pecya Şizofrenlerin Aile Bireylerinde Görülen Ruhsal Bozukluklar ın ve Belirtilerin incelenmesi

Transkript

1 Şizofrenlerin Aile Bireylerinde Görülen Ruhsal Bozukluklar ın ve Belirtilerin incelenmesi Ferhan Yener*,Nedim Yarg ıcı*, Selçuk Kirli*, Gülay Solako ğlu*, Mustafa Soydan**, Cengiz Ataç*** ÖZET Bu çalışmada, şizofrenlerin aile bireylerindeki ruhsal bozukluk ve belirtiler araştırılm ış, sonuçlar kontrol grubu ile k ıyaslanm ıştır. Kontrol grubu olarak tüberkülozlu hastaların aile bireyleri çalışmaya alınm ıştır. Ruhsal bozukluklar ın tespiti için gruplar SCID-NP ve SCID-II ile taranm ıştır. Şizofrenlerin aile bireylerinde, kontrol grubuna k ıyasla anlamlı ölçüde daha fazla şizofreniye rastlanm ıştır. Diğer psikiyatrik bozukluklar aç ısından anlamlı bir farklılık bulunmam ıştır. SCL-90-R ile saptanan ruhsal belirtiler açısından ise; şizofrenlerin aile bireylerinin, kontrol grubuna k ıyasla anlamlı ölçüde yüksek ruhsal belirti gösterdiği bulunmuştur. Ayr ıca bu çalışmada, şizofreninin alevlenmeleri de göz önüne al ınm ıştır. Hastalığı daha sık alevlenen şizofrenlerin aile bireylerinin, hastalığı daha seyrek alevlenen şizofrenlerin aile bireylerine göre anlamlı ölçüde daha yüksek ruhsal belirti gösterdikleri bulunmuştur. Sonuçlar literatür ışığında tartışılm ıştır. Anahtar kelimeler: Şizofreni, 1. Derecede Akraba, Ruhsal Belirti. Dü şünen Adam, 1991, 4(3): SUMMAR Y In this study, the syptoms of mental illnesses are searched in the relatives of schizophrenic patients, and the results are compared with control groups in which the relatives of patients with tuberculous diseases are taken. For the diagnosis of mental illnesses groups are wiewed with SCID-NP and SCID-II. More schizophrenia found in a meaningful degree in the family members of schizophrenic patients compaired with the control group. No significant difference found about other psychiatric cleases. Detected by SCL-90-R, the relatives of schizophrenic patients are found to have significantly higher mental symptoms than the control group. Also, the exacerbations of schizophrenic patients are taken into account. The relatives of schizophrenic patients who have more frequent exacerbations, compaired with the relatives of schizophrenic patients who have less frequent exacerbations are found to have more psychiatric symptoms. Results are discussed in the light of literature. Key words:schizophrenia, First Degree Relatives, Mental Symptom. Düşünen Adam, 1991, 4(3): GIRIŞ Aile özellikleri ve patolojileri ile " şizofreni" aras ındaki ili şkileri tesbit edebilmek için yap ılacak çal ışmalar ki şilik, sosyal bütünlük, ve genetik belirleyicilerden grup dinamiklerine kadar uzanan faktörlerin bütününü içermelidir. Ancak bu son derece güç ve karma şık bir yoldur. Bu sebeple ara ş- t ır ıc ılar bu karma şık ve güç bütünün bir ucundan tutarak yumağı çözmeye çal ışmaktad ırlar. Bizim klinik gözlemlerimiz, şizofrenik bir hastaya sahip ailelerin baz ı üyelerinin sab ırs ız, öfkeli, * Bak ırköy Ruh ve Sinir Hastal ıklar ı Hastanesi. ** Cerrahpa şa T ıp Fakültesi Psikiyatri Klinigi. *** Erenköy Ruh Sağlığı ve Hastal ıkları Hastanesi. bazen çaresiz, umutsuz, b ıkk ın, ilgisiz tav ırlar sergiledikleri şeklirıdedir. Bu da bize, bu aile üyelerinin her zaman psikiyatrik bir tan ı koyduracak kadar olmasa bile, bir tak ım ruhsal belirtiler verdikleri izlenimini vermektedir. Aile bireylerinde görülen ruhsal belirtilerin ve süreğen stresin hastal ığın iyileşmesinde, uzun sürmesinde, s ık alevlenmesinde etkili olabilece ği düşünülmektedir. Kendler ve arkada şlar ı (1985) yapt ıkları bir ça 21

