BÝR OLGU ÖRNEÐÝ ÜZERÝNDEN BEBEK GÖZLEMÝ SEMÝNERLERÝNÝN PSÝKANALÝZ VE PSÝKOTERAPÝ EÐÝTÝMÝNDEKÝ YERÝ VE ÖNEMÝ

Transkript

1 BÝR OLGU ÖRNEÐÝ ÜZERÝNDEN BEBEK GÖZLEMÝ SEMÝNERLERÝNÝN PSÝKANALÝZ VE PSÝKOTERAPÝ EÐÝTÝMÝNDEKÝ YERÝ VE ÖNEMÝ Margaret RUSTIN*, Taner GÜVENÝR**, Aylin ÖZBEK** ÖZET Bebek gözlemi seminerleri, dünyanýn birçok ülkesinde çocuk ve eriþkin ruh saðlýðý, psikoterapi ve psikanaliz alanlarýnda zorunlu eðitim semineri olarak verilmektedir. Bu eðitim süreci, her gözlemcinin bir bebeðin doðumdan itibaren ev ortamýndaki fiziksel ve duygusal geliþimini ve aile ile kurduðu iliþkilerini gözlemlediði haftalýk gözlemler ve gözlemcilerin sýrayla kendi gözlemlerini paylaþtýklarý seminer toplantýlarý olmak üzere iki bölümden oluþur. Bu deneyimin klinik düzeyde sayýsýz yararý vardýr; bebeðin sözsüz ve oyun davranýþlarýný anlamlandýrabilme becerisi geliþtiren gözlemci, ayný zamanda konuþamayan ya da oyun oynayamayan çocuðun da anlaþýlmasý konusunda kendini yetiþtirme olanaðý bulur. Böylece tedavi amacý ile gördüðü çocuk, ergen ya da eriþkin hastanýn erken dönemine ait/ infantil deneyimlerini daha rahat algýlayabilir ya da yapacaðý anne-baba görüþmeleri ve aile çalýþmalarýnda ebeveynin çocuðunu algýlama biçimini daha saðlýklý deðerlendirebilir. Bu yazýda, yaþayarak öðrenme esasýna dayalý bu seminerlerin yöntemi, eðitim süreci ve karþýlaþýlan zorluklar hakkýnda detaylý bilgiler bulabilirsiniz. Anahtar sözcükler: Bebek gözlemi, psikoterapi eðitimi, psikanaliz, bebek ruh saðlýðý SUMMARY: INFANT OBSERVATION SEMINARS IN PSYCHOTHERAPY AND PSYCHOANALYSIS: A CASE REPORT In many countries of the world, infant observation seminars are one of the required training modules in child and adolescent mental health, psychotherapy and psychoanalysis. This training process contains two main parts. One is weekly observations of a baby's psychical and emotional development as well as establishment of relationships with parent and other at home and the other is weekly seminars where each time an observer presents his/her observation to the group for discussion. This training experience has countless benefits such as; the trainee not only gains the ability to understand the nonverbal behavior and play activity of a child but also has the chance to develop his/her capacity to think about the child who does not talk or play. Thus he can better see the infantile experiences of a child, adolescent or an adult patient or can have an healthier evaluation in a parent interview or family work about how a particular parent perceives his/her child. In this paper, you can find detailed information about the method, process and challenges of this training seminars which is based on learning from experiences philosophy. Key words: Infant observation, psychotherapy training, psychoanalysis, infant mental health GÝRÝÞ Bebek gözlemi seminerleri, dünyanýn birçok ülkesinde çocuk ve eriþkin ruh saðlýðý, psikoterapi ve psikanaliz alanlarýnda zorunlu eðitim semineri olarak verilmektedir. Bu eðitim süreci, her gözlemcinin bir bebeðin doðumdan itibaren ev ortamýndaki fiziksel ve duygusal geliþimini ve aile ile kurduðu iliþkilerini gözlemlediði haftalýk gözlemler ve gözlemcilerin sýrayla kendi gözlemlerini paylaþtýklarý seminer toplantýlarý olmak üzere iki bölümden oluþur. Ýlk kez Esther Bick'in geliþtirdiði Bebek Gözlemi Seminerleri 1940'lý yýllardan bu yana Londra'daki Tavistock 99 Kliniðinde çocuk psikoterapisi eðitiminin ilk aþamasý olarak yer almaktadýr yýlýndan bu yana ise Ýngiliz Psikanaliz Enstitüsü'de psikanaliz eðitimi programýna yine ilk aþama olarak dahil edilmiþtir. Ayrýca Tavistock Kliniði'nde "Gözlemsel Çalýþmalar" adý altýnda, psikoloji, psikiyatri, çocuk saðlýðý, sosyal hizmetler, hemþirelik ve koruyucu saðlýk hizmetleri gibi alanlarda çalýþanlar için düzenlenen bir yüksek lisans programýnýn da bir bölümünü oluþturmaktadýr. Bebeðin yaþamýnýn en erken dönemlerini gözlemlemek, gözlemciye duygusal olaylarýn zihin geliþimi üzerine etkisi ve o bebeðin kiþisel ve sosyal iliþkilerinin en erken özellikleri hakkýnda çok þey öðretir. Bu deneyim genel olarak insanýn geliþimi üzerine düþünme fýrsatý verir. * Çocuk ve Ergen Psikoterapisti, Tavistock Kliniði, Londra ** Yrd. Doç. Dr., Dokuz Eylül Üniv. Týp Fak., Çocuk Ruh Saðlýðý ve Hastalýklarý Anabilim Dalý, Ýzmir. Çocuk ve Gençlik Ruh Saðlýðý Dergisi : 15 (2) 2008

