Biri bahar misali zeminiyle yemyeþil, Biri kavruk hâliyle dirilmezliðe delil; Siretler çift çift, suretlerde yansýyan da o; Biri her mevsim canlý,

Transkript

1 - Biri bahar misali zeminiyle yemyeþil, Biri kavruk hâliyle dirilmezliðe delil; Siretler çift çift, suretlerde yansýyan da o; Biri her mevsim canlý, öbürü hep kupkuru...

2 Seni Bir Kere Daha Derince Duyduk Vilâdetin, insanlýðýn da vilâdeti oldu. Dost-düþman herkes doðrularýný, yanlýþlarýný Senin neþrettiðin nur sayesinde görüp deðerlendirme imkânýný elde etti; etti ve belli ölçüde de olsa itmi nana ulaþtý. Biz hepimiz, gönüllerimizde hissettiðimiz Cennet i ve ondaki ebedî saadeti, ancak Senin o semavî beyanýn vasýtasýyla doðru anlayýp doðru duyabildik; duyabildik ve o füsunlu beyan çaðlayanýn sayesinde Hak muradýný anlama ufkuna yöneldik. Eðer bugün þöyle-böyle gözlerimiz Hakk ý takdis ve takdirle açýlýp kapanýyor ve gönüllerimiz vuslat heyecanýyla çarpýyorsa, bu yüksek duygu ve düþünceleri tetikleyen Sensin.. Sensin bize gerçek insan olma zirvelerini gösteren, ruhlarýmýza sevda korlarý saçarak bize aþk u vuslat neþvesini birden tattýran; tattýrýp iklimine saygýyla yönelenlere hakikî var olma sýrrýný duyuran.. dahasý, milyonlarca, milyarlarca insanýn takrîr, takdîr ve tasvîbini arkasýna alarak, insaflý ruhlara bir kýsým sâbiteler vererek herkese kendi olarak kalma yollarýný gösteren. Senin sayende mâneviyâta ve sevgiye uyanan gönüller, sanki sadece sevgi ve saygý solukluyormuþçasýna ruhlarýndan yükselen ulvî sesler ve insanî enginliklerini dillendiren sözlerle asýrlar ve asýrlar boyu insanî deðerlerin yanýltmayan temsilcileri oldular. Büyük çoðunluðu 54 2

3 hep sevmek ve sevilmekten dem vuruyor; sönmüþ gibi görünen insanî alâka ve irtibatlarý canlandýrýyor, aþk u muhabbeti körüklüyor; asýrlardan beri sinelerde uyuyagelen yüksek insanî duygularý uyarýp harekete geçiriyor ve bütün insanlarý bir kere daha kendi iç derinlikleriyle buluþturarak onlarý kendi kadirlerini takdir etmeye yönlendiriyordu. Senin o içten ve samimî soluklarýn, sevgiye, ümide, mutluluða susamýþ gönülleri canlandýrýyor; mesajýný saygýyla karþýlayan teþne sinelerde kudsî bir heyecan meydana getiriyor, yüksek ruhlarý, Hakk a kulluk hummasýyla ciddî mi ciddî tecessüslere, tefahhuslara sevk ediyor ve aydýnlýk arayan dimaðlarýn yürüdüðü yollarda par par parlýyordu. Sen hemen her zaman herhangi bir bent ve engel tanýmayan o müthiþ imanýn, azmin, cesaretin, kararlýlýðýn ve arkana aldýðýn vefalý arkadaþlarýnla bütün insanlýða sesini duyurma gibi seviyeler üstü ve aþkýn emeller peþinde olmuþtun. Öyle ki, hayat-ý seniyyenin hemen her faslýnda þahsî imkân ve iktidarýnýn çok çok üstünde bütün insanlýðý ebedî saadete erdirme niyet ve cehdiyle hep soluk soluða yaþadýn ve o engin vefa ve sadakatin adýna hiç mi hiç duraksamadýn; duraksayamazdýn da, zira Sen bütün insanî rüyalarýn gerçekleþmesi, çalýþýp çabalamalarýn bir deðer ifade etmesi, ebediyete teþne ruhlarýn arzularýnýn yerine getirilmesi mesajýyla gelmiþtin. Ýnsanlýðýn kalbî, ruhî ve bedenî ihtiyaçlarýnýn karþýlanmasý, sevme-sevilme hülyalarýnýn gerçekleþmesi, burada ve ötede mutlu olma emellerinin tahakkuk ettirilmesi vaadi, Senin mesajýnýn önemli bir derinliðini teþkil ediyordu.. ve Sen bu hususlarda kararlýydýn. Mesajýn evrenseldi ve hemen herkes duyup deðerlendirdiði ölçüde onu kendi gönlünün hususî iklimine olabildiðine uygun buluyordu. O, özündeki tabiîliði, ihtiva ettiði teþriî emirlerin tekvînî kurallara uygun olmasý, kalb, ruh ve aklýn birleþik noktasýnda bu letâife muvâfýk bir hâl almasý ve bunlarýn hepsine ait bir þive hâline gelmesi sâyesinde, her vicdan onu fýtratýna uyitibarýyla insanlýk âlemi onlarýn seslerinde ve sözlerinde, o güne kadar keþfedemediði vicdanýnýn heyecanlarýný duydu ve kendi iç derinliðine muttali oldu. Evet, Senin sayende birbirinden oldukça farklý görünen bütün insanlar, hatta bir mânâda cinler ve ruhanîler, o zamana dek bir türlü hissedemedikleri, hissedip söyleyemedikleri, söylemeye muvaffak olup da yerli yerince dillendiremedikleri her þeyi seslendirebiliyor ve büyük ölçüde pek çok problemi çözebiliyordu Sen -gönüllerimiz tahtýn- dünyayý þereflendirdiðin andan itibaren insanoðlunun ahsen-i takvîm remziyle ifade edilen mânâ ve mahiyet derinliðindeki esrarý deþifre ederek dilleri çözdün; saksaðanlara bülbül olma âdâbýný öðrettin ve dost-düþman hemen herkeste farklý zâviyelerden de olsa kendilerini iç derinlikleriyle duyup ifade etme düþüncesini uyardýn. Evrensel insanî müþtereklerin ortaya çýkmasýný saðlayarak binlerce yorumu ve anlayýþý bir potada mezcedip, bir ruh etrafýnda toplayýp herkese kendi gönül ufkundan pek çok þeyler duyurdun. Bu sayede topyekün insanlýk, hatta cinler ve ruhanîler Senin mesajýndan süzülen öz ve mânâlarla, kalýplaþmýþ anlayýþlardan sýyrýlarak bir deðiþimler vetiresine giriverdi. Herkes farkýna varsýn-varmasýn, büyük çoðunluðu itibarýyla insanlýk, Senin ortaya koyduðun iman sistemi ve gösterdiðin insanî hedefler sayesinde pek çok yenilikler gerçekleþtirdi ve pek çok baþarýya imza attý. Senin insanlýk ufkunda tulû edeceðin güne kadar her yer karanlýktý; herkes yokluk vahþetiyle tir tir titriyordu ve üst üste çözüm bekleyen problemlerle de tedirgindi. Senin, bütün problemleri çözen, bütün ihtiyaçlara cevap veren ve bütün emelleri gerçekleþtirme vaadiyle içlere inþirah salan mesajýnla bir anda ruhlar ümitle þahlandý. Yeisle kývranan gönüllerde ümit esintileri duyulmaya baþladý ve her yanda teselli naðmeleri yankýlandý. Öyle ki, artýk her tarafta bir meltem tesiriyle duyulan bu sihirli naðmeler, maðmum gönüllere sürekli saadet vaad ediyor; 3 55

4 gun buluyor ve onun aydýnlýk ikliminde varlýðýn sýrlarýna daha bir derince muttali oluyordu. Evet, Senden duyduðumuz, tavýr ve davranýþlarýnda okuduðumuz her þey, kaynaðý onca müteâl olmasýna raðmen, bizim kavrayýp zevk edeceðimiz, anlayýp yorumlayacaðýmýz çerçevede tenezzül dalga boyuyla her zaman bizi kucakladý, hissiyatýmýzý okþayýverdi; gönül iklimimizde yetiþmiþ gibi yakýnlýðýný bütün benliðimize duyurdu ve sinelerimizin bir yanýndan fýþkýrýyormuþçasýna sýcaklýðýný hep hissettirdi. Mahiyet-i insaniyemizi kucakladý, gözlerimizin içine baktý, tat ve þivesiyle bizi tepeden týrnaða mest ederek âdeta büyüledi. Bunlar, Senin hususiyetlerindi ve bu konuda Sen bînazîrdin. Ýnsanlar arasýnda özel karakterlerin ve hususî kültürlerin üstünde, hiç kimseye ters düþmeyecek þekilde fâik, hatta müteâl bir üslupla herkese seslenebilen, seslenip müstaid ruhlarý tesir altýna alan ve kendine mahsus remizlerle, iþaretlerle, îmalarla sýnýrlý ifadeleri katlayýp muzaaflaþtýran, daha derinleþtirip birer mük ap beyan hâline getiren Sen, arkadan gelenlere eþyâ ve hâdiselerin sihirli kapýlarýný araladýn, hatta bazýlarýna o kapýlarý ardýna kadar açtýn ve inanan gönüllere ötelerin eriþilmez neþvesini duyurdun. Hâlâ ruhlarýmýzda mahremiyetlerini koruyarak mahfuz bulunan semavî armaðanlarýn, çaðýn gereklerine göre bir kýsým yeni açýlýmlarla her seslendiriliþinde Seni bir kere, bin kere daha yâd ediyor, -tahtýn sinelerimizin en mûtenâ tepesi- huzur-u mehâbetinde saygýyla iki büklüm oluyoruz. Bu Senin hakkýn, sineleri vefa hisleriyle çarpan kapýkullarýnýn da vazifesidir. Sen, Yüce Yaratýcý nýn bütün kâinatlara eþimenendi bulunmayan bir armaðanýsýn; mesajýn ve öðretilerin de O nun emanetidir. Bunu böyle bilenler Seni her zaman canlarýndan aziz saydý ve ömür boyu Sana karþý hep medyuniyet solukladýlar; solukladý ve vefalarýnýn karþýlýðýný da kat kat buldular. Ama, bir gün geldi nereden çýktýklarý belli olmayan, bilmem hangi kültürün çocuðu bir kýsým densizler kalblerindeki küfrü telaffuz etmeye durdu ve Sana sataþmaya baþladýlar: Zâtýna -yüz bin defa hâþâ- bede.., öteler ötesinin sesi-soluðu kutlu mesajýna çöl ka... ve, Seni dar bir zaman dilimine hapsederek o güne ve o kavme aitti deme küstahlýðýnda bulundular; cesaretlendirdiler kinle-nefretle köpüren bir dünyayý.. kapý araladýlar saygýsýzca karikatürlere ve küstahça resimlere. Sen kendi dünyanýn vefasýzlýðýyla, hasým bir cephenin saldýrýsýna birden maruz kalmýþtýn. Atalarýmýzýn mübeccel gayreti mahfuz, milletçe Seni anlatamamýþtýk. Þimdilerde küfür ve küfranýn Senin dünyanda tetiklendiðini düþündükçe kendi kendimize hayýflanýyor, Meðer ne kadar da vefasýz insanlarmýþýz! diye mýrýldanýyoruz. Her þeye raðmen, ruh ve mânâ kökleri saðlam; genlerinde atalarýnýn safveti; suyu, topraðý, havasý yeni bir gül devrine açýk bu dünyanýn er-geç dönüp-dolaþýp Senin þefkat ve merhamet ikliminde yeni bir ba sü ba del mevt e ereceðinde þüphem yok. Daha þimdiden, binler-yüz binler böyle bir eþref saat beklentisiyle nefes alýp veriyorlar. Ne benim ne de baþkalarýnýn Senden af dilemeye yüzümüz yok; ama kereminin enginliðinde de hiç þüpheye düþmedik. Ufkumuzun karardýðý, her yaný hazanýn sardýðý, yollarýn yýkýlýp köprülerin harap olduðu durumlarda bile gözlerimiz izlerini takipten hiçbir zaman dûr olmadý. Azîzim, rehberim, pîrim, efendim, þem -i tâbâným / Ziya-i himmetimdir her iki âlemde devrâným / Benimle müttefiktir bu recâda cümle ihvaným. (Ketencizâde) deyip Sana karþý vefa ve sadakatimizi seslendirmeye çalýþtýk. Eksiðimiz, kusurumuz hadsizdi; ama yine de Senin engin müsamahan yanýnda deryada damla kalýrdý. Öyle ise gel; Kerem kýl, kesme Sultaným keremin bînevâlerden, Keremkâne yakýþýr mý kerem kesmek gedâlerden!.. (M. Lütfî) SIZINTI 56 4

5 Elmas gibi ruhlarýn, kömür tabiatlý kimselerden ayrýlmasý imtihana baðlýdýr. Ýmtihanýn olmadýðý bir yerde, altýný taþtan, topraktan; elmasý da kömürden tefrik etmeye imkân yoktur. BEDENÝMÝZDE ÝÞLETÝLEN OTOMAT SÝSTEMLER Dr. Arslan Mayda * Vücudumuzda biz farkýnda olmadan vazife yapan otomatik sigortalardan ve bunlarýn faaliyetlerinden ne kadar haberdârýz? * Ýdrarýn irademiz dýþýnda boþalmasý nasýl engellenmektedir? * Ýnsan vücudundaki zýt tesirlerle kurulmuþ insicam billerde, devresine sýcaklýða hassas bir termometre baðlanan motor, hava soðuk olduðu zaman, kendiliðinden devreye girerek daha fazla gaz verilmesini uyarýr ve böylece motorun çalýþmasýný ayarlar. Otomobilin içi ýsýnýnca da derecesi yükselen termometrenin devreye Günlük hayatýmýzý kolaylaþtýran birçok makinenin çalýþma sistemi, beynimizdeki otonom sinir sistemi ilhâm alýnarak yapýlmýþtýr. Vücudumuzun bazý faaliyetlerinin saðlýklý yürütülmesi için, düzenli kontrol edilmesine ihtiyaç vardýr, bu vazife sinir sistemimize verilmiþtir. Ýki alt sistemden meydana gelen sinir sisteminin birinci kýsmý, iradî olarak (isteðimizle) çalýþýrken; diðer kýsmý, isteðimiz dýþýnda (otomatik) çalýþýr. Ýsteðimiz dýþýnda, vücudumuzdaki hayatî faaliyetlerin kontrolü ile meþgul olan bu sisteme, otonom sinir sistemi denir. Günlük hayatýmýzý kolaylaþtýran birçok makinenin çalýþma sistemi, beynimizdeki otonom sinir sistemi ilhâm alýnarak yapýlmýþtýr. Meselâ termostatlý klimalarý olan otomosoktuðu hassas sistem, gazý normale düþürerek motorun çalýþma hýzýný yavaþlatýr. Ýnsanda da otonom sistemine yerleþtirilmiþ sempatik ve parasempatik sinirlere, vücudumuzun dengesini bozacak þekilde çalýþmaya baþlamýþ olan organlarý tekrar denge seviyesine getirmede bir regülatör vazifesi verilmiþtir. Bundan dolayý bu sistem, vücudun normal iþleyiþi için bir sigortadýr. Göze fazla ýþýk geldiðinde, görüntü netliði normalde kaybolur. Yoðun ýþýk altýnda retina tabakasý tahrip olacak derecede aþýrý uyarýldýðýnda, gözümüzün hassas tabakalarýný korumak ve görüntünün netleþmesini saðlamak için, para- 5 57

6 Sempatik ve parasempatik sistemde her þey, organ, doku ve sistemleri, kýsaca bütün vücudu koruma ve kollama üzerine düzenlenmiþtir. sempatik sinirler göz bebeklerini daraltacak uyarýlarý gözümüze gönderecek þekilde çalýþtýrýlýr. Karanlýkta veya loþ ýþýkta ise görüntünün net olmasý için bu sefer sempatik sinirlere vazife verilerek göz bebekleri geniþletilir. Ýnsana bahþedilen sempatik-parasempatik (otonom) sinir sistemi, gözümüzün deðiþik ýþýk þartlarýnda mümkün olan en net görüntüyü almasýnda rol alýr. Parasempatik sinirler; tükürük ve gözyaþý bezlerinin, burun, mide, baðýrsak, pankreas gibi organlarda bulunan bezlerin salgý yapmasý gerektiði zaman bol miktarda sývý salgýlamalarýný uyaracak þekilde yaratýlmýþtýr. Bu bezlerin salgýsý ihtiyaçtan fazla olduðunda veya dengeyi zorlayacak miktarlara yükseldiðinde ise, bez kanallarý büzülerek salgýnýn azaltýlmasý yönünde çalýþtýrýlýr. Bu sistem olmasaydý; mikroplar artar yediklerimiz aðýzda yumuþatýlamaz, besinler midemizde parçalanamaz, midemizin iç duvarýný asitten koruyucu mukus tabakasý salgýlanamaz, alýnan gýdalarýn, baðýrsakta emilmesi için son ürünlere ayrýþmasý gerçekleþmezdi. Benzer þekilde gözyaþýmýz olmasaydý, gözümüzde yaralar, iltihaplar oluþur; burun salgýlarýmýz olmasaydý, havadaki toz zerrecikleri ve mikroplar kolayca akciðerlerimize kadar giderdi. Akciðerlerin korunmasý ve normal fizyolojik iþleyiþi de sempatik ve parasempatik sinir sistemi vasýtasýyla saðlanýr. Akciðerlerimizde, havanýn geçtiði tüpçükler (bronþlar) bulunur. Dokularýn oksijen ihtiyacý arttýðýnda sempatik sinir sistem aktif hâle geçirilir. Bronþlar geniþletilerek daha fazla havanýn akciðerlere girmesi, dolayýsýyla daha fazla oksijen alýnmasý saðlanýr. Solunum yoluna zararlý gaz, toz ve sigara dumaný girdiðinde veya bronþlar iltihap ve tahriþ edici maddelere mâruz kaldýðýnda hemen parasempatik sistem devreye girerek bronþlar bir miktar daraltýlýr. Bu þekilde bronþlardaki salgý miktarý artýrýlarak zararlý maddelerin akciðerlerin derinlerine inmesine öncelikle mâni olunur. Daha sonra da zararlý maddeler, salgý ve öksürük refleksi ile dýþarý atýlýr. Herhangi bir sebeple (kanama, ilâç, pozisyon) tansiyon 50 mm Hg nýn altýna düþtüðü zaman, kalbe ve beyne kan göndermek için, hemen sempatik sinir sistemi devreye girer. Öncelikle hayatî organlardan kalbin ve beynin korunmasý için buralara giden kanýn artmasý saðlanýr. Kapalý bir dolaþým sistemine sahip olarak yaratýlan vücudumuzun kan miktarý belli olduðundan, bir organa fazla kan göndermek, diðer organlara gönderilen kan miktarýnýn azaltýlmasý demektir. Bunun için ayný sinir (sempatik) devreye girerek, geniþleme yerine daralma yapar. Sindirim için gýdalar mideye geldiðinde hemen parasempatik sistem uyarýlarak mide damarlarý geniþletilir ve daha fazla kanýn bu bölgeye gitmesine vesile olunur. Sempatik ve parasempatik sistemde her þey, organ, doku ve sistemleri, kýsaca bütün vücudu koruma ve kollama üzerine düzenlenmiþtir. Bir insanda tansiyon yükseldiði zaman, damarlar üzerinde bulunan basýncý algýlayan (baroreseptörler) hücreler uyarýlýr ve tehlikeyi gidermek için sempatik sistemin damarlarý büzücü ve tansiyonu artýrýcý tesiri baskýlanýr. Bu þekilde tansiyonun damar çeperlerine yaptýðý basýnç ortadan kaldýrýlýr. Egzersiz anýnda, stres, sýkýntý, üzüntü hâllerinde dokular fazla miktarda oksijen kullandýðýndan, sempatik uyarý devreye alýnýr. Do- Sempatik Sistem Otonom sistemine yerleþtirilmiþ sempatik ve parasempatik sinirlere, vücudumuzun dengesini bozacak þekilde çalýþmaya baþlamýþ olan organlarý tekrar denge seviyesine getirmede bir regülatör vazifesi verilmiþtir. 58 6

7 kularýn enerji ihtiyacýný karþýlamak üzere hýzlý kan pompalanýr. Uyku esnasýnda daha az enerji ihtiyacý olduðundan metabolizma yavaþtýr, dolayýsýyla kalbin yavaþ atýmý gereklidir (bradikardi). Derin solunum yaparken stres ve korku sebebiyle sempatik uyarýlara yapýlan baský arttýðýndan, parasempatik sistem devreye sokularak kalb atýmý ve dokulara gönderilen kan miktarý düþürülür. Sempatik sistem baðýrsak hareketlerinde azalmaya sebep olurken, parasempatik sistemle baðýrsak hareketlerinin de artýþýna yol açýlýr. Boru þeklindeki yapýlara sahip organlarýn aðýzlarýný büzüp açmaya yarayan sfinkter olarak isimlendirilen kaslar, sempatik uyarýlarla kasýlýp sýkýþmaya ve yerleþtirildiði deliði kapatmaya sebep olurken, parasempatik uyarýlar gevþemeye ve açýlmaya yol açar. Sempatik Parasempatik Sistem uyarý sistemi olmasaydý veya düzgün çalýþmasaydý, böbrekte üretilen idrar tutulamayacaðýndan altýmýzýn ýslanmasýna sebep olurdu. Halbuki böbrek yeterli miktarda idrar ürettikten sonra, sempatik sistemle kontrol edilen iki sfinkter irademiz dýþýnda kasýlarak zamanlý zamansýz idrarýn boþalmasýný engeller. Sindirim kanalýnda midenin hemen çýkýþýna yerleþtirilmiþ ve irademiz dýþýnda çalýþan pylorik sphincter ile baðýrsaðýn son kýsmýna konan iç anal sfinkterler ve bunlarýn kontrolü için vazifelendirilmiþ sempatik sinir sistemi olmasaydý, aldýðýmýz gýdalar, emilmeleri için kana geçtikleri yer olan baðýrsaklarda bekletilmeden boþalýrdý. Aksine parasempatik sinirler olmasaydý, bu durumda da sýkýþmadan dolayý karýn bölgemizde baðýrsak düðümlenmesi veya yýrtýlmalarý gözlenirdi. Boþaltým organlarýnda irademiz dýþýnda çalýþan parasempatik sistem olmasaydý, idrar torbasý ve yollarýnda biriken idrar, geri teperek böbrek fonksiyonlarýnýn bozulmasýna sebep olurdu. Vücudumuzda cereyan eden yaðlarýn parçalanmasý (lipoliz), piloerektör kaslarýn kasýlýp meni atýlmasý, zihin aktivitesinin artmasý, iskelet kaslarýnýn kasýlmasý gibi iþlerde kontrol sistemi, sadece sempatik sinir sisteminden meydana gelir. Zîrâ bu hâdiselerde kontrol sistemine parasempatik sinirlerin dahil edilmesi vücuda zarar vereceðinden, parasempatik sisteme ihtiyaç duyulmamýþ ve sisteme konulmamýþtýr. Bu sebepten sadece sempatik sistem yeterli olmaktadýr. Dýþ ve iç ortamýn tesiriyle hâlden hâle geçen bir vücudu saðlýklý ve dengede tutmak için, zýt tesirleri insicam içinde yaratan Sonsuz Kudret Sahibi Zât, bütün sistemlerimizi en güzel þekilde yarat- Göze fazla ýþýk geldiðinde, görüntü netliði normalde kaybolur. Yoðun ýþýk altýnda retina tabakasý tahrip olacak derecede aþýrý uyarýldýðýnda, gözümüzün hassas tabakalarýný korumak ve görüntünün netleþmesini saðlamak için, parasempatik sinirler göz bebeklerini daraltacak uyarýlarý gözümüze gönderecek þekilde çalýþtýrýlýr. Karanlýkta veya loþ ýþýkta ise görüntünün net olmasý için bu sefer sempatik sinirlere vazife verilerek göz bebekleri geniþletilir. mýþ ve kusursuz þekilde çalýþmalarý için gereken her unsuru sisteme yerleþtirmiþtir. Âdeta birer otomatik sigorta olan sempatik ve parasempatik sinir sistemi, vücûdumuzda, þuurumuzun haricinde geliþen binlerce hâdiseyi kontrol etmede vazife almaktadýr. Bedende gerçekleþen binlerce hâdisede binlerce ihtimal içinde düzenli ve isabetli bir þekilde en doðru olanýn seçilmesi tesadüfî olabilir mi? Veya bütün bunlar akýlsýz ve þuursuz sebeplere verilebilir amayda@sizinti.com.tr 7 59

8 Niyazi Sanlý - Dr. Hasan Aydýnlý Girdiði hipermarkette parlak ýþýklar ve çalan müzik eþliðinde alýþ-veriþ yapýyordu. Kasaya yaklaþtýðýnda, istemeden birçok ürünü sepete koyduðunu fark etti. Halbuki cebinde bunlarý alacak kadar para yoktu. Neyse kredi kartlarý vardý. Bir tanesinin limiti dolmuþtu; ama diðerlerini kullanabilirdi. Benzer hâdiseleri günümüz insanýnýn hayatýnda sýkça müþahade ediyoruz. Reklâmlarýn aldýðýmýz ürünlere tesiri nedir? Tesir altýnda kalmadan ne kadar ürün almaktayýz? Tüketimin esiri olmamak için reklâmýn günlük hayatla baðlantýsýný anlamamýz ve yukarýdaki sorularý kendimize sormamýz gerekir. Dilimize, Fransýzca, reclame kelimesinden giren reklâm; bir ürün, mesaj ve düþüncenin kitlelere iletilebilmesi maksadýyla oluþturulan çeþitli duyurularýn bir bedel karþýlýðýnda deðiþik iletiþim kanallarýnda yayýmlanmasý þeklinde tarif edilebilir. Reklâm kelimesi gerek Türkçede gerekse Fransýzcada; Dürüst olmayan, kaba metotlarla ikna gibi menfî bir mânâya da sahiptir. 1 Birçok þeyin hayalimize düþmesine sebep olan reklâmlar, belli bir süre tekrarlandýðýnda, düþünce, duygu ve davranýþlarýmýza tesir etmeye baþlar. Tanýtýmdan ziyade, ezberletme metodunu benimseyen reklâmlar, âdeta hayatýmýza müdahale etmektedir. Bu sebeple, iletiþim ötesi mesajlar ile ürünün satýlmasýný saðlama (metakominikasyon) teknikleri, reklâm hazýrlama ile uðraþanlarýn temel hareket noktasýdýr. Þuuraltýna ve duygulara hitap eden reklâmlar, farkýnda olmadan in- Þuuraltýna ve duygulara hitap eden reklâmlar, farkýnda olmadan insanlarý þartlandýrmakta ve bu ürünleri almayý dolaylý olarak dayatmaktadýr. Bir ürünün iyi olduðu ile ilgili kararý bizim adýmýza verme, reklâmlarda sýk karþýlaþýlan bir durumdur. sanlarý þartlandýrmakta ve bu ürünleri almayý dolaylý olarak dayatmaktadýr. Bir ürünün iyi olduðu ile ilgili kararý bizim adýmýza verme, reklâmlarda sýk karþýlaþýlan bir durumdur. Bu düþünce çoðunlukla, Bu ürünü almanýz konusunda biz, sizin adýnýza düþündük ve karar verdik. þeklindedir. Reklâmlarda ayrýca bu ürünü aldýðýnýz zaman mutlu olacaksýnýz, kendinizi daha iyi hissedeceksiniz gibi mesajlar da verilir. Ýnsanlarýn his ve düþünce dünyalarýna hattâ þuuraltlarýna hitap eden bu mesajlar, reklâmýn tesirini daha da artýrýr. Reklâmcýlýk sektörü medya organlarýnýn geliþmesine paralel olarak büyümüþtür. Son verilere göre Türkiye de kiþi baþýna reklâm harcamasý yýlda 17 dolardýr te Türkiye deki toplam reklâm harcamasý, Gayri Safi Yurt Ýçi Hasýla nýn yüzde 0,4 ü oranýnda gerçekleþmiþtir ki bu rakam, yaklaþýk l milyar 250 milyon dolara karþýlýk gelir. Reklâmcýlar Derneði istatistiklerine göre 2004 yýlýnda ölçülebilir net yayýn gelirleri 2,4 milyar YTL dir in ilk yarýsýnda ise 980 milyon YTL lik bir reklâm harcamasý yapýlmýþtýr. Reklâm harcamalarý hýzla büyümektedir. 2 Araþtýrma þirketleri, bilim adamlarý ve teknoloji, reklâmcýlýk sektörünün hizmetine girmiþtir. Tv lerdeki reklâm oranlarý o kadar artmýþtýr ki reklâmlar, günlük yayýnýn % 17 sini aþmayacak þekilde sýnýrlandýrýlmýþtýr. Mutluluðun aðýrlýklý olarak tüketime endekslendiði günümüzde, üretilenlerin satýlmasýný kolaylaþtýran en önemli unsurlar; iyi ambalajlama, 60 8

9 sunma ve tanýtmadýr. Reklâm verenler; ajanslar ve araþtýrma þirketleri vasýtasýyla ürünlerini nasýl pazarlayacaklarýna dâir araþtýrma yaparlar ve strateji geliþtirirler. Çalýþmalarda farklý aþamalar vardýr. Birinci aþamada reklâm ajansý elemanlarý halkýn içinde dolaþýp araþtýrmalar yapar. Ýkinci aþamada reklâmýn senaryosu yazýlýr, kurgusu yapýlýr. Reklâm filmlerinde medya, spor ve sanat dünyasýnýn yýldýzlarý tercih edilir, bu þekilde ürünün satýlmasý ve tanýtýlmasýna katký saðlanýr. Bu kiþileri örnek alanlar, þuuraltý olarak o ürüne yakýnlaþmaktadýr. Pazarlanan ürünün kaliteli, saðlýklý, kullanýlabilir, ucuz ve faydalý olup olmamasý bir reklâmcý için herhangi bir deðer ifade etmez. Reklâmcýnýn vazifesi, ürünü allayýp pullayýp onun satýn alýnmasýný saðlamaktýr. Ayný kalite ve maliyette iki farklý üründen reklâmý daha fazla ve iyi yapýlan kesinlikle diðerinden daha yüksek fiyata satýlmaktadýr. Ürünler, reklâmcýlarýn elinde bir markaya dönüþür. Reklâm maliyetleri ürünün fiyatýna yansýtýldýðýndan, reklâmý yapýlan ürünü alanlardan daha fazla para çýkmaktadýr. Ergenlik çaðýndakilere hitap eden reklâmlarda marka aþýrý vurgulanmakta, markayla gençlerin kimlik anlayýþý bütünleþtirilmektedir. Vurgu yapýlan markayý giymediðinde þahsiyetinde eksiklik hisseden genç, markayý almak uðruna ailesiyle çatýþabilmektedir. Reklâmlar, serbest piyasa ekonomisi ve onun üretim-tüketim anlayýþý ile doðrudan baðlantýlýdýr. Çünkü kiþi, ilgili ürüne ait ne kadar çok reklâma mâruz kalýrsa, onu o kadar çok tüketecektir. Günümüz insaný, reklâm verenler, reklâmý yayýmlayanlar ve reklâm arasýnda sýkýþýp kalmýþtýr. Bütçemiz ve ruh saðlýðýmýz onlar için çok önemli deðildir. Reklâmcýlýk bilgilendirme ve tanýtým ile sýnýrlandýrýlmadýðý takdirde, toplum saðlýðý açýsýndan tehlikeli neticeler doðurabilir. Hedefe giden her yol mübahtýr. gibi Makyavelist bir reklâmcýlýk anlayýþýnda, her türlü reklâm stratejisi, ürünün pazarlanmasý ve satýn alýnmasý üzerine temellendirilir. Kalitesi ve vasýflarý ne olursa olsun, ürünün mümkün olduðunca tanýtýlmasý ve satýlmasý tek hedef hâline gelir. Bu tarz reklâm anlayýþýnda ürünlerin iyi taraflarý seçilerek ürünler son derece abartýlý olarak tanýtýlýr. Tek taraflý mesaja mâruz kalan kitleler, o ürünün gerçek yüzüyle aldýktan sonra karþýlaþýrlar. Duyarlý kitlelerin yanlýþ yönlendirmelere, uygun tepkisi haftalar sonra netice verdiðinden reklâmýn yanlýþ mesajýna karþý tedbirler 9 61

10 geç alýnabilmektedir. Günümüzdeki tüketici dernekleri ve tüketici haklarý, bu olumsuzluklarý azaltmaya yö0- neliktir. Reklâmlarda sadece reklâmý yapýlan ürünün tanýtýmýný izlemiyoruz, ayný zamanda bazý menfî mesajlara da mâruz kalýyoruz. Reklâmlardan en büyük zararý çocuklar görmektedir. Çocuklarýn dillerine dolanan slogan reklâm cümleleri, reklâm yýldýzlarýný taklit etmeleri, reklâmda gördüðü çikolata, dondurma veya oyuncaðý istemeleri âþina olduðumuz bir durumdur. Çocuklarýn ruh dünyalarýna hitap eden ve onlarýn çocukça duygularýný istismar eden reklâmlar, aile içi problemlere sebep olabilir. Nitekim almaya ve tüketmeye aþýrý derecede özendirilen çocuklarýn ailelerine yaptýklarý baský bilinen bir durumdur. Reklâm konusunda dikkat edilmesi gereken hususlar Reklâmlarýn olumsuz tesirlerinden korunma için reklâm çýktýðýnda tv yi kapatabiliriz; ama bu hiçbir zaman yeterli çözüm deðildir. Çünkü normal yayýn sürerken de bant ve logo þeklinde reklâmlar girmektedir. Radyo dinlerken aniden giren reklâmlara karþý yapabileceðimiz fazla bir þey yok. Okuduðumuz gazetelerdeki profesyonelce hazýrlanmýþ reklâmlarý bir þekilde algýlarýz. Bizim dikkatimizi çekecek þekilde tasarlanmýþ dev panolardaki reklâmlara bir þekilde mâruz kalmaktayýz. Bütün bu olumsuz tesirlerden korunmak için, reklâm izlerken Pazarlanan ürünün kaliteli, saðlýklý, kullanýlabilir, ucuz ve faydalý olup olmamasý bir reklâmcý için herhangi bir deðer ifade etmez. Reklâmcýnýn vazifesi, ürünü allayýp pullayýp onun satýn alýnmasýný saðlamaktýr. þuuraltý kirlenme ve içtimaî dejenerasyona karþý ahlâkî kurallara dikkat etmek mecburî hâle gelmiþtir. Çocuklarýn mâsum duygularý reklâmlarla istismar edilmemeli, reklâm hazýrlanýrken onlarýn bakýþ açýlarý ve dünyalarý hesaba katýlmalýdýr. Ayrýca çocuklar, animistik (canlandýrma) ve müþahhas (somut) düþünce yapýlarý dolayýsýyla reklâmlardaki mübalaðalarý gerçek sanabilir. Çocuklara hitap eden reklâmlarýn ciddi þekilde uzmanlarýn denetiminden geçirilmesi gerekmektedir. Ergenlik çaðýndakilere hitap eden reklâmlarda marka aþýrý vurgulanmakta, markayla gençlerin kimlik anlayýþý bütünleþtirilmektedir. Vurgu yapýlan markayý giymediðinde þahsiyetinde eksiklik hisseden genç, markayý almak uðruna ailesiyle çatýþabilmektedir. Anne, baba ve eðitimcilerin marka takýntýsýný azaltan mesajlarý gençlerde bu tür problemleri azaltýr. Dinî ve millî deðerler ile çatýþan reklâmlar, kiþide dinî ve millî deðerlere ciddi bir baðlýlýk var ise, þuuraltý refleksleriyle reddedilecektir. Reklâmlarýn ahlâkî deðerlere uyup uymadýðý ciddi olarak denetlenmeli, özellikle ailelerin yoðun olarak tv seyrettiði zamanlardaki reklâmlarda bu mevzuda daha hassas olunmalýdýr. Televizyondaki hayatlarý kurgulanmýþ kabul edersek, bunlarla gerçek arasýnda büyük fark vardýr. Anne-babalarýn tv konusundaki hassasiyeti, çocuklarýn reklâmlardan göreceði zararý azaltabilir. Devletin de bu konuda üzerine düþeni yapmasý gerekir

11 Birçok Avrupa ülkesinde, televizyonlarýn çok seyredildiði saatlerde, ancak uygun reklâmlarýn yayýnýna izin verilmektedir. Bazý ülkelerde ise, sözü edilen saatlerde hiçbir reklâmýn yayýnýna izin verilmemektedir. Özellikle 0-3 yaþta aþýrý tv, bilhassa reklâm izleyen çocuklarýn öðrenme, dikkat, lisan kabiliyetleri bozulmakta ve onlarýn geliþme sürecinde ciddi aksamalar olmaktadýr. 3 Her fert yeni çýkan ürünlerden haberdâr olmak ve onlarý tanýmak ister. Ýnsanlarýn bu ihtiyacýnýn, deðerlerimizle çatýþmayacak þekilde karþýlanmasý gerekir. Reklâmda esas olan; ürünün kullanýmý ve özellikleri hususunda tüketiciye yardýmcý olmaktýr. Reklâmlarda bir ürünün zararlarý, yan tesirleri, imalâtýnda kullanýlan maddeler, nerede ve nasýl muhafaza edileceði dürüstlükle anlatýlmalýdýr. Gerçek dýþý reklâmlar tüketiciyi yanlýþ yönlendirmektedir. Tanýtýmda mübalaðadan kaçýnýlmalý, bunun bir yalan türü olduðu unutulmamalýdýr. Mübalaða ihtiva eden reklâmlara, tüketici dernekleri ve duyarlý fertler vasýtasýyla uygun tepki verilmelidir. Ýnsana saygý prensibinden yola çýkan reklâmcýlarýn, reklâmlarda duygularý istismar etmeden insanýmýzýn ruh ve kalb dünyalarýna hitap edecek mesajlar vermesi, meyvelerini uzun vadede haydinli@sizinti.com.tr Dipnotlar 1- Yalçýn Çetinkaya, Reklâmcýlýk, Aðaç yay, 1992, s Eylül Dr. Hasan Aydýnlý, Hayatýn Ýlk Yýllarý ve Televizyon, Sýzýntý Dergisi, Ocak 2005, sayý

12 Ýnsanýn dünyaya geliþ gâyesi imtihandýr. O sýk sýk elenecek, kalburdan geçirilecek ve böylece saf ruhlar saf olmayanlardan ayrýlacak; elmaslar kömürden tefrik edilecek; þeytan yapýlý insanlarla melek ruhlu insanlar ortaya çýkacak ve böylece dünyanýn kuruluþ gâyesi tahakkuk etmiþ olacaktýr. Dr. Kemal Serçe * Yürümemize vesile olan sistem ve mekanizmalarýn faaliyetlerinden ne kadar haberdarýz? * Yürürken dengede kalabilmemiz için vazifelendirilmiþ organlar ve iþleyiþleri... * Düztabanlarýn yürümede güçlük çekmelerinin ve çabuk yorulmalarýnýn sebepleri... Ýnsan hareketlerini taklit ederek yürüyebilen robotlar yapmak için maliyeti yüksek Ar-Ge çalýþmalarý yýllardan beri dünyanýn çeþitli merkezlerinde yapýlmaktadýr. Otomobil üreticisi firmalar, insan gibi iki ayaðý üstünde dik yürüyebilen, merdiven çýkabilen bir robotu, ancak 14 yýl süren çalýþmalar sonunda yapabilmiþtir. Ýlim çevrelerinden büyük takdir alan Asimo isimli bu robot, kamuoyunun da dikkatini çekti. Robota yaptýrýlan hareketlerin daha mükemmelini bir yaþýndaki çocuk kolayca yaptýðý hâlde, robotun bu hareketleri yapmasý büyük bir baþarý olarak görüldü. Bu çalýþmalar sýrasýnda yaþanan zorluklar, alýþýlmýþ, olaðan bir hareket olarak algýlanan yürüme hâdisesinin ne kadar büyük bir mu cize olduðunu açýkça gösterdi. Her gün yüzlerce defa tekrarladýðýmýz yürüme, koþma, eðilme, oturma, kalkma gibi hareketlerin insana verilmiþ sonsuz þükür gerektiren nimetler olduðunu, ancak hareket kabiliyetini kaybetmiþ birini gördüðümüzde anlarýz. Canlýlarýn çoðu öne eðik bir iskelet yapýsýna sahiptir ve dört ayak üzerinde yürür; iki ayak üzerine sadece ihtiyaç duydukla- rýnda kalkarlar ki, bu da onlar için çok sýnýrlý bir hareket kabiliyetidir. Karný üzerinde sürünen, iki veya dört ayak üzerinde yürüyen milyonlarca canlý içinde, hareket tarzý ve kabiliyetleri yönüyle insan, onca mahlukâtýn efendisi, en ehemmiyet verileni, en þerefli kýlýnanýdýr. Varlýklar içinde Yaratýcý ya ait sýfat ve isimler, insanda yoðun þekilde tecelli eder. Ýnsanýn iki ayak üzerinde alýmlý, canlý, asil duruþu ve hareketleri kolayca yapabilmesi, yaratýlmýþlarýn en üstünü olduðunun önemli delillerindendir. Ýskelet sisteminin yaratýlýþtan 64 12

13 gelen çok fonksiyonlu esnek yapýsý, çok basit hareketleri, otomatik olarak yapmamýzý mümkün kýlar. Yürüme, çok kolay bir davranýþ gibi gözükse de, farkýnda olmadýðýmýz birtakým girift iþlem ve hesaplama sonunda gerçekleþmektedir. Yürüme; ayaðýn basma mesafesinin belirlenmesi, ayný yönde ve zýt yönde çalýþan kaslarýn hangi gerginlikte (tonus) olacaðý, ne kadar kasýlýp gevþeyeceði, vücudun aðýrlýk merkezinin hangi noktaya taþýnacaðý gibi çok sayýda faktörün hesaplanmasý neticesinde gerçekleþir. Yürüme fiili; 1- Taþýyýcý ve hareketi saðlayan sistem, 2- Motor kontrol sistemi, 3- Denge ve koordinasyon sisteminin birlikte çalýþmasýyla gerçekleþir. Eklemler ve baðlar, vücudumuzun hareketli bölgeleridir. Yürümede en önemli eklemler kalça, diz ve ayak bileðidir. Ayak tabanýnýn kavisli þekli ve üç noktada yere basmasý, vücut aðýrlýðýna karþý kemiklere destek verir; dengeye katký saðlar. Bu kavisten yoksun olan düztabanlýlar, yürümede güçlük çeker ve çabuk yorulur. Omurgamýzýn boyun, sýrt ve bel gibi bölgelerindeki eðimler, kalça, diz eklemlerinin ve ayaðýn kavisli yapýsý, ayakta durmak ve yürümek için yaratýlmýþtýr. Hareket edebilmemiz için iskelet sistemiyle birlikte kas sistemine de ihtiyaç vardýr. Kaslar, binlerce kasýlabilir liften meydana getirilmiþtir. Ýnsan vücudunda altý milyardan fazla kas lifi motoru vardýr. Bu küçük motorlardan durma ve yürüme sýrasýnda dengenin korunmasý, 2. Kas gücü ile vücudun ilerletilmesi, 3. Ayak yere deðdiðinde vücut aðýrlýðýnýn oluþturduðu þok darbesi tesirinin azaltýlmasý, 4. En az enerji harcanarak ilerlemenin saðlanmasý. Yürürken vücudu öne doðru ilerletebilmek için bacaklarda bir dizi hareket üretilir ve bu hareketler sürekli tekrarlanýr. Bu düzenli tekrarlanan hareket zincirine yürüme çevrimi adý verilir. Yürürken bacaðýn havada kaldýðý süre salýným safhasý, yerde olduðu süre basma safhasý olarak tanýmlanýr. Basma fazýnýn ortasýnda, vücut dengede olmakla birlikte gövde kendi ataletiyle öne 1- Hareketi saðlayan taþýyýcý iskelet-kas sistemi Ýnsan bedeninin çatýsý, 206 adet sertlikleri deðiþken kemik parçasýnýn bir araya getirilmesiyle inþa edilir. Ekstra yükleri de kaldýrabilecek kadar saðlam ve güçlü yaratýlmýþ olan kemikler, vücut aðýrlýðýnýn % 20 sini teþkil eder ve aðýrlýðýmýzý taþýyan ana unsurdur. Ýskeletimizin ana gövdesi omurgadýr. Omurga, omur adý verilen 33 adet küçük kemiðin birbiri üzerine yerleþtirilmesiyle meydana getirilmiþtir. Harekete baðlý olarak zamanla oluþan aþýnmayý engelleyici diskler, omurlarýn arasýna yerleþtirilmiþtir. Vücudun üst kýsmýnýn aðýrlýðýný taþýyan omurga, vücudun dik durmasýný saðlayacak þekilde yaratýlmýþtýr. Omurganýn çevrelediði kanalýn içine yerleþtirilen omurilik, beyin ve diðer organlar arasýndaki koordinasyonu saðlayan çok önemli bir haberleþme aðýdýr. Hareket yapýlmak istendiði anda, beyinden bir elektrik sinyali yola çýkarýlýr. Bize karmaþýk gelen bu yolculuk sýrasýnda sinyal öncelikle omuriliðe uðrar, oradan ilgili organa doðru hýzla yol alýr. Elektrik akýmýyla, kasý oluþturan milyonlarca motor uyarýlýr, sinyali alan lifler derhal kasýlýr. oluþan kaslara verilen kabiliyeti kullanarak yürür, koþar, yemek yer, nefes alýr, konuþur ve daha nice hareket yaparýz. Yürüme esnasýnda her bir bacakta yaklaþýk 35, bütün vücutta ise 100 e yakýn kas çalýþýr. Kaslarý ve kemikleri birbirine baðlayan özel yapýlmýþ baðlar, eklemlerin stabilize olmasýna katkýda bulunur, bu sayede ayakta dik dururken kaslar kasýlmaksýzýn eklemler sabit kalýr. Yürümede dört önemli mekânizma rol alýr: 1. Ayakta düzgün biçimde dik doðru ilerlemeye devam ettiðinden, denge bozulur ve vücut öne doðru eðilir. Havadaki ayaðýn yere basmasýyla denge tekrar saðlanýr. Bu þekilde ritmik olarak dengenin bozulup tekrar kurulmasý neticesi vücut ilerler. Ayakta dik duran bir insanda vücudun aðýrlýk merkezi, beþinci bel omurunun önündedir. Yürümenin baþlangýcýnda, önce vücudun öne doðru eðilerek aðýrlýk noktasýnýn ileriye taþýnmasý, sonra 13 65

14 kuvvetin ayak parmaklarý ve eklemler aracýlýðý ile ilerletilerek hareketin baþlamasý, topuðun yerden kaldýrýlmasý, dizin bükülmesi, ayaðýn yerden kaldýrýlmasý, bu esnada ileriye doðru taþýnan vücudun aðýrlýk merkezinin öne doðru yer deðiþtirmesi saðlanýr. Yürüme esnasýnda öndeki ayak yere deðdiðinde, bir þok tesiri oluþur ve birkaç milisaniyede, vücut aðýrlýðýnýn % 60 ý, basan ayaðýn üzerine yüklenir. Bu anî yüklenmenin tesirleri; kalça, diz ve ayak eklemlerinin þoku emici hususiyetiyle azaltýlýr. Yerden kaldýrýlan ayaðýn bir ileri noktaya basýlmasý, vücut aðýrlýðýnýn o bacaða ve ayaða aktarýlmasý ile devam eder. Basit gibi görünen tek bir adým için bile ayaklar ve sýrtta bulunan 54 ayrý kasýn uyum içinde çalýþmasý gerekir. Yürürken bir bacaðýn kaldýrýlmasý sýrasýnda vücudun yükünü karþý taraftaki ayaðýn taþýyabilmesi için dengenin saðlanmasý gerekir. Her iki bacak yanlarda yer aldýðý için vücudun aðýrlýk noktasý iki bacak arasýndaki mesafededir. Vücudun devrilmemesi için yere basan ayaðýn çaprazýndaki sýrt kaslarýnýn kasýlmasý, buna paralel olarak kalça ve uyluk kaslarýnýn aðýrlýk merkezinin yükünü taþýmasý ve ayaða iletmesi sayesinde vücut dengesi saðlanýr. Bu iþlemler o kadar seri olur ki, yürürken çok defa bu hesaplý iþlemlerin farkýna bile varmayýz. Bu iþlemlerin 100 metre koþucusundaki hýzlý ve dengeli seyrini hayal edebiliyor musunuz? Büyük mutasavvýf Abdülkadir-i Geylâni ye; Üstad bize bir keramet göster. demiþler. O da oturduðu yerden kalkmýþ üç-beþ adým attýktan sonra geri dönüp yerine oturmuþ. Herkes þaþkýn bir vaziyette birbirinin yüzüne bakmýþ. Ýçlerinden biri Baðýþlayýn Üstad! Bunu biz de yapýyoruz. deyince, o: Yürümekten daha büyük keramet mi olur? Siz bakýyorsunuz; ama göremiyorsunuz. cevabýný vermiþ. 2- Yürümenin motor kontrolü Vücut hareketleri, beynin yanlarýnda ve kabuk bölgesinde (korteks) yer alan primer motor merkezler vasýtasýyla kontrol edilir. Bu merkezler, vücut hareketleri ile ilgili motor programlarý hazýr- Hareket edebilmemiz için iskelet sistemiyle birlikte kas sistemine de ihtiyaç vardýr. Kaslar, binlerce kasýlabilir liften meydana getirilmiþtir. Ýnsan vücudunda altý milyardan fazla kas lifi motoru vardýr. Bu küçük motorlardan oluþan kaslara verilen kabiliyeti kullanarak yürür, koþar, yemek yer, nefes alýr, konuþur ve daha nice hareket yaparýz. Yürüme esnasýnda her bir bacakta yaklaþýk 35, bütün vücutta ise 100 e yakýn kas çalýþýr. layacak, sýralayacak ve derin duyu bilgileriyle bütünleþtirecek þekilde yaratýlmýþtýr. Bu bilgilerin sentezi, yapýlacak hareketle ilgili motor emirlerinin kol veya bacaðýn o anki durumuyla uyumlu hâle getirilmesini mümkün kýlar. Bir hareketi yapmak istememiz, onunla baðlantýlý kaslarýn uyarýlmasý için muhakkak yerine getirilmesi gereken bir ön þarttýr. Elimizle bir þeyi tutmak istediðimizde kolayca tutarýz, kolumuzu kaldýrmak istediðimizde dirseðimiz bükülür, yürümek veya koþmak istediðimizde bacak kaslarýmýz harekete geçer ve çalýþýr. Bütün bunlar nasýl olmaktadýr? Sadece bizim istememiz yeterli midir? Bütün kas, kemik ve sinirlerin birlikte ayný hedefe kilitlenmesi kendiliðinden veya tesadüflerle oluþabilir mi? Kaslarýn harekete geçmesi için bizim ne düþündüðümüzün onlara iletilmesi gerekir; bu da sinir sistemi ve sinir aðlarý yolu ile saðlanýr. Vücudumuzda muhteþem bir haberleþme aðý mevcuttur. Hareket yapýlmak istendiði anda, beyinden bir elektrik sinyali yola çýkarýlýr

15 Bize karmaþýk gelen bu yolculuk sýrasýnda sinyal öncelikle omuriliðe uðrar, oradan ilgili organa doðru hýzla yol alýr. Elektrik akýmýyla, kasý oluþturan milyonlarca motor uyarýlýr, sinyali alan lifler derhal kasýlýr. Bir hareketi koordineli yapabilmek için, o hareketle ilgili vücut organlarýnýn konumlarýnýn ve birbirleriyle münasebetlerinin bilinmesi gerekir. Bu bilgileri saðlayacak milyonlarca verici, vücuda yerleþtirilmiþtir. Bu bilgiler; gözlerden, iç kulaktaki denge organýndan, kaslardan, eklemlerden ve deriden gelir. Kaslarýn ve eklemlerin içinde vücudun o anki konumuna ait bilgileri merkezî sinir sistemine göndermek için programlanmýþ milyarlarca küçük algýlayýcý (mikroreseptör) vardýr. Hareketin her safhasýnda kaslarýn içindeki bu alýcýlar vasýtasýyla kaslarýn konumu her an merkeze bildirilir. Burada yapýlan deðerlendirmeye göre kaslara yeni emirler verilir. Böylece her saniye milyarlarca bilgi iþlenerek deðerlendirilir. Yürüme ve ayakta durma sýrasýnda dengenin saðlanmasý, göz takibi ile düzgün ve koordine hareketlerin yapýlabilmesi, kas gruplarý arasýnda koordinasyonun saðlanmasý, hareketin hýzla baþlayýp durdurulabilmesi, normal kas gerginliðinin düzenlenmesi ve devam ettirilmesi gibi fonksiyonlarýn kontrol ettirildiði diðer bir merkez, beyinciktir. Beyincik; koþma, klavye kullanma ve konuþma gibi hýzlý kas aktivitelerinin kontrolünde birinci derecede vazifelidir. Denge sistemi için gereken hýzlý hareketlerin anormal osilasyonlar (salýným) olmadan, düzgün ve sürekli bir þekilde yapýlmasý saðlanýr. Omurilikte vücuttaki bütün kaslý bölgeler için hususî hareket kalýplarý programlanmýþtýr. Burada yürüme sýrasýnda kol ve bacaklarýn ileri geri hareketleri ve vücudun diðer tarafýnýn buna uygun aktivitesi gibi ritmik hareketler kontrol edilir. Yürüme gibi tekrarlanan hareketlerin kontrolünde vazife, omurilik, beyin sapý ve be- yincikten oluþan sinir þebekesine verilmiþtir. 3- Denge ve koordinasyon sistemi Yürüyebilme ve hareket edebilmenin þartlarýndan biri de dengedir. Kas-iskelet sisteminizin mükemmel olmasýna karþýlýk dengemiz olmasa, bu mükemmel sistem hiçbir iþimize yaramadýðý gibi hayatýmýzý da tehlikeye atar. Vücudumuzu her an kontrol etmekle ve hassas ayarlar yapmakla vazifeli denge sistemi de bir rahmet eseri olarak bize ihsan edilmiþtir. Baþ ve vücudun, konumu hakkýnda bilgi saðlayan üç sistem vardýr: 1) Ýç kulaktaki vestibüler (denge) kýsým, 2) Görme duyusu, 3) Derin duyu. Denge sisteminin önemli bir parçasý olan vestibüler yapýlar, iç kulakta yer alan, küçük ve girift bir sistemdir. Bu sistem, 6,5 mm çapýnda, içi özel bir sývý ile dolu yarým daire þeklindeki kanallar ve bu kanallarýn içini kaplayan algýlayýcý tüylü (silli) hücrelerden yapýlmýþtýr. Sistem, dýþ dünyadaki durumumuz hakkýnda bilgileri ve her an oluþan deðiþiklikleri devamlý olarak denge sistemine iletir. Bir hareket yaptýðýmýzda, iç kulaktaki yarým daire kanallarýnýn içindeki sývý hareket ettirilir; bu hareket tüycükleri titreþtirir. Bu titreþim hücrelerde elektrik sinyali üretilmesine sebep olur. Bu elektrik sinyalleri beyinciðe iletilir; gelen bilgiler her an beyincikte deðerlendirilir. Bu sistem, irade ve kontrolümüz dýþýnda devamlý ve düzenli çalýþacak þekilde yaratýlmýþtýr. Sistem arýzalandýðýnda baþ dönmesi gibi denge bozukluklarý meydana getirilir. Çevredeki konumumuz ve 15 67

16 Yürüme, çok kolay bir davranýþ gibi gözükse de, farkýnda olmadýðýmýz birtakým girift iþlem ve hesaplama sonunda gerçekleþmektedir. Yürüme; ayaðýn basma mesafesinin belirlenmesi, ayný yönde ve zýt yönde çalýþan kaslarýn hangi gerginlikte (tonus) olacaðý, ne kadar kasýlýp gevþeyeceði, vücudun a- ðýrlýk merkezinin hangi noktaya taþýnacaðý gibi çok sayýda faktörün hesaplanmasý neticesinde gerçekleþir. çevrenin bize göre durumu ile ilgili bilgiler, görme duyusuyla, beyinciðe ve beyin sapýna gönderilir. Derin duyu, kas iðcikleri ve kas kiriþleriyle eklem kapsüllerindeki pozisyon ve hareketlere hassas, gerilim reseptörlerinin aktiviteleriyle açýða çýkan bilgilerdir. Bunlar düzenli olarak merkezî sinir sistemine bilgi iletir. Beyincik, gözlerle birlikte vücuttaki bütün kaslar ve eklemlerden de bilgi alýr. Beyincikte bütün bu bilgiler çok hýzlý bir þekilde analiz edilir ve vücudun yerçekimine göre konumu hassas þekilde hesaplanýr. Kaslarýn nasýl hareket etmesi gerektiði belirlenir. Çýkan cevap kaslara yine sinirler vasýtasýyla emir olarak iletilir. Bu faaliyetler, saniyenin yüzde biri kadar bile sürmeyen bir süre içinde gerçekleþir. Bizler, içimizde gerçekleþen bu faaliyetlerin hiç farkýnda olmadan rahatlýkla yürür, koþar, en zor hareketleri yaparýz. Halbuki bu iþlerin tek bir aný için bile vücudumuzda gerçekleþtirilen hesaplamalar, binlerce sayfa tutar. Sýradan hareketlerimizin bile bizleri hayrete düþürecek derecede harika olduðunu anlamak için, bir kiþinin koþarak merdivenden yukarý doðru çýkýþýný takip edelim: Ýlk önce gözler etrafý radar gibi tarar, çevredeki varlýklardan ve eþyadan elde ettiði üç boyutlu konum bilgileri beyne iletilir. Algýlanan bilgiler deðerlendirildikten sonra, beyindeki motor merkezlerden hedef organa hareket emirleri gönderilir. Ýlgili yollardan ve merkezlerden geçen emirler, kas-iskelet sistemine ulaþtýrýlýr. Merdiven basamaklarýnýn yüksekliði, ayaðýn hangi derinlikte ve mesafede yere basacaðý, vücudun aðýrlýk merkezi ve konumunun nasýl olacaðý gibi birçok husus, anýnda hesaplanýp belirlenir. Burada derin duyu sinyalleri, kol ve bacak gibi hareketli organlarýn konumunu sürekli komut merkezlerine bildirir. Denge için gerekli olan vücudun hareket yönü ve açýsý ile ilgili bilgileri hýzlý bir þekilde iletme konusunda iç kulaktaki algýlayýcýlar vazifelidir. Bu bilgiler ilgili merkezlerde milisaniyeler içerisinde hesaplanarak bütün vücut hareketinin koordinasyonu ve ahengi saðlanýr. Merdivende koþan kiþi aniden iki veya üç basamaðý birden atlamayý düþünebilir! Bu emir deðiþikliði, beyinden yeni ve farklý bir emir olarak tekrar hareket sistemine iletilir. Bütün bu iþlemler, saliseler içinde meydana getirilir. Bu esnada baþ, omuz ve kollara ileri-geri ritmik salýným hareketleri yaptýrýlarak genel vücut hareketine uygun davranýlýr. Sporcularýn yaptýðý öyle karýþýk ve zor hareketler vardýr ki, insanda hayranlýk uyandýrýr. Özel hareketler gerektiren bazý spor dallarýnda, yeterli tecrübe kazanma, yýllar süren eðitim ve gayret gerektirir. Sirklerde ince bir tel üzerinde yürüyen veya bisiklet süren akrobatlarý zihninizde canlandýrýnýz. Çok hassas denge ve zamanlama gerektiren bu ve benzeri hareketler, insan vücudundaki denge sistemi ve hareket kabiliyetinin ne kadar harika yaratýldýðýný gösterir. Görüldüðü gibi ayakta durma ve yürüme, aslýnda mu cize kabilinden birbiriyle irtibatlý binlerce faaliyet neticesi gerçekleþtirilmektedir. Buna raðmen sürekli gerçekleþtirilen binlerce faaliyetin farkýna çoðu zaman varmayýz. Umulur ki sahip olduðumuz her bir nimeti tefekkür ve þükür penceresinden kserce@sizinti.com.tr Kaynaklar 1) Týbbi Rehabilitasyon, Editör: Hasan OÐUZ, Nobel Týp Kitabevleri, 1995, Ýstanbul, s (Bölüm Yazarlarý: Sema Füzün, Çiðdem Tüzün) 2) http// (Derleme: insanýn yürümesi ve analizi, Dr. Nadire Özaras, Selim Yalçýn) 3) http// (insanýn yürüyüþü ve hareket sistemi) 4) http// (Hareket Bozukluklarý, Yazarlar: Murat Emre, Haþmet A. Hanaðasý, Hüseyin A. Þahin, Jale Yazýcý) 68 16

17 MUAVENET Murad Muhsin Nice küçük topluluklar vardýr ki, Allah'ýn izni ile büyük cemaatlere galip gelmiþtir. Doðrusu, Allah sabredenlerle beraberdir. Bakara 249 Muavenet-i Millîye; 1909 yýlýnda, padiþahýn öncülüðü ile kurulan Donanma-yý Osmanî Muavenet-i Millîye Cemiyeti nin halktan topladýðý yardýmlarla Almanya dan alýnan savaþ gemisidir. Çanakkale Harbi nin kazanýlmasýnda önemli roller üstlenen bu muhribin komutaný, Yüzbaþý Ahmet Saffet Bey di. Muavenet muhribinin ilk vazifesi, Marmara Denizi ne giriþ yaparak, Ýstanbul dan cepheye asker, cephane, erzak taþýyan Osmanlý gemilerine musallat olan düþman denizaltýlarýný kovalamak ve tahrip etmekti. Yani Muavenet-i Millîye nin gâyesi, Gayret-i Vataniye Muhribi ile birlikte Marmara nýn sakin gecelerinde suyun üstüne çýkacak olan denizaltýlarý avlamaktý. Çanakkale Boðazý nda savaþ bütün þiddetiyle devam ediyordu. 18 Mart 1915 günü Çanakkale Boðazý ný geçmeye çalýþan, Ýngiltere ve Fransa savaþ gemileri binlerce tonluk mermileriyle Boðaz ý yangýn yerine çevirmiþler; ama Üç günde geçeriz. dedikleri Boðaz ý geçememiþlerdi. Bu baþarýsýz denemeden sonra, Ýngiliz ve Fransýzlar, mevcut kara birliklerine ilâveten, sömürge ülkelerinin halklarýný da zorlayarak zamanýn en güçlü ordusunu hazýrladýlar. Millî þairimiz M. Akif in Çanakkale Destaný nda belirttiði gibi, eski dünya yeni dünya el ele vermiþ; baþka baþka çehreli ve lisanlý, rengarenk derili bir vahþet ordusu, Müslüman Türk ü bozguna uðratmak niyetiyle, 25 Nisan 1915 te, Gelibolu Yarýmadasý na yüklenmiþti. 25 Nisan dan 10 Mayýs 1915 e kadar geçen sürede; Ýtilâf donanmasý ve ordularý, Gelibolu Yarýmadasý nda hayata dâir ne varsa, yakýp yýkmýþtý. Gündüzünde sergilenen bu vahþet, gecesinde ayrý bir yoðunluk kazanýyor; sahile yaklaþan zýrhlýlar, Türk birliklerine ve siperlerine tonlarca mermi ile ölüm yaðdýrýyordu. Mehmetçiðe en fazla acý veren de, bu gece dehþetiydi. Özellikle Seddü l-bahir cephesinde her gece yaþanan saldýrýlar, birliklerimizin direncini zayýflatýyordu. Akþam ezaný sonrasý hava dönmüþ ve yaðmur bulutlarý, vahþete hazýrlananlarýn kasvetli yüreklerine simsiyah bir yorgan gibi çökmeye baþlamýþtý. Açýkta bekleyen Ýngiliz ve Fransýz zýrhlýlarý ýþýldaklarýný yaktýlar ve aralýklarla iþaret fiþekleri atmaya baþladýlar. Ancak karanlýk gittikçe koyulaþýyor, aydýnlatma çabalarý yeterli olmuyordu. Yarýmadayý savunan 5. Ordu, Cevat Paþa vasýtasýyla Donanma Komutanlýðý ndan yardým istenmesine karar verdi. Donanma Komutanlýðý da Muavenet-i Millîye Muhribi nin, Marmara daki vazifesini býrakýp, süratle Çanakkale ye intikalini istemiþti. Muavenet in komutaný Kýdemli Yüzbaþý Ahmet Saffet, emri alýr almaz dümeni görev yerine kýrmýþ ve 10 Mayýs 1915 günü öðle saatlerinde Çanakkale ye gelip demirlemiþti. Ýskelede bekleyen Cevat Paþa, sahile ayak basan Ahmet Saffet e yaklaþtý: - Sefâlar getirdin Ýnþaallah oðlum! - Sað olun kumandaným! Emirlerinizi bekliyorum! Çekilen acýlarýn hüznü ile kararlýlýðýn ciddiyetini yansýtan iki yaðýz çehre, birbirlerini süzdüler. Ýkisinin de göz bebeklerinde ayný yangýnýn alevleri parlýyordu: Bugün vatan bizden razý olacak, Nefer þehit, ordu gazi olacak! Çabuk adýmlarla içeri geçtiler. Önünden geçtikleri odalarýn açýk kapýlarýndan görülen tek þey, her odada hummalý bir çalýþmanýn olmasýydý. Karýnca misali herkes bir þeyleri takip ediyor, gidiyor ve geliyordu. Koridorun sonundaki merdivenden üst kata, Cevat Paþa nýn odasýna geçtiler. Cevat Paþa, Ahmet Saffet e oturmasýný iþaret ederek makamýna geçti. Bu geniþçe odanýn bir köþesinde büyük bir masa ve üzerinde bir Boðaz haritasý vardý. Paþa sandalyesine otururken bu defa evlâdýna seslenircesine þefkatli bir tonda: - Lütfen oturunuz Süvari Bey, yorgun olduðunuzu biliyorum. Hele gemiden karaya ayak basýnca daha bir sarsýlýr insan. Oysaki durumumuz çok ciddi ve zama

18 nýmýz yok denecek kadar az. Bu yüzden hemen çalýþmaya baþlamak icap ediyor. Lütfen oturunuz ve beni dinleyiniz. Cevat Paþa problemi anlatýrken, zaman zaman çaresizliði ifade eden cümleler aðzýndan dökülüyordu. Bu sýrada kaþlarý çatýlýyor, yanaklarý seðiriyor ve yumruklarýný sýkýyordu. Bilgilendirmeyi tamamlayýnca Ahmet Saffet e döndü: - Evet Süvari Bey, durum böyle ve buna bir çözüm bulacaðýz. Ýlk düþünceleriniz þekillenmeye baþlamýþtýr zannediyorum! Yüzbaþý Ahmet Saffet: Ýzninizle! deyip kalktý ve masanýn üzerine serili Boðaz haritasýna yöneldi. Uzun sürmeyen bir incelemenin ardýndan: - Saldýrýmýzý gece yapacaðýz kumandaným. Ancak biraz daha bilgiye ihtiyacým var. Sahil þeridini bir de yerinde incelemeliyim. Ayrýca hedefimiz konusunda da bilgi ihtiyacýmýz var. Gücü nedir? Nerede demirliyor ve zamanlamasý nasýldýr? Cevat Paþa hemen sandalyeden kalktý ve: -Pekiyi, hemen baþlýyoruz öyleyse. Muavenet in durumu nedir? Personel ve levazým bu vazifeye yetecek mi? Yüzbaþý Ahmet Saffet, beklemeksizin raporunu verdi : - Gemimde çalýþýr durumda üç torpido kovaným var. 110 u bizden 15 i de Alman olmak üzere 125 mürettebatým mevcut. Rütbeli mürettebatýma ilâveten Rudolf Firle isminde bir Alman subayý da torpido uzmaný olarak müþavir görevindedir. Mevcut durum itibariyle tek ihtiyacýmýz istihbarat ve plândýr kumandaným. Bu konuþmayý takip eden 48 saat, sandalye üzerinde yarým yamalak uyku, üç-beþ lokma yemek ve devamlý bir koþuþturma ile geçti. Önce Anadolu sahil þeridinden Ýntepe ye kadar at üzerinde inceleme yapýldý. Ahmet Saffet, elindeki dürbün ile sürekli izlenecek seyir hattýný inceliyordu. Kumkale, Ýntepe ve Kepez grubu birliklerinin komutanlarý ile baþ baþa görüþülüyor, hedef gemilerin yani Cornwallis ve özellikle Golyat ýn hareketleri ve durumlarý belirleniyordu. Ýncelemenin ikinci günü akþam saatlerinde; Cevat Paþa, Yüzbaþý Saffet ve Gelibolu Yarýmadasý nýn Boðaz a bakan sahillerin güneybatýsýnda yer alan Domuzdere Tabyasý Komutaný ertesi gece yapýlacak saldýrýya en yakýn noktada son incelemeleri yapýyorlardý: Plâna göre, 12 Mayýs gecesi hedefe yürüyeceklerdi. Muavenet, bütün ýþýklarýný perdeleyecek ve hedefine görünmeden yaklaþacaktý. Bu arada Boðaz ýn her iki kýyýsýndaki bataryalar uyarýlacak, hiç kimse ýþýldak yakmayacak ve sessiz bekleyiþlerini sürdüreceklerdi. Muavenet, vazifesini yapýp dönüþe geçtiðinde seyir fenerlerini yakacak, eðer takip ediliyorsa baþ taraftan beyaz iþaret fiþeði atacaktý. Eðer Muavenet beyaz iþaret fiþeði atarsa bu tabyalardaki toplar bütün güçleri ile takip edenlere yüklenecekti. Deðerlendirmeler tam bu noktaya geldiðinde hepsi, tüylerini diken diken eden bir cümleyle sarsýldýlar. Domuzdere Tabyasý subaylarýndan Mülâzým-ý Sani (teðmen) Ali Ýhsan, yüzü Boðaz ýn Ege giriþine dönük ve sanki orada deðilmiþçesine (Kur ân da ve Tevrat ta geçen hâdiseyi imâ ederek): - Davud, Golyat ý sapanýyla bir kere daha devirecek Ýnþaallah! dedi. Hepsi irkilmiþ, ürpermiþti ve düþünmeye fýrsat bile bulamadan: - Ýnþaallah! dediler. Boðaz ýn giriþinde bekleyen Ýngiliz ve Fransýz zýrhlýlarý, yýldýzsýz gecelerde aydýnlatma fiþekleri atýyor ve Boðaz daki karakol gemilerinin iþini kolaylaþtýrýyordu. Muavenet, bir aksilikle karþýlaþmamak için kýyýya çok yakýn seyretmek mecburiyetindeydi. Gelibolu Yarýmadasý nýn Boðaz a bakan kýyýlarýna çok yakýn gidileceði için geminin aðýrlýðý ve su kesimi azaltýlmýþtý. Kömür ve yaðýn yarýsý boþaltýlmýþ, gemiden ýþýk sýzmamasý için lumbuzlar siyaha boyanmýþ, dýþ güvertedeki ampuller sökülmüþ ve bacadan kývýlcým çýkmamasý için kazanlar en düþük devirde yakýlarak ve nefesler tutularak Soðanlýdere Koyu na kadar gelinmiþti. Muavenet, saldýrýdan önceki son duraðý Soðanlýdere Koyu nda; Karanfil Tepe nin denize uzanan burnunun arkasýna saklanmýþ geceyi bekliyordu. Gemiye dört tane torpido alýnmýþ, üçü kovanlara yerleþtirilmiþti ve sessizce son hazýrlýklar yapýlýyordu. Tarih 12 Mayýs 1915 i gösterirken, Gelibolu Yarýmadasý nýn Soðanlýdere Koyu, akþama hazýrlanýyordu. Saat 19:30 u gösterirken gökyüzü, sarýdan turuncuya ve kýzýla doðru perde perde yayýlan bir yaðlýbo

19 Morto Koyu açýklarýnda tam bir kargaþa baþ göstermiþti. Cornwallis ve diðer muhripler ne olduðunu anlamaya çalýþarak saða sola manevra yapýyorlardý. Kimse Muavenet'i fark etmemiþ, herkes hâdiseyi çözmeye çalýþýyordu. Anadolu ve Rumeli sahil birliklerimizdeki Mehmetçikler siperlerinden fýrlamýþ ve gözyaþlarýyla Allahü Ekber diye haykýrýyorlar, avuçladýklarý vatan topraðýný saçýyorlardý dört bir yana. ya tablo gibiydi. Yüzbaþý Ahmet Saffet Bey, Muavenet-i Millîye nin köprüsündeki kumanda odasýnda masasýnýn üzerine serdiði Boðaz haritasýna eðilmiþ vuracaklarý darbenin son ayrýntýlarýný düþünüyordu. Kumanda odasýnýn camlarýndan gökyüzüne baktý. Gözleri, bir süre bu güzel akþamýn renklerinde gezindi; sonra belli belirsiz bir ses tonuyla: Ey kimsesizler kimsesi Rabb im! Bizi Sensiz býrakma. Sen in adýný yaþatmak için þehadete koþan bu milleti aziz ve muzaffer eyle. diyerek, dua etti. Yüzbaþý Ahmet Saffet eðilmiþ Boðaz haritasýna bakýyordu. Haritadaki Arap harfleriyle yazýlmýþ Çanakkale Boðazý ibaresinin son harfi olan ye, Boðaz hattýndan Morto Koyu na doðru bir hançer gibi uzanýyordu. Ahmet Saffet, elindeki kalem ile harfin bittiði yere bir çarpý koydu ve üzerine bir kelime yazdý: Golyat! Hedef Golyat'tý. Çünkü 750 kiþilik mürettebatýyla tonluk tepeden týrnaða zýrhlý bu dev gemi, Mehmetçiðin üzerine ve Seddü l-bahir cephesine ölüm toplarý yaðdýrýyordu. Akþam ezaný sonrasý hava dönmüþ ve yaðmur bulutlarý, vahþete hazýrlananlarýn kasvetli yüreklerine simsiyah bir yorgan gibi çökmeye baþlamýþtý. Açýkta bekleyen Ýngiliz ve Fransýz zýrhlýlarý ýþýldaklarýný yaktýlar ve aralýklarla iþaret fiþekleri atmaya baþladýlar. Ancak karanlýk gittikçe koyulaþýyor, aydýnlatma çabalarý yeterli olmuyordu. Bir düþman karakol gemisi, Muavenet e 600 metre kadar yaklaþmýþ ama onu görememiþti. Muavenet,Tevrat taki kýssada olduðu gibi sapanýna taþlarýný yerleþtirmiþ; kendisinden yirmi kat daha büyük bu zýrhlýnýn 7 mil uzaðýnda, Soðanlýdere Koyu nda gecenin en karanlýk, gaflet saatini sabýrla bekliyordu. Boðaz ýn iki yakasýndaki tabyalarda Mehmetçik, dualar okuyarak, sabýrla bekliyordu. Çanakkale de Cevat Paþa, abdestini tazelemiþ, Kur ân-ý Kerîm okuyor, gözlerinden pýtýr pýtýr yaþlar yuvarlanýyor Allah ým! diyor, sabýrla bekliyordu. Nihayet, gece yarýsýna yarým saat kala düþman zýrhlýlarý, ýþýldaklarýný söndürdü. Boðaz ýn giriþine bir ölüm sessizliði çökmüþtü. Ahmet Saffet Bey, Golyat ta geceyarýsý vardiyasýnýn deðiþeceðini biliyordu. Böylece, bir vardiyanýn yorgunluk ve uyku ihtiyacý ile diðer vardiyanýn uyku mahmurluðunun verdiði sersemlik anýndan faydalanacaktý. Yüzbaþý Ahmet Saffet, sessiz ama hýzlý adýmlarla kýç güvertesine indi. Mürettebat, hazýrlýklarýný tamamlayarak güvertede yerlerini almýþ, komutanlarýnýn emrini bekliyorlardý. Üç torpido kovanýnýn son kontrolünü yapan Alman Rudolf Firle de koþarak Ahmet Saffet in yanýna gelmiþti. Ahmet Saffet, gecenin karanlýðýnda karþýsýnda dikilen subay ve erlerinin yüzünü seçemiyor ama kalb atýþlarýný hissediyordu: - Arkadaþlar! Görüldükten itibaren sadece 5 dakikamýz var. Ne yapacaksak bu zaman zarfýnda yapacaðýz. Unutmayýn, bizler din ve vatan uðruna fedai olduk. Rütbelerin en güzeli þehadet hepimizin arzusudur. Vazifemizi tam yapalým ve kendini beðenmiþ bu devi susturalým. Hemen yanýbaþýndaki Alman Firle ye döndü: -Torpidolara að makasý takýlmasýn Bay Firle, torpidolar metre mesafe, 34 mil sürat ve 2 metre derinliðe ayarlansýn. Alman subay: Gereði yapýldý kumandan! dedi, usulca. Ahmet Saffet, önünde bir sükût duvarý hâlinde bekleyen mürettebata döndü ve: - Arkadaþlar! Bugün borcumuzu alnýmýzýn akýyla ödeme günüdür. Vatan topraðýnýn selâmeti için, yaþatmak uðruna gerekirse yaþamaktan vazgeçeceðiz. Ya devlet baþa, ya kuzgun leþe Allah yardýmcýmýz olsun! Derken Allah ýn izniyle onlarý bozguna uðrattýlar. Dâvut, Câlut u öldürdü, Allah ona hükümdarlýk ve hikmet verdi ve dilediði birçok þey öðretti. (Bakara, 251). 13 Mayýs saat da Yüzbaþý Ahmet Saffet Bismillah dedi ve ilk emrini verdi: - Kazanlar faryap, aðýr yol ileri! Torpidolarý sancaða çevir! Muavenet, âdeta Gelibolu Yarýmadasý sahiline sürünürcesine hareket etti. Gecenin karanlýðýnda, bir yýlan gibi sessizce kayýyordu suyun üstünde. Bacadan 19 71

20 Ahmet Saffet, önünde bir sükût duvarý hâlinde bekleyen mürettebata döndü ve; Arkadaþlar! Bugün borcumuzu alnýmýzýn akýyla ödeme günüdür. Vatan topraðýnýn selâmeti için, yaþatmak uðruna gerekirse yaþamaktan vazgeçeceðiz. Ya devlet baþa, ya kuzgun leþe Allah yardýmcýmýz olsun! dedi. Yüzbaþý Ahmet Saffet Bey gösteriyordu. O anda Ahmet Saffet in gözünün önünde, üç ay önce batýrýlan Mesudiye zýrhlýmýzda þehit olan can dostu Kale-i Sultâniyeli Yüzbaþý Ziya nýn solgun yüzü belirdi. Ahmet Saffet önce bu solgun yüze gülümsedi ve sonra bomba gibi patladý: - Ateþ! Torpidolar, Davud un sapanýndan çýkan üç taþ gibi suyun içinde kayarak ilerlerken Muavenet de burnunu tekrar Çanakkale ye çevirmiþti. Daha dönme devrini tamamlamadan birbiri ardýna üç patlama duyuldu. Koca dev, HMS Golyat zýrhlýsý baþ taret, komuta köprüsü ve kýç taret olmak üzere üç isabet almýþtý. Boðaz ýn giriþinde göðe yükselen ilk alevlerin ardýndan kýyamet kopmuþ; kampana sesleri, art arda gelen patlamalarýn þiddetinde boðulup gitmiþti. Dev Golyat ta can pazarý vardý þimdi. Dev zýrhlý, kimse ne olduðunu anlamadan 750 kiþilik mürettebatýndan gemi komutaný dahil 570 ini beraberinde alarak Boðaz ýn derinliklerinde kaybolmuþtu. Morto Koyu açýklarýnda tam bir kargaþa baþ göstermiþti. Cornwallis ve diðer muhripler ne olduðunu anlamaya çalýþarak saða sola manevra yapýyorlardý. Kimse Muavenet i fark etmemiþ, herkes hâdiseyi çözmeye çalýþýyordu. Anadolu ve Rumeli sahil birliklerimizdeki Mehmetçikler siperlerinden fýrlamýþ ve gözyaþlarýyla Allahü Ekber diye haykýrýyorlar, avuçladýklarý vatan topraðýný saçýyorlardý dört bir yana. Dönüþ yolculuðundaki Muavenet in güvertesinde, köprüde ve kazan dairesinde tekbirler yankýlanýyor, kabaran yürekler gözyaþý olup yanaklardan süzülüyordu. Ayný anda gökyüzü de boþanmýþ; yaðmur damlalarý, yanaklardan süzülen gözyaþlarýna yetiþmenin telâþýna düþmüþtü sanki. Muavenet, geldiði yoldan geri dönüyordu. Saat sabah i gösterirken Muavenet Çanakkale sahiline vardý. Pruva güvertesinde dikilen Ahmet Saffet, sabahýn ilk ýþýklarýyla aykývýlcým çýkmamasý için 7 mil hýzla, kýyýlarýn gölgeliðinde aðýr aðýr ilerliyordu. Karartma öylesine baþarýlýydý ki, Boðaz da devriye gezen gemiler onu göremiyordu. Muavenet, saat de, Domuzdere tabyasýnýn hizasýndan geçiyordu.tabyanýn erleri nefeslerini tutmuþ, dudaklarý duada, bir taraftan Boðaz ý gözlüyor, bir taraftan da önlerinden belli belirsiz giden Muavenet i kolluyorlardý. Tabya kumandaný; gecenin karanlýðýndan sýyrýlmak, bir yerlere tutunmak ister gibi kollarýný gök yüzüne uzatmýþtý. Semaya çevirdiði yüzünden yaþlar süzülüyor, çaresizliðin içtenliði ile mutlak kudret sahibi Rabb inin kapýsýný yine O nun âyetleri ile çalýyordu: Tâlut un beraberindeki müminler ise Câlut (Golyat) ile ordusuna karþý çýkýnca dediler ki: Yâ Rabbenâ, üstümüze (gürül gürül) sabýr yaðdýr; ayaklarýmýza sebat ver ve kâfir topluluða karþý bizi muzaffer eyle! (Bakara, 250). Hedeflerine metre kaldýðýnda saat u gösteriyordu. Ahmet Saffet, serdümene döndü: - Ýskele alabanda! Muavenet, kendinden emin, son derece teslimiyet ve tevekkül içerisinde Golyat a biraz daha yaklaþtý. Golyat, hâlâ hiçbir þeyin farkýnda deðildi. Birazdan kopacak kýyametten habersizcesine uyuyordu denizin üstünde. Muavenet te kimse soluk almýyor; herkes bir torpido olmuþ gibi, Golyat a kilitlenmiþ gözleriyle son emri bekliyordu. Saat ü gösterirken Golyat nihayet Muavenet i fark etti. Golyat, ýþýldakla (O) iþareti veriyordu, yani parolayý soruyordu. Muavenet in uyanýk vardabandýrasý hiç beklemeden soruya soruyla karþýlýk verdi: (O). Belli ki Golyat ýn vardiya nöbetçi subayý henüz uyanmamýþtý. Ýki defa daha tekrarladý ayný soruyu. Muavenet, geçen bu iki dakika içinde manevrasýný tamamlamýþ, aradaki mesafe 300 metreye düþmüþtü. Golyat ýn parolayý üçüncü soruþunda saat i 72 20