2 bozukluklar ın ve belirtilerin incelenmesi. lışmada; Şizofrenisi, paranoid psikozu ve medikal hastal ıkları olan kişilerin birinci derecede akrabalar ı, "Family history" yöntemi ile incelenmi ştir. Şizofrenlerin yak ınlarında şizofreni, şizoid ve şizotipal ki şilik bozukluğu morbidite riskinin; paranoid psikoz ve medikal hastalar ın yakınlarından daha fazla oldu ğu bulunmuştur. Alkolizm ve afektif hastal ıklar açısından ise anlaml ı fark bulunmam ışt ır. Paranoid psikozlu hastalar ın yak ınlarında paranoid ki şilik daha fazla bulunmu ş- tur (11). Yine Kendler ve arkada şlar ı ayn ı yılda yapt ıklar ı bir başka çal ışmada şizofren yak ınlar ında sadece şizofreni değil diğer psikotik hastal ıklar ında artmış olabileceğini ileri sürmüşlerdir (10). Tsuang ve arkada şları (1983) benzer bulgular elde etmi şlerdir (20). Gershon ve arkada şlar ı (1988)' da psikotik bozukluklar ın şizofrenik ve şizoafektif hastalar ın yak ınlar ında fazla bulundu ğunu ileri sürmü şlerdir (8). Coryell ve Zimmermann (1989) hasta gruplar ı aras ında kişilik bozukluklar ı oran ı aç ısından bir farkl ıl ık olmad ığını ileri sürmü şlerdir (15). Baron ve arkada şları (1985) ise şizotipal kişilik bozukluğunun şizofren yak ınlar ında kontrollerden yedi kat fazla oldu ğuna işaret etmi şlerdir (2). Shenton ve arkada şlar ı (1985) bir grup psikotik hastan ın (Şizofrenik, manik ve şizoaffektif) yak ınlar ında yapt ıklar ı incelemelerde, bu akrabalar ın klinik olarak hastalanmasalar bile hastalardaki dü şünce bozukluklar ının tipine ve niteliğine benzer şekilde dü şünce bozukluklar ı taşıd ıklanm tesbit etmi şlerdir. Hasta ile ailesinde tesbit edilen benzer dü şünce bozukluklar ının, genetik bir bileşeni yans ıtıp yans ıtmadığı konusunda kesin bir fikir belirtilmemi ştir. bu nedenle, dü şünce bozukluğunun geçi şinin, sadece dü şüncenin genetik geçi şi kuram ı ile aç ıklanamayaca ğı, ba şka faktörlerinde rol oynayabilece ğini söylemi şlerdir (19). Kraepelin ve Bleuler'in bu hastal ığı tarif ettiğinden beri, şizofrenik hastalarda birbirini bütünleyen iki özellik dikkati çekmektedir. Bunlar; 1. Hastalığın diğer psikotik hastal ıklara göre prognozunun daha kötü olmas ı, 2. Bazı psikopatolojilerin şizofrenlerin ailelerinde daha fazla görülmesidir. Kendler ve arkada şları (1988), yukar ıda sözü edilen iki özelliği göz önüne alarak; " şizofrenide prognoz açısından ailede rastlanan psikopatolojinin bir anlamı olabilir mi?" sorusunu kendilerine sormu ş- lar ve bu doğrultuda ara ştırmalar yapm ışlardır. Bu çalışmada akrabalardaki şizofreni, nonafektif psikozlar, bipolar hastal ıklar ve anksiyete bozuklukları riski ile hastal ığın prognozunun hiçbir boyutu aras ında doğrudan ili şki bulunamamışt ır (12). Şizofreni alevlenmelerle seyreden bir bozukluktur. Bu alevlenmelerde aile çevr6inin etkisinin ne olduğu ara ştırılmal ıdır. Son yıllarda "aile duygusal atmosferini" ince- Yener, Yarg ıcı, Kırk, Solako ğlu, Soydan, Ataç leyen çal ışmalara s ıkça rastlanmaktad ır. K ısaca "duygu dışa vurumu" (EE-expressed emotions) çalışmalar ı olarak bilinen bu çal ışmalarda, şizofrenik hastalar ın hastaneden döndükten sonra evde karşılaştığı duygusal atmosferin alevlenmelerle ili ş- kisi araşt ırılmışt ır Ailede tespit edilen duygu d ışa vurumunun üç komponentinin (ele ştirel yorumlar, hostilite, a şırı ilgi) alevlenmelerle ili şkisi bulunmuştur. Bir ara ştırmada dü şük EE'li evlerde yaşayan şizofrenlerde alevlenme oran ının %13, yüksek EE'li evlerde ya şayanlarda ise %51 oldu ğu bulunmuştur (4), benzer bulgular birçok çal ışmada elde edilmi ştir (1, 7, 9, 16). Mc.Millan ve arkadaşları (1986) hastan ın en çok ili şki kurduğu akraban ın EE durumunun alevlenme riskinin önemli göstergesi oldu ğunu ileri sürmüşlerdir (13). Bütün bu bulgular ın ışığında biz çalışmam ızda gözlem ve deneyinılerimizden yola ç ıkarak; 1. Şizofrenlerin aile bireylerinin çe şitli faktörlerin (genetik, çevresel, şizofrenik bireyle iç içe yaşama zorunluluğu, vb.) etkisi alt ında kontrol grubuna göre daha fazla ruhsal bozukluk ve belirti gösterip göstermediklerinin, 2. Şizofrenlerin aile bireylerinde tespit edilebilen ruhsal belirtilerle, hastal ığın gidişi ve alevlenmeleri aras ında bir ili şki olup olmadığın ın araştırılmas ını amaçlad ık. GEREÇ VE YÖNTEM Bu araştırmada