West Orange da yaamakta oldu4u sitede 1908 y+l+nda yapm+ oldu4u iki katl+ betonarme garaj+n resimleri 5ekil 1 ve 2 de gösterilmektedir. 15 m x 9 m boyutlar+ndaki bu garaj+n yap+m+nda ahap kal+plar kullan+lm+ ve binan+n d+ yüzü oleik asit içeren kireç boya ile boyanm+t+r. (Beton yüzeyinde kullan+lacak boyan+n su geçirmez ve kal+c+ bir boya olmas+ için uzun arat+rmalar yapan Edison, daha sonralar+, 1909 y+l+nda, yap+larda kullan+lacak su geçirmez boyalar hakk+nda da bir patent alm+t+r; 1910 y+l+nda North Jersey Paint Company isimli boya irketi Edison su geçirmez boyalar+ n+ üretmeye balam+t+r [8].) 5ekil 1 Edison un garaj+n+n ana girii [8]. Betonarme garaj yap+m+ndaki deneyimi olumlu sonuçlanan Edison, 1909 y+l+nda betonarme evler yapma iine girimitir. G. E. Small ve H. J. Harms isimli mimarlar+n çizdi4i projeye göre, 7.6 m x 9.15 m bir tabana sahip iki katl+ evlerin ilk kat+nda 4.3 m x 7.0 m boyutlar+nda ve 3 m tavan yüksekli4inde bir oturma odas+n+n yan+ s+ra, arka tarafta 4.3 m x 6.1 m boyutlar+nda bir mutfak ve ikinci kata ç+kan bir merdiven yer alm+t+r; ikinci kata, bol ++k alabilmesi için geni pencereleri olan iki yatak odas+ ve banyo yerletirilmitir [7,8]. 5ekil 3 te Edison un tasarlad+4+ ev görülmektedir.

3 5ekil 2 Edison un garaj+n+n arkadan görünümü [8]. 5ekil 3 Edison un tasarlad+4+ betonarme ev [2] Edison un yapmay+ öngördü4ü düük maliyetli evlerin yap+m+nda kullan+lacak kal+plar dökme demirden olmak üzere bizzat kendisi taraf+ndan tasarlanm+t+r. De4iik kesitli yakla+k 500 adet kal+p biribirine monte edilerek bir tek dev kal+p haline getirilmitir. Konstrüksiyon tekni4i olarak, önce, bir ev için gereken bütün kal+plar+n tabandan çat+ya kadar yerletirilmesi, ve daha sonra da, yukar+dan balayarak kal+plar+n içerisine betonun bir defada dökümü düünülmütür. Bir baka deyile, duvarlar+n, döemelerin, merdivenlerin, çat+n+n banyo küvetinin, elektrik kablolar+n+n ve su borular+n+n geçece4i kanallar+n tek bir ilemle dökümü tasarlanm+t+r. 5ekil 4 te, Edison un önerdi4i ve patent ald+4+ beton dökme tekni4i gösterilmektedir.

4 5ekil 4 Edison un betonarme ev yap+m+ patentinde yeralan yöntem [4] Beton dökme ileminde kullan+lacak betonun üniform bir beton olabilmesi için, önceden deneysel arat+rmalar yap+lm+ ve uygun bir beton kar++m+ bulunmutur. Edison, böyle bir evin yap+m+nda kullan+lmas+ gereken demir kal+p sisteminin yakla+k dolara, kal+plar+n yerletirilmesinde ve evin betonunun dökülmesinde kullan+lacak di4er aletlerin ise dolara malolabilece4ini hesaplam+t+r. Tek bir evin beton ilerinin yakla+k alt+ saatte tamamlanabilece4ine ve kal+plar+n dört gün sonra sökülerek baka bir evin yap+m+nda kullan+labilece4ine de iaret eden Edison, ara verilmeden ve k+sa sürede çok say+da evin yap+labilmesi için, ciddi bir müteahhitlik irketinin bu kal+p sisteminden en az alt+ sete sahip olmas+ gerekti4ini öne sürmütür. Bilindii gibi, doal olarak, her yenilik balangçta üphe ile karlanmakta ve eletirilmektedir. O nedenle, Edison un betonarme ev yapma giriimi de baz kimseler tarafndan eletirilmitir. A. Goodheart, Edison un dar gelirliler için önerdii çok sayda ev yapm projesinin, aslnda, Edison irketinin çimento satlarn artrmak amacyla önerildiini ve ayrca, böyle bir sistemle ev yapacak bir müteahhidin en az dolarlk kalp ve malzeme satn almas gerektiini belirtmitir. A. Goodheart, Edison un bu projesini, olumlu sonuçlar vermeyecek gerçek d bir proje olarak deerlendirmitir [6]. Edison, tasarlad+4+ yöntemi kullanarak, 1909 y+l+nda New Jersey-Union da 11 adet ikier katl+ beton ev yapm+t+r. Evlerin yap+m+ için haz+rlanan taze beton çat+ hizas+n+n hemen üstündeki bir depoya yükseltilmi ve kal+plar+n içerisine en üstten dökülmütür. Betonun yerlemesinde yer çekimi etkisinden yararlan+lm+t+r. 5ekil 5 te, Edison un beton evleri ve evlerin yap+m+nda kullan+lan beton yerletirme yöntemi gösterilmektedir. Bu 11 adet ev yap+m+ndan sonra, Edison un betonarme v yap+m+ tekni4i yakla+k üç y+l süreyle kullan+lmam+t+r. Ancak, 1912 y+l+nda American Sheet and Tinplate Co. isimli bir irket Edison un tekni4ini benimseyerek sistemin gelitirilmesi yoluna gitmitir. Dökme demir kal+p yerine çelik sac kal+p kullanan irket, 1912 y+l+nda Gary, Indiana da 74 adet betonarme ev yapm+t+r [9].

5 Edison taraf+ndan k+sa sürede tamamlanan 11 adet betonarme ev, dar gelirli insanlar+n yararlanabilece4i toplu konut yap+m+ için ABD de at+lm+ ilk ad+m olarak kabul edilmektedir. 5ekil 5 Edison un beton evleri ve bu evlerin betonlar+n+n dökümünde kullan+lan yöntem [7,8]. Kaynaklar 1. AnaBritannica Ansiklopedisi, Ana Yay+nc+l+k ve Encyclopaedia Britannica, Inc. birli4i Yay+n+, Ana Yay+nc+l+k ve Sanat Ürünleri Pazarlama Sanayi ve Ticaret A.5., Büyükdere Caddesi, Üçok Mevkii, 57, Maslak, stanbul, Collins, P., Concrete The vision of a New Architecture, Horizon Press, New York, Dyer, F.L., Edison, His Life and Inventions, ( 4. Elliot, C.D., Technics and Architecture, The MIT Press, Cambridge, Massachusetts, London, England, pp Erdo4an, S.T. ve Erdo4an, T.Y., Thomas Alva Edison un Portland Çimentosu Üretimine Katk+lar+, Türkiye Hazr Beton Birlii Dergisi, say+ 66, s Goodheart, A., Why Dolores Chumcky Hates Thomas Edison, (

6 7. Heun, R.C., Thomas A. Edison s Adventures in Concrete, ACI Journal, Proceedings, V.72, No.8, Aug. 1975, pp Heun, R.C. and Moss, H.R., Thomas A. Edison s Adventures in Concrete, ACI Journal, Concrete International, Jan. 1987, pp Wilde, R.E., ACI: A Century of Progress, ACI Supplement to Concrete International, 2004, pp. 5,6.

7 Thomas Alva Edison s Reinforced Concrete House Patent and His Attempt to Initiate Mass Production of Concrete Housing T.A. Edison was granted a total of 2332 patents out of which 1093 were obtained in the USA and the rest in thirty - four other countries. While most of his patents are in the electromechanical field, 39 of them are related to portland cement and concrete. One of the interesting patents of Edison is for building reinforced concrete houses, which he hoped would lead to mass construction of reasonably priced concrete houses.