UŞAK İLİ BANAZ İLÇESİ ARNAZ RES RÜZGAR ENERJİSİNDEN ELEKTRİK ÜRETİM SANTRALİ LTD. ŞTİ. UŞAK RÜZGAR SANTRALI ORNİTOLOJİK ETKİLEŞİM RAPORU

Transkript

1 UŞAK İLİ BANAZ İLÇESİ ARNAZ RES RÜZGAR ENERJİSİNDEN ELEKTRİK ÜRETİM SANTRALİ LTD. ŞTİ. UŞAK RÜZGAR SANTRALI ORNİTOLOJİK ETKİLEŞİM RAPORU Yrd. Doç. Dr. E. Omca Çobanoğlu ve Murat F. Özçelik 13 MART 2015 Özet: Bu rapor Türkiye üzerinden geçen kuş göç yolları arasında yer alacak olan ve ülkemizin enerji açığına yılda MWh elektriği, yenilenebilir ve temiz bir kaynak olan Rüzgar potansiyelini kullanarak katkıda bulunacak, 54 MWe/61,5 MWm kapasiteli Uşak Rüzgar Enerji Santrali ile, santralin bulunduğu bölgeyi göç için kullanan ve bölgenin yerlisi olan kuş varlığının olası etkileşimi hakkında yazılmış bir değerlendirme raporudur. Bu rapor, proje sahasında yapılan gözlemler ve dolaylı yollardan proje sahası yakınındaki göç hareketi ile ilgili edinilen veriler ve çıkarımlar ile, bölgeyi göç amaçlı kullanan ve bölgede yerleşik olan kuşların bilinen davranışları ile karşılaştırmakta ve santralın bölgedeki kuş varlığına olası etkisini değerlendirmektedir.

2 Uşak İli Banaz İlçesi Arnaz RES Rüzgar Enerjisinden Elektrik Üretim Santrali Ltd. Şti. Uşak Bu rapor ve içeriği aşağıda imzası bulunan kişilerce hazırlanmıştır: Adı - Soyadı: Ünvanı: E. Omca Çobanoğlu Yrd. Doç. Dr. İmzası: Tarih: 13 Mart 2015 Adı - Soyadı: Ünvanı: Murat F. Özçelik Araştırmacı Serbest Kuş Bilimci İmzası: Tarih: 13 Mart 2015

3 İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER 3 Tablolar Dizini 4 Şekiller Dizini 5 1 Giriş Rüzgar Türbinleri ve Kuşlar Konusunda Yapılmış Çalışmalar Kuşların Uçuş Davranışları ve Türbinler Kuşların Hangi Amaçla Uçtuğu Hava Durumunun Kuşların Uçuş Karakteristiği Üzerinde Etkisi Kuşlar ve Rüzgar Türbinlerinin Etkileşimine Dair Diğer Faktörler Gelişen Rüzgar Santrali Teknolojisi ve Kuşlar Kuşları Tehdit Eden Diğer Unsurların Ölüm Oranlarına Katkısının Kıyaslanması 13 2 Türkiye nin Batı Palearktik Kuşları Açısından Önemi Türkiye ve Kuş Göç Yolları 14 3 Proje Sahası ile İlgili Yapılan Tespit ve Gözlemler Proje Sahasının Avifaunası Banaz İlçesi ve Civarında Gözlenen Kuş Türleri Proje Sahasında Bulunan Habitat Çeşitleri Proje Sahasında Yapılan Gözlemler Sonucu Görülen Kuş Türleri 21 4 Proje Sahasının Göç Yolları ile Etkileşimi: Kuş Bank İlgili Gözlem Noktaları Süzülerek Uçan Kuşların Rotası: Göç sırasında populasyonu yoğun olan bazı türlerin uçuş karakteristikleri Proje Alanında Görülebilecek Kuş Gruplarının Değerlendirilmesi 29 5 Uşak Rüzgar Santrali nin Kuşlar Açısından Yaratabileceği Riskin İrdelenmesi 31 6 Sonuç ve Öneriler 32 7 Referanslar 35 3

4 Tablolar Dizini Tablo 1: Karasal rüzgar enerjisi santrali yatırımlarının biyolojik çeşitlilik üzerindeki olası etkileri ve bu etkileri iyileştirmek ve telafi etmek için yapılabilecekler (Bowyer, et al., 2009 dan uyarlanmıştır) Tablo 2: UŞAK RES projesi civarında görülebilecek kuş türlerinin listesi (Uşak İl Çevre ve Durum Raporu, 2013) Tablo 3: Kuş Bank ( verilerine göre tüm Uşak genelinde gözlenen kuş türlerinin listesi: Tablo 4: Kuş Bank ( verilerine göre proje sahasına en yakın lokasyonlarda (Uşak Göğem) yaz aylarında gözlenen kuş türlerinin listesi Tablo 5:Proje sahasında yapılan doğrudan gözlemler sırasında görülen kuş türleri ve görüldükleri uçuş seviyesi. (0 kademesi yer seviyesini ifade eder, 1 den 4 e kadar olan kademeler yer seviyesinden ufuk çizgisine kadar olan mesafenin 4 e bölünmesi ile elde edilir) Tablo 6: Uşak ili ve civarında bahar aylarında kaydedilen kuş türlerinin listesi Tablo 7: Uşak ili ve civarında sonbahar aylarında kaydedilen kuş türlerinin listesi Tablo 8: Kuşların rüzgar türbinleri yakınındaki uçuş davranışlarını özetleyen tablo.(osborn et al, 1998)

5 Şekiller Dizini Şekil 1 Türkiye de ortalama sisli günler sayısı (Şensoy et al., 2001) Şekil 2: Kuşların rüzgar türbinleri inşa edildikten sonra uçuş rotalarını değiştirdikleri radar izleme çalışmalarıyla saptanmıştır Şekil 3: Palm Springs ABD de yer alan, 1980 lerdeki teşviklerle yerleştirilmiş, eski teknoloji düşük kapasiteli, sık aralıklı rüzgar türbinlerinden oluşan rüzgar santrali Şekil 4: Balıkesir Bandırma da yer alan her biri 1.5 MW kapasiteli 20 türbinden oluşan toplam 30 MW kapasiteli Bandırma- 2 Rüzgar santralı, 2005 yılında devreye girdi Şekil 5: Kuşların ölüm sebepleri ile ilgili tahminlerin kıyaslanması. ( 13 Şekil 6: Batı Palearktik Bölgesi ve Türkiye üzerinde kuşların izlediği göç yolları Şekil 7: Süzülen göçmen kuşların Ortadoğu ve Türkiye deki göç rotaları. A) sonbahar, B) ilkbahar göçü. Göç sırasında Türkiye üzerindeki başlıca üç darboğaz: 1. İstanbul Boğazı 2. Çoruh Vadisi, 3. Belen Geçidi. (Shirihai et al. 2000) Şekil 8: Projenin Türkiye üzerindeki konumu ve türbinlerin yerleşimi Şekil 9: Uşak ili Arazi Örtüsü verileri. [1]- Orman Yeri ve yarı doğal alanlar [2]- Doğal bitki örtüsüyle beraber bulunan tarım alanları [3]- Sulanmayan Karışık Tarım Alanları [4]- Mera Alanları [5]- Sürekliliği Olmayan (Kesikli) Kırsal Yerleşim Alanları [6]- Sürekliliği olmayan (kesikli) kentsel yerleşim alanları [7]- Endüstriyel ve Ticari Birimler.[8]- Sulanmayan karışık tarım alanları [9]- Sürekli sulanan tarım alanları Şekil 10: Uşak ili genelinde gerçekleştirilen gözlem raporlarının lokasyon dağılımını gösteren Google Earth uydu görüntüsü. (Sarı işaretler proje sahasını göstermektedir.), turuncu renkli G harfi verilmiş damla işaretleri gözlem yapılan lokasyonları ifade eder Şekil 11: Proje sahasının tahmini kuç göç rotalarına göre lokasyonunu gösteren Google Earth uydu görüntüleri. En üst şekil kabul edilen göç rotasını gösterir. Lacivert Kare alan Uşak RES Projesini de içıne alan çalışma sahasıdır. Sarı daire proje alanını göşterir, Kırmızı daire civarda yapılan ve Kuş Databanka girilen gözlemlerin lokasyonları, mavi daire göller bölgesini gösterir. Tahmini göç rotası yeşil kesik oklarla gösterilmiştir Şekil 12: Proje sahası ile olası kuş göç yollarının ilişkisini gösteren bulgu ve değerlendirmelerimize dair Google Earth uydu görüntüsü. Sarı daire proje alanını göşterir, Kırmızı daire civarda yapılan ve Kuş Databanka girilen gözlemlerin lokasyonları, mavi daire göller bölgesini gösterir. Tahmini göç rotası yeşil kesik oklarla gösterilmiştir

6 1 Giriş Türkiyenin elektrik enerjisi talebinde ortalama yılda %7,3 oranında hızlı bir artış eğilimi vardır. Türkiye de 2013 yılı verilerine göre kurulu güç ,3 MW, elektrik tüketimi ise yılda 236,406 milyar kwh olarak gerçekleşmiştir. Elektrik talebinin 2020 yılında 406 ile 500 milyar kwh düzeyinde olacağı tahmin edilmektedir. Kurulu güce göre, elektrik üretimindeki birincil enerji kaynaklarının başında %40 ile dışa bağımlı bir kaynak olan doğalgaz, %20 ile iklim değişikliğine neden olan sera gazı salınımı açısından yoğun bir birincil enerji kaynağı olan kömür ve %34,8 ile yenilenebilir bir kaynak olduğu halde son yıllarda karşı karşıya olduğumuz kuraklıklar nedeniyle elektrik üretimindeki payı sürekli azalan hidroelektrik kaynakları gelmektedir 1, kurulu güç içinde Rüzgar ve Jeotermal kaynakların payı ise sadece %4,79 seviyesindedir. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı düzenli olarak artan elektrik enerjisi talebi nedeniyle 2020 yılına kadar kurulu güç kapasitemizin iki katına çıkarılması gerektiğini vurgulamaktadır. Bilindiği gibi güneşin, yer yüzeyini ve atmosferi farklı derecede ısıtmasından kaynaklanan hava akımı ve rüzgar, elektrik enerjisi üretmede kullanılabilecek en ucuz yenilenebilir enerji kaynaklarından biridir. Rüzgarın ülkemiz elektrik üretimindeki payının artması elektriğin, sürekli, ucuz ve dışa bağımlılığı azaltan bir kaynaktan sağlanmasının yanısıra, iklim değişikliğine ve çevre kirliliğine yol açmadan üretilmesine de katkı sağlayacaktır. Bu çerçevede, Uşak Rüzgar Santralı", Uşak İli Banaz İlçesinin Beylikorman, Kaylakkıran, Avlan, Güney sırtları, Eyüpcami Tepe, Santdağı mevkiinde kurulması ve işletilmesi planlanmaktadır. Tesisin toplam kurulu gücü, 54 MWe/61,5 MWm olacak şekilde ve ortalama olarak kwh/yıl yenilenebilir elektrik enerjisi üretileceği hesaplanmıştır. Bu kurulu güç üzerinden EPDK ya müracaat edilmiş ve Üretim Lisansı alınmıştır. Santral parkı, her biri 1500 kw kurulu gücünde toplam 41 adet türbinden oluşacaktır, Rüzgar Türbinlerinden elde edilecek olan elektrik enerjisi her bir ünite için tesis edilecek olan 0.69/34,5kV, 1600kVA gücündeki transformatörler vasıtası ile yüksek gerilime dönüştürülecektir. Proje kapsamında yer alacak olan 36 adet türbinden üretilecek enerji 154 kv, Uşak TM Afyon-1 Trafo Merkezinin yüksek gerilim barası üzerinden Ulusal Elektrik Sistemine aktarılacaktır. Ancak, tüm olumlu özelliklerine rağmen, 1990 lı yılların başından beri yaygınlaşan rüzgar enerjisi santralleri, sebep olabildikleri kuş ölümlerinden dolayı, özellikle Rüzgar enerjisi projelerinin geliştirilmesi potansiyeline sahip sahaların yakınında yer alan göç darboğazları gibi kuşların da kullandığı alanlara yakın geliştirildikleri takdirde, santralin kuşların doğal yaşamı ile olan ilişkisinin irdelenmesi gereklidir. Kuşların, rüzgar türbinlerinin kanatları ile çarpışması, kuş populasyonları üzerinde olumsuz bir etki yaratması ve biyolojik çeşitliliği olumsuz yönde etkilemesinin ötesinde bu çarpışmaların, türbinlerde de ciddi maddi hasarlara ve elektrik üretim kayıplarına neden olmasından dolayı türbinlerin kuşlarla etkileşimlerinin belirlenmesi, hem biyolojik çeşitliliğin korunması hem de yatırımla ilgili önemli risklerin bertarafı için gereklidir. 1.1 Rüzgar Türbinleri ve Kuşlar Konusunda Yapılmış Çalışmalar Kuşlar ve Rüzgar santralleri arasında sorun yaşanmasının başlıca sebebi santrallerin yer seçiminde rol oynayan uygun rüzgar durumunun kuşlar için de uygun göç rotaları oluşturuyor olmasıdır. Kuşlar ve rüzgar türbinleri arasındaki etkileşime dair yapılan bazı çalışmalar, rotor kanatlarıyla çarpışma vakalarından bahsederken, bazı çalışmalar da rüzgar santrallerinin kuşların üreme, beslenme ve kışlama alanları üzerine etkilerinden bahsetmektedir (Orloff ve Flannery 1992; Winkelman 1992; Barrios ve Aguilar 1995). Öte yandan her bir rüzgar santralindeki olası kuş 1 6

7 probleminin, santralin bulunduğu sahaya özgü olması nedeniyle, çalışmaların sonucuna dayanarak bir genelleme yapılması doğru olmayacağı yapılan çalışmalarda vurgulanmaktadır (NWCC, 2004). Bu durum, özellikle İngiltere gibi, 17. yy da ve endüstriyel devrim sırasında kendi doğal yaşam alanlarını büyük ölçüde tahrip edip, doğa koruma çalışmalarına İkinci Dünya Savaşı sonrasında verdiği ağırlığa rağmen, sadece az sayıda yaban hayatının doğal alanlarına dönmesi başarısını yeni yeni elde etmiş ülkelerde rüzgar santralleri dendiğinde, akla kuş ölümleriyle ilgili soruların gelmesine neden olmaktadır. Rüzgar santrallerinin hassas kuş türlerinin kayda değer sayılarda kaybına sebep olduğuna dair önemli kayıtlar içeren çalışmalar mevcuttur. (Crockford 1992; de Lucas et al. 2007; Drewitt ve Langston 2008; Drewitt ve Langston 2006; Huppop et al., 2006; Langston ve Pullan 2003). Öte yandan çarpışma sonucu ölümler irdelendiğinde, yüksek çarpışma oranlarının nadir olduğu, yakın zamanda Drewitt ve Langston (2006) tarafından yapılan literatür taramasında ortaya konmuştur. Araştırmacılar çarpışma kayıtlarının olduğu durumlarda bir yılda rüzgar türbini başına düşen çarpışma sayısının genellikle düşük olduğunu, ancak çarpışma sayısının türbin başına yıllık 0.01 kuş ile 23 kuş arasında değişebileceğini saptamışlardır. Dahası, aynı araştırmacıların yaptığı başka bir çalışma da, kuşların türbinlere çarpma sonucu ölüm oranlarının, yılda her bir km si başına 2.95 ile 489 kuşun ölümüne sebep olan elektrik iletim hatlarına çarpma sonucu ölümlerden çok daha az olduğunu ortaya koymuştur (Drewitt ve Langston 2008). Söz konusu araştırma ve yayınlardan çıkarılabilecek sonuçlardan en önemlisi, türbinlerle ortalama çarpışma oranı olarak verilen rakamların, türbinin nerede olduğu, hangi kuş türlerinin söz konusu türbinlerle karşı karşıya kaldığı, kuşların sayısı ve davranışlarına göre değişeceği göz önüne alınarak, son derece dikkatlice değerlendirilmesinin gerekliliğidir. Bazı araştırmacılar, en büyük kayıpların daralan göç yolları, sulak alanlar gibi çok sayıda martı ya da benzeri büyük kuşları kendisine çeken alanların yakınında yer alan rüzgar santralleri bünyesinde gerçekleştiğini kaydetse de çarpışma olaylarındaki önemli bir faktör de rüzgar santralinin teknolojisi olarak karşımıza çıkmaktadır. Öte yandan kuşların türleri, büyüklükleri, manevra kabiliyetleri ve uçuş davranışları da çarpışma vakalarında rol oynayan bir faktördür (Garthe ve Huppop 2004; Langston ve Pullan 2003). Buna ek olarak bazı hava koşulları, örneğin görüşün azaldığı sisli havalar ya da kuşun uçuşu sırasında kontrolü zor sağladığı ya da normalden çok enerji harcamasını gerektiren şiddetli rüzgarların olduğu durumlar da kuşların türbinlere çarpması olaylarında etken bir faktör olarak belirtilmektedir (Langston and Pullan 2003, de Lucas et al. 2007). Rüzgar santralleri için yer seçimi ve planlama çalışmaları konusunda, biyolojik çeşitliliği de koruyarak pozitif yaklaşımları öne çıkaran Avrupa Çevre Politikaları Komisyonu için (İngiliz) Kraliyet Kuşları Koruma Derneği (RSPB) tarafından hazırlanan çalışma, karasal rüzgar enerjisi santrali yatırımlarının biyolojik çeşitlilik üzerindeki olası etkileri ve bu etkileri önlemek ve telafi etmek için yapılabilecekleri sistematik olarak Tablo 1 de görüldüğü şekilde özetlemiştir. 7

8 Tablo 1: Karasal rüzgar enerjisi santrali yatırımlarının biyolojik çeşitlilik üzerindeki olası etkileri ve bu etkileri iyileştirmek ve telafi etmek için yapılabilecekler (Bowyer, et al., 2009 dan uyarlanmıştır). Etki tipi Olası etkiler Olası önlemler Olası telafi yolları Doğrudan ölüm Hassas kuş ve yarasa türlerinin doğrudan türbinlere (ya da bunlarla ilişkili güç hatlarına), çarpması sonucu ölümü. Özellikle türbinler uygunsuz bir biçimde yerleştirildiğinde. Hassas türlerin bulunabileceği alanlardan uzak durulması ve türbinler için uygun tasarım ve yerleşim paterni seçilmesi. Hassas türlerin yaşamlarını ve üremelerini destekleyecek önlemlerin çalışma sahası dışında alınması. Doğrudan habitat kaybı Türbin oturum alanının doğal alanlarda tahrip edeceği alanlar küçük olsa da servis yollarının etkisi önemli boyutta olabilir. Turbalık, bataklık gibi hassas, nadir ya da tehdit altındaki habitatlardan kaçınılması. Çalışma sahası dışında habitat onarımına yönelik çalışmalar ya da hidrolojik iyileştirme ve otlatmanın azaltılması gibi geliştirme tedbirlerinin alınması. Habitat parçalanması Türbinlerin yerleştirildiği hatlar bazı türler için, bazı habitat parçalarının kullanımını engelleyecek ş ekilde bariyerler oluşturabilir. Türbinlerin daha düşük yoğunlukta ve/veya daha dikkatlice yerleştirilmesi. Saha dışında habitat iyileştirilmesi ya da onarımı çalışmaları yapılıp kuşlara alternatif alanlar oluşturulması. Rahatsızlık verilmesi İnşaat ya da işletme sırasında bazı türler rahatsız olup türbin yakınlarında olan üreme alanlarından uzak durabilir. Üreme dönemi gibi hassas dönemlerde inşaatların durdurulması ya da hassas alanlardan uzak durulması. Türbin yoğunluğunun düşük tutulması. Saha dışında habitat iyileştirilmesi ya da onarımı çalışmaları yapılması, ayrıca hasas türlerin üreme oranlarını arttıracak ya da yaşama ş anslarını arttıracak önlemler alınması. Dolaylı habitat kaybı Özellikle turbalık topraklarda su rejiminin bozulması ya da erozyon, su kaynaklarında siltasyona neden olabilir. Başta turbalık alanlar olmak üzere hassas bölgelerden uzak durulması ve türbin ve yol inşaatlarında mümkün olan en iyi teknolojinin kullanılması. Gerek görülürse proje öncesi ve sonrası bölümler de dahil olmak üzere, saha dışında habitat iyileştirilmesi ya da onarımı çalışmaları yapılması İkincil etkiler Bakım yolları nedeniyle bölgeye halkın ulaşımının kolaylaşmış olması nedeniyle artan bozulma, çöpler, yangınlar ve av baskısı. Yeni yapılan yollara erişimle ilgili kuralların konması ve zararı olabilecek davranışların önlenmesi için bilinçlendirme ve eğitim çalışmaları yapılması. Saha dışında habitat iyileştirilmesi ya da onarımı çalışmaları yapılması, ayrıca hasas türlerin üreme oranlarını arttıracak ya da yaşama ş anslarını arttıracak önlemler alınması. Rüzgar türbinlerinin kuşlar üzerine etkileri konusunda gene bir göç yolu üzerinde olan, İspanya nın Cebelitarık boğazı yakınlarındaki Tarifa şehrinde yer alan Rüzgar Santrali ile ilgili çalışma, konunun daha iyi anlaşılması için oldukça önemlidir. Bu çalışma rüzgar santrali kurulduktan sonra gerçekleştirilmiş bir çalışmadır. İdeal olarak öncesi-sonrası karşılaştırması yapılabilecek bir çalışmanın daha sağlıklı sonuçlar vermesi beklenir. Ancak, bu çalışmada araştırmacı rüzgar santralini benzer habitatlar içeren iki kontrol sahasıyla kıyaslayarak gözlemler yapmış ve sonuçlarını, Amerika da gerçekleştiren 3. Ulusal Kuş - Rüzgar Enerjisi Planlama toplantısında sunmuştur. Aynı çalışmadan elde edilen veriler, üreyen kuş türlerinin kompozisyonuna bakıldığında, rüzgar santrali ile civarındaki alanlarda tür çeşitlerinde farklılıklar olduğunu göstermiştir. Bununla birlikte, santral yapılmadan önceki durum bilinemediği için, bu durumun santralden kaynaklanıp kaynaklanmadığını kesin olarak söylemek mümkün değildir. Öte yandan, rüzgar santralinin yapımının habitatlarda bozulmaya yol açtığı, bunun da üreyen türlerin çeşitlerinde farklılık yarattığı düşünülebilir. Ancak, inşaat öncesi veri olmaksızın böyle bir yorum yapmanın spekülatif olarak değerlendirilebileceği, çalışmanın kendi araştırmacısı tarafından da ifade edilmiştir. Üreyen kuşlar üreme alanlarına yüksek bağlılık sergilediklerinde, kuşların insan eliyle oluşan rahatsızlık verici durumu algılamaları ancak bir jenerasyon sonrasında gerçekleşebilmektedir (Janss, 2000). 8

9 1.1.1 Kuşların Uçuş Davranışları ve Türbinler Kuşların uçuş davranışları ile ilgili Tarifa-İspanya da yapılan gözlemler, kuşların rüzgar tribünlerinin farkında olduğunu hatta muhtemelen türbinlerden uzak durduğunu göstermiştir (Janss, 2000). Kuşların, diğer iki kontrol sahasına kıyasla, rüzgar türbinlerinin üzerinden geçerken uçuş yönlerini değiştirdikleri, hatta uçuş yüksekliklerini arttırdıkları kaydedilmişdir. Bu veri göç halindeki kuşların türbinleri fark edip uzaklaştığını gösterirken, bölgenin yerli kuşları arasında yer alan başta kızıl akbaba (Gyps fulvus) gibi türlerin uçuşları sırasında rüzgar santrali civarında uçuş yüksekliklerini değiştirmedikleri gözlenmiştir. Bu durum, yerel kuşların, bölgede daha fazla vakit geçirdikleri için, türbinlere biraz daha aşina olabileceği şeklinde yorumlanmıştır. Öte yandan yerel kuşların türbinlerin olduğu bölgede uçuş yüksekliğini değiştirmediği ve bölgede daha çok vakit geçirdiği düşünülürse yerel kuşların türbinlerle çarpışma riskinin daha fazla olabileceği öne sürülebilir. Buna karşın, Tarifa Rüzgar Santralı civarında ölü bulunan kuşların sayısı oldukça azdır. Türbin başına yılda 0.03 kuşun öldüğü düşünülmektedir (bu sayı peşin hükümlere karşı düzeltilmemiştir 2 ). Göç sırasında her yıl 45,000 akbaba ve 2,500 yılan kartalının rüzgar santralı üzerinden uçtuğu tahmin edilmektedir. Buna rağmen 14 ay süren ve iki sonbahar göçünü içine alan çalışma dönemi sırasında sadece bir adet yılan kartalı ve bir adet kızıl akbaba ölüsüne rastlanılmıştır (Janss, 2000). Kuşların görüş keskinliği üzerine çalışmalar yapan Morison (2000), tarafından da belirtildiği gibi en azından yırtıcı kuşlar başta olmak üzere diğer pek çok kuş grubu, bir rüzgar türbininin kanatlarını algılayabilecek görme keskinliğine sahiptir. Dr. Morrison (2000) Avrupa da yapılan çalışmaların sonucunda kartalların, Dr McIsaac tarafından çalışılmış olan kerkenezlerden daha keskin görüşe sahip olduğu sonucuna varıldığını belirtmiştir. Ancak, yırtıcılar ve diğer kuşlar yine de türbin kanatlarına çarpabilmektedir. Bu da kuşun karşısına çıkan fiziksel bir engeli algılamasının önüne geçen başka etmenler olduğunu göstermektedir. En başta kuşun kanatlara doğru bakmasını sağlayan unsur nedir? sorusunun cevabı ciddi olarak araştırılmamış konulardan biridir. Benzer ş ekilde, harekete duyarlılık ve görme keskinliği arasındaki ilişkiyi irdeleyen bir araştırma da yoktur (Morrison, 2000) Kuşların Hangi Amaçla Uçtuğu Daha önce de belirttiğimiz gibi yırtıcıların görüş kabiliyetleri son derece gelişmiş ve keskindir. Ancak buna rağmen yırtıcıların gene de türbin kanatlarına çarptığı görülmüştür. Bu durum kuşun karşısına çıkabilecek bir engelle başa çıkmak için sahip olduğu fiziksel özelliklerin dışında başka faktörlerin olabileceği düşüncesine yönlendirmektedir (Morison 2000), Morison ın çalışmasını sunduğu Amerikan Ulusal Kuşlar ve Rüzgar Enerjisi Planlama konferansında katılımcılardan biri yırtıcıların avlanırken avlarına kilitlendikleri için türbin kanatlarını algılayamıyor olabileceği durumunu hatırlatmış ve böyle bir kilitlenme halinde algılama ve görme kabiliyeti çok iyi olmasına rağmen türbin kanatlarını algılayamıyor olabileceği düşünülse de aynı uzman yorumcu, yırtıcıların avlarına kilitlenmeden önce ava ulaşabilecekleri en az engelli yolu seçtiklerini de belirtmiştir (Morison, 2000). Diğer kuş gruplarında olduğu gibi küçük su kuşları söz konusu olduğunda uçuş yüksekliği ve uçuş amacı arasında bir ilişki olduğunu görebiliyoruz. Örneğin yağmurcunlar (çulluk, cılıbıt vb. kuşlar) beslenme davranışları sırasında yere çok yakın uçarken, gece ve gündüz beslenme alanları olan gel-git düzlükleri arasında farklı uçuş paternleri ve yüksekliklerini takip ettikleri gözlenmiştir. (Dirksen et al., 2000). 2 Ölü bulunan kuş(lar)ın birincil ölüm sebebi çarpışma olmayabilir. Çarpışma kuş zaten hasta olduğu için gerçekleşmiş olabilir, ya da kurşun zehirlenmesi gibi bir duruma maruz kalıp görüşünde bozulma yaşadığı için oluşmuş olabilir. Peşin hüküme göre düzeltme den kastedilen araştırma amacı çarpışma sonucu ölen kuşları bulmak olduğu için peşin hükümle bulunan her karkasın çarpışma sonucu ölüm olarak düşünülebileceği peşin hükmüne karşı yapılması gereken bir istatiksel düzeltmedir. 9

10 Öte yandan, göç amacıyla uçan kuş gruplarına baktığımızda da, gündüz oluşan termallere bağımlı olmadan göç eden gece göçmenlerinin gündüz göçmenlerine kıyasla daha da yüksek irtifalardan geçiş yaptığı gözlenmiştir, dolayısıyla da gece beslenme alanları arasında gidip gelen kuşlara kıyasla türbinlerle çarpışma risklerinin daha az olacağı varsayımı hakimdir (Dirksen et al., 2000). Bu çalışmaların tümünden de anlaşılabileceği gibi kuşun türbin alanı yakınından geçerken ne için uçtuğu (göç, beslenme, avlanma, kaçış vb.), çarpışma riskinin değerlendirilmesinde rol oynayabilecek unsurlardan biridir Hava Durumunun Kuşların Uçuş Karakteristiği Üzerinde Etkisi Evrimsel gelişimleri sırasında uçma özelliğini diğer canlılarla paylaştıkları yaşam alanlarında bir stratejik üstünlük olarak kullanan kuşların uçma davranışları hava durumu ile yakından ilişkilidir. Kuşların yüksekten mi alçaktan mı uçtuklarına bakarak barometrik basınç hakkında fikir yürütülebilir (Elkins, 1996). Özellikle süzülerek uçan kuşlar göç hareketi sırasında, mevsimsel dürtüleri onları harekete geçirse dahi en uygun termallerin oluştuğu açık ve sıcak günleri tercih ederler. Böyle günlerde görüş mesafesi de çok daha iyidir. Oysa kuşlar ve türbin çarpışma vakalarına daha sık rastlanabildiği İngiltere de görüş mesafesini olumsuz etkileyen sis ve uçmayı zorlaştıran yüksek nemli yoğun ve ağır hava akımları daha fazladır (Elkins, 1996). Uşak ilinde ise yıllık ortalama sisli günler sayısı 1 gün olarak kaydedilmiş, (Uşak il Çevre Durum Raporu, 2009 sf. 69). Uşak ilinde şiddetli rüzgarlı yani orajlı günlerin ortalama sayısına baktığımızda, Uşak ili için yıllık orajlı gün sayısı 2006 yılında 6 gün olarak kaydedilmiştir. Bu günler Ocak, Şubat ve Mart ayında görülmektedir. Orajlı gün kayıtlarının ilkbahar göç olayına rastlama ihtimali olmakla beraber, bu tip olayların tek günlük olaylar olmaları nedeniyle göçe olumsuz etkisinin çok yüksek olmaması beklenir. Öte yandan, orajlı günlerin sonbahar göç aylarına denk gelmediği de görülmektedir. Türkiye iklimi ile ilgili yapılan bir çalışmada ise, yılları ortalamasına göre Uşak ilinin 0.3 gün ile 10 gün arasında (Şekil 1) en az sis görülen iller arasında yer aldığı belirtilmiştir (Şensoy, 2001). 10

11 Şekil 1 Türkiye de ortalama sisli günler sayısı (Şensoy et al., 2001) Kuşlar ve Rüzgar Türbinlerinin Etkileşimine Dair Diğer Faktörler Amerika da yer alan bazı rüzgar santrallerinde birbirine yakın ve karşılaştırılabilir ölüm oranları olduğu rapor edilmiştir (Barrios ve Aguilar 1995). Orloff ve Flannery (1992) Orta Kalifornia içinde 0.04 kuş/türbin/yıl olarak verdiği bu rakamlar Hollanda nın kıyı kesimlerinde büyük kuşlar için ve küçük ötücüler içinse kuş/türbin/yıl olarak arttığı belirtilmiştir (Winkelman 1992). Fakat araştırmacılar, kuş ölüm oranlarının ancak santralın üzerinden geçme ihtimali olan kuşların sayısı bilinip karşılaştırılabilir olduğunda kıyaslanabilir olduğunu vurgulamaktadır. Çarpışmaya maruz kalma ihtimali arasındaki farkın da, ancak belirli bir rüzgar santralindeki kuş uçuş sıklığı ve kuş ölümleri kıyaslanarak bulunabileceği belirtilmiştir. (Orloff and Flannery 1992). Çalışma alanları arasında ölüm oranları arasında da farklılıklar olduğunu belirten Jenss (2000), kendilerinin 0.3 kuş/türbin/yıl olarak tahmin ettikleri ölüm oranını, gene Güney İspanya da yer alan ve 87 türbinden oluşan çeşitli rüzgar santrallerini çalışmış olan Barrios ve Aguilar ın(1995) peşin hüküm faktörüne göre düzelttiği ölüm oranı rakamlarını 0.05 ile 0.45 kuş/türbin/yıl olarak tahmin ettiklerini belirtmiştir Gelişen Rüzgar Santrali Teknolojisi ve Kuşlar Rüzgar gücüne, iş yaptırılması yel değirmenleri kadar eski bir tarihe sahiptir. İlk kez 1960 lı yıllarda bugünkü teknolojinin temeli sayılabilecek rüzgar türbünleri Avrupa da görülmeye başlamıştır. Sürekli artan bir hızla gelişen rüzgar yoluyla elektrik elde etme teknolojisi, son 25 yılda çok yol katetmiştir. Önceki dönemlerde kullanılan kafes/lattice şeklinde tasarlanmış rüzgar kuleleri kuşları özellikle kanatlara doğru çekebilecek tünekleme yerleri oluşturmaktaydı. Yeni türbinlerin kanat konfigürasyonu, boyutu ve düşürülmüş hızları kuşların çarpışma sonucu ölmeleri ile ilgili ölüm oranlarının büyük ölçüde düşmesini sağlamıştır

12 Danimarka Rüzgar Türbini Üreticileri Birliği ne göre, kuşlar, rüzgar türbinleri ile pek az etkileşime girer. Rotor çapları 60 metre olan 2 kapasiteli türbinleri olan bir rüzgar santralinde yapılan bir radar çalışmasının sonuçlarına göre, kuşlar, gece ya da gündüz olsun- rüzgar santraline gelmeden m öncesinde uçuş rotalarında değişiklik yapıp santralin üstünden, güvenli bir yükseklikten geçmektedir 4 (Şekil 2). Rüzgar Santrali Su kuşu uçuş izi Gözlem noktası Şekil 2: Kuşların rüzgar türbinleri inşa edildikten sonra uçuş rotalarını değiştirdikleri radar izleme çalışmalarıyla saptanmıştır. Bilinen en fazla ve başlıca kuş çarpması problemi olan bölge Kaliforniya daki Altamont geçididir. Bu bölge çok sayıdaki kafes-tipi kuleleri olan ve kuşların geçiş yolunu kapatan rüzgar türbinleri pek çok kuş ölümünün kayda geçmesine sebep olmuştur (Erickson et al., 2001). Eski teknoloji rüzgar türbinlerinin, daha düşük güç kapasitesinde olmaları nedeniyle daha çok sayıda ve yenilerine kıyasla daha hızlı dönen türbinlerin yanyana dizilmesi sonucu daha fazla kuş ölümü vakasına neden oldukları düşünülmektedir (Şekil 3). Şekil 3: Palm Springs ABD de yer alan, 1980 lerdeki teşviklerle yerleştirilmiş, eski teknoloji düşük kapasiteli, sık aralıklı rüzgar türbinlerinden oluşan rüzgar santrali. Oysa, yeni teknoloji türbinlerin daha az sayıda türbin kullanılarak daha fazla elektrik üretilmesine imkan verdiği gibi, daha yavaş dönmeleri ve daha geniş aralıklarla yerleştirilmeleri nedeniyle de kuşlar açısından daha az tehdit oluşturdukları söylenebilir (Şekil 4)

13 Şekil 4: Balıkesir Bandırma da yer alan her biri 1.5 MW kapasiteli 20 türbinden oluşan toplam 30 MW kapasiteli Bandırma-2 Rüzgar santralı, 2005 yılında devreye girdi Kuşları Tehdit Eden Diğer Unsurların Ölüm Oranlarına Katkısının Kıyaslanması Kuşlarda ölüme neden olan diğer kaynaklarla karşılaştırıldığında, kuşların rüzgar türbinleri ile çarpışmasının kuş ölümlerine etkisinin görece çok daha az olduğu gözlenmiştir. Bu ölüm sebepleri arasında pencereye ve baz istasyonlarına çarparak ölme, pestisitlerden dolayı zehirlenme ve sokak kedileri tarafından öldürülme kuşlar için başlıca ölüm sebepleri olarak karşımıza çıkmaktadır 5 (Şekil 5). Sokak kedileri kurşun zehirlenmesi petrol sızması pestisitlerce zehirlenme Avlanma Rüzgar türbinleri Araba çarpması Elektrik çarpması Yüksek Gerilim Hatlarıyla çarpışma Baz İstasyonlarına çarpma Cama çarpma ,000 Şekil 5: Kuşların ölüm sebepleri ile ilgili tahminlerin kıyaslanması. ( 2 Türkiye nin Batı Palearktik Kuşları Açısından Önemi Türkiye, Afrika-Asya ve Avrupa kıtalarının arasında yer alması ve yedi farklı coğrafi bölgesi bünyesinde barındırdığı farklı habitatlar nedeniyle, Batı Palearktik kuşlarının, kışlamak, üremek ve beslenmek için yaptıkları hareketlerde en önemli kuş göçü trafiklerinden birine, iki ana kuş göç

14 yolu vasıtasıyla maruz kalan bir ülkedir. Bu trafik, özellikle kuşların toplandığı bazı dar boğazlarda Batı Palearktik kuşlarının çok çeşitli ve büyük sayılarda izlenebilmesi ve Türkiye sınırları içinde 460 civarında farklı kuş türünün ve pek çok alt türün gözlenebilmesine imkan tanır. 2.1 Türkiye ve Kuş Göç Yolları Türkiye üzerinden geçtiği bilinen ana göç yolları ve bunların kolları Şekil 6 da belirtilmiştir. Bu göç yolları pek çok kuş türünün en son buzul çağından bu yana geçirdikleri evrimsel süreç boyunca geliştirdikleri rotalardır. Popüler bir makalede Bilgin in 6 de belirttiği gibi yapılan araştırmalar, göç yollarının, göçmen kuşların ya göç boyunca harcadıkları toplam enerjiyi, ya göç sırasında harcadıkları süreyi, ya da göç yolunda av olma riskini en aza indiren bir optimizasyon sonucu seçtiği rotalar olduğunu ortaya koymuştur. Günümüzün değişen iklim şartları ve arazi kullanım önceliklerinin doğal alanlarda yaptığı tahribat nedeniyle bu göç rotalarının zaman içinde değişim gösterebileceği de bilinmektedir. Örneğin Türkiye'deki en önemli kuş göç darboğazlarından biri olan Hatay ili, Belen ilçesi, Halil Bey Mahallesi'ne yapılan bir ziyarette Mahalle Muhtarı Sn. Ekrem Kaplan, kuşların eskiden Belen üzerinden geçtiğini, günümüzde ise kuşların onlarca kilometre farklı yollar izlediğini belirtmiştir. Bilimsel gözlemlerle kontrol edilmesi gereken bu görüşün doğruluğu iklim değişikliğinin göç üzerindeki etkileri ile ilişkilendirilebilir. Şekil 6: Batı Palearktik Bölgesi ve Türkiye üzerinde kuşların izlediği göç yolları Kuş göç yolları haritası incelendiğinde kuşların, büyük su kütlelerinden ve dağ silsilelerinden kaçınmak için göç rotaları üzerinde bazı noktalarda dar boğazlarda yoğun sayılarda toplanıp, bu noktalardan topluca geçiş yaptıkları bilinmektedir. Bilgin in de (2001) belirttiği gibi, Türkiye de kuşların yoğunlaştığı üç göç darboğazı bulunmaktadır (Şekil 7)

15 A) B) Şekil 7: Süzülen göçmen kuşların Ortadoğu ve Türkiye deki göç rotaları. A) sonbahar, B) ilkbahar göçü. Göç sırasında Türkiye üzerindeki başlıca üç darboğaz: 1. İstanbul Boğazı 2. Çoruh Vadisi, 3. Belen Geçidi. (Shirihai et al. 2000). Bu darboğazların en bilineni İstanbul Boğazı dır. İ stanbul Boğazı civarında göç Şile den Çanakkale ye kadar geniş bir alanda gerçekleşmesine rağmen en fazla İstanbul üzerinde yoğunlaşır. Orta ve Doğu Avrupa dan yola çıkan binlerce kartal, şahin ve yüzbinlerce leylek özellikle sonbahar göçü sırasında Çamlıca sırtları üzerinden süzülerek Afrika ya doğru gitmek üzere Anadolu yarımadasının iç kesimlerine doğru yollarına devam eder (Bilgin, 2001). Diğer bir darboğaz Borçka ise Doğu Karadeniz de Gürcistan sınırı yakınlarında yer alan, Artvin ilindedir. Bu darboğaz Doğu Avrupa nın doğusundaki ve Batı Sibirya daki ormanlardan, Kazakistan bozkırlarından gelen arışahini, şahin ve bozkır kartalı gibi yırtıcılar için hayati önem taşır. Sonbahar göçünde Gürcistan sınırından İspir yaylalarına kadar göç eden bu yırtıcılar birey ve topluluklar halinde gözlenebilir (Bilgin, 2001). Daha sonra her iki darboğazdan ülkemize doğru giriş yapan, süzülerek uçan göçmen kuşlar 7 Türkiye nin güney sınırından çıkarken Hatay ın Belen Geçidi dolaylarında yoğunlaşırlar. Bu darboğaz, diğer iki darboğazdan gelen kuşların birleştiği nokta olması nedeniyle, sayıca diğer iki göç darboğazından daha çok kuşun geçişine sahne olur (Bilgin, 2001). 7 Göç darboğazları yaygın alanları kısa mesafelerde uçup dinlenerek geçen küçük ötücü kuşlardan ziyade geniş kanat açıklığına sahip süzülerek uçan kuşlar tarafından daha sık kullanılmaktadır. 15

16 Uşak RES projesi bu üç göç darboğazı üzerinde de yer almamaktadır. Ancak, bu darboğazlardan sonra kuşların Anadolu yarımadasında izlediği rotalar detaylı olarak bilinmemektedir. 3 Proje Sahası ile İlgili Yapılan Tespit ve Gözlemler Uşak Rüzgar Santrali projesi, Uşak İli Banaz İlçesinin Beylikorman, Kaylakkıran, Avlan, Güney sırtları, Eyüpcami Tepe, Santdağı mevkii yakınlarında yer alır. Projenin en önemli yapılarını oluşturan rüzgar türbinleri proje sahasının topografik yapısına uygun şekilde, rüzgar akışından en fazla yararlanabilecek şekilde yerleştirilmiştir. Aşağıdaki şekilde projenin konumu ve türbinlerin yerleşimi detaylı olarak gösterilmektedir (Şekil 8): Şekil 8: Projenin Türkiye üzerindeki konumu ve türbinlerin yerleşimi. Proje sahası süzülerek geçiş yapan kuşların göç için izledikleri varsayılan uçuş koridorundan uzakta yer almaktadır. Türbinlerin tamamı coğrafyaya parallel bir şekilde yerleştirilmiştir. 16

17 3.1 Proje Sahasının Avifaunası 3.2 Banaz İlçesi ve Civarında Gözlenen Kuş Türleri Proje sahasının da içinde bulunduğu Uşak ili ve civarı için, Uşak il Çevre Durum Raporu nda (Anonim, 2013), Uşak ilinin Faunası ile ilgili bilgilere yer verilirken bölgede görülebilecek kuş türlerinin bir listesi verilmiştir (Tablo 2), bununla beraber rapor kuş türlerinin populasyonları ile ilgili bilgi verilmemektedir. Buna ek olarak projenin çevresel Tanıtım Dosyasında, proje civarında görülmesi muhtemel kuş türlerinin kısa bir listesi sunulmuştur. Bu listede yer alan kuş türlerinin tamamı il çevre durum raporunda da yer almaktadır. Proje sahası yakınında gözlenebilecek türlerin listesi Tablo 2 de verilmiştir. Tablo 2: UŞAK RES projesi civarında görülebilecek kuş türlerinin listesi (Uşak İl Çevre ve Durum Raporu, 2013). FAMİLYA/ TÜR ACCIPITRIDAE Accipiter nisus (Doğu atmacası) PHASIANIDAE RED- DATA TAHMİNİ DURUMU TÜRKİYE DE GÖZLENDİĞİ BÖLGELER YURT DURUMU HABİTAT A- 4 V Ma, Kd, E, İ, A, Da Y,KZ Or,ÇB Perdix perdix (Çilkeklik) A- 3 E,V Ma,Eİ,Kd,Da Y DK,St,ÇB OTIDAE Otis tetrax (Küçük toykuşu/mezgeldek) Coturnix coturnix (Bıldırcın) COLUMBIDAE Columba livia (Kayagüvercini) Streptopelia decaocto (Kumru) PICIDAE Dendrocopus minor (Küçük ağaçkakan) ALAUDIDAE Alauda arvensis (Tarla kuşu) HIRUNDINIDAE Hirundo rustica (İs kırlangıcı) MUSCICAPIDAE Muscicapa striata (Gri sinekkapan) TURDIDAE Turdus merula A- 1-2 E Ma,E,A,İ Y St A- 4 V BB G,Y ÇB,St A- 4 - BB Y DK,St,ÇB A- 4 - BB Y ÇB A- 4 V BB Y Or,ÇB - - Ma,Kd,E,A,İ,Da Y St,ÇB - O BB G ÇB - O A G ÇB,Or 17

18 FAMİLYA/ TÜR RED- DATA TAHMİNİ DURUMU TÜRKİYE DE GÖZLENDİĞİ BÖLGELER YURT DURUMU HABİTAT (Karatavuk) - O BB Y ÇB,Or Saxicola ruberta (Çayır kuşu) - O BB Y St SITTIDAE Sitta krüperi (Anadolu sıvacısı) CORVIDAE - O BB Y Or,ÇB Pica pica (Saksağan) - O BB Y ÇB,St Corvus frugilegus (Ekinkargası) PASSARIDAE Passer domesticus (Ev serçesi) FRINGILLIDAE Fringilla montifringilla (Dağispinozu) Carduelis spinus (Karabaş iskete) - O Ma,Kd,E,A,İ,Da, Y,KZ St,ÇB - O BB Y ÇB - O Ma,Kd,A,İ,Da KZ Or,ÇB A- 4 V BB Y,KZ Or,ÇB Notlar: Tahmini Durumu: E: Tehlikede;EX: Soyu Tükenmiş;I: Taksonun durumu bilinmiyor;k: Bilgi eksikliğinden dolayı taksonun durumu belirsiz. Nt: Henüz takson tehlike altında değil; O: Takson tehlike dışı;r: Nadir V kategorisine girmeye aday;v: Zarar görebilir. Soyu hızla tükenen ve önlem alınmazsa yakın gelecekte yok olma riski yüksek taksonlar. Türkiye de Gözlendiği Bölgeler: Ma =Marmara;Kd =Karadeniz;E =Ege;Da;=Doğu-Anadolu;Gda =Güneydoğu Anadolu;İ;=İç anadolu;a =Akdeniz;BB;=Bütün bölgeler Yurt Durumu: Y = Yerli ;G = Göçmen ;T = Transit ;Kz =Kış ziyaretçisi ;BG =Bölgeler arası göç ;YG =Yükselti göçmeni Habitat: ST =step ;Or =ortam ;SA =sulak alan ;DN =deniz ;DK =dağlık ve kayalık ;ÇB =çalı ve bahçe RED DATA: A1 : Nesli tükenmiş veya tükenme tehlikesi altında olan türler;a1.1 : Nesli tükenmiş olan türler;a1.2 : Tüm Türkiye deki birey sayısı 1-25 çift arasında olan türler;a2 : Birey sayısı çift altında kalan ve yayılış gösterdikleri bölgelerde büyük risk altında olan türler;a3 : Bireyin sayısı (500) çift arasında kalan ancak bazı bölgelerde oldukça azalmış olan türler;a4 Birey sayıları fazla olmakla birlikte belirli bölgelerde azalmış olan türler;b : Geçici olarak Türkiye ye gelen ve biyotopların yok edilmesi ile risk altına girecek türler;b1 : Anadolu yu kışlak olarak kullanan ancak Anadolu da üremeyen türler;b2-b3: Anadolu dan transit olarak geçen veya Anadolu yu kışlak olarak kullanan ve risk derecesi daha düşük olan türler. Uşak ili geneli değerlendirildiğinde, baskın habitat çeşitlerinin bozkır, step, ve parçalı ağaç kümeleri ve ekili alanlardan oluştuğu görülmetedir. Kuş bank verilerinde Uşak ili ve civarında yapılan gözlemler değerlendirildiğinde Tablo 3 de verilen tür listesi elde edilir. Tablo 3: Kuş Bank ( verilerine göre tüm Uşak genelinde gözlenen kuş türlerinin listesi: Türkçe Tür Adı: Bilimsel (Latince) Adı Gözlem Sayısı: 1 Karabatak Phalacrocorax carbo Pelikan Pelecanus crispus Cüce Balaban Ixobrychus minutus Erguani Balıkçıl Ardeola ralloides Gri Balıkçıl Ardea cinerea Kara Leylek Ciconia nigra Leylek Ciconia ciconia Yeşilbaş Anas platyrhynchos Çıkrıkçın Anas querquedula Arı Şahini Pernis apivorus 1 Var En Fazla Kaydedilen Sayı 18

19 Türkçe Tür Adı: Bilimsel (Latince) Adı Gözlem Sayısı: 11 Yılan Kartalı Circaetus gallicus Atmaca Accipiter nisus Şahin Buteo buteo Kızıl şahin Buteo rufinus Kerkenez Falco tinnunculus Keklik Alectoris chukar Sakar meke Fulica atra Döğüşken kuş Philomachus pugnax Yeşil Düdükçün Tringa ochropus Orman Düdükçünü Tringa glareola Dere Düdükçünü Actitis hypoleucos İnce Gagalı Martı Larus genei Kaya güvercini Columba livia Kumru Streptopelia decaocto Kukumav Athena noctua Sağan Apus apus Yalı Çapkın Alcedo atthis İbibik Upupa epops Alaca Ağaçkakan Dendrocopos syriacus Tepeli Toygar Galerida cristata Kır Kırlangıcı Hirundo rustica Ev Kırlangıcı Delichon urbicum Dağ Kuyruksallayanı Motacilla cinerea Ak Kuyruksallayan Motacilla alba Karatavuk Turdus merula Ökseotu Ardıç Kuşu Turdus viscivorus Kızıl Gerdan Erithacus rubecula Kara Kızılkuyruk Phoenicurus ochruros Kuyrukkakan Oenanthe oenanthe Karakulaklı Kuyrukkakan Oenanthe hispanica Akyanaklı Baştankara Parus lugubris Mavi Baştankara Parus caeruleus Sıvacı Kuşu Sitta europaea Bahçe Tırmaşıkkuşu Certhia brachydactyla Kızılsırtlı Örümcekkuşu Lanius collurio Büyük Örümcekkuşu Lanius excubitor Alakarga Garrulus glandarius Saksağan Pica pica Ekin Kargası Corvus frugilegus Gri Leş Kargası Corvus cornix Sığırcık Sturnus vulgaris Serçe Passer domesticus Ağaç Serçesi Passer montanus 1 5 En Fazla Kaydedilen Sayı 19

20 Türkçe Tür Adı: Bilimsel (Latince) Adı Gözlem Sayısı: 54 İspinoz Fringilla coelebs Dağ İspinozu Fringilla montifringilla 1 Var 56 Florya Carduelis chloris Saka Carduelis carduelis Ketenkuşu Carduelis cannabina Bahçe Kirazkuşu Emberiza cirlus Kaya Kirazkuşu Emberiza cia Tarla Kirazkuşu Miliaria calandra 6 10 En Fazla Kaydedilen Sayı Tablo 4: Kuş Bank ( verilerine göre proje sahasına en yakın lokasyonlarda (Uşak Göğem) yaz aylarında gözlenen kuş türlerinin listesi Türkçe Tür Adı Bilimsel isim Sayı Karabatak Phalacrocorax carbo 6 Cüce Balaban Ixobrychus minutus 1 Alaca Balıkçıl Ardeola ralloides 1 Şahin Buteo buteo 1 Kızıl Şahin Buteo rufinus 1 Sakar Meke Fulica atra 10 Yalı Çapkını Alcedo atthis 2 Sıvacı Kuşü Sitta europaea 1 Kızılsırtlı Örümcekkuşu Lanius collurio 15 Alakarga Garrulus glandarius Proje Sahasında Bulunan Habitat Çeşitleri Proje sahası genel olarak step vejetasyonu özellikleri göstermekle beraber, ağaç kümeleri ya da küçük koruluklardan oluşan ve insan eliyle dikilmiş ağırlıklı olarak ibreli her dem yeşil ağaçlardan oluşan ormanlık yapıda alanlara da rastlanmaktadır. Buna ek olarak orman arası açıklıklar, ve çalılık alanlar da mevcuttur. Ancak ağırlıklı olarak çayırlık meralık alanlarla, susuz ve yarı sulamalı tarımın yürütüldüğü alanlar mevcuttur. 1. Ormanlık Alanlar: Proje sahasının kuzey sınırında genellikle konifer, yani her dem yeşil, ibreli ağaçlardan oluşan ormanlık alanlar olmakla beraber bunların bir kısmı küçük koruluklar şeklinde bir kısmı ise insan eliyle sonradan dikilmiş alanladır. 2. Yayılmış ve seyrek çalılıklar. Makilikler kadar sık olmayan ancak yaygın, kuraklığa dayanıklı çalı formu bitkilerin baskın olduğu, doğal alanlardır. Bu alanlar özellikle ötücü kuşların yuvalaması ve beslenesi açısından önemlidir. 3. Orman içi açıklık ve çayırlar: Bu alanlar özellikle bahar ve yaz aylarında böcek, ve küçük rodentler açısından zengin alanlardır. Bu alanlar sinek kapanlar ve küçük böcek ve rodentlerle beslenen doğan, atmaca gibi yırtıcı kuşlar açısından önemlidir. 4. Susuz tarım ve kesintili sulamalı tarımsal faaliyetlerin yürütüldüğü tarlalar: Bu alanlar doğallığı bozulmuş tarımsal alanlardır. Bu alanlar bozkır ve steplere özgü kuşlara uygun yaşam ortamları sunmaktadır. 20

21 T.C. Orman ve su İşleri Bakanlığı Arazi Örtüsü Veritabanından alınan bilgilere göre, Proje alanının da içinde yer aldığı Uşak-Banaz bölgesinde yukarıda sıralanan habitatların dağılımı aşağıdaki şekilde verilmiştir (Şekil 9): Şekil 9: Uşak ili Arazi Örtüsü verileri. [1]-Orman Yeri ve yarı doğal alanlar [2]-Doğal bitki örtüsüyle beraber bulunan tarım alanları [3]-Sulanmayan Karışık Tarım Alanları [4]-Mera Alanları [5]-Sürekliliği Olmayan (Kesikli) Kırsal Yerleşim Alanları 8 [6]-Sürekliliği olmayan (kesikli) kentsel yerleşim alanları [7]-Endüstriyel ve Ticari Birimler 9.[8]-Sulanmayan karışık tarım alanları [9]-Sürekli sulanan tarım alanları 3.4 Proje Sahasında Yapılan Gözlemler Sonucu Görülen Kuş Türleri Proje sahasına çeşitli dönemlerde yapılan ziyaretler sırasında aşağıda listelenen görülmüştür (Tablo 5). kuş türleri Tablo 5:Proje sahasında yapılan doğrudan gözlemler sırasında görülen kuş türleri ve görüldükleri uçuş seviyesi. (0 kademesi yer seviyesini ifade eder, 1 den 4 e kadar olan kademeler yer seviyesinden ufuk çizgisine kadar olan mesafenin 4 e bölünmesi ile elde edilir). Bilimsel (Latince) Adı Türkçe Tür Adı Uçuş Seviyesi Sayı Cicconia cicconia Leylek Ciconia nigra Kara Leylek Neophron percnopterus Küçük Akbaba Accipiter nissus Atmaca Falco tinninculus Kerkenez Falco vespertinus Aladoğan Falco subbuteao Delice Doğan Circus pigargus Çayır Delicesi Buteo buteo Şahin Buteo Rufinous Kızıl Şahin Alectoris chuckar Keklik Büyükşehirlerin kenarında bulunmayan ilçeler ve kasaba özelliğine sahip yerleşimleri kapsar. Yerleşim dokusu tam kapalı olmayan, aralarda boş parsellerin rahatlıkla görüldüğü yerleşim alanlarını ifade eder. 9 Endüstriyel ve ticari kuruluşlara ait yapıların oluşturduğu alanları içerir. Bitki örtüsü alanının çok olmadığı yapay olarak kaplanmış alanlardır 21

22 Bilimsel (Latince) Adı Türkçe Tür Adı Uçuş Seviyesi Sayı Columba palumbus Tahtalı 1 10 Streptopelia decaocto Kumru 1 2 Streptopelia turtur Üveyik 1 4 Clamator glandarius Tepeli Guguk Kuşu 1 1 Bubo bubo Puhu Asio otus Kulaklı Orman Baykuşu Strix alluco Alaca Baykuş Athena noctua Kukumav Upupa epops İbibik Merops apiaster Arı Kuşu 4 22 Corracias Garrulus Gök Kuzgun Dendrochopos syriachus Alaca Ağaçkakan Dendrochopos medius Ortanca Ağaçkakan Allauda arvensis Tarla Kuşu 1 8 Galerida cristata Tepeli Toygar 1 13 Lullula arborea Orman Toygarı 1 2 Calandrella brachydactyla Bozkır Toygarı 1 2 Melanocoripha bimaculata Boğmaklı Küçük Toygar 1 6 Melanocoripha calandra Boğmaklı toygar 1 2 Delichon urbica Ev Kırlangıcı 1 24 Hirundo daurica Kızıl Kırlangıç 1 8 Anthus campestris Kır İncir Kuşu 1 2 Anthus pratensis Çayır İncirkuşu 1 1 Anthus spinoletta Dağ İncirkuşu 1 1 Anthus cervinus Kızılgerdanlı İncirkuşu 1 1 Anthus trivialis Ağaç İncirkuşu 1 5 Motacilla alba Ak Kuyruksallayan 1 4 Motacilla flava Sarı Kuyruksallayan 1 1 Motacilla cinerea Dağ kuyruksallayanı 1 1 Troglodytes troglodytes Çit Kuşu 1 2 Prunella modularis Dağ bülbülü 1 3 Erithacus rubecula Kızılgerdan 1 7 Luscinia luscinia Benekli Bülbül 1 1 Luscinia megarhynchos Bülbül 1 1 Irrania gutturalis Taş Bülbülü 1 2 Cercotrichas galactotes Çalı Bülbülü 1 1 Phoenicurus ochruros Kara Kızılkuyruk 1 8 Phoenicurus poenicurus Kızılkuyruk 1 3 Oenanthe oenanthe Kuyrukkakan 1 4 Oenanthe isabellina Boz Kuyrukkakan 1 1 Oenanthe hispanica Karakulaklı Kuyrukkakan 1 4 Saxicola rubetra Çayır Taşkuşu 1 8 Saxicola maura Sibirya Taşkuşu 1 1 Saxicola torquata Taş kuşu

23 Bilimsel (Latince) Adı Türkçe Tür Adı Uçuş Seviyesi Sayı Monticola solitarius Mavi Kaya Ardıç Kuşu 1 1 Turdus merula Karatavuk 1 6 Turdus philomelos Öter Ardıç 1 2 Turdus viscivorus Ökseotu Ardıç Kuşu 1 1 Sylvia nissoria Çizgili Ötleğen 1 1 Sylvia communis Ak Gerdanlı Ötleğen 1 3 Sylvia curruca Akgerdanlı Küçük Ötleğen 1 2 Sylvia rueppelli Kara Boğazlı Ötleğen 1 1 Sylvia melanocephala Maskeli Ötleğen 1 2 Sylvia atricapilla Karabaşlı ötleğen 1 2 Cettia cetti Kamış Bülbülü 1 1 Hippolais pallida Ak Mukallit 1 4 Philloscopus sibilatrix Orman Çıvgını 1 1 Philloscopus trochilus Söğüt Bülbülü 1 8 Philloscopus collibita Çıvgın 1 8 Regulis ignicapillus Sürmeli çalışkuşu 1 1 Muscicapa striata Benekli sinekkapan 1 6 Ficedula albicollis Halkalı Sinekkapan 1 1 Parus atter Çam Baştankarası 1 10 Parus Caeruleus Mavi Baştankara 1 2 Parus lugubris Akyanaklı Baştankara 1 1 Parus major Büyük Baştankara 1 8 Aegithalos caudatus Uzun Kuyruklu Baştankara 1 1 Citta neumayer Kaya Sıvacıkuşu 1 5 Certia brachidactyla Bahçe Tırmaşık Kuşu 1 2 Lanius minor Karaalınlı Örümcekkuşu 1 6 Lanius excubitor Büyük Örümcekkuşu 1 1 Lanius senator Kızılbaşlı Örümcekkuşu 1 2 Lanius collurio Kızıl Sırtlı Örümcek Kuşu 1 7 Lanius nubicus Maskeli Örümcekkuşu 1 2 Pica pica Saksağan 1 18 Garrulus glandarius Alakarga 1 8 Corvus corone cornix Gri Leş Kargası 1 26 Corvus frugilegus Ekin Kargası 1 5 Sturnus vulgaris Sığırcık 1 58 Oriolus oriolus Sarıasma 1 2 Passer montanus Ağaç Serçesi 1 30 Passer domesticus Serçe 1 76 Passer hispaniolensis Söğüt serçesi 1 4 Petronia petronia Kaya Serçesi 1 7 Fringilla coelebs İspinoz 1 16 Carduelis cannabina Keten Kuşu 1 7 Carduelis carduelis Saka Kuşu 1 12 Carduelis chloris Florya

24 Bilimsel (Latince) Adı Türkçe Tür Adı Uçuş Seviyesi Sayı Carduelus spinus İskete 1 3 Coccothraustes coccothraustes Kocabaş 1 2 Locsia curvirostra Çapraz Gaga 1 1 Emberiza hortulana Kirazkuşu 1 3 Emberiza citrinella Sarı Kirazkuşu 1 5 Emberiza cirlus Bahçe Kirazkuşu 1 2 Emberiza caesia Kızıl Kirazkuşu 1 1 Emberiza melanocephala Karabaşlı Kirazkuşu 1 4 Milliaria calandra Tarla Kirazkuşu 1 13 Emberiza cia Kaya Kirazkuşu 1 2 Proje sahasında gözlene kuş türleri, tür çeşitleri olarak, 109 tür ile Uşak genelinde gözlenen kuş türlerinin çeşidinden sayıca daha fazla olmakla beraber, bizim gözlemlerimizle eklenen türler ağırlıkiı olarak başka gözlemlerde gözden kaabilecek küçük ötücülerden oluşmaktadır. Buna rağmen Uşak ili kuş varlığında rapor edildiği halde bizim gözlemediğimiz kuşların başında da sulak alanlara bağımlı kuş türleri gelmektedir. Proje sahasının görece rüzgarlı ve habitat çeşitliliği açısından özellikle sulak alanlardan yoksun olması bu durumu açıklamaktadır. Kuşların uçuş yükseklikleri dikkate alındığında, göç sırasında alanda rastlanabilecek Arıkuşları (Merops apiaster 10 ), leylek ve yırtıcılar haricinde gözlenen tüm kuşların 0 ila 1 seviyesinde uçtuğu görülmüştür. Bu seviyeler, türbinlerin kanat yüksekliğinin en alt seviyesinde kalmakla beraber, türbinlerin üreme döneminde kur ötüşü için daha yüksek seviyelere çıkabilecek ve dikkatsiz olabilecek tarla kuşları gibi türler açısından bir çarpışma riski yaratması olasıdır. Ancak bu türlerin populasyon dinamiklari dikkate alındığında, böyle bir çarpışma sonucu ölebilecek kuşların popülasyon sayılarını etkilemesi beklenmez. Öte yandan daha yüksek seviyelerde uçan leylek, kara leylek, küçük akbaba, atmaca, kerkenez, aladoğan, delice doğan ve arıkuşlarının ise zaten riskli seviyenin üzerinden geçtiği ya da türbinleri fark edip yön değiştirecekleri düşünülmektedir. Süzülerek uçan kuşlar açısından değerlendirildiğinde, leylek, karaleylek gibi türlerin proje sahası ve yakınlardaki kayıtlarda çok sayıda rastlanmadığı dikkate alınırsa, etkileşim beklenmemektedir. 4 Proje Sahasının Göç Yolları ile Etkileşimi: Proje sahasında göç dönemlerinde gözlem yapılmış olmasına rağmen süzülerek uçan kuşlardan leylek, karaleylek, ve yırtıcılara çok az sayılarda rastlanmıştır. Kuş Bank kayıtları incelendiğinde ise Uşak ve civarında toplu halde göçen leylek, karaleylek, ya da yırtıcıların varlığına dikkat çekilmediği, ancak 10 birey ve altında kuşların bahar aylarında beslenme halinde civarda görüldüğü tesbit edilmiştir. Uşak ili genelinde yapılan gözlemlerde bahar aylarında kaydedilen kuşlar şu şekilde listelenebilir (Tablo 6): 10 Arıkuşu nun özellikle göç sırasında bir hayli yüksek irtifalardan geçiş yaptığı bilinmektedir. Literatürdeki çoğu gözlem bu kuşları 130 m üstünde kaydetmiştir ( 24