2 RUSTÝN VE ARK. Bebeklerin geliþimlerinin sistematik olarak gözlenmesi gözlemciye; hem bebek hem de ailesinin ilkel duygusal süreçleri, hem de bu karýþýk durumla ilgili olarak kendi tepkisiyle yüzleþme fýrsatýný verir. Bu yazýnýn amacý; bu deneyimin ve yöntemin, psikoterapist adaylarýný klinik çalýþmalara hazýrlamadaki önemini anlatmak olacaktýr. YÖNTEM Bu teknik ilk kez, 2. Dünya Savaþý sonrasý dönemde çocuk psikoterapistlerine özel bir eðitim geliþtirilmeye çalýþýlýrken, çocuk analisti Esther Bick tarafýndan geliþtirilmiþtir (Bick 1964, Bick 1968). Öðrencilerden her hafta düzenli olarak ayný saatte, bir aileyi bir saat süreyle ziyaret etmeleri ve gözlediklerini ziyaret sonrasýnda olabildiðince ayrýntýlý þekilde kaydetmeleri istenir. Çýkarsamalar, yorumlar ve kiþisel tepkiler genelde kaydedilmez. Öðrenciler aþaðý yukarý beþ kiþiden oluþan küçük seminer grubuna dahil olurlar. Bu grup, bir seminer lideri ile her hafta bir buçuk saatlik toplantýlar yapar ve gözlemdeki materyali ele alýr. Seminer liderlerinin farklý yaklaþýmlarý olabilirse de, genelde bütün öðrenciler sýrayla "bebekleri" ile ilgili sunumlarýný yapar ve deneyimlerini tartýþmak için her dönemde iki kez bütün bir seminer süresine sahip olurlar. Gözlemler ve seminerler iki yýl boyunca devam eder. Seminerin amacý, eldeki verilere dayanarak bebek ile annesi ve gözlem sýrasýnda orada bulunan diðer aile bireyleri arasýndaki duygusal olaylarý incelemektir. Gözlem sýrasýnda orada bulunan, bebeðin bakýmýna yardýmcý olan dadý ya da bebek bakýcýsý da gözlemin bir parçasý olabilir. Amaç; bebek ve diðerleri (gözlemci de buna dahildir) arasýndaki iliþkinin geliþimini tanýmlayabilmek, davranýþýn ve iletiþim örüntülerinin bilinçdýþý yönlerini anlamaya çalýþmaktýr. Zaman içinde, aile etkileþiminin tipik dinamikleri hakkýnda oldukça fazla bilgi elde edilir. Aile üyelerinin kiþiliklerinin ve iliþkilerinin altýnda yatan, iç dünyalarýna iliþkin özellikler belirginleþir. Özellikle bebeðin kiþiliðinin oluþumu, yapýsal etkenler ve mizaç özellikleri arasýndaki etkileþim, çevredeki eksiklikler ve yeterlilikler deðerlendirilebilir. Gözlemcilerin çoðu, gözledikleri bebeðin ne hissettiðini gerçekten anladýklarýný hissederler. Bu yalnýzca bebeðin iç dünyasýyla eþduyum kurmak deðil, bu iç dünyanýn þeklini ve yapýsýný algýlamak, içselleþtirilmiþ nesne iliþkileri örüntüsünü anlamak demektir. Bu nedenle bebek gözlemi, hem erken çocuk geliþimi eðitimine hem de aile yaþamýný anlamaya yarayan mükemmel bir giriþ niteliðindedir. Bebek gözlemi; çocuk psikoterapistleri için bilinen bütün eðitimlerin merkezi olduðu gibi çocuklarla çalýþan diðer uzmanlarýn profesyonel geliþimleri için de çok deðerlidir. Bu çalýþmaya bu kadar fazla eðitim zamaný ayrýlmasýnýn akýlcý nedenleri þöyle özetlenebilir: duygusal geliþimi öðrenmek -burada bebeðin kendisinden söz ediyoruz- ve kiþinin gözlemlerle ilgili kendi tepkilerinden ders almasý. Bundan kastýmýz; kiþinin ziyaretler sýrasýnda aile içinde kendine nasýl bir yer bulduðu, ailenin farklý üyeleriyle kurduðu özdeþimler; anksiyeteye, belirsizliðe ve çaresizliðe verdiði tepkiler, gözlemlerin yarattýðý duygusal etkinin sonucu olarak kiþinin kendi kiþisel problemleri ile yüzleþmesidir. Gözlemler klinik dýþý bir mekanda yapýlýr. Gözlemcinin güvenilir, sýnýr iliþkisini koruyan dostane ve ilgili bir tutumla orada bulunma sorumluluðu vardýr. Bu deneyim, öðrenciye de klinikte çalýþma istek ve yeteneðini keþfetmesi için iyi bir þans verir. Bu anlamda kiþinin psikoterapist olarak çalýþmaya uygunluðunu, hem kendisine hem de eðiticiye göstermesi yönünden bu çalýþma klinik öncesi eðitimin önemli bir parçasý olarak görülebilir. Yeni baþlayan terapistler için bu çalýþmanýn bazý yönleri; yoðun duygularla karþý karþýya kalma, kiþinin bir duygusal alana doðru çekildiðini fark etmesi, dengesini korumak için çabalamasý, tanýdýk olmayan karmaþalarla yüzleþmesi açýsýndan özellikle deðerlidir. Öðrenmenin bu evreleri W. R. Bion'un, bir entelektüel iþlev olan "bir þey hakkýnda öðrenme" ile bir þey ya da biri hakkýnda gerçekten "bilmeyi" saðlayan "yaþayarak öðrenme" arasýnda yaptýðý ayrýmla baðlantýlýdýr. Bu, duygusal derinlik ile donatýlmýþ bir bilgi türüdür. 100

3 Bebek Gözlemi ve Psikanaliz - Psikoterapi Eðitimi Seminerde yapýlan çalýþma; öðrencilere özellikle aktarým ve karþý aktarým öðelerini tanýtmasý açýsýndan çok önemlidir. Örneðin öðrenciler, aileyle ilk telefon konuþmalarýndan itibaren beklemedikleri bir yaklaþým ile karþýlaþabilirler. Kendilerini tanýtýrken; aile ortamýnda bebeklerin geliþimi ile ilgilendiklerini ve öðrenmek istediklerini, bunun profesyonel çocuk geliþim eðitimlerinin bir parçasý olduðunu söylemeleri gerekir. Ruh saðlýðý ya da terapi ile ilgili konulara deðinmekten kaçýnýlmalý, bebeðin geliþmekte olan iliþkileri, yeterlilik ve uðraþlarýnýn üzerinde durulmalý ve bu gözlemin ailenin günlük yaþamýnda gözlemciden dolayý bir deðiþiklik olmadan yapýlmak istendiði belirtilmelidir. Genelde aileler (özellikle anneler) gözlemciyle ilgili farklý beklentiler içindedir. Bazýlarý gözlemciyi özel bilgilerle donatýlmýþ bebek bakým uzmaný gibi görürken, bazýlarý ise, bebek bakýmý ve hayatýn zorluklarý hakkýnda çok þey öðrenmesi gereken biriymiþ gibi düþünür. Seminerde deneyimlerin paylaþýlmasý, hem gözlemcinin aile içinde edindiði konumu, hem de bu konumun annenin iç dünyasýndan gelen ne tür bir beklentiyi iþaret ettiðini anlama açýsýndan çok yararlýdýr. Öðrencilerin ailede gözlemci olarak bulunmalarýný kolaylaþtýrmasý için mutlaka gerekli bir takým kiþisel bilgilerden fazlasýný söylememeleri önerilir. Diðer bir nokta da; öðrencilerin pasif deðil, anneyi, bebeði ve diðerlerini izleyen alýcý dinleyiciler olarak gözlem yapmalarýdýr. Elbette aileyle iliþkiler ilerledikçe gözlemcinin rolü de geliþecektir. Bebek oyunlara ve daha sonra da konuþmaya baþladýðýnda bu rolün üzerinde daha çok çalýþmak gerekecektir. Doðum sonrasý ilk haftalarda anne ve bebeðin yaþadýðý anksiyete ile gözlemcinin göreve yeni baþlamasýnýn getirdiði anksiyeteyi birbirinden ayýrmak gerekir. Ancak bu iki anksiyete kaynaðý kiþilerin kapsayýcýlýk kapasitelerine baðlý olarak, durumu zorlaþtýracak ya da kolaylaþtýracak þekilde kesiþebilir. Öncelikle yeni bir gözlemcinin tipik kaygýlarýna bakalým ve bunlarýn ilkel yönlerini inceleyelim. Genelde bütün seminer grubu gözlem ortamýnýn kiþisel mahremiyet sýnýrlarýný zorlayýcý olabileceðinden endiþe ederler. Sadece ziyaret etmiþ olmak için deðil, küçük bir bebeðin bakýmýný yakýndan izlemek için insanlarýn özel hayatlarýna girmiþ olurlar. Annenin yeni doðmuþ bebeðini beslemesi, yýkamasý, tutmasý ve yeni bebeðine verdiði tüm tepkiler hem kendisinin hem de gözlemcinin hayatlarýnda çok hassas anlardýr. Genelde duygular yoðun ve derindir. Gözlemci, anne-bebek iliþkisinin mahremiyetiyle, genellikle emzirme giriþimleri sýrasýnda ve elbette bebeðin fiziksel bakýmýnýn ayrýntýlarý ile yüzleþir. Bebeðin küçük vücudu, sallanan baþý, derisinin hassaslýðý gözlemci için (çocuk sahibi olsa ya da profesyonel olarak bebeklerle çalýþmýþ olsa dahi) genellikle þaþýrtýcýdýr. Gözlemci, konumundan dolayý bir bebeðin yanýnda bir yetiþkinin sahip olmayý beklediði aktif rolü üstlenmez. Bu mesafede bebeðin duyularý daha yoðun etki býrakýr. Bebeðin deneyimleri ile yakýndan özdeþim kurmanýn yanýnda, gözlemci bu yeni durumda bebeðini tanýmaya çalýþan anne ile de özdeþim kuracaktýr. Bu durum ilk kez bebek sahibi olan bir anne için etkileyicidir, ancak deneyimli anneler için de durum aynýdýr çünkü her bebek yeni bir bireydir. Gözlemciler izlemelerinin, bu özel ve yakýn iliþkiye zarar verecek þekilde etkilemesinden kaygý duyarlar. Bu kaygý, seminer gruplarýna çalýþmanýn yöntemi ile ilgili ciddi eleþtiriler þeklinde yansýr. Grup saldýrgan bir röntgenci gibi davranýyor olmaktan endiþe eder. Seminer lideri bu kaygýlarý açýklayarak bu konu üzerinde çalýþmalý ve gözlemcilerin görevin gerekleriyle, bu görevin saptýrýlmasýndan (örneðin ailenin yaþadýðý zorluklarla dalga geçip baþarýyla yaptýklarý þeylerden hiç bahsetmemek, olayýn fiziksel ve özellikle cinsel boyutlarýyla ilgili çocukça yorumlarda bulunmak) nasýl korktuklarýný ayýrt edebilmeleri için yardýmda bulunmalýdýr. Bu anne-bebek çiftini gözleyen gözlemcinin kendi infantil benliði de uyarýlacaðýndan, gözlemin baðlamý, eðer üzerinde çalýþýlmazsa, gözlemcinin eyleme vurmasýna neden olabilecek biçimdedir. Gözlemcinin içinde birçok þekilde çatýþmalar ortaya çýkacaktýr. Örneðin kendini rekabetçi bir anne, ihmal edilmiþ bir kardeþ, yardýmsever bir büyükanne ya da dýþlanmýþ bir 101

4 RUSTÝN VE ARK. üçüncü þahýs gibi hissedebilir. Kendi bebekliðindeki bilinçdýþý hisleri, anne (gerçek ya da potansiyel) olmakla ilgili arzularý ve korkularý uyanacaktýr. Erkek gözlemcinin rolü bu durumda daha da hassastýr, çünkü ilk günlerde eðer anne bebeði emziriyorsa bu fiziksel yakýnlaþmayý izlemek batý toplumlarý için dahi (eðer orada bulunan erkek annenin eþi deðilse) alýþýlmadýk bir durumdur. Bu durum belki erkek eþin de ortamda bulunmasý ya da annenin ziyaret saatlerini emzirme saatlerine göre yeniden ayarlamasý ile tolere edilebilir (Briggs 2002). Bu endiþeleri, gözlerimizi kullanmadaki bilinçdýþý anlamlardan kaynaklanabilir. Gözler, yardým, ilgi ve güvenilirlik hissedilmesi için iþlev görse de, bir saldýrý, olumsuz duygularý yansýtma ("yeþil gözün nazarý" gibi), bize verilenden fazlasýný almaya çalýþma (anahtar deliðinden bakmak gibi) aracý da olabilir ya da çarpýtmalarla gerçek görüntü bozulabilir (örneðin lunaparktaki kahkaha aynalarý gibi). Gözlemi ayarlamanýn pratik yönleri ve ilk ziyaretler sýrasýnda kiþinin uygun davranabilmesi bir iliþkinin ilk aþamalarýndaki her tür belirsizliði yansýtýr ve bu konunun üzerinde durulmalýdýr. Bu deneyim, öðrenciler klinikteki ilk vakalarýyla karþýlaþtýklarýnda onlara yardýmcý olacaktýr. Kendini nasýl tanýtacaðý, odada nerede duracaðý, ne zaman oturacaðý, ceketini çýkarýp çýkarmayacaðý, ikram edilen çayý içip içmeyeceði, yeni bebeðin geliþi ile birlikte evdeki bir diðer küçük çocukta oluþan baþtan çýkarýcý, müdahaleci, istismar eden ya da tutturucu davranýþlara nasýl tepki vermesi gerektiði, gözlem sýrasýnda yeni gelen kiþilere nasýl davranmasýnýn uygun olacaðý, ziyareti nasýl sonlandýracaðý önemli meselelerdir. Ne kadar konuþmasý gerektiði, kiþisel sorulara verdiði yanýtlar ve kýsacasý kiþisellik ve profesyonellik arasýndaki iliþkiyi nasýl saðladýðý, seminerlerde tekrar tekrar üzerinde durulan çok önemli konulardýr. Kiþisel çözümler üzerinde çalýþmak ve olumsuzluklarý düzeltmek ya da onlarla baþ etmeye çalýþmak zor bir mücadeledir. Örneðin, bir gözlemin daha ilk ziyaretinde anne, acil birkaç iþ için dýþarýya çýkmasý gerektiðinden, gözlemciden bebeðe bakmasýný istemiþtir. Gözlemci bir çeliþki yaþamýþtýr. Hem evle ilgili sorumluluklarýyla, özen isteyen bebek bakýmýný (eðer yerinden oynatýrsam bebek uyanýr) bir arada yürütmeye çalýþan bu yeni anneye yardým etmek ister hem de anne ve bebek ile bir arada olmasýný gerektiren gözlem ortamýný saðlamaya çalýþýr. Hem iliþkiye olan ilgisini sürdürüp hem de anneyi gücendirmeden ya da yardým edilmemiþ hissettirmeden bu durumla nasýl baþ edecektir? Bir baþka ikilem yaratan durum da çoðu annenin gözlemcinin uyuyan bebeðe bile ilgi duymasýný anlayamamasýdýr. Bebek uyuyorsa gözlemcinin caný sýkýlmasýn diye sohbet etmeleri gerektiðini düþünürler ya da gözlemciden uyuyan bebeðe bakmasýný ve uyanýnca kendilerini uyarmasýný beklerler. Bir kere kabul edince, artýk bebek bakýcýsý gibi algýlanmanýn önüne geçmek çok zordur. Bu gözlemci de anne ve bebeði tekrar birlikte görebilmek için aylarca uðraþmýþtýr. Bu çaresiz anne de bebeðin bakýmý için güvenilir bir yardýmcý bulduðunu düþünür ancak bir baþka düzlemde de gözlemcinin kendisini deðil yalnýzca bebeði izlemeye geldiði, kendisinin dikkatli ilgiyi hak etmediðine iliþkin düþüncesi pekiþir. Bu örnek, gözlemcinin görevinin zor bir yönüne dikkat çeker. Anneye bir yetiþkin gibi davranýrken onun infantil düzeyde farklý tepkiler verebileceðini akýlda tutmasý gerekir. Bebek bakýcýsý gibi iþlev görmesi beklenen gözlemciler bize, bastýrýlmýþ ve sosyal olarak desteklenmeyen birçok annenin yaþamýný yansýtýr. Bunun yaný sýra annenin hissettiði deðersizliði, bebeðiyle birlikte olmakta zorluk çekmesi, bebeðine yönelik düþmanca duygularý gibi altta yatan etmenleri de bize gösterir. Baþka bir gözlemci de buna benzer bir durumda kalmýþ, birçok defa ziyaret saatinde anneyi evde bulamamýþtýr. Bazen böyle günlerde kapýnýn üstünde annenin bir iþ için çýktýðýný, hemen döneceðini ve bebeðin içeride yalnýz olduðunu belirten notlar bulmuþtur. Bir defasýnda gözlemci kapýda beklerken içeriden huzursuzlanmýþ bebek sesleri geldiðini duymuþ ancak anne dönünceye kadar bir þey yapamamýþtýr. Bu tip olaylar, bebeðin maruz kalmýþ olabileceði sýkýntý ya da risk ile ilgili olarak gözlemcide akut 102

5 Bebek Gözlemi ve Psikanaliz - Psikoterapi Eðitimi anksiyete yaratýr. Bu durumda sorumluluklar üzerine dikkatlice düþünmek gerekir. Bu bahsedilen örnekteki annenin uygun sorumluluðu üstlenmedeki güçlüðü bebek büyürken de devam etmiþ ve bebek hareketli duruma geldiðinde bariz tehlikeli durumlarda annenin gözetiminden yoksun býrakýlmýþtýr. Gözlemci, annenin ihmalini telafi etmek, anneye sorununu durumu abartmadan fark ettirmek ve anneye bebek bakýmý ve destek konusunda yardým saðlayabilmek için en doðru müdahaleyi seçmek durumunda kalmýþtýr. Ciddi ihmal, istismar davranýþý ya da cinsel istismara müdahale gibi sorumluluklarý olan bir dýþ kurumdan yardým alýnmasý gereken durumlarda, seminer grubu gözlemcinin bunu nasýl yapacaðýný tartýþýr (Symington 1985). Daha sýk görülen bir durum da, ortaya çýkan tehlikeli davranýþýn gözlemcinin varlýðýna güvenilmesinden dolayý mý, yoksa annenin incinmiþliðini iletmesine bir araç olarak mý, yoksa o yokken de bebeðin gerçekten tehlike altýnda býrakýldýðýna bir kanýt olarak mý anlaþýlmasý gerektiðinin belirsizliðidir. Buna açýklýk getirmek için olaylar zincirinin çok dikkatle gözlenmesi gerekir. Ancak þu da bir gerçektir ki, her hafta ziyaret yapan bir gözlemci uzun zaman boyunca ciddi boyutta anksiyete yaþayabilecektir. Bu uç örnekler gözlemcinin konumunun belirsizliðinin göstergeleridir. Gözlemci, aslýnda aileyi ziyaret eden bir konuktur ve bu nedenle bir yandan bir polis ya da sosyal hizmet çalýþaný gibi davranýrken diðer yandan korkakça davranarak ve gizli iþler çevirerek çocuðun ya da annenin iyi niyetine ihanet etmiþ olma durumu arasýnda kalýr. Eðer istismar tanýmýna duygusal istismarý da katarsak, istismarcý gözüken aile ortamlarýnýn sayýsý korkutucu boyutlara ulaþabilir. Seminerler bu durumlarda, gözlemcinin endiþelerini azaltmak, konularýn üzerinde bir kez daha düþünülmesini saðlamak ve gereksiz bir aceleciliði önlemekte çok önemli rol oynar. Yine de zaman içinde müdahale gerekebilir ve gözlemciler kendilerini birçok deðiþik konuda yardým istenen biri olarak bulabilirler. Gözlemciyle aile arasýnda yapýlan kontratýn en önemli maddesi, gözlemlerin her hafta ayný saatte ve bir saat süreyle olmasýdýr. Bu anlaþmaya raðmen süreçte meydana gelen deðiþikler, aksamalar ve devamsýzlýklar, üzerinde düþünülmesi gereken tepkilerdir. Bu gibi durumlar geleceðin terapistlerine normal ve mantýklý görünen açýklamalarýn ve durumlarýn güçlü bilinçdýþý yansýmalarýný göstermesi açýsýndan unutulmaz bir fýrsattýr. Düzenli bir ziyaret saati istemenin nedeni, klinik koþullarý taklit deðil, önem veren, üzerinde düþünülmüþ bir tarzda davranma gereðidir. Böylece hem bir ziyaretçinin aile yaþantýsýna yapacaðý etki vurgulanýr hem de ailenin ne zaman geleceðinizi önceden bilme gereksinimi kabul edilmiþ olur. Ayrýca gözlemci de bu sayede yakýn gözlemin düzeni için uygun bir çerçeve oluþturabilir. Ancak ziyaretlerin bu düzenliliði gözlemi klinik ortamdakine benzer aktarým ve karþý aktarým tepkilerinin odaðý haline getirebilir. Örneðin bir gözlemci kendi analitik seansýndaki bir deðiþiklikten dolayý, anneye deðiþikliðin oturmasý için birkaç hafta süre tanýmadan, ziyaret saatini akþamüstünden sabahýn erken bir saatine almýþtýr. Bu durum anneye de uymuþtur, hatta bazý avantajlarý bile olduðunu söylenmiþtir. Yüzeyde üzerinde anlaþýlmýþ olmasýna raðmen bu durum bir sürü karmaþaya ve iptallere yol açmýþtýr. Gözlemci kimi zaman kapý önünde kalmýþ ya da kapýyý gecelikle ve hazýrlýksýz, þaþkýn bir görünümle açan anneyle karþýlaþmýþtýr. Burada gözlemci kendi analitik seans saatindeki deðiþiklikle ilgili hoþnutsuzluðunu, anne ve bebeðe bu deðiþikliði yapma tarzýyla geçirmiþ ve kendi fark edemediði duygularýnýn bir kýsmýný yansýtmýþtýr. Sözü edilen gözlemde bu önemli sekmeden sonra ziyaretler tekrar düzene girse de aslýnda bu durumun tam olarak çözülmediði anlaþýlmýþtýr. Aile evlerine çok da uzak olmayan yeni bir daireye taþýnmýþ ancak yeni evinde bu gözlemlerin sürmesini istemediðini kesin bir dille belirtmiþtir. Bu durum, bebeðin (artýk 16 aylýktý) gözlemcinin ziyaretlerinden açýkça hoþlanmasýna, annenin de gözlemciye ciddi þekilde baðlanmasý ve çocuðunun geliþimi hakkýnda konuþmaktan zevk almasýna raðmen 103

6 RUSTÝN VE ARK. geliþmiþti. Ailenin taþýnmasý tam yaz tatiline denk gelmektedir ve büyük olasýlýkla anne bu sefer ortamý kontrol edenin ve karþý tarafý þok edenin kendisi olmasýnda kararlýdýr. Gözlemci, kurulmuþ ve bir süre daha devam etmesi beklenen bir iliþkiyi kaybetmenin zorluðunu kabullenmek zorunda kalmýþtýr. Ayrýca önceden yapmýþ olduðu hareketlerle gözleminin kuyusunu kazdýðý gerçeði ile yüzleþti. Klinik ortamdaki gibi, deðiþikliklere, ayrýlýk ve kayýplara karþý infantil tepkiler konusunda yardým alma þansý da yoktu. Bu durumda gözlemcinin tek yapabileceði þey, reddedilme, utanç ve suçu kabullenmekti. Gözlemciler tatiller nedeniyle olacak kesintilere hazýrlýk yapmalý, sýk sýk hatýrlatmalarda bulunmalý ve dönüþlerde karþýlaþtýðý hoþnutsuzluða da dikkat etmelidir. Tatil sonrasý ziyaretlerde gözlemci kapýda iptal notuyla karþýlaþabilir ya da bebek kendisini tanýmayabilir, arkasýný dönebilir, huysuzluk yapabilir ya da anne mesafeli bir tavýr sergileyebilir. Ayrýlýklardan sonra toparlanma sürecini, þaþkýnlýðý, acýsý, kýzgýnlýðý, yeniden keþfetme duygularý ve hoþgörüsü yüzünden okunan gerçek bir bebekle yaþamak son derece güçlü bir derstir. OLGU ÖRNEÐÝ Þimdi bebek gözlem seminerinden aldýðýmýz bir gözlemi sunacaðýz. Bizce bu, bir bebek ve doðduðu aile arasýndaki iliþkilerin ve birlikte yaþamlarýnýn ilk dönemlerine özgü bazý ilkel kaygýlarýna, yansýtmalarýna ve savunmalarýna iyi bir örnektir. Daha sonra gözlemcinin aile ile etkileþimi ve ailedeki iþlevi üzerine bazý yorumlarda bulunacaðýz ve en sonunda da gözlemcinin bu deneyiminden ne öðrenebileceði konusuna deðineceðiz. Emre'nin Gözlemi (bebek 11 haftalýk) Ortam Emre, ailenin ikinci çocuðudur. Anne ve baba çalýþmakta ve abisi ilkokul 1'e gitmektedir. Anne, Emre'den kýsa bir süre önce bir kez daha hamile kalmýþ ancak doðumdan kýsa bir süre önce bebeðini kaybetmiþtir. Göbek kordonu yetmezliði daha önceden saptanmýþ ve doktor tarafýndan bebeðin sezeryan ile erken dünyaya getirilmesi önerilmiþ olmasýna karþýn, anne bebeðinin gerçek doðum zamanýna dek anne karnýnda kalmasý gerektiðini savunmuþtur. Bebeðini kaybettikten kýsa bir süre sonra Emre'ye hamile kalmýþtýr. Gözlemci aileyi doðumdan önce ilk kez ziyaret ettiðinde, aile, gözlemcinin yeni doðacak bebeðin benzer bir sorunla karþýlaþmamasýný saðlamak için hastane tarafýndan gönderildiðini düþünmüþlerdi. Anne doðumdan 6 ay sonra çalýþmaya baþlamýþ ve bebeðine bakmak için bir bakýcý tutmak zorunda kalmýþtýr. Gözlem Notlarý Randevu saatinde ailenin evine gittim. Apartmanýn merdivenlerden çýkarken bebeðin baðýrtýlarý duyuluyordu. Aðlamadan farklý seslerdi. A-A-A diye baðýrýyordu. Zili çaldým, kapýyý anne açtý. Baþýnda bir havlu sarýlýydý. Bana hoþ geldiniz diyerek içeri aldý. Annenin arkasýnda baba ve kucaðýnda Emre vardý. Babanýn kolu Emre'nin beline dolanmýþtý. Emre belinden öne doðru eðilmiþti ve bu pozisyonu nedeniyle yüzü yere doðru bakacak þekildeydi. O baþýný kaldýrýyor, ileriye bakmaya çalýþýyordu. Her iki kolu havada dairesel hareketler yapýyordu. Bacaklarý ise ileri geri hareket ediyor, kendisini tutan babasýnýn karnýný tekmeliyordu. Bu sýrada baðýrtýlarý kuvvetli bir aðlamaya dönüþtü. Anne bebeði babasýnýn kucaðýndan aldý. Bebeðin baþýný omzuna dayayarak sýrtýna hafif hafif vurdu. 'Tamam, tamam þimdi mamaný hazýrlýyorum' dedi. Bir yandan da her zaman gözlemleri yaptýðým odaya doðru yürüdü. Bende onlarý izleyerek, hep beraber odaya girdik. Her zamanki koltuðuma oturdum. Baba gelip bana hoþ geldiniz dedi ve elimi sýktý. Sonra odadan çýktý. Emre aðlamayý kesmiþti. Baþý annesinin omzuna dayanmýþ olarak duruyordu. Gözleri kýzarmýþtý. Ara ara iç çekiyor, derin derin nefes alýyordu. Arada birde yine AAA diye baðýrýyordu. Anne Emre'yi baþýndan öptü. 'Tamam paþam, hemen yapýcam mamaný. Arzu teyzen seni biraz tutsun' dedi. Emre'yi bana uzatarak 'konuþul- 104

7 Bebek Gözlemi ve Psikanaliz - Psikoterapi Eðitimi masýndan çok hoþlanýyor' dedi ve dýþarý çýktý. 'Demek karnýn çok acýktý. Annen þimdi mamaný getirecek', diyerek bebekle konuþtum. Ben konuþtukça yüzüme bakýyordu. Bir süre sonra dudaklarýný buruþturdu. Aðlayacak diye korktum ve ayaða kalkýp dolaþmaya baþladým. Anne kýsa süre sonra geldi. Elinde bir biberon içinde hazýrlanmýþ formula vardý. Biberonu bana uzatarak 'yedirmek ister misiniz?' diye sordu. Bende 'bebekler annelerinin beslemesinden daha çok hoþlanabilirler' dedim. Anne bebeði kucaðýmdan aldý ve yanýmdaki tek kiþilik koltuða oturdu. Annesi biberon ile birlikte odaya girdiðinde Emre'nin el, kol bacak hareketleri hýzlandý. Ih ýh diye sesler çýkararak baþýný o yöne çevirdi ve biberona baktý. Boynunu biberona doðru uzattý. Anne Emre'yi kucaðýnda oturur þekilde, yüzünü açýk olan TV'ye doðru tutarak, biberonu aðzýna verdi. Emre'nin sesi çýkmaz oldu. Yanaklarýný þiþirip indirerek biberonu emdi. Arada emziðin altýndan, emziði saran dili görünüyordu. Anne bu sýrada TV izliyordu. Emre biberonu emerken bir elini ayný taraftaki yanaðýnýn üzerine yerleþtirdi. TV'ye bakarken gözleri kýsýldý ve bir süre sonra kapalý kaldýlar. Annenin de gözleri kapanýyordu. Biberondaki formula bitince Emre aðzýndan emziði diliyle ittirerek çýkardý. Anne bir iki damla formulayý göstererek 'ama daha var' dedi ve emziði tekrar aðzýna sokmayý denedi. Emre ýh ýh diye sesler çýkarýp baþýný ters yöne çevirdi. 'Demek artýk istemiyorsun' dedi Anne. Biberonu çekti ve bir daha vermedi. O sýrada baba odaya girdi. Çay hazýrlamýþtý. Emre'nin beslenmesinin bittiðini görünce gazýný çýkartmayý teklif etti. Anne kabul etti. Emre'yi babasýna doðru uzattý. Bu sýrada Emre yüzünü buruþturarak mýzýldanmaya baþladý. Baba Emre'yi aldý. Yüzü kendine doðru olacak þekilde tuttu ve baþýný omzuna dayamasý için arkadan hafifçe ittirdi. Emre baþýný geriye attý. Baba gazýný çýkarmasý için Emre'nin sýrtýna hafif hafif vurdu. Emre'nin sýrtý bana doðru olduðu için yüzünü oturduðum yerden göremiyordum. Babanýn kucaðýndayken omurgasý S þeklinde duruyordu. Çok kýsa bir süre sonra aðlamaya baþladý. Baba 'tamam seni annene vereyim' dedi. Böylelikle Emre, babanýn kucaðýnda 1-2 dakika kadar kalmýþ oldu. Anne Emre'yi aldý. Yüzü kendine dönük olacak þekilde dik pozisyonda tuttu. Emre yüzünü annenin göðsüne dayadý. Ellerinde baþýnýn iki yanýna yerleþtirdi. Neredeyse tüm bedeni annesinin bedenine deðiyordu. Aðlama kesildi. Baba odadan çýktý. Anne bir süre dolaþarak Emre'yi uyutmaya çalýþtý. Ardýndan dik konumdaki Emre'yi yere paralel olarak koluna yatýrdý. Emre'nin bedeni annesine dönüktü. Baþý annesinin göðsünün hizasýndaydý. Anne bir yandan odanýn içine dolaþýrken bir yandan da Emre'nin poposuna yavaþ ve ritmik hareketlerle vurdu. Emre'nin yüzünü göremiyordum. Anne alçak ses tonuyla 'uyusun benim paþam. Caným benim' gibi sözler söylüyordu. Bir süre sonra Emre'nin uyuduðunu söyledi ve yanýmdaki koltuða oturdu. Emre'yi kucaðýnda kolunun üzerinde yatar konumda tutmaya devam etti. Üzerini battaniye ile örttü. Sadece baþýnýn arka üst tarafýný görebiliyordum. 'Ýyice dalmadan býrakýrsam hemen uyanýyor.' dedi. Beþ on dakika sonra baba tekrar odaya girdi. Kurabiye getirmiþti. Kapý açýlýrken gürültü oldu ve Emre uyandý ve bedeni annesine dönük olduðu halde baþýný kapýya doðru çevirdi. Artýk yüzünü görebiliyordum. Gözlerini kýrpýþtýrdý. Anne 'oðlum sen niye böyle tavþan uykusu uyuyorsun bakayým' dedi. Emre'ye sarýldý ve yanaðýndan öptü. Emre'nin yüzü kendisine dönük olacak þekilde bacaklarýnýn üzerine sýrt üstü yatýrdý ve onunla konuþmaya baþladý. 'Abisi yokmuþ. Biraz dinlenmiþ benim oðlum. Nasýlda yanaklarýný acýttý oðlumun hanimiþ benim oðlum'. Bir yandan konuþuyor, diðer yandan baþýný okþuyordu. Emre, annesinin konuþmalarýna gülerek cevap verdi. Gülerken her iki elini yüzüne götürüyordu. Ayaklarýný ileri geri hýzlý hýzlý uzatýp çekiyordu. Annesi "abi" dedikçe "agi" diye yanýtlýyordu. Anne 'önce abi demeyi öðreteceðiz bu çocuða' diyerek güldü. Baba onlarý karþý koltuktan izliyordu. Ben de anne ile bebeðin yanýndaki koltukta her zamanki yerimdeydim. Anne kaþlarýný çatarak bana dönüp abinin nasýl Emre'nin yanaklarýný sýkýp canýný acýttýðýný anlatýrken Emre gülmeyi kesip, kaþarýný çatarak annesini izliyordu. Annesi Emre'nin kendisine baktýðýný fark edince tekrar ona dönüp, gülerek 'Hanimiþ benim caným' di- 105

8 RUSTÝN VE ARK. yerek Emre'ye bakýyor, o da annesine gülüyor, bu sýrada kollarýný ve bacaklarýný havada sallýyordu. Annesinin abi ile ilgili yakýndýðý bir sýrada Emre bakýþlarýný daha önceki gözlemlerde de yaptýðý gibi tavandaki ayný noktaya sabitleyerek bakmaya baþladý. Bu noktada benim dikkatimi çeken her hangi bir þey göremiyordum. Bu durum babanýn dikkatini çekti. 'Yine oraya bakýyor. Kardeþi görünüyor derler.' dedi. Ben herhalde anlamamýþ gibi bakmýþ olacaðým ki anne 'bizim ölen kýz demek istiyor. Onun Emre'ye göründüðünü söylüyor' dedi. Baba 'Bizde öyle derler. Benimde kýz kardeþim ölmüþ. Annem benimde ayný þeyi yaptýðýmý anlatýr.' Anne bana dönerek 'Baþka bebeklerde bunu yapýyor mu diye sordu. Gözlenen diðer bebeklerle ilgili benzer davranýþýn tanýmlandýðýný söyledim. Anne 'gördün mü? hepsi yapýyormuþ. Bu yaþýn özelliði' dedi. Baba 'Annem onlarýn gözlerinde perde yokmuþ derdi. Konuþmaya baþlayýnca gördüklerini anlatacaðý için perde gelir ve her þeyi göremezlermiþ. Ýnanýþ iþte' Sonra bana döndü 'Nasýl yaþýna göre geliþimi normal mi?' diye sordu. Anne hemen atýldý 'Arzu hanýma öyle þeyler sorma. Ben takip ediyorum. Her þeyi yolunda gidiyor. Kitaplara falan baktým.' (bana dönmüþtü) Ýnsan unutuyor. Abisinde böyle þeylere dikkat etmemiþtim. Herhalde ikinci çocukta insan daha bilinçli oluyor' dedi. Kendimi kurtarýlmýþ hissettim. Bu konuþmalardan sonra anne ile bebek tekrar konuþup gülüþmeye devam ettiler. Baba da TV seyretti. Kýsa bir süre sonra kapý çaldý. Abi gelmiþti. Bende gözlemin bitmesine 5 dakika kaldýðýný fark ettim. Abi ile merhabalaþtýk. Yüzüme bakmadan merhaba dedi. Odaya girmedi. Bir süre sonra gitme vaktimin geldiðini söyledim. Anne kucaðýnda yüzü kendine dönük olarak tuttuðu Emre ile birlikte beni kapýdan geçirdi. TARTIÞMA Gözlemci notlarýný seminer grubuna okuduktan sonra grup üyelerinden gözlem notlarýnýn onlarda çaðrýþtýrdýklarý ve býraktýðý duygusal etkiyi paylaþmalarý beklenir. Gözlemde ilk göze çarpan Emre'nin babasý ile olan iliþkisi olmuþtur. Babasýnýn kucaðýnda durduðu zor pozisyon ve kýsa bir süre sonra aðlamaya baþlamasý, Emre ile babasý arasýnda kurulmaya baþlayan iliþkiye yönelik ipuçlarý taþýyor olabilir. Gözlemin baþka bir anýnda, baba Emre'nin gazýný çýkartmaya çalýþýrken, benzer sahne tekrarlanmýþtýr. Bu durum bebeðin babasýna yakýn olmaktan dolayý rahatsýz olduðu, ayný zamanda babanýn da yeni doðan çocuðunu ile iliþki kurmakta zorlandýðý anlamýna gelebilir. Dikkati çeken bir baþka nokta, anne, aðabeyden bahsederken Emre'nin gözlerini bir noktaya dikmesidir. Baba bunu Emre'nin ölen kýz kardeþinin hayalini gördüðü þeklinde yorumlamýþtýr. Babanýn ölen bebeði ve kendi bebekliði ile olan zihin uðraþlarý, onun yeni doðan çocuðu ile kuracaðý iliþki de sorun yaratýyor olabilir. Yine, babanýn çay ve bisküvi ikramý, annenin Emre'nin açlýk durumuna olan hassasiyeti, bu ailede beslemenin önemli bir yer tuttuðunu düþündürmektedir. Yeni doðan bebeði hayatta tutma çabasý beslenme davranýþý ile sembolize edilmektedir. Öte yandan, anne bebeðini beslerken aralarýnda göz temasý olmamasý ve her ikisinin de televizyona bakmalarý dikkati çekmektedir. Emre'nin biberonu emerken ayný zamanda yanaðýný okþamasý meme emme hazzýnýn yerine geçen bir davranýþ olarak ele alýnabilir. Emre'nin çýkardýðý "agý" sesinin anne tarafýndan "abi" diye yorumlamasý annenin abi-kardeþ iliþkisine, aðabeyin saldýrýlarýna karþýn, olumlu atýflarý olduðunu düþündürmektedir. Emre'nin gözlerini bir noktaya dikerek bakma davranýþý üzerine farklý varsayýmlar üretilebilir; "Bebek, gergin bir ortamda kendi bütünlüðünü korumaya çalýþýyor olabilir mi?", "Kendisi için hoþ olmayan duygularý (örneðin abisinin sergilediði saldýrganlýðý) gözleri yolu ile dýþarý yansýtýyor olabilir mi?", "Kendisini babasýnýn ona yüklemeye çalýþtýðý yoðun duygulardan korumaya çalýþýyor olabilir mi?". Emre'nin bu davranýþýný daha saðlýklý yorumlamak için takip eden gözlemlerdeki davranýþ örüntüsünü dikkatle incelemek gerekecektir. Bebekler dýþ dünyadan gelen yansýtmalara, bu yansýtmalarý içe alarak ya da reddedip dýþa yansýtarak tepki verebilirler. Bu gözlemde ailenin kaybettiði çocuklarýna yönelik duygularýn ve yansýtmalarý yoðunluðu göz önüne alýndýðýnda Emre'nin bunlarý reddederek 106

9 Bebek Gözlemi ve Psikanaliz - Psikoterapi Eðitimi dýþa yansýtmasýný saðlýklý bir savunma olarak ele almak gerekir. Son yýllarda bebek gözlemleri ve yeme bozukluðu alanlarýnda çalýþmalarý ile tanýnan Gianna Williams'ýn (1998) tanýmladýðý "girilmez - no entry" savunmasý bize yaþamýn ilk yýllarýnda bebeklerin çevreden gelen yoðun yansýtmalar ve uyaranlarla nasýl baþ ettiklerini daha iyi anlamamýza yardýmcý olmuþtur. "Girilmez" savunmasý bebeðin kendi için aþýrý bulduðu yansýtma ya da uyarana kendisini tümüyle kapatmasý olarak tanýmlanmaktadýr. Birçok durumda bu bebeðin kendi bütünlüðünü korumak adýna geliþtirdiði saðlýklý bir tepki olarak görülürken, anne bebek arasýnda erken dönemde baþlayan yeme iliþkisi içinde patolojik boyutlara ulaþabilmekte ve ergenlik döneminde ortaya çýkan yeme bozukluklarýna zemin hazýrladýðý düþünülmektedir. Öte yandan, bu ailede olduðu gibi, kaybettiði bebeðinin yasýný yaþamaktansa yeni bir gebelik ile kaybýn yerine konma çabasý sýk karþýlaþýlan bir durumdur. Reid'in (2003) tanýmladýðý gibi bu durumda, anne baba ile bebeðin arasýnda geliþmekte olan iliþkiye kaybedilen bebeðin gölgesi düþmektedir. Bu gözlemde bunun izlerine açýk þekilde rastlanýr. Gözlemci, aile için hala çok canlý þekilde hatýrlanan kayýp bebeðin varlýðýný þaþkýnlýkla fark eder. Henüz dünyaya gelmeden kaybedilen çocuklarý sanki halen yaþamaktadýr. Zihnin bu ilkel süreçleri gözlemci üzerinde rahatsýz edici bir etki yaratabilir. Bir yandan seminer toplantýlarý gözlemci için kapsayýcý ve destekleyici bir rol üstlenirken diðer yandan gözlem notlarý tutmak gözlemcinin çalýþma kapasitesi olan eriþkin kýsmýnýn harekete geçmesini saðlar. Buna raðmen gözlemci kendisini fazlasýyla etkilenmiþ hissedebilir ve klinik çalýþmaya baþlamasý için gerekli koþul olan bireysel analiz gereksinimi duyabilir. SONUÇ Þu ana kadar, gözlemin, gözlemciyi klinik çalýþmalara hazýrlanmasýný saðlayan bazý özellikleri tanýmlandý. Bunlar; uygun gözlem ortamýnýn hazýrlanmasý, ziyaretlerdeki dakiklik, sürekliliktir. Tatiller gibi ziyaret düzenini bozucu olaylar sonucu ortaya çýkacak rahatsýzlýklara çok dikkat etmek gerekir. Gözlemcinin yargýlayýcý olmayan, olumlu bir atmosfer yaratýcý yaklaþýmý sayesinde aktarým ile karþý aktarým duygularý arasýnda bir ayýrým yapmak kolaylaþacaktýr. Karþý aktarým tanýmý, hem gözlemcinin kendi kiþisel yanýtýný (karþý aktarýmýn klasik tanýmý) hem de aile tarafýndan kendisine yönlendirilen yansýtmalarýn gözlemcide yarattýðý duygusal tepkiyi içerir (karþý aktarýmýn günümüzdeki anlamý). Sözel ifade öncesi döneme ait oldukça yoðun duygular söz konusu olduðundan aktarým ve karþý aktarýmýn anlaþýlmasý bebeklerle çalýþmanýn bir diðer önemli alaný olan ilkel düzeyde iletiþim özellikleri hakkýnda bize bilgi verecektir. Gözlemci, normal bir yansýtmalý özdeþimi hissetmeyi öðrenecek, bebeklerin bazý vücut dili özelliklerini anlayacak, konuþma öncesi döneme iliþkin iletiþimi tanýmlamaya çalýþacak ve böylece klinik çalýþmalarýnda ilkel düzeydeki infantil aktarým özelliklerini daha iyi tanýyabilecektir. Tüm bu özellikler, küçük fiziksel deðiþikliklerin çok önemli anlamlar taþýyabileceði sessiz hastalarla, psikosomatik hastalarla ve özellikle küçük yaþtaki hastalarla çalýþmada büyük kolaylýklar saðlayacaktýr. Bebek gözlemi seminerlerinin diðer bir önemli katkýsý ise, psikanalitik bakýþ açýsýnýn öðrenilmesidir. Bu, varsayýmlar geliþtirirken bilimsel yanýnýn göz önüne alýnmasý ve gözlem yoluyla zaman içinde sýnanmasýný gerektirir. Ýki yýl süren bebek gözlemi bu açýdan çok deðerli bir tanýtým görevi üstlenir. Bu eðitim zihinsel bir sürecin yansýmasý olan duygusal duyarlýlýðýn geliþmesi açýsýndan da çok önemlidir. W.R. Bion'a göre, bebeðin ilkel duygularýnýn iletiþimine olanak veren anneye iliþkin "özel zihinsel alan" oluþumuna benzer bir durum, iyi bir gözlemci ve iyi bir klinisyen olabilmek için de gerekir. Bu tür bir ruhsal beceri, belli düzeydeki bunaltýya, belirsizliðe, huzursuzluða, çaresizliðe ve yoðunluða katlanabilme kapasitesi gösterebilmeyi içerir. Bu psikanalitik psikoterapist için gerekli bir özelliktir. Türkiye'de bebek gözlemi seminerleri ilk kez 107

10 RUSTÝN VE ARK yýlýnda, Ýzmir'de Dokuz Eylül Üniversitesi Çocuk ve Ergen Psikiyatrisi Anabilim Dalý önderliðinde Tavistock Kliniði iþbirliði ile baþlatýlmýþtýr. Halen, Tavistock Modeli Bebek Gözlemi Seminerleri Ýzmir ve Ýstanbul'da devam etmektedir. Bu eðitim seminerlerinin Türkiye'de gün geçtikçe geliþmekte olan psikanaliz, psikoterapi, bebek ruh saðlýðý ve biyopsikososyal geliþim alanlarýndaki birikimlerimize deðerli katkýlarý olacaðýna inanýyor ve yaygýnlaþmasýný diliyoruz. * Bu makale, Margaret Rustin'in, "Yakýndan Gözlemlenen Bebekler - Closely Observed Infants" adlý kitapta yayýnlanan "Ýlkel Kaygýlarla Yüzleþmek - Encountering Primitive Anxieties" adlý yazýsýnýn yazarlar tarafýndan tekrar ele alýnarak, farklý olgu örnekleriyle geliþtirilmesi ve Türkçe'ye uyarlanmasý ile oluþturulmuþtur. KAYNAKLAR Bick E (1968) The experience of the skin in early object relations. Int J Psychoanal 49: Bick E (1964) Notes on ýnfant observation in psychoanalytic training Int J Psychoanal 45: Briggs A (2002) Surviving space - papers on ýnfant observation. the tavistock clinic series. London, Karnac Books Reid M (2003) Clinical research: the inner world of the mother and her babay - born in the shadow of death. J Child Pychother 29 : Symington J (1985) The survival function of primitive omnipotance. Int J Psychoanal 66: Williams G (1998) Reflections on some particular dynamics of eating difficulties. Facing it out - Clinical Perspectives on Adolescent Disturbances içinde, Anderson R, Dartington A (ed). Tavistock Clinic Series, London; Duckworth, s: