USKUDAR SEMPOZYUMU IV

Transkript

1 USKUDAR SEMPOZYUMU IV 3-5 Kasım 2006 BİLDİRİLER CİLT I EDİTÖR DR COŞKUN YILMAZ

2 ÜSKÜDAR SEMPOZYUMU IV Yayın Kurulu Prof Dr Mehmet İpşirli 1 Prof Dr Mustafa Uzun Prof Dr Zekeriya Kurşun 1 Prof Dr Ş Tufan Buzpınar Yrd Doç Dr Mustafa Küçükaşçı 1 Yrd Doç Dr Erhan Afyoncu Yayma Hazırlık Ugur Demir 1 Resul Tamgüç İmla ve Tashih Prof Dr Mustafa Uzun 1 Ahmet Karataş Görsel Araştırma Dr Suphi Danealı 1 Yrd Doç Dr Erhan Afyoncu Ugur Demir 1 Resul Tamgüç Fotograf A Bilal Arslan 1 Fatma Durgut Orhan Durgut 1 Dr Suphi Danealı Sempozyum Fotografları Kenan Koca 1 İsa Telli Kapak Fotografı Üsküdar Kara Davut Paşa Camii Tasarım ve Uygulama Bülent Avnamak Baskı ve Cilt Seçil Ofset ISBN: (Takım) İstanbul 2007 Kitabın telif hakları Üsküdar Belediyesi'ne aittir, tamamı veya bir kısmı izinsiz basılamaz, çogaltılamaz, kaynak gösterilmeden iktihas yapılamaz ÜSKÜDAR BELEDİYESİ Hakimiyet-i Milliye Caddesi Atlas Çıkınazı No: 69 ÜSKÜDAR 1 İSTANBUL Tel: Faks: wwwuskudarbeltr

3 stanbul Kentiçi Ulafl m nda Bir Ana Aktarma Noktas Olarak Üsküdar Meydan, Marmaray n Etkileri ve Meydan n Gelece i Üzerine Y R D D O Ç D R A Y fi E S R E L Trakya Üniversitesi Ö R G Ö R O Ü M T S R E L Trakya Üniversitesi Girifl Üsküdar Meydan ; tarihin tüm dönemlerinde bulundu u konumu nedeniyle, stanbul kentinin deniz ve kara ulafl m aras nda bir aktarma noktas olarak görevini sürdürmüfltür Çeflitli dönemlerde bu görev farkl nitelikler tafl sa da günümüze kadar önemini koruyarak gelmifltir stanbul Metropoliten Alan n n ulafl m problemlerinin çözümünde devrim niteli i tafl yabilecek Marmaray Projesi stanbul metropolü için yaflamsal önemi olan ça dafl bir ulafl m a olarak görülmektedir Bu ba lamda günümüzde yap lmakta olan Marmaray hatt na ait Üsküdar stasyonu; farkl ulafl m türlerinin arakesiti olan Aktarma stasyonu olarak, Üsküdar meydan n n tarih boyunca sürdürdü ü görevini stanbul Metropoliten ulafl m a bütünü içinde farkl bir boyuta tafl yacakt r Ancak; Üsküdar ve meydan n n gelece ine yönelik gerek ulafl m gerekse farkl ölçeklerde yap lan mekânsal düzenleme projeleri baz nda yap lan incelemelerde söz konusu projelerin ciddi anlamda eksikliklerinin oldu u görülmüfltür Bütüncül ve çok yönlü bir çal flman n ürünü olmad düflünülen çal flmalar n yeniden ele al narak, gelece e yönelik ad mlar n daha sa lam at lmas yönünde fl k tutabilece ine inand m z görüfl ve düflüncelerimiz afla da detayland r lm flt r

4 Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U I V Resim 1: XVII yüzy lda stanbul haritas 1 Üsküdar Meydan n n Çeflitli Dönemlerde Ulafl m Aç s ndan Üstlendi i Görev Ve Bu Görevin Meydan Ve Yak n Çevresine Etkileri Üsküdar, Asya ile Avrupa aras nda do al bir su yolu olan stanbul Bo az n n Marmara Denizi ne aç lan do u kesiminde yer almaktad r Yerleflmeye uygunlu- u bak m ndan arazisinin yap s ve rölyefi, iklimi, bitki örtüsü, do al zenginlikleri ve stanbul Bo az n k y s nda yer almas Üsküdar tarihin eski dönemlerinden beri önemli yerleflme merkezi haline getiren unsurlar olmufltur (Resim 1) Osmanl döneminde Bo az n Anadolu yakas n n en önemli yerleflim merkezlerinden biri haline gelen Üsküdar; XVI ve XVIII yy aras nda, Osmanl ordusunun Asya yönüne yap lan seferlerin bafllang ç noktas olarak bo az n en hareketli noktas konumundad r 1 Di er taraftan karayoluyla kervanlarla gelen baz mallar n Üsküdar iskelesi ile stanbul taraf na naklediliyor olmas, Üsküdar meydan n Osmanl döneminden günümüze de in bir transfer noktas görünümüne de getirmifltir D flar ya aç lma noktas olan iskele ile Mihrimah Sultan Külliyesi aras nda kalan Üsküdar meydan XIX y ldan itibaren toplumun gereksinimleri do rultusunda de iflik düzenlemelere sahne olmufltur (Resim 2) XIX yüzy ldan itibaren ticaret merkezinin yabanc flirketler kanal yla Galata ya 104

5 S T A N B U L K E N T Ç U L A fi I M I N D A B R A N A A K T A R M A N O K T A S I O L A R A K Ü S K Ü D A R M E Y D A N I Resim 2: XIX yüzy lda Üsküdar Meydan (Flandin, 1838) kaymas, nüfus art fl na paralel olarak bo az k y lar nda yeni yap laflma, bo az n her iki yakas nda artan bir yük ve yolcu talebini oluflturmufltur Geliflen teknolojiyle birlikte yap m na bafllanan buharl gemilerin yaklaflabilmesi için yap lan iskeleler ve bu iskeleleri kullanan fiirket-i Hayriye seferleri Bo aziçi nden faydalanmada çok önemli de iflikliklere yol açm flt r 2 Bu dönemde deniz ulafl m n n vapurlarla daha kolay bir flekilde yap lma yap lmaya bafllanmas ile Üsküdar daha da büyümüfl ve genifl bir alana yay lmaya bafllam flt r XIX yüzy lda yenileflme hareketleri beraberinde toplumsal yap ve örgütlenme biçiminde de iflimleri getirmifl, bu de iflimler ise kent dokusuna yeni müdahaleleri gündeme getirmifltir Özellikle liman kentlerinde; liman çevresinde oluflan eski merkezlerin yan s ra yeni modern merkezler oluflturulmaya bafllanm flt r Merkezde ya da yak nlar nda yeni ulafl m yollar, demiryollar, limanlar, r ht mlar, antrepolar, posta binalar yap lm flt r Kent merkezleri büyümüfl ve araba, tramvay, vapur, banliyö gibi toplu tafl m araçlar kente girmifltir 3 (Resim 3, 4) Bu dönemde yukar da bahsedilen geliflmeler; uzun süre fiziki dokusunu ve kimli ini muhafaza etmeyi baflarm fl Üsküdar meydan nda da kendini hissettirmeye bafllam fl, meydan ve çevresindeki kent dokusu de iflim sürecine girmifltir Seferlerine 1870 y l nda bafllay p 1950 y l nda kald r lm fl olan eski araba vapuru iskelesi 4 ve di er iskeleler meydan n denizle iliflkisini kuran ve meydan biçimlendiren önemli ö eler olmufltur Öte yandan ilk olarak 1928 y l nda Üsküdar- 105

6 Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U I V Resim 3: XX yy bafllar nda Üsküdar Meydan Resim 4: XIX yy sonlar nda Üsküdar skelesi 106

7 S T A N B U L K E N T Ç U L A fi I M I N D A B R A N A A K T A R M A N O K T A S I O L A R A K Ü S K Ü D A R M E Y D A N I Resim 5: 1940 da Üsküdar Meydan Resim 6: 1933 Üsküdar haritas (Pervititch) Ba larbafl -K s kl aras nda, 1929 y l nda Üsküdar-Haydarpafla-Karacaahmet- Ba larbafl aras nda sefer yapacak elektrikli tramvay hatt n n bafllang ç noktas olarak Üsküdar meydan de iflime u ramaya bafllam fl (Resim 5), 1935 y l nda yürürlü e girmifl olan Henry Prost plan nda meydan trafik noktas olarak düzenlenmifltir (Resim 6, 7) Bu düzenlemeler ile Üsküdar meydan n n bir eriflim-aktarma noktas olma özelli i vurgulanm flt r 1960 l y llarda; karayolu tafl mac l - na a rl k veren politikalar sonucu artan nüfusun tafl nmas nda otobüs ve dolmufllar n say s n n h zla artt r lmas ile 1966 y l nda Üsküdar da tramvay tafl mac l na son verilmifltir Di er yandan h zla artan özel araç sahiplili i ve araba vapuru seferlerindeki yo- unluk sonucunda, arabal vapur iskelesi önünde büyük bir depolama alan ihtiyac do mufl, Mihrimah ve Yeni Valide camileri aras ndaki alan aç larak otoparka dönüfltürülmüfltür (Resim 8) Atatürk köprüsünün faaliyete geçmesi sonucu arabal vapur seferlerinin hayati görevi sona ermifl ve 1980 li y llarda Üsküdar Kabatafl arabal vapur seferleri kald r lm flt r Geçmiflte küçük ölçekli ve yaya a rl kl bir meydan olan Üsküdar meydan n n ifllevi; 1970 li y llar n bafl nda Bo az Köprüsü nün ve çevre yollar n n yap m ile Anadolu yakas nda artan konut yerleflimlerinin Üsküdar bir aktarma noktas ve ticari merkez olarak kullanmalar sonucu, bir dü üm noktas ve trafik oda olmaya do ru de iflim göstermeye bafllam flt r Ülkemiz genelinde benimsenen karayolu tafl mac l n n bir yans mas olarak, stanbul metropoliten alan do u yakas nda en uç noktalara de in ulafl m olanaklar n n sa lanmaya bafllamas ile; bu 107

8 Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U I V Resim 7: 1950 lerde Üsküdar Meydan Resim 8: 1980 lerde Üsküdar Meydan y llarda yerleflme dokusu kuzey-güney do rultusunda geliflirken 1980 li y llardan günümüze de in do u-bat yönünde h zl bir mekansal büyüme sürecine girmifltir Söz konusu süreçte Üsküdar n do usunda fiziki dokunun büyümesi ile buralarda yaflayan insanlar n metropolün bat yakas ile iliflkisini kurmalar aç s ndan Üsküdar Meydan, bir aktarma noktas olarak geçmiflte oldu u gibi daha da büyük ölçekte sürdürme görevini yüklenmek durumunda kalm flt r 2 stanbul Metropoliten Alan nda Do u Yakas Mekânsal Gelifliminin Üsküdar Ve Meydan n n Aktarma Noktas Oluflumuna Etkileri stanbul metropoliten alan do u yakas nda nüfus y lmalar ve kentleflmenin bafllad 1960 l y llar n bafl nda kuzey-güney do rultusunda lineer bir geliflme izlerken, bu y llardan itibaren do u-bat yönünde bir geliflme e ilimi içine girdi- i görülmektedir Do u yakas n n y llar aras mekânsal gelifliminde, Kad köy-maltepe-yakac k-tuzla-gebze sanayi do rultular, do u yakas n n makroformunu lineer bir flekilde etkilemifltir1980 li y llarda ise sanayi faktörü ile birlikte en uç noktalara kadar ulafl m olanaklar n n sa lanmas do u-bat yönündeki geliflmeyi h zland rm flt r (Resim 9, 10) 1990 l y llarda ise; rayl sistem yerine karayolu tafl mac l na a rl k veren politikalar sonucunda otobüs tafl - mac l n n yan s ra minibüs sisteminin devreye girmesi ile mekânsal geliflim Beykoz, Üsküdar ve Ümraniye nin do usuna do ru yay lma göstermeye bafllam flt r 5 Günümüzde ise do u yakas mekânsal geliflimini do u-bat ve kuzey güney aks nda devam ettirirken; bu alanlarda yaflayan nüfusun bat yakas ile iliflkisini kuran aktarma noktas olarak Kad köy ün yan s ra Üsküdar ve meydan ön plana ç kmaya bafllam flt r Bu geliflim ve de iflim süreci içinde planl ve kal c bir düzenlemeye konu olmayan Üsküdar Meydan n n düzenlenmesi yolunda at lan en önemli ad m 1987 y - l nda aç lm fl olan uluslar aras davetli bir kentsel tasar m proje yar flmas d r 6 108

9 S T A N B U L K E N T Ç U L A fi I M I N D A B R A N A A K T A R M A N O K T A S I O L A R A K Ü S K Ü D A R M E Y D A N I Resim 9: stanbul do u yakas 1970 ve sonras mekansal büyümesi Üsküdar Meydan n n havadan görünümü (arka sayfa) 109

10

11

12 Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U I V Resim 10: stanbul do u yakas 2006 uydu görüntüsü Resim 11: 1987 Üsküdar Meydan Kentsel Tasar m Proje Yar flmas nda birinci olan proje (Resim 11) Birincili i kazanan proje hayata geçirilememifl, Marmaray projesinin gündeme gelmesi ile de önerilen çözüm geçerlili ini yitirmifltir Üsküdar n bat yakas ile iliflkisini kuran deniz tafl mac l yan nda, tarihi ve ticari merkezle ba lant sa layacak Marmaray Projesi nin önemli istasyonlar ndan birinin Üsküdar meydan nda konumlanm fl olmas, öte yandan yukarda bahsedilen kentsel büyüme sürecinde bu alanlarda yerleflmifl bulunan do udaki nüfusun Marmaray n Üsküdar stasyonu ile bat yakas na tafl nacak olmas ; kent içi ulafl m nda farkl tafl m türlerinin (denizyolu-demiryolu-otobüs) arakesiti olarak Üsküdar meydan n n önemini bir kez daha vurgulam fl olmaktad r Bu önem nedeniyle Üsküdar Aktarma stasyonu nun Üsküdar meydan n n kentsel dokusunu bozmayacak flekilde planlanmas özel bir önem arz etmektedir 3 Kentiçi Ulafl m nda Farkl Toplu Tafl m Türlerinin Arakesiti Olarak Aktarma stasyonlar stanbul metropolünün ulafl m problemlerinin çözümü içi yap lan çal flmalardan yüksek kapasiteli bir metro sisteminin gereklili inin anlafl lmas üzerine yap m - na bafllanan Marmaray Projesi mevcut banliyö hatlar na entegre edildi inde, ayn zamanda uç noktalara ulafl m sa layacak kamu otobüsleri ile desteklendi- inde stanbul metropolü için yaflamsal önemi olan ça dafl bir ulafl m a da ortaya ç km fl olacakt r Söz konusu ulafl m sisteminde; yolcular n istedikleri yerlere daha kolay ve h zl ulaflmalar n veya aktarma yapacak yolcular n bir sistemden di erine transferini sa layan Aktarma istasyonlar önemli görevler yüklenmek durumunda kalacakt r Kamu otobüsleri ve rayl sistem taraf ndan yer alt ve yer üstünde farkl kotlardan kullan labilen, farkl ulafl m türleri aras nda geçifli sa layan otomatik bilet makineleri, ba lant noktas nda yeterli ölçü ve say da otopark ve yaya alanlar ile 112

13 S T A N B U L K E N T Ç U L A fi I M I N D A B R A N A A K T A R M A N O K T A S I O L A R A K Ü S K Ü D A R M E Y D A N I Resim 12: stanbul Metropoliten alan ve Marmaray güzergah Resim 14: Marmaray Üsküdar istasyonu Resim 13: Marmaray güzergâh n n Üsküdar çevresindeki bölümü bulunduklar çevreye kolayl k getiren kamusal hizmetlerin sunuldu u bir kentsel proje olarak etüt edilmesi gereken Aktarma stasyonlar, yerleflmenin mevcut dokusuna en az müdahale ile yer seçimi yap lmal d r 7 Aktarma istasyonlar ayn zamanda; kentsel yaflam n çeflitlendi i, yolcular aç - s ndan buluflma ve kaynaflma merkezi nitelikli bir adres 8 olmas da gerekmektedir letiflim ve al flverifl merkezi ifllevleri ile bulundu u çevrenin yaflam kalitesini artt rmas düflünülen aktarma istasyonlar n n seçildi i dü üm noktalar n n tarihi ve kültürel birikime sahip olan yerleflme dokular n bozmamas önem arz etmektedir 4 Marmaray Geçiflinin Üsküdar Meydan Üzerindeki Olas Etkileri 41 Marmaray Hakk nda Genel Bilgi Ulaflt rma Bakanl Demiryollar Limanlar ve Hava Meydanlar nflaat (DLH) Genel Müdürlü ü taraf ndan yürütülen Marmaray projesi, stanbul metropolünün ulafl m na köklü bir çözüm getirmeyi hedefleyen bir metro hatt d r (Resim 12, 13) Proje, bat da Halkal dan bafllayarak do uda Gebze de sonuçlanan 76,3 kmlik güzergâhta kesintisiz, yüksek kapasiteli ve h zl bir ulafl m olana sunmay amaçlamaktad r Gebze Halkal aras nda, 2 10dakikada bir yap lacak seferlerle saatte tek yönde yolcunun tafl nmas öngörülmektedir Marmaray hatt n n Sirkeci Üsküdar aras su alt nda olmak üzere 14 kilometrelik bölümü yeralt, di er bölümleri yerüstü rayl sistem olarak gerçeklefltirilecektir stanbul kenti toplu tafl ma sisteminin omurgas n oluflturacak olan Marmaray, mevcut ve planlanan rayl ve di er toplu tafl ma sistemleri ile entegre flekilde çal flacakt r

14 Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U I V Resim 15, 16: Marmaray çal flmalar ndan görünüfller 42 Marmaray n Üsküdar Meydan Üzerindeki Etkileri Üsküdar, Marmaray n do u yakas ndaki ilk istasyonudur (Resim 14) Üsküdar dan sonra do u yönündeki durak Sö ütlüçeflme dir Üsküdar istasyonunda Marmaray ile Üsküdar Ümraniye Dudullu hafif rayl tafl ma sistemi entegre olacakt r fiu anda, Marmaray n inflas ile ilgili çal flmalar n (Resim 15,16) (oto ve yaya ulafl m, mekânsal ve ticari vb) olumsuzluklar n en çok hisseden bölgelerin bafl nda Üsküdar gelmektedir Çekilen bu s k nt lar n sonucunda, Marmaray ve Üsküdar Ümraniye Dudullu hafif rayl tafl ma sisteminin Üsküdar a özellikle kent içi ulafl m nda aktarma noktas niteli i aç s ndan yapaca etkiler de erlendirildi inde, gelecek için afla daki tahminlerde bulunulabilir; Üsküdar ve yak n çevresi ile Ümraniye, Dudullu, Sar gazi vb bölgelerden deniz yolu ile Sirkeci Eminönü bölgelerine gitmek için Üsküdar Meydan na gelenlerin say s büyük ölçüde azalacakt r Bu azalman n Marmaray n getirece i h z ve ulafl m konforu düflünüldü ünde, Üsküdar Eminönü flehir hatlar ve motor seferlerinin iptali sonucunu do urabilece i söylenebilir Üsküdar ve yak n çevresi ile Ümraniye, Dudulu, Sar gazi vb bölgelerden deniz yolu ile Kabatafl (Taksim Karaköy) ve Befliktafl (Bo az, Y ld z Levent) yönlerine gitmek için Üsküdar Meydan na gelecek olanlar n say s nda bir azalma beklenemeyece i gibi, Marmaray n getirece i rahatl k dolay s yla Kad köy den deniz yoluyla geçifl yapanlar n ve Bo az köprülerini kullananlar n bir bölümünün de aktarma noktas olarak Üsküdar tercih edecekleri öngörüsünde bulunabiliriz Bu durumda Üsküdar Meydan n n kara ve deniz tafl tlar aras nda bir aktarma noktas olma görevinin azalmadan, daha da artarak devam edece i düflünülebilir 114

15 S T A N B U L K E N T Ç U L A fi I M I N D A B R A N A A K T A R M A N O K T A S I O L A R A K Ü S K Ü D A R M E Y D A N I Resim 17: Marmaray Güzergâh Plan Marmaray do u kesimi ve Üsküdar Ümraniye Dudullu hafif rayl tafl ma sisteminin faaliyete geçmesi sonucu; otobüs ve minibüslerle yap lan Üsküdar bitimli seferlerde önemli ölçüde talep azalmas söz konusu olacakt r Bu durum duraklara ayr lmas gereken alan da azaltaca ndan Üsküdar Meydan n olumlu olarak etkileyecektir Marmaray n h z ve ekonomik yönden getirece i cazibe; yak n çevrede ikamet edenlerin çevre yollar ve bo az köprülerini kullanmak yerine özel araçlar ile Üsküdar a gelerek Marmaray kullanmalar e ilimini do uracakt r Bu istem ça dafl ve konforlu toplu tafl ma araçlar ile karfl lanamaz ve özel araç kullan m k - s tlanamaz ise Üsküdar Meydan ve yak n çevresinde çok büyük ölçekli bir otopark ihtiyac do acakt r 5 Üsküdar Meydan Ve Yak n Çevresi le lgili mar Plan De iflikli i Ve Kentsel Tasar m Projesinin rdelenmesi Bu çal flman n haz rland Ekim 2006 da Üsküdar Belediyesi nde ask ya ç kar lm fl olan 1/1000 ölçekli plan yaln zca Marmaray hatt n n Üsküdar merkezi içinden geçen bölümünü içermektedir Ulaflt rma Bakanl DLH Genel Müdürlü ü taraf ndan haz rlanan doküman bir güzergâh plan niteli indedir (Resim 17) Bu plan n Marmaray ile entegre olarak çal flacak olan Üsküdar Ümraniye Dudullu hafif rayl tafl ma sisteminden ba ms z olarak düzenlenmifl olmas önemli bir eksikliktir Bu iki rayl tafl ma sisteminin uygulanmas ndan sorumlu olan kurulufllar n farkl olmas bu olumsuzlu u ortaya ç karan nedendir Ancak ileriye dönük, sa l kl projeler üretebilmek için gerekti inde farkl kurulufllar n ortak çal flma yapmalar ve ortak proje üretmeleri gerekmektedir 115

16 Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U I V Resim 18: 1/5000 ölçekli Naz m mar Plan Tadilat 116 Resim 19: 1/1000 Uygulama mar Plan

17 S T A N B U L K E N T Ç U L A fi I M I N D A B R A N A A K T A R M A N O K T A S I O L A R A K Ü S K Ü D A R M E Y D A N I Resim 20: MP nin önerdi i kentsel tasar m proje alanlar 52 Üsküdar Meydan Ve Yak n Çevresi mar Plan Tadilat Üsküdar Meydan ve yak n çevresi için stanbul Büyükflehir Belediye Baflkanl - nca haz rlanan, onanl, 1/5000 ölçekli imar plan tadilat tarihinde ilana ç kar lm flt r 11 (Resim 18) Marmaray projesini de veri olarak kabul eden söz konusu plan özellikle motorlu araç ulafl m aç s ndan önemli de ifliklikler önermektedir Planda; Üsküdar Meydan ile fiemsipafla dan Baltaliman na kadar uzanan k y fleridi ve iskeleden Toptafl kavfla na kadar kuzey güney do rultusundaki bir bant özel proje alan olarak belirlenmifltir lana ç kar lan 1/5000 ölçekli revizyon naz m plan ve ilgili Belediye de inceleme imkan buldu umuz 1/1000 ölçekli uygulama imar plan (Resim 19) incelendi inde göze çarpan ana sak ncalar flunlard r: Genel yaklafl m; s n rl bir alanda yap lacak kentsel tasar m projesine yasal zemin oluflturma yönündedir Plan yak n çevresi ile ilgili geliflmeleri yads yan parçac bir tutumla ele al nm flt r stanbul metropolünün tüm geliflimini kontrol alt na almay hedefleyen ve gelece e yönelik projeleri haz rlama görevini yüklenen stanbul Büyükflehir Belediye Baflkanl Metropoliten Planlama ve Kentsel Tasar m Merkezi ( MP) nin kentsel tasar m projesi ile düzenlenmesini öngördü- ü alanlar aras nda Üsküdar Meydan bulunmamaktad r 12 (Resim 20) Plan notlar nda; Özel proje alan s n rlar içerisinde stanbul Büyükflehir Belediyesince kamulaflt rma yap larak uygulama yap lacakt r ifadesi bulunmaktad r Ancak bu özel proje alan içinde yer verilecek fonksiyonlar planda 117

18 Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U I V veya plan notlar nda tan mlanmamaktad r Bu durumda, düzenleme alan içinde kamulaflt rma amaçlar na ayk r kullan mlar n (ticari alanlar gibi) yer verilmesi halinde hukuki sorunlarla karfl lafl labilir Ulafl m kararlar aç s ndan; - Haydarpafla Harem sahil yolu ile Üsküdar merkezinin ba lant s n n son derece zay flat ld Bo aziçi yönüne ba lant s n n ise zorlamal flekilde gerçekleflebildi i görülmektedir Oysa Haydarpafla ve Harem bölgelerinin gelecekte tafl yabilece i görevler bu ba lant n n önemini daha da artt rmaktad r - Do anc lar ve Zeynepkamil yönlerinden gelen yollar n Bo aziçi ve F st ka ac Ba larbafl yönlerine ba lant s için aç lacak yollar n önemli ölçüde kamulaflt rma gerektirmesi, ayr ca Bo aziçi yönüne olan ba lant n n tünel ile sa lanmas plan n uygulanmas nda oldukça önemli ekonomik zorluklar ve zaman kayb ortaya ç karacakt r - Plan incelendi inde, rayl sistemler d fl ndaki toplu tafl ma araçlar için durak yerleri ve transfer iliflkileri ile ilgili önerilerin olmad dikkati çekmektedir Koruma kriterleri aç s ndan; - Üsküdar n geçmifl uygulamalarla zaten önemli ölçüde bozulmufl olan tarihi kentsel dokusu, söz konusu plan ile yeniden ve büyük ölçekli bir parçalanma ve de iflime u rayacakt r - Planlama s n rlar n n belirlenmesinde sadece Aziz Mahmut Hüdayi Külliyesi ne özel bir önem verildi i di er kültür varl klar n n planlamada fazla dikkate al nmad görülmektedir 53 Üsküdar Meydan Kentsel Tasar m Projesi Üsküdar Belediyesi nde inceleme f rsat buldu umuz kentsel tasar m projesi (Resim 21); tadilat imar plan nda özel proje alan olarak belirlenen bölgeyi kapsamaktad r Proje do al olarak, imar plan nda belirlenen s n rlara ve ulafl m kararlar na uyarak haz rlanm flt r ve bu nedenle imar plan nda sak ncal olarak niteledi imiz kararlar kentsel tasar m projesinde de yer almaktad r Yukar da de inilen, imar plan kararlar ndan gelen sak ncalar d fl ndaki tasar m kararlar ile ilgili görüfllerimiz: Rayl tafl ma sistemleri d fl ndaki ulafl m türlerinin düzenleme sonras nda da devam edece i ve bunlar n durak ve depolama alanlar n n düzenlenmesi gere i göz ard edilmifltir Ticari alanlar n a rl kl oldu u, zemin alt ndaki ilk kattaki dolafl m alan nda; Üsküdar merkezindeki yaya hareketlerinin devaml l n sa lamaya yönelik bir çaba görülmemektedir Zemin alt ndaki di er üç kat n binek otolar için park alan olarak ayr lm fl olmas, Üsküdar merkezine özel araç ak m n teflvik edecek ve trafik yükü artarak ak - c l k olumsuz etkilenecektir Bu durumu önlemek için toplu tafl mac l n teflviki ve özel araç kullan m n n k s tlanmas gerekmektedir 118

19 S T A N B U L K E N T Ç U L A fi I M I N D A B R A N A A K T A R M A N O K T A S I O L A R A K Ü S K Ü D A R M E Y D A N I Resim 21: Üsküdar Meydan ve Yak n Çevresi Kentsel Tasar m Projesi Zemin üzerinde yap laflman n az katl olmas na karfl n yay lma alan büyük ve kent dokusu ile uyumsuz kütlelere yer verilmifltir Zemin alt nda yap lacak dört katl inflaat nedeniyle (Resim 22) uygulamadaki teknik ve mali güçlükler yan nda uzun sürecek inflaat süreci nedeniyle Üsküdar merkezinin ulafl m ve yaflam olumsuz olarak etkilenecektir 6 Üsküdar Meydan n n Gelece e Yönelik Düzenlenmesine liflkin Öneriler Üsküdar Meydan ve çevresinin gelece e yönelik düzenlenmesi, ciddi ve çok yönlü tart fl lmas gereken bir olayd r Bütüncül ve çok yönlü bir çal flman n ürünü olmad anlafl lan imar plan ve kentsel tasar m projesinin yeniden ele al narak gelece e yönelik ad mlar n daha sa lam at lmas gere i vard r Yeniden yap lacak çal flmalar n sa lam bir temel oturabilmesi; planlama ve 119

20 Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U I V Resim 22: Meydan n bir bölümünde önerilen çarfl ve otopark n kesiti 120 tasar m yönlendirecek verilerin titiz bir haz rl k sürecinde tam ve do ru olarak derlenmesine ba l d r Bu aflamada planlama tasar m ekibine fl k tutacak afla- daki veriler elde edilmelidir: Rayl sistemlerin (Marmaray ve Üsküdar Ümraniye Dudullu hafif rayl tafl - ma sistemi) birbiriyle entegre olmufl flekilde projelendirilmesi, Bölgenin yer üstü ve yeralt kültür ve tabiat varl klar n n tam bir envanteri, bu envanterin sonucuna göre ilgili Kültür ve Tabiat Varl klar n Koruma Bölge Kurulunun koruma ile ilgili ilke ve kriterlerinin saptanmas, bölgenin sit alan olarak belirlenmesi konusunun tart fl lmas, Ulafl m ile ilgili tüm etütlerin, say mlar n ve tahminlerin yap lmas, Bölgeyi etkileme ihtimali olan, baflta Haydarpafla Harem bölgesi olmak üzere tüm düzenleler ile ilgili net ve yeterli düzeyde verinin toplanmas, Bu ön çal flmalar n paralelinde, yeni imar plan ve kentsel tasar m projesinin gerçeklefltirilmesinde izlenecek yol belirlenmeli ve planlama tasar m sürecinin planlamas yap larak maddi ve hukuki koflullar haz rlanmal d r Bu önemde bir projeyi gerçeklefltirecek ekibin seçilmesinde en etkin ve demokratik yolun proje yar flmas oldu u gerçe i kabul edilmelidir Böyle bir proje yar flmas n n düzenlenmesinde gösterilecek özen ile al nacak sonucun do rulu u do ru orant l olacakt r Yar flma; serbest, ulusal veya uluslararas, tek veya iki aflamal olabilir 1987 y - l ndaki Üsküdar, Taksim meydanlar yar flmalar nda oldu u gibi belirsiz veya kiflisel kriterlerle seçilmifl tasar mc lar aras nda davetli uluslar aras ya da 2006 y l nda aç lan Kartal ve Küçükçekmece Avc lar yar flmalar nda oldu u gibi sadece birkaç yabanc mimar ile s n rl, Türk tasar mc lara kapal yar flmalardan kaç n lmal d r Bu yar flmalar n sonuçlar ndan ders ç kar lmal d r Yar flma eksik verilerle ç kart lmamal d r Yar flman n s n rlar, kapsam ve ölçe i do ru saptanmal d r Jüri seçiminde titiz davran lmal, yar flma jürisi mesleki kariyerinde bu tür bir çal flmalar baflar ile gerçeklefltirmifl ve çevreyi yeterince tan yan tasar mc lardan oluflturulmal d r

21 S T A N B U L K E N T Ç U L A fi I M I N D A B R A N A A K T A R M A N O K T A S I O L A R A K Ü S K Ü D A R M E Y D A N I Yar flman n düzenlenmesi stanbul Büyükflehir Belediyesi MP bürosu taraf ndan yürütülebilir Ancak çal flmalarda Üsküdar Belediyesi de etkin biçimde rol almal d r Planlama ve tasar m çal flmalar nda ilke olarak dikkate al nmas nda yarar gördü- ümüz görüfllerimiz; Planlamaya bütüncül bir yaklafl m hâkim olmal, sadece planlama s n rlar içinde çözüm getirme çabas yerine yak n ve uzak çevresi ile uyumlu bir plan hiyerarflisi içinde çal fl lmal d r Üsküdar n tafl d tarihi, kültürel ve simgesel de erleri yeterince koruyan ve de- erlendiren bir planlama yaklafl m hâkim olmal d r Daha somut bir ifade ile; planlama bir Koruma Amaçl mar Plan anlay fl ile gerçeklefltirilmelidir Üsküdar n turistik potansiyeli çal flmalarda göz önüne al nmal d r Planlaman n tüm aflamalar fleffaf, demokratik ve kat l mc bir anlay fl içerisinde gerçeklefltirilmeli; lgili meslek kurulufllar (Mimarlar Odas, fiehir Planc lar Odas, vb), Üniversitelerin ilgili bölümlerinden ö retim elemanlar, Her düzeydeki karar vericiler ve yerel yöneticiler, lgili sivil toplum kurulufllar, Bölge halk, vb konuyu demokratik bir ortam içinde, her aflamada yeterince tart flmal ve yürütücülere fl k tutmal d rlar Sonuç Yukar da sözü edilen tüm olumsuzluklara ra men Üsküdar özelinde; ülkemizde benzer alanlar için örnek teflkil edebilecek bir planlama tasar m uygulama çal flmas n gerçeklefltirme f rsat halen mevcuttur Üsküdar geçmifl dönemlerde oldu u gibi hak etti i nitelikli mekânsal düzene kavuflturmak için; tüm kamu kurumlar, bilim ve meslek kurulufllar ile eflgüdüm içerisinde ivedilikle çal flmalara devam edilmelidir D PNOTLAR 1 Bülent Ar, Üsküdar n Ulafl m, Üsküdar Sempozyumu II, stanbul 2005, I, agm, s lhan Tekeli, Türkiye Cumhuriyeti Döneminde Kentsel Geliflme ve Kent Planlamas, 75 Y lda De iflen Kent ve Mimarl k, stanbul 1998, s mre Özbek, Üsküdar Meydan n n Toplumsal Veriler Do rultusunda Geçirdi i Mekansal Dönüflüm, Üsküdar Sempozyumu II, stanbul 2005, I,

22 Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U I V 5 Ayfle Sirel, Kent Planlama ve Uygulama Sürecinde Kamu Mülkiyeti Varl n n Kent Makroformuna Etki - leri- stanbul Metropoliten Alan Doku Yakas Örne i (Doktora Tezi 1993, MSÜ Fen Bilimleri Enstitüsü), s Üsküdar Meydan Proje Yar flmas, Yap, sy 78 (Nisan 1988), s Ayfle Sirel, Arazi Kullan m ve Ulafl m Bütünlü ü Aç s ndan Stockholm Ana Aktarma stasyonu (Vasa Terminalen) Ve stanbul çin Düflünceler, 2 Uluslar Aras Ulafl m Sempozyumu, stanbul 1998, Mehmet Çubuk, stanbul fiehirleraras Metropoliten Otobüs Terminali-Bir Kentsel Proje Meditasyonu, 4 Kentsel Tasar m ve Uygulamalar Sempozyumu, stanbul 1993, s wwwmarmaraycomtr 10 wwwtcddgovtr 11 wwwibbgovtr 12 stanbul Büyükflehir Belediye Baflkanl Metropoliten Planlama ve Kentsel Tasar m Merkezi, Kas m 2005, stanbul, s7 122