Bak ırköy Ruh ve Sinir Hastal ıkları Hastanesi Ayaktan Tedavi Ünitesine ba şvuran veya serviste yatarak tedavi görmekte olan 58 şizofrenik hastan ın, kan bağı olan aile bireyleri (n:90), kontrol grubu ile k ıyaslanarak incelenmi ştir. Kontrol grubu olarak, Fatih Verem Sava ş Dispanseri'nce takip edilen tüberkülozlu hastalar ın kan bağı olan aile bireyleri (n:90) seçilmi ştir. Seçimler rastgele örnekleme ile yap ılmışt ır Aile bireylerinde cevaplayacaklar ı ölçeğin niteliği sebebiyle en az ından okur-yazar olma şart ı aranm ıştır. Ayr ıca; 1. Bilinen bir MSS hastalığı olanlar, 2. Ciddi fiziksel bir rahats ızlığı ve anomalisi olanlar çal ışmaya almmamışt ır. Çal ışmamızda, aile bireylerine uygulanan ölçekler şunlard ır; 1. SCID-NP 2. SCID-II Bilindiği gibi SCID klinik eğitim görmü ş bir görüşmecinin DSM-III-R tan ıları koyabilmesi için yap ılandır ılmış bir araçt ır. Birinci ve ikinci eksen tamlar ını koyabilmek için standart birkaç versiyonu vard ır. Bizim çal ışmamızda SCID-NP, SCID- II, SCL-90-R versiyonlar ı kullan ılmışt ır. Bu çalışmada ayr ıca, hastalığın alevlenmeleri ile şizofrenlerin aile bireylerinde görülen ruhsal belir- 22

3 bozukluklar ın ve belirtilerin incelenmesi. Yener, Yarg ıcı, Kırk, Solako ğlu, Soydan, Ataç tiler aras ındaki ili şkilerde incelenmi ştir. Şizofrenik hastalar, s ık alevlenme ve az alevlenme gösterenler diye iki grupta toplanm ıştır. Alevlenme kriteri olarak hastaneye yat ışlar esas al ınm ışt ır. S ık alevlenme gösterenler grubuna; 1. 5 (beş) ve daha fazla yat ışı olanlar, veya, 2. Son 2 (iki) sene içinde 3 (üç) kez hastaneye yatanlar, veya 3. Son 6 (alt ı) ay içinde 2 (iki) kez hastaneye yatanlar al ınm ıştır. S ık alevlenme gösteren şizofrenlerin aile bireyleri ile az alevlenme gösteren şizofrenlerin aile bireylerinin SCL-90-R puanlar ı kar şılaşt ırılmışt ır. Çal ışmada elde edilen bulgular ın tablolar halinde dökümü yap ılmış, grafikleri çizilmi ş, ç ıkan sonuçlar kontrol grubu ile kar şılaşt ır ılarak "t" ve "x 2" testi (Yates düzenlemesi ile) kullan ılarak anlaml ıl ık yönünüden de ğerlendirilmi ştir. BULGULAR Ara ştırmada elde edilen tüm bulgular ın tablolar halinde dökümü ç ıkar ılmış, daha ayd ınlat ıc ı olabilmesi amac ı ile incelenen gruplar ın SCL-90-R puanlar ı lineer grafik ile gösterilmi ştir. Şizofrenik hasta ve kontrol grubu hasta (Tbc.) yak ınlar ın ın, demografik özelliklerinin bir k ısm ı da çe şitli grafikler ile sunulmu ştur. İ lk tablolar, incelenmesi amaçlanan grupla, kontrol gruplar ın ın kar şılaşt ırılmas ın ı veren tablolar olup, ya ş, cinsiyet, medeni durum, öğrenim, sosyo-ekonomik statü (SES) gibi özelliklerini yans ıtmaktad ır (Tablo 1, 4, 5, 6, 7, 8, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18). Tablo 9'da şizofrenik ve kontrol grubu hasta ailelerinin SCID-NP ve SCID-II ile taranmas ı sonucu bulunan psikiyatrik bozukluklar gösterilmi ştir. Tablo 10'da şizofrenik ve kontrol grubu hasta ailelerinin, SCL-90-R puanlar ı gösterilmi ştir. Bu puanlar, GSI (Genel semptom indeksi) SOM (Somatizasyon), O-C (Obsesif kompulsif), INT (Ki şiler aras ı duyarl ıl ık), DEP (Depresyon), ANX (Anksiyete), HOS (Hostilite-öfke, dü şmanl ık), Phob (Fobik anksiyete), PAR (Paranoid dü şünce), PSY (psikoz), EK MAD. (Ek maddeler) gibi alt ölçek puanlar ın' yans ıtmaktad ır. Tablo 19'da, s ık alevlenme gösteren ve göstermeyen diye iki gruba ayr ılan şizofrenik hastalar ın ailelerinin, SCL-90-R puanlar ı gösterilmi ştir. Tablo 20'de ise, Paranoid ve di ğer (nonparanoid) şizofrenlerin ailelerinin SCL-90-R puanlar ı gösterilmektedir. Grafik 3'de Şizofrenik hasta aileleri ve kontrol grubu hasta ailelerinin, Grafik 4'de s ık alevlenme gösterenlerle, göstermeyen şizofrenlerin ailelerinin, Grafik 5'de, paranoid ve non-paranoid şizofreniklerin ailelerinin SCL-90-R puanlar ı grafik üzerinde gösterilmi ştir. ISTATISTIKSEL DEĞERLENDIRME Bulgular ımızın istatistik yöntemleriyle de ğerlendirilmesine bakacak olursak; A. Tablo 9 ve Grafik 2'de, şizofrenik ve tüberkülozlu hastalar ın aile bireylerinde (kontrol grubu) görülen psikiyatrik bozukluklar ın dağılımı gösterilmiştir 1. I. ve II. eksende bir psikiyatrik bozukluk tanı kriterlerini doldurmayanlar: Şizofrenlerin aile bireylerinde%62.2(n = 56) Kontrol grubunda %64.4 (n = 58) Fark x 2 testinde anlaml ı bulunmam ıştır. 2. Şizofrenik bozukluk: Şizofreniklerin aile bireylerinde %6.6(n = 6) Kontrol grubunda %0 (n = O) Fark istatistiksel olarak anlaml ıdır (x 2 = 4.04 p < 0.05) 3. İki uçlu mizaç bozuklu ğu: Şizofrenlerin aile bireylerinde %3.3 (n = 3) iken, kontrol grubunda %1.1 (n = 1) 4. Depresif bozukluklar: s ırayla %6.6 (n = 6) ile %4.4 (n = 4). 5. Anksiyete bozukluklar ı: %10 (n = 9) ile %8.8 (n = 8) 6. Ki şilik bozukluklar ı: %4.4 (n = 4) ile %6.6 (n = 6) 7. Alkol-madde kullanım bozukluklar ı: %2.2 (n = 2) ile %6.6 (n = 6) 8. Somatoform bozukluklar: %4.4 (n = 4) ile %7.7 (n = 7) bulunmu ştur. Şizofrenik ve tüberkülozlu hastalar ın aile bireylerinde 3, 4, 5, 6, 7, 8. maddelerde k ıyaslanan psikiyatrik bozukluklarda istatistiki de ğerlendirmede anlaml ı bir sonuç bulunamam ışt ır. B. Tablo 10'da şizofreniklerin aile bireylerinin ve kontrol grubu aile bireylerinin ald ıklar ı SCL-90-R puanlar ı, grafik 3'de de bu de ğerlerin grafik izdü şümü gösterilmi ştir. Şizofreniklerin aile bireylerinin SCL-90-R puanları, kontrol grubu aile bireylerinin ald ığı puanlardan, genelde yüksektir. Farklar ın t-testi ile yap ılan istatistiki analizinde a şağıdaki sonuçlar saptanmışt ır. 23

4 bozukluklar ın ve belirtilerin incelenmesi Yener, Yarg ıcı, Kırk Solako ğlu, Soydan, Ataç Tablo 1 sd t p GSI <0.001** SOM >0.05 OC <0.05** INT <0.001*** DEP <0.001*** ANX <0.01** HOS <0.001*** Phob <0.05** PAR <0.001*** PSY <0.001*** *** ileri derecede anlaml ı ** anlamlı C. Tablo 19'da s ık alevlenme gösteren ve göstermeyen şizofreniklerin aile bireylerinin ald ıklar ı SCL-90-R puanlar ı ile grafik 4'de de bu de ğerler sunulmu ştur. S ık alevlenme gösteren şizofrenlerin aile bireylerinin (n = 35) ald ıkları puanlar, s ık alevlenme göstermeyenlere göre (n =- 55) daha yüksek bulunmuştur. Bu farklann anlaml ılık düzeyleri ise şöyledir: Tablo 2 sd t p GSI <0.001*** SOM <0.001*** OC <0.05** INT >0.05 DEP <0.001*** ANX <0.001*** HOS <0.001*** Phob >0.05 PAR <0.05** PSY <0.001*** *** ileri derecede anlaml ı ** anlamlı D. Paranoid ve non-paranoid şizofrenlerin aile bireylerinin ald ıkları SCL-90-R puanlar ı Tablo 20'de ve grafik 5'de sunulmu ştur. Non-paranoid şizofrenlerin aile bireylerinin (n = 52) puanlar ının, paranoid şizofreniklerin aile bireylerinin (n = 38) alm ış olduklar ı puanlara göre daha yüksek olduğu görülmüştür. Farklann anlaml ılık düzeylerinin istatistiksel dökümü ise şöyledir: ŞIZOFRENIK HASTALARIN A İLE BIREYLERI İLE TÜBERKÜLOZLU HASTALARIN A İLE BIREYLERININ (kontrol grubu) DEMOGRAF İK ÖZELLIKLERI Tablo 4 CİNSİYET YAŞ Şizofrenik Hastalar ın Aile Bireyleri Tüberkülozlu hastalar ın Aile Bireyleri Erkek 58 (% 64.4) 52 (% 58.8) Kadın 32 ( ) 38 ( 0/o 42.2) YAŞ Tablo 5 EĞITIM Okur yazar 6 (% 6.6) 9 (% 10) Ilkokul 46 (c7o 51.1) 63 (% 70) Ortaokul 12 (% 13.3) 7 ( 07o 7.7) Lise 14 (olo 15.5) 7 (alo 7.7) Yüksek okul 12 (% 13.3) 4 (% 4.4) Tablo 6 MEDENI DURUM Evli 64 (% 71.1) 67 ('o 74.4) Bekar 23 (% 25.5) 20 (% 22.2) Dul 3 (% 3.3) 3 (%3.3) Tablo 7 AİLE BAĞLANTISI Baba 16 (% 17.7) 28 (% 31.1) Anne 14 (% 15.5) 31 (% 34.4) Karde ş 54 (% 60) 25 (% 27.7) Çocuk 6 (% 6.6) 6 ( ) Tablo 3 sd t P GSI <0.01* SOM <0.05* OC > 0.05 INT <0.01* DEP <0.05* ANX <0.05* HOS <0.05* Phob > 0.05 PAR > 0.05 PSY <0.05* * istatistiksel düzeyde anlaml ı 24 Tablo 8 SOSYO EKONOMIK STAlt S.E.S. - 1 (alt) 29 (% 32.2) 29 ( ) S.E.S. - 2 (orta) 39 (% 43.3) 51 (% 56.6) S.E.S. - 3 (iyi) 18 (% 20) 8 (% 8.8) S.E.S. - 4 (çok iyi) 4 ( 07o 4.4) 2 (% 2.2) Not: Sosyo-ekonomik statü meslek, ayl ık gelir, yaşam şartları... gibi değişik faktörlerin değerlendirilmesi ile konulmuştur.

5 bozukluklar ın ve belirtilerin incelenmesi Yener, Yarg ıcı, Kırk Solako ğlu, Soydan, Ataç Tablo 9 PS İKİYATR İK TANILAR AÇ İSİNDAN KAR ŞİLAŞTİRMA Sch. Tbc. Aile Bireyleri Aile Bireyleri I. ve II. eksende herhangi bir psikiyatrik bozukluğu olmayanlar 56 (% 62.2) 58 (olo 64.4) Şizofreni 6 (% 6.6) - (% O) İ ki uçlu mizaç bozukluğu 3 (% 3.3) 1 (% 1.1) Depresif bozukluklar 6 (% 6.6) 4 (% 4.4) Anksiyete bozukluklar ı 9 (% 10) 8 (% 8.8) Ki şilik bozukluklar ı 4 (% 4.4) 6 (% 6.6) Alkol-mad. kul. boz. 2 (% 2.2) 6 (% 6.6) Somatoform bozukluklar 4 (% 4.4) 7 (% 7.7) SCL-90-R Puanlar ı Tablo 10 SCL Sch. Tbc. Aile Bireyleri Aile Bireyleri Somatizasyon (SOM) Obsesif-komp. (O-C) Ki şiler ara. duy. (INT) Depresyon (DEP) Anksiyete (ANX) Fobik anks. (Phob) Öfke-dü şmanl ık (HOS) Paranoid dü şünce(par) Psikotizm (PSY) Ek maddeler Genel semptom index (GS İ ) SIK ALEVLENME GÖSTEREN ŞİZOFRENLER İN A İ LE BIREYLERI İLE AZ ALEVLENME GÖSTEREN ŞİZOFRENLER İN A İLE B İ REYLER İNİ N DEMOGRAF İK ÖZELL İKLER İ Tablo 11 C İNSİ YET YAŞ S ık Alevlenmelilerin Aile Bireyleri (n=35) Az Alevlenmelilerin Aile Bireyleri (n=55) Erkek 20 (olo 57.1) 38 ( ) Kad ın 15 4%42.8) 17 (% 30.9) Ya ş ± Tablo 12 EĞİTİM S ık Alevlenmelilerin Aile Bireyleri (n=35) Az Alevlenmelilerin Aile Bireyleri (n=55) Okur yazar 2 (% 5.7) 4 (% 7.2) Ilkokul 19 (% 54.2) 27 (% 49.1) Ortaokul 1 (% 2.8) 11 (% 20) Lise 9 (% 25.7) 5 (% 9.1) Yüksek okul 4 (% 11.4) 8 ( 07o 14.5) Tablo 13 MEDEN İ DURUM Evli 26 (% 74.2) 38 (olo 69.1) Bekar 8 (% 22.8) 15 (olo 27.2) Dul 1 (% 2.8) 2 (% 3.6) Tablo 14 SOSYO EKONOMIK STATÜ S.E.S (% 37.1) 16 (% 29.1) S.E.S (olo 45.7) 23 ( 07o 41.8) S.E.S (% 11.4) 14 (% 25.4) S.E.S (% 5.7) 2 (% 3.6) Tablo 15 PARANO İD VE NON PARANO İD ŞİZOFRENLER İN AİLE B İREYLER İNİN DEMOGRAFİK ÖZELL İKLER İ C İNS İYET YAŞ Paranoid sch. Non Paranoid Aile bireyleri sch. Aile (n = 38) Bireyleri (n=52) Erkek 29 (% 76.3) 29 (% 55.7) Kad ın 9 (% 23.6) 23 (% 44.2) Yaş 37.28± Tablo 16 EĞİT İM Okur yazar 2 (% 5.2) 4 ( ) Ilkokul 16 (% 42.1) 30 (% 57.6) Ortaokul 5 (% 13.1) 7 (% 13.4) Lise 5 ( 0/o 13.1) 9 (% 17.3) Yüksek okul 10 (% 26.3) 2 (% 3.8) Tablo 17 MEDEN İ DURUM Evli 22 (% 57.8) 42 (olo 80.7) Bekar 14 (% 36.8) 9 (% 17.3) Dul 2 (ola 5.2) 1 (% 1.9) 25

6 bozukluklar ın ve belirtilerin incelenmesi Yener, Yarg ıcı, Kırk Solakoğlu, Soydan, Ataç Tablo 18 PARANO İD VE NON PARANO İD ŞİZOFRENLER İN A İLE B İREYLER İNİN DEMOGRAFİK ÖZELLIKLERI Paranoid sch. Aile bireyleri (n=38) SOSYO EKONOMIK DURUM Non Paranoid sch. Aile Bireyleri (n = 52) S.E.S (% 18.4) 22 (% 42.3) S.E.S (% 50) 20 ( ) S.E.S (% 23.6) 9 (% 17.3) S.E.S (% 7.8) 1 ( 0/o 1.9) Tablo 19 SIK ALEVLENME GÖSTEREN ŞİZOFRENLER İN AİLE BIREYLERI İLE AZ ALEVLENME GÖSTE- REN ŞİZOFRENLER İN AİLE BIREYLERININ SCL-90-R PUANLARI S ık Alevlen- Az Alevlenme meli sch. Gösteren sch. Aile Bireyleri Aile Bireyleri (n=35) (n=55) Somatizasyon (SOM) Obsesif kompulsif (O-C) Ki şi. ara. duyar. (INT) Depresyon (DEP) Anksiyete (ANX) Fobik anksiyete (Phob) Ofke-Düşmanl ık (HOS) Paranoid dü şünce (PAR) Psikotizm (PSY) Ek maddeler (EK-MD) Genel serap. indexi (GS İ) TARTIŞMA Şizofreninin etyolojisini, prognozunu ayd ınlatmaya yönelik aile çal ışmalarında, genellikle, ya başka bir ruhsal hastal ık grubunun ya da cerrahi hasta gruplar ın ın ailelerinin kontrol grubu olarak kullan ıldığını görmekteyiz. Bizim çalışmamızda, tüberküloz hastalann ın aile bireyleri kontrol grubu olarak seçilmi ştir. Çünkü, bilgilerimize ve klinik gözlemlerimize göre tüberküloz ve şizofreninin bir tak ım ortak özellikleri bulunmaktad ır. Bunlar ı şöyle s ıralayabiliriz: 1. Her iki hastal ık da genellikle süre ğendir ve alevlenmelerle seyreder. Tablo 20 PARANO İD VE NON PARANO İD ŞİZOFRENLE- RİN A İLE B İREYLER İNİN SCL-90-R PUANLARI Paranoid sch. Non Paranoid Aile Bireyleri sch. Aile (n = 38) Bireyleri (n=52) Somatisazyon (SOM) Obsesif kompulsif (O-C) Kişi. aras ı duyar. (INT) Depresyon (DEP) Anksiyete (ANX) Fobik anksiyete (Phob) Öfke dü şmanlık (HOS) Paranoid dü şünce (PAR) Psikotizm (PSY) Ek maddeler (EK-MD) Genel serap. index (GS İ) Her iki hastal ığa da, daha çok toplumun alt ve orta sosyo-ekonomik s ın ıflar ında rastlanmaktad ır. 3. Toplum, her iki hastal ığa kar şı, birinin bulaşıc ılığı diğerinin ciddi bir ak ıl hastal ığı olmas ı nedeniyle reddedici bir tutum tak ınmaktad ır. Toplumun bu tutumu, hasta ailesinin di ğer bireylerini de etkilemektedir. Bu ortak özellikleri nedeniyle, şizofreniklerin ailelerini incelerken böyle bir kontrol grubuyla karşıla ştırılmas ı n ın daha isabetli olaca ğı dü şünülmüştür. Çalışmam ızda, şizofrenlerin aile bireylerinin ya ş ortalamas ı iken, kontrol grubunun ya ş ortalamas ı bulunmu ştur. Gruplar ın büyük bir k ısmının alt ve orta (SES-1 ve SES-2) sosyoekonomik katmanlara mensup oldu ğunu, büyük bir k ısmının ise ilk ve ortaokul mezunu olduklar ı- n ı gömekteyiz. Gruplar aras ında, medeni durum özellikleri ve cinsiyet da ğıl ımı benzerlikler göstermektedir (Tablo 4, 5, 6, 7, 8)(Grafik 1). Şizofrenlerin aile bireylerinde şizofreni görülme oran ı %6.6 bulunurken, kontrol grubunda şizofreniye rastlanmam ıştır (Tablo 9)(Grafik 2). Bu sonuçlar istatistik olarak anlaml ılık göstermektedir (p < 0.05). Literatürde taranan di ğer çal ışmalarda, şizofrenlerin 1. derece yak ınlarında şizofreni görülme oran ı % aras ında bulunmu ştur. Bizim bulduğumuz sonuçta literatür bilgileri ile uygunluk göstermektedir (6, 8, 10, 11, 20). Diğer psikiyatrik bozukluklar, her iki grupta da 26

7 Şizofrenik ve Tüberkülozlu Hasta Ailelerinin Demografik Özellikleri CİNSİYET SCH Ailesi 51 Kadın 37 TBC Ailesi EĞITIM 80 7 Okur Yazar Ilkokul Ortaokul Lise Yüksekokul NIN.Şizofren Ailesi E23 Tüberküloz Ailesi SES 1 SES 2 SES 3 SES 4 Evli Bekar Dul lıffi Şizofren Ailesi I IM Tüberküloz Ailesi Şizofren Ailesi EM Tüberküloz Ailesi SOSYOEKONOMİK DURUM GRAFIK 1 MEDENI DURUM

8 Şizofrenik ve Tüberkülozlu Hasta Ailelerinin Psikiyatrik Tan ıları Tanı yok Sch BP Dep Anx KB Alkol Som BP = İki Uçlu Mizaç Bozukluğu KB = Kişilik Bozukluğu Şizofrenik Ailesi ESSSI Tüberküloz Ailesi GRAF İK 2 Şizofrenik ve Tüberkülozlu Hasta Ailelerinin SCL-90-R Puanları Som OC Int Dep Anx Hos Phob Par PSY GSI eli Şizofrenik Ailesi Tüberküloz Ailesi GRAF İK 3 28

9 Hastaneye Çok/Seyrek Yatan Şizofren Hasta Ailelerinin SCL-90-R Puanlar ı /////////// 0.2 O II ı ) ı f ı Som OC Int Dep Anx Hos Phob Par PSY GSI em Seyrek Yat ış Çok Yatış GRAF İK 4 Paranoid/Non-paranoid Şizofren Hasta Ailelerinin SCL-90-R Puanlar ı t ı ı Som OC Int Dep Anx Hos Phob Par Psy GSI Non-paranoid Sch Paranoid GRAF İK 5 29

10 bozukluklar ın ve belirtilerin incelenmesi. Yener, Yarg ıcı, Kırk, Solako ğlu, Soydan, Ataç istatistiki düzeyde anlaml ı bir farkl ılık göstermektedir. Kendler (1985) ve Gershon'un (1988) çal ışmalar ında da bu bulgulara paralel sonuçlar elde edilmi ştir (8, 10, 11). Ara ştırma gruplar ının SCL-90-R ile taranmas ı sonucu elde edilen puanlarda, şizofreniklerin ailelerinde, somatizasyon (SOM) puan ı dışında diğer tüm alt ölçek puanlar ında yükseklik gözlenmi ştir (Tablo 10)(Grafik 3). Farklar istatistiki olarak anlaml ıdır (Tablo 1). Somatizasyon (SOM) puan ının kontrol grubunda daha yüksek ç ıkmas ının nedeni, bu gruptaki kad ın say ısının biraz daha fazla olmas ı ile aç ıklanabilir. Bilindi ği gibi, somatizasyon bozukluğuna kad ınlarda daha fazla rastlanmaktad ır (17). Genel semptom İndeksinin (Ruhsal belirti puan ı) 1.00'in alt ında olmas ı ruhsal belirtilerin psikopatolojik düzeyde olmad ığın ın, 1.00'in üzerinde olmas ı ise psikopatolojinin varl ığını ortaya koymaktad ır. Bizim çal ışmam ızda genel semptom indeksi (GS İ) 0.73 bulunmu ştur. Bu nedenle şizofrenlerin ailelerini psikopatoloji s ın ırlar ı içinde değerlendiremeyiz. Çal ışmamada kontrol grubunun genel semptom indeksi 0.50 bulunurken, Türkiye'de Birsöz (1980)'ün yapt ığı bir çal ışmada ise, sağlıkl ı erişkinlerde GS İ: 0.41 bulunmuştur. Bu sebeple, kontrol grubumuzla ve yurdumuzda sa ğ- l ı kl ı eri şkinler üzerinde yap ılan çal ışmanın sonuçlar ı ile k ıyasland ığında, şizofrenlerin ailelerinin ruh sağl ığı aç ısından bir risk grubu olu şturduklar ı düşünülebilir. Şizofreniklerin ailelerinde, özellikle hostilite, paranoid dü şünce ve psikotizm puanlar ı ileri derecede anlaml ı bir yükseklik göstermektedir (p < 0.001)(Tablo 1). Bu sonuç; şizofrenik hastalar ın ailelerini daha dü şmanca, daha ku şkucu ve daha psikotik olarak tan ımlayan bilgilerle benzerlik göstermektedir (2, 6, 8, 10). Şizofrenlerin ailelerinde, kontrol grubuna k ıyasla, anksiyete puan ı anlaml ı, (p <0.01), depresyon ve ki şiler aras ı duyarl ılık puanlar ı da ileri derecede anlaml ı (p < ) bulunmu ştur (Tablo 1). Bu sonucun, şizofrenik bir bireye sahip olman ın ve onunla birlikte ya şaman ın verdiği zorluktan, huzursuzluktan ve kendini küçük görme duygular ından ileri geldiği dü şünülebilir (13). Çal ışmam ız ın diğer bir amac ı da, s ık alevlenme gösteren şizofreniklerin aileleri ile daha az alevlenme gösteren şizofreniklerin ailelerini ruhsal belirtiler aç ıs ından, birbiriyle k ıyaslayarak incelemekti. S ık alevlenme gösteren şizofrenlerin aile bireylerinde, daha az alevlenme gösteren şizofrenlerin aile bireylerine göre daha fazla ruhsal belirti görüldü ğü tespit edildi (Tablo 19) ( Grafik 4). SCL-90-R'nin, ki şiler aras ı duyarl ı l ık (INT) ve fobik anksiyete (phob) parametreleri d ışında, diğer tüm parametrelerinde istatistiki düzeyde bir anlaml ılık saptand ı (Tablo 2). Üstelik, s ık alevlenme gös- teren şizofrenilerin ailelerinde, genel semptom indeksinin 0.99 gibi bir skor ortalamas ına eri şmesi, bunlarda s ınırda bir psikopatolojinin varl ığını düşündürmektedir. Bu aileler, oldukça ciddi boyutlarda, paranoid dü şünce, dü şmanca tav ırlar, psikotik ve depresif özellikler göstermektedir. Ailelerin; bu psikopatolojilerini duygu dü şünce ve davran ışları ile hastalar ına yans ıtt ıklar ı düşünülebilir. Bu yans ıman ın sonucu olarak da, bu hastalar ın hastal ıklar ın ın daha s ık alevlenebildiği söylenebilir. Bulgular ımız, hastal ığın alevlenmeleri ile ailedeki yüksek duygu d ışa vurumunu ve psikopatolojilerini inceleyen, bunlar ın arasmda pozitif bir ilişki bulan çal ışmalarla ayn ı doğrultudad ır (4, 5, 7, 9, 14, 21). Öte yandan s ık alevlenme gösteren şizofrenlerin ailelerinde ruhsal belirtilerin oldukça yüksek ç ıkmasını; alevlenmelerin bir sebebi olarak de ğil, alevlenmelerin bir sonucu olarak da yorumlamak mümkündür (16). Bunun daha net olarak ortaya koyulabilmesi için, hastalar ın ve ailelerinin uzun süreli, prospektif çal ışmalarla izlenmesinin daha sağlıklı bir çal ışma yöntemi olaca ğına inanmaktayız. Çalışmamızda, paranoid şizofrenlerin aile bireyleri ile non-paranoid şizofrenlerin aile bireylerinin ald ıklar ı ruhsal belirti puanlar ı da kar şılaşt ırılmışt ır. Non-paranoid şizofrenlerin aile bireylerinin aldığı puanlar, paranoid şizofrenlerin aile bireylerinin aldığı puanlara göre daha yüksektir (Tablo 20)(Grafik 5). İki grup aras ındaki farklar, obsesif kompulsif (O-C), fobik anksiyete (phob), paranoid düşünce (Par) puanlar ı dışında istatistiki olarak anlaml ıdır (Tablo3). Non-patanoid şizofreninin, paranoid şizofreniye göre daha fazla genetik geçi ş gösterdiği, daha erken ba şlangıçl ı olduğu, sosyal performans ve uyumu daha fazla bulundu ğu bilinmektedir(1, 6, 18). Bu sebeplerden ötürü non-paranoid şizofrenlerin aile bireylerinin, daha fazla ruhsal belirti gösterdikleri dü şünülebilir. Diğer taraftan, şizofrenik hastalar ın aile bireylerinde de, hastalar ına benzer dü şünce bozukluklar ının gözüktüğünü ileri süren çal ışmalar vard ır (19). Literatür bilgileri do ğrultusunda, çalışmamızda; paranoid şizofrenlerin aile bireylerinde paranoid dü şünce puan ının daha yüksek çakmas ı beklenebilirdi. Oysa, paranoid dü şünce puan ını non-paranoid şizofrenlerin ailelerinde anlaml ı düzeyde olmamakla birlikte daha yüksek bulduk. Bunun daha geniş gruplarda daha spesifik test ve skalalarla ara şt ırılmas ının uygun olacağına inanmaktay ız. SONUÇ Şizofrenlerin aile bireylerinde kontrol grubuna göre anlaml ı ölçüde daha fazla şizofreniye rastlanmıştır. Bu sonuç, şizofreninin etyolojisinde kal ıt- 30

11 bozukluklar ın ve belirtilerin incelenmesi. Yener, Yarg ıcı, K ırk Solako ğlu, Soydan, Ataç sal faktörlerin önemli olabilece ğini vurgulamaktad ır. Bulgular ımız, şizofrenlerin aile bireylerinin, kontrol grubuna göre, anlaml ı ölçüde daha fazla ruhsal belirti gösterdiklerini ortaya koymaktad ır. Bu sonuç, kal ıtsal, çevresel, şizofrenik bir bireyle devaml ı birlikte ya şaman ın zorluğu... gibi faktörlerin ortak etkisi ile aç ıklanabilir. Çal ışmamızda bulduğumuz bir ba şka bulgu ise: hastalığı daha s ık alevlenen şizofrenlerin aile bireylerinin, daha az alevlenen şizofrenlerin aile bireylerine göre, anlaml ı ölçüde daha fazla ruhsal belirti gösterdikleri şeklindedir. Üstelik s ık alevlenme gösteren şizofrenlerin aile bireylerindeki ruhsal belirtiler, psikopatoloji s ınır ına çok yak ındır (GS İ : 0.99). Ailelerdeki bu psikopatolojinin, hastal ığın seyrini olumsuz yönde etkiledi ği görü şündeyiz. Çal ışmam ız, sebebi ne olursa olsun, şizofreniklerin aile bireylerinin ruh sa ğlığı aç ısından riskli bir grup olduğunu ve ailedeki psikopatoloji ile hastalığın alevlenmeleri aras ında bir korelasyon bulunduğunu ortaya koymaktad ır. Bu sebeple, şizofreninin tedavisinde hasta ile ailesinin birarada de ğerlendirilmesinin uygun olacağın ı dü şünmekteyiz. Psikiyatristlerin, şizofrenler ve ailelerini şu yönlerden değerlendirmeleri büyük önem ta şıyacakt ır. 1. Aile hastal ığın genlerini ta şıyabilir. Bu hem hastaya hem de aileye yard ımcı olmak isteyen psikiyatrist taraf ından dü şünülmelidir. 2. Psikiyatrist, hastan ın hastane tedavisi s ıras ında ve sonras ında, ailedeki psikopatolojilerin tedaviyi etkileyebilece ğini göz önüne almal ıdır. 3. Ailedeki hasta birey, hastaneye yat ır ılmışsa, bu durumun yaratt ığı bunalım bütün aile bireylerini etkiler, bu sebeple bu ailenin terapötik ve destekleyici ilgiye ihtiyac ı olabilir. 4. Bazen hastan ın tedavi sonras ı, hastaneden eve dönü şü aileye ileri derecede bir y ık ım olabilir. Bu sebeple, psikiyatristler, hastan ın taburculuğunun; hem hastaya hem aileye veya her ikisine birden olan patojenik etkilerini göz önünde bulundurmal ıd ır. KAYNAKLAR 1. Baron, M. Genetic Models of Schizophrenia. Acta Psychiatry Scand.,1982, 65: Baron, M., Gruen, R., Asnis, L., et al. Familial Transmission of Syhyzotypal and Borderline Personality Disorders. Am.J. Psychiatry, 1985, 142: Bulut, I., Kahramano ğlu, E. Ankara Üniversitesi Psikiyatri Kliniğinde Yatm ış Olan Hastalar ve Aileleri Hakk ında Bir Ara şt ırma. XXIII. Ulusal Psikiyatri ve Nörolojik Bilimler Kongresi. İstanbul, Sözel Bildiri. 4. Canero, R. History and Overwiev of Schizophrenia. In Comprehensive Textbook of Psychiatry IV. Eds. Kaplan, H., Sadock,B.J., Baltimore/London. 1985, Coryell, W.H., Zimmermann, M., Personality Disorder in The Families of Depressed, Schizophrenic and Never ill Probands. Am.J. Psychiatry, 1989,204: Cutting, J., Cause in the Psychology of Schizophrenia, Churuhill Livingstone, Edinburg, London, Melbourne and Newyork, 1985, Doane, J.A., Faloon, R.H., Goldstein, M.J., Mints, J. Parental Affective Style and The Treatment of Schizophrenia Predicting Course of illness and Social Functioning. Arch. Gen. Psychiatry, 1985; 42: Gershon, E.S., et al. A Controlled Family Study of Chronic Psychosis. Arch. Gen. Psychiatry. 1988, 45: Joraschky, P., Boundary Disturbances on Families of Psychotic Familymember. VIII. World Congress of Psychiatry. Athens. Sözel Bildiri. 10.Kendler, K.S., Masterson,C.C., Davis, K.S., Psychiatric 111- ness in First Degree Relatives of Patients With Paranoid Psychosis, Schizophrenia and Medical Illness. British Journal of Psychiatry, 1985, 147: Kendler, K.S., Gruenberg, A.M., Tsuang, M.T. Psychiatric illness in First Degree Relatives of Schizophrenic and Surgical Control Patients. Arch. Gen. Psychiatry. 1985, 42: Kendler, K.S., Tsuang, M.T. Outcome and Familial Psychopathology in Schizophrenia Arch. Gen. Psychiatry, 1988, 45: Mac. Millan, J.F., Gold, A., Crow,T.J., et al. The Northwick Park Study of First Episodes of Schizophrenia: Expressed Emotion and Relaps. British Journall of Psychiatry. 1986, 148: Manos, N., Karastergiou, A., Gryphollus, G. Family Enviroment and Course of Schizophrenia. VIII. World Congress of Psychiatry. Athens. Sözel Bildiri. 15.Mavreas, V., Tamaras, V., Carryd, V., Economou, M. Expressed Emotion in Families of Chronic Schizophrenics and its Assocuation With Clinical Measures. VIII. World Congress of Psychiatry. Athens. Sözel Bildiri. 16. Müller, P., Expressed Emotions, Course of Result. VIII. World Congress of Psychiatry. Athens. Sözel Bildiri. 17. Nemiah, J.C., Somatoform Disordes. In Comprehensive Textbook of Psychiatry. IV. Eds. Kaplan, H., Sadock, B.S. Baltimore/London. 1985, Ruhd, B.R., Bloker, R.M. Schizophrenic Patients and Their Parents. Acta Psychiatry Scand. 1986, 74: Shenton, M.E., Solovay, M.R., Holzman, P.S. Thoughc Disorder in The Relatives of Psychotic Patients. Arch. Gen. Psychiatr. 1989, 46: Tsuang, M.T., Bucher, K.D., Fleming, A.J. A Search for "Schizophrenia Spectrum Disorder", British Journall Psychiatry, 1983, 143: Vaughn, L.E., Synder, K.S., Jones, - S., Freman, W.B. Family Factors in Schizophrenia Relaps: Replication in California of British Research on Expressed Emotion. Arch. Gen. Psychiatry. 1984, 41: