KONYA ĠLĠ SEYDĠġEHĠR ĠLÇESĠ YAYLACIK KÖYÜNDE BAHÇE TARIMINDA KADINLARIN ROLÜ VE ETKĠNLĠĞĠNĠN ÖLÇÜLMESĠ. Prof. Dr. Cennet OĞUZ (Proje Koordinatörü)

Transkript

1 KONYA ĠLĠ SEYDĠġEHĠR ĠLÇESĠ YAYLACIK KÖYÜNDE BAHÇE TARIMINDA KADINLARIN ROLÜ VE ETKĠNLĠĞĠNĠN ÖLÇÜLMESĠ Prof. Dr. Cennet OĞUZ (Proje Koordinatörü) ArĢ. Gör. Arzu KAN (AraĢtırmacı) Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü, Konya

2

3 ÖNSÖZ Dünyada ve Türkiye de nüfusun yarısını oluģturan, sosyal ve ekonomik açıdan önemli bir yere sahip olan kadınları kalkınma programları çerçevesinde ayrı olarak ele almak gerekir. Çünkü kadınlar doğası gereği erkeklerden farklı yapıda olup farklı alanlarda faaliyet gösterebilme yetisine sahiptirler. Özellikle tarımsal üretimde sürdürülebilirliği ve kırsal kalkınmanın sağlanabilmesi için gerekli iģgücü potansiyeli genellikle iģletme sahibi ve ailesi tarafından karģılanmaktadır. GeliĢmekte olan ülkelerde tarım iģletmeleri, iģletme sahibi ve ailesinin iģgücüne dayanan aile iģletmeleri tipindedir. Bu nedenle kadınlar tarımsal iģlerde eģlerine yardımcı olmakta ve tarımda bitkisel ve hayvansal üretimde aktif olarak rol almaktadırlar. Tarımsal faaliyetlerde aktif olarak çalıģan kadın nüfus yıldan yıla artıģ göstermektedir. Buna karģılık kırsal kalkınma çerçevesinde gerçekleģtirilen proje ve programlarda kadınlara gereken önem verilmemektedir. Dünyanın birçok yerinde tarımdaki kadınlara yönelik organizasyonlar bulunmakta olup Türkiye de de bu tür çalıģmaların yapılması gerekmektedir. Özellikle Türkiye nin AB ne uyum sürecinde bulunması ve uyum kriterlerinden birinin de kırsal kalkınmanın geliģtirilmesi olması bu yönde çalıģmalara ağırlık verilmesi gerektiğini göstermektedir. Bu çalıģmada Konya ili SeydiĢehir ilçesi yaylacık köyünde bahçe tarımında kadınların rolünü ve etkinliğini ortaya koyarak özellikle kırsal kalkınmada tarımda kadın yoksulluğunu azaltmada bahçe tarımı alternatif bir üretim alanı olarak önerilmiģtir. ÇalıĢmayı destekleyen Selçuk Üniversitesi Bilimsel AraĢtırma Projeleri Koordinatörlüğü ne, eseri inceleyip hakemlik yapan Tarım Ekonomistlerine (Üniversite ve AraĢtırma Enstitüleri) ve bu eseri yayınlayarak yaygın etkisini sağlayan T.C. Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı Tarımsal Ekonomi AraĢtırma Enstitüsü yöneticileri ve çalıģanlarına teģekkür ederiz. Prof. Dr. Cennet OĞUZ, ArĢ. Gör. Arzu KAN I

4 ÖZET Bu çalıģma Konya ili SeydiĢehir ilçesi Yaylacık köyünde bahçe tarımında çalıģan kadınların etkinliklerini belirlemeye yönelik hazırlanmıģtır yılından sonra Yaylacık köyünde baģlayan organik çilek yetiģtiriciliği projesi ile köyde büyük bir tarımsal kalkınma hamlesi yapılmıģtır. Bu süreçte bahçe tarımında kadınların rolleri ve ekonomik etkinlikleri tarımsal kalkınma çalıģmalarında önem teģkil etmektedir. Yapılan bu çalıģma sonucunda, araģtırma bölgesinde ele alınan iģletmelerde eģdeğer kiģi baģı gelirin artmasında kadınların önemli bir rol üstlendikleri belirlenmiģ ve bölgede yayım elemanlarının bu gelir artıģında etkin olarak faaliyet gösterdikleri tespit edilmiģtir. Yapılan Lojistik Regresyon Analizi sonucu, atıl kadın iģgücünün fazla oluģunun iģletmelerin yoksulluğunu arttırıcı bir özelliği olduğu, atıl kadın iģgücü fazla olan iģletmelerin az olan iģletmelere göre yoksulluk sınırının altında kalma olasılıklarının 0,917 kat daha fazla olduğu belirlenmiģtir. Ayrıca yayım elemanları ile görüģen kadınların bulunduğu iģletmelerin yoksulluk riskinin diğer iģletmeler göre 7,434 kat daha az olduğu hesaplanmıģtır. SWOT Analizi sonucunda ise bölgenin en güçlü yanının halkın yenilikleri benimseme isteğinin fazla oluģu ve kurumlar arası iyi bir iletiģim ağının oluģu, en zayıf yanının ise finansman kısıtlılığı ve ürün pazarında rekabetin tam oluģmaması gösterilebilir. Anahtar Kelimeler: Organik çilek, kırsal kadın, lojistik regresyon, SWOT analizi, Yaylacık köyü. ABSTRACT This study was conducted to determine women economic efficiency in horticulture system in Yaylacık village, Seydisehir district, Konya province. A large agricultural development movement has been made after starting the village of Yaylacik organic strawberry farming project in In this process the role of women in horticulture and agricultural economic activity represents the importance of agricultural development work. As a result of these studies, income increased in per capita equivalent, women play an important role in this increase and extension staffs were active in this revenue growth as their activities have been identified. As a result of logistic regression analysis, women's labor force idle is poverty-enhancing, the agricultural holdings having women's labor force idle more have times more risk than the other agricultural holdings to remain under the poverty line have been determined. Also found that when the agricultural holdings having women with meeting with extension staffs compared to the others, they had times less poverty risk. As a result of SWOT Analysis, the strengths of the region were that excessive willingness of the community to adopt the innovations and good communication network between the institutions, the weaknesses of the region were that funding constraints and imperfect product market could be shown Key Words : Organic strawberry, rural women, logistic regression, SWOT analyses, Yaylacık village. II

5 ĠÇĠNDEKĠLER DĠZĠNĠ ÖNSÖZ... I ÖZET... II ABSTRACT... II ÇĠZELGELER DĠZĠNĠ... V SĠMGE VE KISALTMALAR DĠZĠNĠ... IX GĠRĠġ METOT VE MATERYAL DÜNYA DA VE TÜRKĠYE DE ÇĠLEK ÜRETĠM DURUMU VE DIġ TĠCARETĠ DÜNYA ÇĠLEK ÜRETĠMĠ, ĠTHALAT VE ĠHRACATI DÜNYA ÇĠLEK ÜRETĠMĠ DÜNYA ÇĠLEK ĠTHALATI DÜNYA ÇĠLEK ĠHRACATI TÜRKĠYE ÇĠLEK ÜRETĠMĠ, DIġ TĠCARETĠ VE PAZARLAMASI TÜRKĠYE DE ÇĠLEK ÜRETĠMĠ TÜRKĠYE DE ÇĠLEK DIġ TĠCARETĠ ÇĠLEĞĠN PAZARLANMASI KIRSAL ALANDA KADINLARIN TARIMDAKĠ ROLÜ ARAġTIRMA BÖLGESĠ HAKKINDA GENEL BĠLGĠ ARAġTIRMA BULGULARI ĠNCELENEN ĠġLETMELERĠN DEMOGRAFĠK ÖZELLĠKLERĠ ĠNCELENEN ĠġLETMELERĠN ĠġLETME ĠġGÜCÜ POTANSĠYELĠ VE KULLANIMI ĠNCELENEN ĠġLETMELERĠN GELĠR DURUMU VE GELĠR KAYNAKLARI ĠNCELENEN ĠġLETMELERĠN ARAZĠ POTANSĠYELĠ VE KULLANIMI ĠNCELENEN ĠġLETMELERDEKĠ KADINLARIN AĠLE GELĠRĠNE KATKILARI VE ÇALIġMA SAATLERĠ ĠNCELENEN ĠġLETMELERDE ERKEK-KADIN ĠLĠġKĠLERĠ ĠNCELENEN ĠġLETMELERDE AĠLE ĠÇĠ VE AĠLE DIġI ĠġLERDE KARAR VERĠCĠLERĠN DURUMU ĠNCELENEN ĠġLETMELERDE KADINLARIN KENDĠNĠ GELĠġTĠRME ÇABALARI VE SORUNLAR ARAġTIRMA BÖLGESĠNDEKĠ ĠġLETMELERĠN ORGANĠK ÇĠLEK ÜRETĠM ĠMKANLARI VE ÖZELLĠKLERĠ ARAġTIRMA BÖLGESĠNDE KADINLARIN YAġANTI MEMNUNĠYETLERĠ VE NEDENLERĠ ARAġTIRMA BÖLGESĠNDE KADINLARIN ÖRGÜTSEL HAREKETLERĠ III

6 5.12. ARAġTIRMA BÖLGESĠNDE KADINLARIN SOSYAL AKTĠVĠTELERĠ VE TEKNOLOJĠ KULLANMA DÜZEYLERĠ ARAġTIRMA BÖLGESĠNDE KADINLARIN GĠRĠġĠMCĠLĠK VE YATIRIM YAPMA DURUMLARI ARAġTIRMA BÖLGESĠNDE KADINLARIN YAYIM ELEMANLARI ĠLE GÖRÜġME DURUMLARI ĠNCELENEN ĠġLETMELERDE GELĠR VE ĠġLETME YOKSULLUK ARAġTIRMASI ARAġTIRMA BÖLGESĠNĠN SWOT ANALĠZĠ KADINLARIN ĠġLETME ĠÇĠ ETKĠNLĠĞĠNĠ ÖLÇMEK ĠÇĠN KULLANILAN EKONOMETRĠK MODEL SONUÇ VE ÖNERĠLER KAYNAKÇA IV

7 ÇĠZELGELER DĠZĠNĠ Çizelge 2.1. Dünya Çilek Ġthalat Değerleri 6 Çizelge 2.2. Dünya Çilek Ġhracat Değerleri 7 Çizelge 2.3. Türkiye de Yıllar Ġtibariyle Çilek Ekim Alanı, Üretimi ve Verimi 7 Çizelge 2.4. Türkiye de Çilek Üretimi Yapan Ġller ve Yıllar Ġtibariyle Üretim Miktarları 8 Çizelge 2.5. Türkiye Çilek Ġhracat Değerleri 8 Çizelge 5.1. Ġncelenen ĠĢletmelerin Ailedeki Birey Sayısı 14 Çizelge 5.2. Ġncelenen ĠĢletmelerin Arazi Gruplarına Göre Aile Bireylerinin Cinsiyet Dağılımı 14 Çizelge 5.3. Ġncelenen ĠĢletmelerin Arazi Gruplarına Göre Aile Bireylerinin YaĢlarının Dağılımı 15 Çizelge 5.4. Ġncelenen ĠĢletmelerin Arazi Gruplarına Göre Aile Bireylerinin Eğitim Durumlarının Dağılımı 15 Çizelge 5.5. Ġncelenen ĠĢletmelerin Aile Bireylerinin YaĢ Gruplarına Göre Cinsiyetlerinin Dağılımı 16 Çizelge 5.6. Ġncelenen ĠĢletmelerin Aile Bireylerinin Cinsiyet Durumlarına Göre Eğitim Durumlarının Dağılımı 16 Çizelge 5.7. Ġncelenen ĠĢletmelerin ĠĢletmede Kullanılan ĠĢgücü Durumu 17 Çizelge 5.8. Ġncelenen ĠĢletmelerin Arazi Gruplarına Göre Aile ĠĢgücünün ÇalıĢma Süresinin Dağılımı (%) 18 Çizelge 5.9. Ġncelenen ĠĢletmelerin Arazi Gruplarına Göre Aile ĠĢgücü Ücret KarĢılığının Dağılımı (TL) 19 Çizelge Ġncelenen ĠĢletmelerin Arazi Gruplarına Göre Aile Gelir Kaynakları Dağılımı 20 Çizelge Ġncelenen ĠĢletmelerin Gelir Durumlarına Göre Aile Gelir Kaynakları Dağılımı 20 Çizelge Ġncelenen ĠĢletmelerin Arazi Gruplarına Göre ĠĢletmelerin Arazi Büyüklüğü Ortalamaları (Da) 21 Çizelge Ġncelenen ĠĢletmelerin Arazi Gruplarına Göre Arazi Mülkiyeti 21 Çizelge Ġncelenen ĠĢletmelerin Arazi Gruplarına Göre Üretim Deseni ve Arazi GeniĢlikleri (Da, Adet) 22 Çizelge Ġncelenen ĠĢletmelerin Arazi Gruplarına Göre Son 5 Yıl Ġçinde Üretim Deseninde Meydana Gelen DeğiĢiklikler 23 Çizelge Ġncelenen ĠĢletmelerin Arazi Gruplarına Göre Kadınların Aile Gelirine Olan Katkı Türleri 23 Çizelge Ġncelenen ĠĢletmelerin Arazi Gruplarına Göre Kadınların Tarımsal Faaliyette UğraĢtığı ĠĢler 24 Çizelge Ġncelenen ĠĢletmelerin Arazi Gruplarına Göre Kadınların ÇalıĢma Saatleri Dağılımı (Saat) 25 Çizelge Ġncelenen ĠĢletmelerin Gelir Durumlarına Göre Kadınların ÇalıĢma Saatleri Dağılımı (Saat) 26 Çizelge Ġncelenen ĠĢletmelerin Arazi Gruplarına Göre Erkeklerin Kadınlara Ev ĠĢlerinde Yardım Etme Durumları 27 Çizelge Ġncelenen ĠĢletmelerin Gelir Durumlarına Göre Erkeklerin Kadınlara Ev ĠĢlerinde Yardım Etme Durumları 27 Çizelge Ġncelenen ĠĢletmelerin Arazi Gruplarına Göre Erkeklerin Kadınlara Çocuk Bakımında Yardım Etme Durumları 28 Çizelge Ġncelenen ĠĢletmelerin Gelir Durumlarına Göre Erkeklerin Kadınlara Çocuk Bakımında Yardım Etme Durumları 28 Çizelge Ġncelenen ĠĢletmelerin Arazi Gruplarına Göre Erkeklerin Kadınlara Kendi 28 V

8 Harcamaları Ġçin Para Verme Durumları Çizelge Ġncelenen ĠĢletmelerin Gelir Durumlarına Göre Erkeklerin Kadınlara Kendi Harcamaları Ġçin Para Verme Durumları 29 Çizelge Ġncelenen ĠĢletmelerin Arazi Gruplarına Göre EĢlerin Birbirleriyle Fikir AlıĢ VeriĢinde Bulunma Durumları 29 Çizelge Ġncelenen ĠĢletmelerin Gelir Durumlarına Göre EĢlerin Birbirleriyle Fikir AlıĢ VeriĢinde Bulunma Durumları 29 Çizelge Ġncelenen ĠĢletmelerin Arazi Gruplarına Göre Kadınların EĢleri Ġle Birlikte AlıĢ VeriĢe Gitme Durumları 30 Çizelge Ġncelenen ĠĢletmelerin Gelir Durumlarına Göre Kadınların EĢleri Ġle Birlikte AlıĢ VeriĢe Gitme Durumları 30 Çizelge Ġncelenen ĠĢletmelerin Arazi Gruplarına Göre Kadınların Mülk Sahibi Olma Durumları 31 Çizelge Ġncelenen ĠĢletmelerin Gelir Durumlarına Göre Kadınların Üzerinde Mülk Olma Durumları 31 Çizelge Ġncelenen ĠĢletmelerin Arazi Gruplarına Göre Gelirin Harcanmasında Karar Vericilerin Durumu 32 Çizelge Ġncelenen ĠĢletmelerin Gelir Durumlarına Göre Gelirin Harcanmasında Karar Vericilerin Durumu 32 Çizelge Ġncelenen ĠĢletmelerin Arazi Gruplarına Göre Çocukların YetiĢtirilmesinde Karar Vericilerin Durumu 33 Çizelge Ġncelenen ĠĢletmelerin Gelir Durumlarına Göre Çocukların YetiĢtirilmesinde Karar Vericilerin Durumu 33 Çizelge Ġncelenen ĠĢletmelerin Arazi Gruplarına Göre Çocukların Eğitilmesinde Karar Vericiler 34 Çizelge Ġncelenen ĠĢletmelerin Gelir Durumlarına Göre Çocukların Eğitilmesinde Karar Vericiler 34 Çizelge Arazi Gruplarına Göre Çocukların Evlendirilmesinde Karar Vericiler 35 Çizelge Gelir Durumlarına Göre Çocukların Evlendirilmesinde Karar Vericiler 35 Çizelge Arazi Gruplarına Göre Bitkisel Üretimde Karar Vericiler 36 Çizelge Gelir Durumlarına Göre Bitkisel Üretimde Karar Vericiler 36 Çizelge Arazi Gruplarına Göre Hayvansal Üretimde Karar Vericiler 36 Çizelge Gelir Gruplarına Göre Hayvansal Üretimde Karar Vericiler 37 Çizelge Arazi Gruplarına Göre EĢya Alımında Karar Vericiler 37 Çizelge Gelir Gruplarına Göre EĢya Alımında Karar Vericiler 37 Çizelge Aile Gelir Durumlarına Göre Parasal Konularda Karar Vericiler (%) 38 Çizelge Aile Gelir Durumlarına Göre Parasal Olmayan Konularda Karar Vericiler(%) 38 Çizelge Arazi Gruplarına Göre Kadınların Kursa Katılma Durumları 39 Çizelge Gelir Durumlarına Göre Kadınların Kursa Katılma Durumları 39 Çizelge Arazi Gruplarına Göre Kadınların Eğitim Düzeylerinin Daha Ġleri Olmasını Ġsteme Durumları 39 Çizelge Gelir Durumlarına Göre Kadınların Eğitim Düzeylerinin Daha Ġleri Olmasını Ġsteme Durumları 40 Çizelge Arazi Gruplarına Göre Kadınların Daha Fazla Eğitim Alamama Nedenleri Arasındaki ĠliĢki 40 Çizelge Gelir Durumlarına Göre Kadınların Daha Fazla Eğitim Alamama Nedenleri Arasındaki ĠliĢki 41 Çizelge Arazi Gruplarına Göre ĠĢletmelerin Organik Çilek Üretimine Yönelme Nedenleri 42 Çizelge Gelir Durumlarına Göre ĠĢletmelerin Organik Çilek Üretimine Yönelme Nedenleri 42 VI

9 Çizelge Arazi Gruplarına Göre ĠĢletmelerin Çilek YetiĢtiriciliğinden Memnun Olma Durumları 43 Çizelge Gelir Durumlarına Göre ĠĢletmelerin Çilek YetiĢtiriciliğinden Memnun Olma Durumları 43 Çizelge Arazi Gruplarına Göre Çilek YetiĢtiriciliğinin Aile ve Bölgeye Katkı Durumları 43 Çizelge Gelir Durumlarına Göre Çilek YetiĢtiriciliğinin Aile ve Bölgeye Katkı Durumları 44 Çizelge Arazi Gruplarına Göre Çilek YetiĢtiriciliğine Aile Bireylerinin Katkı Durumları 44 Çizelge Gelir Durumlarına Göre Çilek YetiĢtiriciliğine Aile Bireylerinin Katkı Durumları 44 Çizelge Arazi Gruplarına Göre Organik Çileğe GeçiĢ Yılı, Organik Çileğin Geliri (TL) ve Gelir Ġçindeki Payı (%) 45 Çizelge Gelir Durumlarına Göre Organik Çileğe GeçiĢ Yılı, Organik Çileğin Geliri (TL) ve Gelir Ġçindeki Payı (%) 46 Çizelge Arazi Gruplarına Göre Kadınların Hayatlarından Memnun Olma Durumları 46 Çizelge Gelir Durumlarına Göre Kadınların Hayatlarından Memnun Olma Durumları 47 Çizelge Arazi Gruplarına Göre Kadınların Köyün DıĢında YaĢama Ġstekleri 47 Çizelge Gelir Durumlarına Göre Kadınların Köyün DıĢında YaĢama Ġstekleri 47 Çizelge Kadınların Köy DıĢında YaĢamak Ġsteme Nedenleri 48 Çizelge Arazi Gruplarına Göre Kadınların Bir KuruluĢa Üye Olma Durumları 48 Çizelge Gelir Durumlarına Göre Kadınların Bir KuruluĢa Üye Olma Durumları 49 Çizelge AraĢtırma Bölgesinde Kadınların Üye Oldukları KuruluĢlar 49 Çizelge Gelir Durumlarına Göre Kadınların Bir KuruluĢa Üye Olma Ġsteme Durumları 49 Çizelge Arazi Gruplarına Göre Kadınların Bir KuruluĢa Üye Olma Ġsteme Durumları 49 Çizelge AraĢtırma Bölgesinde Kadınların Bir KuruluĢa Üye Olmayı Ġstememe Nedenleri 50 Çizelge Gelir Durumlarına Göre Kadınların Bir KuruluĢa Üye Olmayı Ġstememe Nedenleri 50 Çizelge Arazi Gruplarına Göre Kadınların Bir KuruluĢa Üye Olma Ġstememe Nedenleri 50 Çizelge AraĢtırma Bölgesinde Kadınların Kadınlara Yönelik TV Programları Seyretme Durumları 51 Çizelge Gelir Durumlarına Göre Kadınların Kadınlara Yönelik TV Programları Seyretme Durumları 51 Çizelge Arazi Gruplarına Göre Kadınların Kadınlara Yönelik TV Programları Seyretme Durumları 51 Çizelge AraĢtırma Bölgesinde Kadınların Kadınlara Yönelik TV Programları Seyretme Saatleri Ġle Arazi Büyüklüğü Arasındaki ĠliĢki 52 Çizelge AraĢtırma Bölgesinde Kadınların Kadınlara Yönelik TV Programları Seyretme Saatleri Ġle Gelir Durumları Arasındaki ĠliĢki 52 Çizelge AraĢtırma Bölgesinde Kadınların Radyo Programları Dinleme Durumları 53 Çizelge Gelir Durumlarına Göre Kadınların Radyo Dinleme Durumları 53 Çizelge Arazi Gruplarına Göre Kadınların Radyo Dinleme Durumları 53 Çizelge AraĢtırma Bölgesinde Kadınların Radyo Dinleme Saatleri Ġle Arazi Büyüklüğü Arasındaki ĠliĢki 54 Çizelge AraĢtırma Bölgesinde Kadınların Radyo Dinleme Saatleri Ġle Gelir Durumları Arasındaki ĠliĢki 56 VII

10 Çizelge AraĢtırma Bölgesinde Kadınların Kitap, Gazete v.b. Okuma Durumları 55 Çizelge Gelir Durumlarına Göre Kadınların Kitap, Gazete v.b. Okuma Durumları 55 Çizelge Arazi Gruplarına Göre Kadınların Kitap, Gazete v.b. Okuma Durumları 55 Çizelge AraĢtırma Bölgesinde Kadınların Cep Telefonu Kullanma Durumları 55 Çizelge Gelir Durumlarına Göre Kadınların Cep Telefonu Kullanma Durumları 56 Çizelge Arazi Gruplarına Göre Kadınların Cep Telefonu Kullanma Durumları 56 Çizelge Gelir Durumlarına Göre Kadınların Çevresindeki Kadınlara Örnek Olma Durumları 56 Çizelge Arazi Gruplarına Göre Kadınların Çevresindeki Kadınlara Örnek Olma Durumları 57 Çizelge Gelir Durumlarına Göre Kadınların Çevresindeki Ġnsanlar Ġçin Örnek ÇalıĢma Yapma Durumları 57 Çizelge Arazi Gruplarına Göre Kadınların Çevresindeki Ġnsanlar Ġçin Örnek ÇalıĢma Yapma Durumları 57 Çizelge Gelir Durumlarına Göre Kadınların Son 5 Yıl Ġçinde Yatırım Yapma Durumları 58 Çizelge Arazi Gruplarına Göre Kadınların Son 5 Yıl Ġçinde Yatırım Yapma Durumları 58 Çizelge AraĢtırma Bölgesinde Kadınların Son 5 Yıl Ġçinde Yaptıkları Yatırım Türleri 58 Çizelge Gelir Durumlarına Göre Kadınların Yayım Elemanları Ġle GörüĢme Durumları 59 Çizelge Arazi Gruplarına Göre Kadınların Çevresindeki Ġnsanlar Ġçin Örnek ÇalıĢma Yapma Durumları 59 Çizelge AraĢtırma Bölgesinde Kadınların Yayım Elemanları Ġle GörüĢme Sıklığı 59 Çizelge FAO nun Farklı Demografik Grupların Minimum Kalori Ġhtiyaçları Hesaplanmasına Dayanan Ölçeği 60 Çizelge AraĢtırma Bölgesinde EĢdeğer KiĢi BaĢı Gelir(TL/Gün), Varyans Analizi 60 Ve Duncan Gruplandırma Çizelge AraĢtırma Bölgesinde ĠĢletmelerin Yoksulluk Göstergeleri 61 Çizelge Konya Ġli SeydiĢehir Ġlçesi Yaylacık Köyü Organik Çilek SWOT Analizi 62 Çizelge Kadınların Aile Ġçi Geliri Arttırmadaki Rollerini Gösteren Binary Logistic Regresyon Analizi DeğiĢkenleri ve Sonuçları 64 VIII

11 SĠMGE VE KISALTMALAR DĠZĠNĠ EK : EĢdeğer KiĢi FAOSTAT : Food and Agriculture Organisation Statistic Service SWOT Strengths, Weaknesses, Opportunities, and Threats TUĠK : Türkiye Ġstatistik Kurumu WB : World Bank IX

12 X

13 GĠRĠġ Bir ülkenin kalkınması, o ülkede yaģayan insanların yaģam standartlarının artırılmasını ifade eder. Türkiye nin kalkınmasında ve nüfusun önemli bir bölümünün geçiminin sağlanmasında etkili olan tarım sektöründeki insanların yaģam standartları önem arz etmektedir. Kırsal alanda yaģam ve çalıģma Ģartları kentsel alana göre daha farklı bir yapıdadır. Her iki kesiminde kendine göre zorlukları olmakla birlikte kırsal alanda birçok olanaktan mahrum kalan insanların yaģam standartlarının daha düģük olması dikkat çekici bir durumdur. Bu nedenle kırsal kesimdeki nüfusun kalkınmasının sağlanması için araģtırmalar yapılarak projeler geliģtirilip programlar uygulanmalıdır. Dünya nüfusunun %51 i, Türkiye nüfusunun ise %33 ü kırsal nüfusu oluģturmaktadır. Dünyada ve Türkiye de toplam aktif nüfusun yaklaģık %45 ini kırsal aktif nüfus oluģturmaktadır (Faostat 2009). Dolayısıyla gerek genel nüfus gerekse çalıģan nüfus olarak kırsal alanda yaģayan insanlar önemli bir potansiyeldir. Bir toplumun sosyal, kültürel ve ekonomik açıdan geliģmesi her Ģeyden önce toplumu oluģturan bireylerin eģit olanaklara sahip olmasına bağlıdır. Bireylerin tüm olanaklardan eģit yararlanması toplumun dengeli bir Ģekilde kalkınmasında etkilidir. Yani kalkınmaya yönelik çalıģmalarda cinsiyet dengeli bir yaklaģım öngörülmelidir. Dünyada ve Türkiye de nüfusun yarısını oluģturan, sosyal ve ekonomik açıdan önemli bir yere sahip olan kadınları kalkınma programları çerçevesinde ayrı olarak ele almak gerekir. Çünkü kadınlar doğası gereği erkeklerden farklı yapıda olup farklı alanlarda faaliyet gösterebilme yetisine sahiptirler. Özellikle tarımsal üretimde sürdürülebilirliği ve kırsal kalkınmanın sağlanabilmesi için gerekli iģgücü potansiyeli genellikle iģletme sahibi ve ailesi tarafından karģılanmaktadır. GeliĢmekte olan ülkelerde tarım iģletmeleri, iģletme sahibi ve ailesinin iģgücüne dayanan aile iģletmeleri tipindedir. Bu nedenle kadınlar iģlerde eģlerine yardımcı olmakta ve tarımda aktif olarak çalıģmaktadır. Dünyada tarımdaki aktif nüfusun %44 ünü kadınlar oluģturmaktadır. Türkiye de ise bu oran %61,26 dır (Anonim 2007/a). Tarımsal faaliyetlerde aktif olarak çalıģan kadın nüfus yıldan yıla artıģ göstermektedir. Buna karģılık kırsal kalkınma çerçevesinde gerçekleģtirilen proje ve programlarda kadınlara gereken önem verilmemektedir. Dünyanın birçok yerinde tarımdaki kadınlara yönelik organizasyonlar bulunmakta olup Türkiye de de bu tür çalıģmaların yapılması gerekmektedir. Özellikle Türkiye nin AB ne uyum sürecinde bulunması ve uyum kriterlerinden birinin de kırsal kalkınmanın geliģtirilmesi olması bu yönde çalıģmalara ağırlık verilmesi gerektiğini göstermektedir. Yürütülmesi gereken programlarda bütüncül bir yaklaģım uygulanarak kadınlara yönelik çalıģmalar da yapılmalıdır. Bu programların uygulanmasında tarımsal yayımın önemi ön plana çıkmaktadır. Kırsal kalkınmanın ve buna bağlı olarak kırsal alandaki insanlarla iletiģimin önemli bir parçasını oluģturan tarımsal yayım faaliyetleri tarım alanındaki her tür bilginin ve yeniliğin üreticilere ulaģmasını sağlamaktadır. Tarımsal yayımın ilkelerine göre her kesimden insana ayrı ayrı programlar ile yaklaģılmalıdır. Yani kadınlar için ayrı gençler için ayrı programlar uygulanmalıdır. Tarımda baģarının sağlanabilmesi için olumsuz çevre koģullarının azaltılması ve teknolojik yenilikleri kullanarak üretimde artıģın sağlanması gerekmektedir. Bu yalnızca, tarımda sürdürülebilir yöntemlerin ve kalıcı çözümlerin uygulanması ile mümkün olabilir. Üretimin her aģamasında görev alan kadınlara teknolojik geliģmeler doğrultusunda çalıģma alanları geliģtirilebilir. El sanatları, bahçecilik, seracılık gibi faaliyetlerde bulunmaları teģvik edilebilir. ġanlıurfa da AB hibe kredileri ile kadınlar seracılık faaliyetini geliģtirmektedirler. Ayrıca EskiĢehir de 116 üyesi bulunan ve üyelerinin tamamı kadın olan seracılık kooperatifi kurulmuģtur. Bu tür çalıģmaların geniģletilmesi hem kırsal kalkınmanın geliģiminde hem de kadınların geliģiminde katkı sağlayacaktır. Türkiye, coğrafi ve iklimsel yapısı itibariyle her tür bitkinin yetiģmesine uygun koģullara sahip olup Avrupa piyasası için önemli bir üretici olmaktadır. GeniĢ bir yelpazedeki bahçe ürünleri ticari amaçlı yetiģtirilmekte ve birçok ülkeye ihraç edilmektedir. Kadınların çalıģtığı bir alan olan bahçecilik faaliyetleri her geçen gün değiģikliklerin yaģandığı ayrı bir kültürdür. Bahçeciliğin hemen hemen her 1

14 faaliyetinde kadınlar çalıģabilmektedir. Bu alandaki tekniklerin ve yeniliklerin üreticilere aktarılmasında tarımsal yayım çerçevesinde eğitim seminerleri düzenlenerek bilgilendirme yapılmalıdır. Avustralya da yapılan bir projede ekonomik, sosyal ve çevresel sürdürülebilirlikte kırsal kadınların pozisyonlarının iyileģtirilmesi, geliģmelerini destekleyici eğitimin sağlanması, liderlik fırsatının elde edilmesi ve yaģam Ģartlarının yükseltilmesi amaçlanmıģtır. Kırsal kadınların iģletmeleri, aileleri, toplum ve sanayi arasında kurulan bir ağda aktif olarak yer almaları için cesaretlendirici çalıģmalar yapılmıģtır. Kadınların yüksek düzeyde katılımını sağlamak için sanayi liderleri de projeyi desteklemiģlerdir (Kerr ve Snaidero 2006). Türkiye de de bu tür projeler yapılarak tarıma dayalı sanayiden bu konuda gereken desteklerin alınması sağlanmalıdır. Türkiye toplam arazilerinin yaklaģık %14 ünde bahçe tarımı yapılmaktadır. Konya ilinin özellikle Akdeniz Bölgesi ne sınır olan ilçelerinde (AkĢehir, BeyĢehir, Hadim, Ereğli, SeydiĢehir) olmak üzere bütün yörelerinde bahçecilik faaliyetleri yaygın olarak yürütülmektedir. Tarımın her alanında önemli rolü olan kadınların Konya ili bahçe tarımında rolünü tespit etmek ve etkinliğini ölçmek amacıyla bu çalıģma gerçekleģtirilmiģtir. Buna ek olarak; kadınların bahçecilik faaliyetlerinin hangisinde ne oranda etkili oldukları, aile gelirine ne ölçüde katkıda bulundukları, faaliyetlere katılmalarının ne tür farklılıklar meydana getirdiği ve tüm bunların aile düzenine ve iģletme yapısına ne tür etkileri olduğu konuları incelenmiģtir. ÇalıĢma alanı olarak SeydiĢehir ilçesine bağlı olan ve bir süredir tarımsal yayım faaliyetlerinin sürdürüldüğü Yaylacık köyü seçilmiģtir. ÇalıĢmada köy kadınlarının tarımsal faaliyetlerdeki, ailesinin ve köyün ekonomik ve sosyal geliģimindeki etkileri ölçülmeye çalıģılmıģtır. Kadının aile içerisinde neslin devamını sağlaması, çocukların bakımı ve eğitimi gibi görevlerin yanı sıra üretim sürecinde yüklendiği rollerle ekonomik açıdan önemi giderek artmaktadır. Ancak kadının ailede ve toplumda belirli bir seviyeye gelmesini engelleyici bazı otoriter uygulamalar vardır. Özellikle kırsal alanda kadını pasif duruma düģürücü bu uygulamaların azaltılması bilinci tüm topluma yayılmalıdır. Bunun içinde örgün ve yaygın eğitime önemli görevler düģmektedir (Atay ve Yıldız 2004). Kırsal ekonomide ve iģgücünde kadın çok önemli bir yere sahip olduğu halde ücretsiz aile iģçisi statüsünde bulunmaktadır. Yani üretimde büyük katkı sağlarken gelir paylaģımında ve sosyal haklarda söz sahibi olamamaktadır. Hem ev kadını hem de tarımsal iģgücü olarak büyük bir potansiyel olan kadınlara gereken önem verilmeli ve her alanda geliģmelerini sağlamak için programlar düzenlenmelidir. Dünyanın birçok yerinde, özellikle ABD de tarımda kadının yeri hakkında organizasyonlar (Women in Agriculture) faaliyet göstermektedir. Kaliforniya da tarımsal faaliyetlerde yer alan kadınların geliģtirilmesi için çeģitli eğitim programları uygulanmaktadır. Australian Women in Agriculture organizasyonunun 500 civarında üyesi bulunmakta olup üyeler çiftçiler, bilim adamları, eğitmenler, iletiģimciler ve birçok farklı alanda çalıģan insanlardan oluģmaktadır. Dolayısıyla bütün üyeler organizasyona ve tarıma yeni soluklar getirmektedir. Üretim, kırsal sanayi ve tarımsal yenilikler hakkında geliģmeleri içeren bir iletiģim ağı bulunmaktadır (Anonim 2007/b) yılından beri 15 Ekim Dünya Çiftçi Kadınlar Günü olarak kutlanmaktadır. Bu günde yapılan organizasyonlar ile çiftçi kadınların profillerinin yükseltilmesi, taleplerinin sağlanması, devlet faaliyetlerinde ve toplumda hassasiyetlerinin artırılması sağlanmaktadır (Anonim 2007/c). Avrupa da kadınlar kırsal toplumun bel kemiği olarak görülmekte olup 19. yüzyıldan beri özellikle bahçecilik alanında kadınlara yönelik programlar geliģtirilmektedir yılında Pensilvanya da kadınlar için bahçecilik okulu kurulmuģtur. Günümüzde bahçecilik endüstrisinin hızla geliģmesinden dolayı Avrupa da çeģitli kurslar hazırlanmaktadır. Türkiye de de yaygın olarak yapılan bahçecilik faaliyetleri konusunda programlar düzenlenmelidir. Kırsal alana yönelik bu programlarda tarımsal yayımın katkısı büyük olmaktadır. Bahçe bitkileri, Türkiye açısından stratejik ürünler olup dünya piyasalarında Türkiye nin önemli yer almasında rol oynamaktadır. Bu nedenle Türkiye de bahçe bitkileri yetiģtiriciliğinde teknolojik geliģmeleri ve dünya piyasalarında istenilen kaliteyi takip ederek üretim yapmak gerekmektedir. 2

15 Toplumda değiģikliklerin ve yeniliklerin hızla yer almasında kitle iletiģim araçlarının önemli payı vardır. Özellikle kırsal alanda yaģayan insanlar, bazı kitle iletiģim araçlarından yoksundur. Bu açığı kapatabilmek için tarımsal yayım faaliyetlerine özen gösterilmeli ve çeģitli etkinliklerle insanların ve özellikle kadınların bu faaliyetlere katılmaları sağlanmalıdır. 3

16 1. METOT VE MATERYAL 1.1. METOT Örnek ĠĢletmelerin Seçilmesinde Uygulanan Metot ÇalıĢma alanı Gayeli Örnekleme Yöntemine uygun olarak Yaylacık köyü seçilmiģtir. Bu yöntemin seçilmesinin nedeni; araģtırmacının bölgeyi ve köyü iyi tanıması, köyün beģ yıl öncesi ile bugünkü durumu arasında özellikle bahçe tarımında geliģmelerin olmasıdır. Bu durumun üreticilerin gelir düzeylerini yakından ilgilendirmesi nedeni ile Konya yöresinde diğer kırsal kesimdeki kadınlara örnek olması amacıyla Yaylacık köyü seçilmiģtir. ÇalıĢmada örnek sayısının belirlenmesinde Tam Sayım Yöntemi kullanılmıģtır. Konya Tarım Ġl Müdürlüğü verilerinden araģtırma sahasında, toplam 100 dekarlık alanda 100 üreticinin çilek yetiģtiriciliği yaptığı belirlenmiģtir. Bu 100 üreticiyle yüz yüze görüģerek anketler yapılması planlanmıģ fakat sahada 55 üreticiye ulaģılabilmiģtir. Anket formları çalıģmanın amacına uygun Ģekilde hazırlanmıģ ve denekler üzerinde uygulanmıģtır Verilerin Değerlendirilmesinde Uygulanan Metot Anketler sonucu elde edilen veriler Excel programında bilgisayar ortamına girilerek SPSS istatistik programında (SPSS 15.0, Statistical Package for the Social Sciences) değerlendirilmiģtir. ÇalıĢma alanındaki mevcut yapı ile ilgili bilgiler tablolar halinde düzenlenerek verilmiģtir. Ayrıca kadınların tarımsal faaliyetlere, aile ekonomisine ve köyün geliģmiģliğine yaptıkları katkıların derecesini ölçmek ve iliģki düzeyini belirlemek için istatistiksel analizlerden yararlanılmıģtır. Kadınların etkinliğini belirlemek için Lojistik Regresyon dan yararlanılmıģtır. Lojistik regresyon analizi, bağımlı değiģkenin kategorik bir yapıya sahip olduğu bağımsız değiģkenlerin ise sürekli veya kategorik bir yapıda olabildiği durumlarda kullanılan bir tekniktir. Sonuç değiģkeninin kategorik bir yapı sergilediği lojistik regresyon analizi üç Ģekilde uygulanmaktadır. Bunlar; bağımlı değiģkenin iki Ģıklı olması durumunda ikili (binary) lojistik regresyon analizi, bağımlı değiģkenin sınıflayıcı ölçme düzeyine sahip en az üç Ģıklı olduğu durumda sınıflayıcı (nominal) lojistik regresyon analizi ve bağımlı değiģkenin sıralayıcı ölçme düzeyine sahip ve yine en az üç Ģıklı olması halinde sıralayıcı (ordinal) lojistik regresyon analizi olarak adlandırılır (Özdamar 2004). Bu çalıģmada Ġkili Lojistik Regresyon (Binary Logistic Regression, BLR) Analizi kullanılmıģtır. Veriler arasındaki iliģkilerin (bağımlılık derecesi) araģtırılması için çapraz tablolar oluģturmak ve aralarında iliģki olup olmadığını anlamak amacıyla parametrik test olan, χ 2 testi (Ki kare testi) uygulanmıģ ve %95 güven aralığında karakterler arasında istatistiki olarak iliģki olup olmadığı araģtırılmıģtır. Çapraz tablolarda ele alınan 2 (iki) karakter arasında yapılan istatistiki test sonucunda (χ2 testi) iliģki istatistiki olarak %95 güven aralığında önemli ise, bu iki karakterin bağımlılık derecelerine bakılmıģ ve bağımlılık derecesi olarak ø (phi) katsayısı dikkate alınmıģtır (Kesici ve KocabaĢ 1998). ÇalıĢma alanının mevcut sosyo-ekonomik yapısının tespiti için güçlü ve zayıf yönlerini, gelecekte karģılaģılabilecek fırsat ve tehditleri belirlemek amacıyla kullanılan SWOT Analizi uygulanmıģtır. SWOT (Strenghts, Weaknesses, Opportunities, Threats) Analizi incelenen kuruluģun, tekniğin, sürecin yada durumun güçlü ve zayıf yönlerini belirlemekte ve dıģ çevreden kaynaklanan fırsat ve tehditleri saptamakta kullanılan bir tekniktir. Ġç ve dıģ etkenleri dikkate alarak, var olan güçlü yönler ve fırsatlardan en üst düzeyde yararlanacak, tehditlerin ve zayıf yanların etkisini en aza indirecek plan ve stratejiler geliģtirmektir. SWOT Analizi, güçlü olunan ve büyük fırsatların yattığı alanlara odaklanmayı sağlar (Gürlek 2002). Güçlü ve zayıf yönler iç faktörler, fırsatlar ve tehditler dıģ faktörler olarak nitelendirilir. SWOT Analizi kırsal kalkınma çalıģmalarında yaygın olarak kullanılan bir tekniktir. 4

17 1.2. MATERYAL AraĢtırmanın ana materyalinin araģtırma alanı olarak belirlenen SeydiĢehir ilçesi Yaylacık köyündeki bahçe tarımı ile uğraģan kadınlarla yüz yüze görüģmeler ile yapılan anketlerden elde edilen bilgiler oluģturmaktadır. Ayrıca, kadınların bahçe tarımındaki rolü ve etkinliğinin araģtırıldığı bu çalıģmada konu ile ilgili yerli ve yabancı literatürlerden, daha önce yapılan çalıģmalardan ve TÜĠK, FAO, Konya Ġl Tarım Müdürlüğü, SeydiĢehir Ġlçe Tarım Müdürlüğü, Konya Ġl Özel Ġdaresi ve Yaylacık Köyü Muhtarlığı kayıtlarından yararlanılmıģtır. 5

18 2. DÜNYA DA VE TÜRKĠYE DE ÇĠLEK ÜRETĠM DURUMU VE DIġ TĠCARETĠ 2.1. Dünya Çilek Üretimi, Ġthalat ve Ġhracatı Dünya Çilek Üretimi Dünya çilek üretimi 2007 yılı FAOSTAT verilerine göre ton olarak gerçekleģmiģtir. Üretimin büyük bir bölümünü karģılayan ABD ton ile dünya sıralamasında birinci sırada yer almaktadır. ABD yi sırası ile Ġspanya ( ), Türkiye ( ), Rusya ( ), Kore ( ) ve Japonya ( ) takip etmektedir. Türkiye nin tonluk üretimi ile dünya üretimdeki payı %6,5 dir. Türkiye çilek üretiminde Avrupa Birliği ülkesi olan Ġspanya dan sonra önemli bir yere sahiptir Dünya Çilek Ġthalatı 2007 yılı itibariyle dünya çilek ithalatı ton olarak gerçekleģmiģ olup değer olarak bin dolardır. Çilek ithalatında en büyük pay ton ile Fransa ya aittir. Ġthalatçı ülkeler sırası ile Kanada, Almanya, Ġngiltere, A.B.D. dir (Çizelge 2.1). Çizelge 2.1. Dünya Çilek Ġthalat Miktar ve Değerleri (2007) Ülkeler Ġthalat Değeri (1.000$) Ġthalat Miktarı(ton) Ġthalat miktarının Dünya içindeki Payı (%) Dünya ,00 Fransa ,42 Kanada ,12 Almanya ,18 Ġngiltere ,00 A.B.D ,74 Belçika ,34 Ġtalya ,81 Hollanda ,81 Rusya ,40 Kaynak: Dünya Çilek Ġhracatı Dünya çilek ihracatı 2007 yılı verilerine göre ton olarak gerçekleģtirilmiģtir. Bu ihracatın toplam değeri ise bin dolardır. Önemli miktarda ihracat yapan ülkeler içerisinde ilk sırada ton ile Ġspanya olup, bunu ABD, Hollanda ve Belçika izlemektedir (Çizelge 2.2). 6

19 Çizelge 2.2. Dünya Çilek Ġhracat Miktar ve Değerleri (2007) Ülkeler Ġhracat Değeri (1 000$) Ġhracat Miktarı (ton) Ġhracat miktarının Dünya içindeki Payı (%) Dünya ,0 Ġspanya ,8 A.B.D ,3 Hollanda ,8 Belçika ,4 Meksika ,1 Fransa ,8 Ġtalya ,9 Almanya ,0 Fas ,0 Kaynak: Türkiye Çilek Üretimi, DıĢ Ticareti ve Pazarlaması Türkiye de Çilek Üretimi Türkiye değiģik iklim ve toprak karakterleri yönünden çilek yetiģtiriciliğinde önemli bir potansiyele sahiptir. Yakın bir geçmiģe kadar sadece Ġstanbul, Bursa, Zonguldak, Trabzon yörelerinde yetiģtirilirken günümüzde giderek yaygınlaģmıģtır. Dünya genelinde en fazla çilek üreten ülke Amerika dır. Onu Rusya ve Ġspanya izlemekte, Türkiye ton üretim (2007 yılında) ile 4. sırada yer alarak çilek arzında önemli bir rol oynamaktadır yılı verilerine göre Türkiye organik çilek üretim miktarı toplam ton olarak gerçekleģmiģtir. Üretimin büyük bir kısmını Marmara, Ege ve Ġç Anadolu Bölgeleri karģılamaktadır. En fazla organik çilek üretimi yapan illerin baģında Bursa ve Konya gelmektedir (Çizelge 2.3). Çizelge 2.3. Türkiye de Yıllar Ġtibariyle Çilek Ekim Alanı, Üretimi ve Verimi Yıllar Ekim Alanı (ha) Üretim Miktarı(Ton) Verim (Ton/ha) , , , , , , , ,0 Kaynak: 7

20 Türkiye de çilek üretim alanı ve miktarı yıllara göre bir artıģ göstermiģtir yılında ha alan ve ton olan üretim miktarı, 2007 yılında 20ton/ha verim artıģı ile ha alan ve ton olmuģtur (Çizelge 2.4.). Çizelge 2.4. Türkiye de Organik Çilek Üretimi Yapan Ġller ve Yıllar Ġtibariyle Üretim Miktarları Ġller Yıllar Üretim Miktarı (Ton) Adana 40,00 12,00 20,00 Bilecik 171,50 128,60 50,00 19,23 8,40 7,65 Bolu 1,00 1,00 Bursa 1.534, , , , , ,40 Erzurum 7,40 8,50 Ġzmir 31,50 16,50 15,35 5,19 5,15 0,15 Isparta 2,00 0,50 0,50 1,40 Konya 1.555, , , , , ,78 Kütahya 48,60 Mersin 90,00 Trabzon 1,50 Yalova 0,20 Zonguldak 0,50 Kaynak: Türkiye de Çilek DıĢ Ticareti Çilek son yıllarda Türkiye de iyi bir ihraç ürünü haline gelmiģtir. Taze çilek ihracatının yapıldığı ülkeler sırası ile Almanya, Romanya ve Rusya dır yılında çilek ihracatı 111 ton olarak gerçekleģmesine rağmen yılları arasında düģüģ meydana gelmiģtir yılında ise ihracattan bin dolar gelir elde edilmiģtir (Çizelge 2.5) Çizelge 2.5. Türkiye Çilek Ġhracat Değerleri Yıllar Taze Çilek Ġhracatı Değer Miktar(ton) (1 000$) DondurulmuĢ Çilek Ġhracatı Miktar(ton) Değer(1 000$) , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,00 Kaynak:

21 DondurulmuĢ çilek ihracatında ise en önemli alıcı ülkelerin baģında Almanya, Ġngiltere, Hollanda, Fransa, Japonya, Ġsveç, Ġtalya ve Belçika gelmektedir.1997 yılında ton olan dondurulmuģ çilek ihracatı 2003 yılında tona ulaģılmıģtır (Çizelge 2.5.) yılları arasında taze çilek ithalatı yapılmamıģtır yılında 50 ton çilek ithalatı yapılmıģ olup, ithalat değeri 79 bin dolardır ( Çileğin Pazarlanması Ekolojik ürünlerin çok büyük kısmı dıģ pazara sunulmakta ve bu ürünlerin bir kısmı doğrudan tüketilmekte, bir kısmı ise normal mamul ürünlerin karıģımlarında yer almaktadır. Organik ürün üretim ve pazarlanması farklı yöntemlerle gerçekleģtirilmektedir. Üretim projesi ülkede yerleģik bir firma tarafından gerçekleģtirilir ve ürünler bu firma tarafından iģlenir, paketlenir ve ihraç edilir. Üretim projesi yurt dıģından yabancı bir kuruluģ tarafından kurulur, elde edilen ürünler anlaģmalı yerel firma tarafından fason olarak iģlenir ve ürünler proje sahibi firmaya, ya iģleyici kuruluģ ya da ihracat firması tarafından ihraç edilir. Üretim projesi yurt dıģından yabancı bir kuruluģ tarafından kurulur, elde edilen ürünler yabancı firmanın Türkiye de tek baģına veya ortak olarak kurduğu tesislerde iģlenir veya iģleyici kuruluģ veya ihracatçı firma tarafından proje sahibi firmaya ihraç edilir ( Az sayıdaki uygulamalarda da üreticiler kontrol ve sertifikasyon firması ile doğrudan temas ederek ürünlerini sertifikalandırır ve serbest pazarda satıģa sunar. Kontrol ve sertifikasyon ücretlerinin küçük çiftçiler tarafından üstlenebilecek düzeyde olmaması, teknik bilgi eksikliği ve danıģmanlık hizmetlerinin yetersizliği üreticilerin doğrudan sisteme ürün sağlamalarını kısıtlamaktadır. Avrupa ülkelerinde ekolojik tarımın bu denli hızlı geliģmesinde 2078/92 tarih ve sayılı ortak tarım çerçevesinde alınan kararlar etkili olmuģtur. Ekolojik üretim 1988 yılında AB ve EFTA (European Free Trade Association) ülkelerinde tarım iģletmesi ile 2 milyon hektara ulaģmıģtır ( Türkiye tarımsal yapısı ve gelenekleri, genetik zenginliği, farklı agro-ekosistemlere sahip oluģu dikkate alındığında iç ve dıģ pazar talebi olan ürünlerin üretimi açısından Ģanslı görünmektedir. Türkiye de ekolojik tarım faaliyetleri 1986 yılında ithalatçı firmaların istekleri doğrultusunda ihracata yönelik baģlamıģtır. ithalatçı ülkelerin bu konudaki mevzuatına uyumlu halde yapılan üretim ve ihracat, 24 Haziran 1991 de Avrupa Birliği nde ekolojik tarım faaliyetlerini düzenleyen yönetmeliğe uygun olarak devam etmiģtir. Ġlk yıllarda kuru üzüm, kuru incir ve kuru kayısı gibi yalnızca birkaç gıda ürünü listeye girerken, Ģu anda fındık, nohut, mercimek, kuru erik, kuru fasulye, Antep fıstığı, kestane, kekik, kimyon, susam, dondurulmuģ meyve ve sebze, elma, çilek, armut, sarımsak, kereviz gibi geniģ bir yelpaze mevcut; 170 dolayında sertifikalı ürün, 100 dolayında sertifikalı firma faaliyette bulunmaktadır. Türkiye ihracatını Almanya, Ġngiltere gibi Avrupa Birliği ülkeleri ve ABD, Kanada; Japonya yapmaktadır. ÇeĢitli nedenlerle iç tüketim taleplerinin doğması ve tüketici bilincinin artıģı ile iç pazar da dıģ pazar kadar hızlı olmasa da, artıģ eğilimi göstermektedir. Organik ürünlerin iç pazarda değerlendirilmesi, doğrudan üreticiden-tüketiciye veya belirli bir pazarlama ağı ile üreticiden süper marketler vasıtasıyla tüketiciye olmaktadır. Bu arada ciddi miktardaki organik ürün, üreticiden gıda sanayine yönlenmekte, gıda sanayinin iģlediği ürünlerin büyük kısmı yurt dıģına gönderilmekte, küçük bir bölümü de organik marketler veya süpermarketlerin organik ürün reyonlarında tüketiciye sunulmaktadır. Ġhracat firmalarının bir kısmı yabancı, ya da yabancı ortaklı, bir kısmı da yerli firmalardır. Ġhracatın yapıldığı Avrupa ülkelerinde ve ABD de kalite ve güvenirlilik ön planda olduğu için ihraç edilecek ürünlerin çok iyi denetlenen üreticilerden sertifikalı olarak temin edilmesi yasal bir zorunluluktur. Kontrolün iyi yapılmadığı üretici veya üretim alanlarından temin edilen ve iģlenip ihraç edilen ürünlerde, herhangi bir kimyasal kalıntı bulunması halinde, birinci derecede ihracat Ģirketi, bilahare kontrol ve sertifikasyon Ģirketi sorumlu tutulmakta ve savunma istenmektedir. Dolayısıyla ihraç edilen organik ürünlerdeki problem direkt olarak Türkiye nin prestijini sarsmaktadır. Bu nedenle, kontrol ve sertifikasyon Ģirketlerinin güvenirliliği yanı sıra ihracat Ģirketinin de kendi kontrol mekanizmasını, 9

22 izlenebilirliğin sağlanması doğrultusunda iyi çalıģtırması zorunludur. Türkiye deki organik ihracat firmaları, bazı istisnalar dıģında, hem üretici hem de ihracatçı konumundadırlar. 10

23 3. KIRSAL ALANDA KADINLARIN TARIMDAKĠ ROLÜ Kırsal kesim gerek geleneksel yapısı gerekse uğraģı biçiminin farklılığı nedeniyle kentsel kesimden ayrılmakta, tarımda çalıģanların büyük bir bölümünü kadınlar oluģturmaktadır. Bu yapı kırsal kadına iģgücünün kullanımı ve yoğunluğu açısından farklı bir görünüm kazandırmaktadır (Gün ve Gülçubuk 1995). 12 ve daha yukarı yaģta olup istihdam edilen kadın ve erkeklerin faaliyet gösterdikleri alanlar yerleģim yeri dikkate alındığında Türkiye genelinde kadınların %70 'i, erkeklerin %32.6'sı tarım sektöründe çalıģmaktadır. Kırsal kesimde tarım sektöründe çalıģan kadınların oranı % 92.7, erkeklerin oranı % 63.6'dır. Tarım dıģı sektörlerde çalıģan kadınların oranı kırsal kesimde %7.3 iken, erkeklerde oran %36.4 olarak bulunmuģtur ( Anonim 1999). Kadınlar ev, aile ve toplum içindeki alıģılmıģ birçok rollerine ilave olarak iģ hayatında da önemli roller üstlenmektedirler. 20. yüzyıla kadar tarımsal faaliyetlerde çiftçi, ücretli isçi veya hizmetçi olarak varlık gösteren kadınlar; genellikle hayvanların bakımı, sütün islenmesi, çiftlik isleri, keten ve kenevirin islenmesinde çalıģmıģlardır. 19. yüzyıldan itibaren Ģeker pancarı ve patates gibi çapa bitkileri tarımının yaygınlaģması ile de yoğun emek gerektiren çapa islerinde çoğunlukla kadınlar çalıģmıģtır. Aynı yüzyılın ortalarında tarımda makineleģmeyle birlikte esasen mekanizasyonun erkek iģi olmasına karģın, kadınların iģlerinde de hafifleme olmuģtur ( Kırsal kesimde kadınların üretime katılma biçimleri, tarımsal faaliyetin türüne ve ailenin gelir durumuna bağlı olarak değiģmektedir (Sirman 1991). Türkiye'de tarım iģletmelerinin büyük çoğunluğu, tarımsal çalıģmaların aile bireyleri tarafından yürütüldüğü, yabancı iģgücünden yararlanmanın söz konusu olmadığı ya da çok sınırlı kaldığı küçük ölçekli iģletmelerdir. Kırsal alanda yaģayan kadınlar üretici faaliyetlerinin çok büyük bir bölümünü küçük aile iģletmelerinde ücretsiz aile iģçisi olarak yerine getirmektedirler. Erzurum'da kadınların tarımsal üretime katılmalarını etkileyen faktörleri belirlemek amacı ile yapılan bir çalıģmada kadınların % 70.6 sının ev iģlerinin yanı sıra ücretsiz aile iģçisi olarak tarımsal faaliyetlere katıldıkları saptanmıģtır (Ertürk 1987). Adana ili kırsal kesimde kadının konumunu belirlemek için yapılan bir çalıģmada ise kadınların % 69.2 sinin tarımsal faaliyetler ile ilgilendikleri bulunmuģtur (Sarptürk 1990). Kırsal kesim kadınının sosyoekonomik ve kültürel konumunu belirlemek amacıyla Türkiye genelinde yürütülen bir baģka araģtırmada ise kadınların çoğunlukla tarım sektöründe ve kendi tarım iģletmelerinde çalıģtıkları yani ücretsiz aile iģçisi konumunda oldukları belirlenmiģtir (Yıldırak 1992). Ancak, ücretli iģgücü kullanan büyük iģletmelerde de kadınların tarım dıģında kalmadıkları ve üretime katıldıkları bilinmektedir. Kadınların tarımsal faaliyetlere düģük oranlarda ücretli ya da yevmiyeli katılımları da söz konusu olabilmektedir. Özellikle tarım iģlerinin yoğun olduğu ekim ve hasat dönemlerinde kadınlar ücretli ya da yevmiyeli iģ bulabilmektedirler ( Nazik ve Gönen 1993), (Hasipek ve ark. 1995). Türkiye genelinde istihdam edilen kadınların % 61.9'u ücretsiz aile iģçisi olarak çalıģırken bu oran erkeklerde sadece % 3.5'dir. Kırsal kesim kadınlarının iģteki durumları incelendiğinde ise ücretsiz aile iģçisi olarak çalıģanların oranının % 81.5'e yükseldiği görülmektedir. Kırsal kesimde kendi hesabına çalıģan kadınlar % 8.9, yevmiyeli çalıģanlar % 4.9, ücretli veya maaģlı çalıģanlar % 4.0, iģveren konumunda olanlar ise % 0.1 oranındadır (Anonim 1999). Tarımsal faaliyetlerin yoğun olduğu toplumlarda, erkekler genellikle toprağı temizleme, iģleme, kadınlar ise ürünleri dikme, çapalama, yabani otları ayıklama, hasat, depolama ve hayvan bakımı ile ilgili iģlerden sorumludurlar (Rodda 1991). Ankara kırsal kesiminde yapılan bir araģtırmada kadınların çoğunluğunun "ürün pazarlama" (%91.6), "hasat" (% 89.5), "toprağı ekime hazırlama" (% 88.2),"çapa yapma" (% 87.0), "sulama" (% 83.2) faaliyetlerine katıldıkları saptanmıģtır. Kadınların önemli oranda katıldıkları diğer tarımsal faaliyetlerin ise, "taģıma" (% 79.0), "hayvan bakımı" (% 77.3), "budama" (% 76.9), "ekim" ve "gübreleme" (% 73.5) olduğu belirlenirken, "tarımsal mücadele"nin çoğunlukla (% 86.1) kadınların katılmadığı bir faaliyet olduğu anlaģılmıģtır (Hablemitoğlu 1996). Kadınların tarımdaki rolü, mekanizasyonun boyutlarına, ailenin mülkiyet gelir durumuna ve ürün çeģidine bağlı olarak değiģmektedir. Mekanize tahıl üretiminde kadınlar tarla üretiminden tamamen uzaklaģmıģlardır. Büyük topraklı ailelerde de kadınlar tarımsal üretimde rol üstlenmezken, az topraklı ailelerde mevsimlik iģçi olarak çalıģmakta, hayvan bakımı ve hayvansal üretim faaliyetlerinde istihdam edilmektedirler. Endüstri bitkileri üretiminde ve çeģitlenmiģ tarım yapan yörelerde ise 11

24 kadınlar genellikle el emeğine dayalı olan iģleri üstlenmiģlerdir. Bu yörelerde erkekler daha saygın olan mekanize faaliyetleri yürütmektedirler (Sirman 1991). Batı ve Orta Anadolu'da gerçekleģtirilen bir çalıģmada iģ yükü ve tüketim kalıpları açısından, kadın erkek eģitsizliğinin mekanize tarım yapılan yerlerde daha fazla, çeģitlenmiģ tarım yapılan yerlerde ise daha az belirgin olduğu saptanmıģtır (Berik 1990). Tarımın büyük ölçüde aile içi ücretsiz kadın emeği ile yürütülmesi, erkeklerin mevsimlik ya da sürekli tarım dıģı iģlerde çalıģmalarını mümkün kılmaktadır. Bu durumda aileler yıllarca parçalanmıģ bir yaģam sürmekte, tarımsal faaliyetler kadınların çabaları ile devam etmektedir (Ertürk 1992). Tüm bunlar kırsal kesimde yaģayan kadınların tarımsal üretime çoğu zaman erkeklerden daha fazla katkı sağlayan önemli bir emek gücünü oluģturduklarını göstermektedir. Ancak kadınların üretim sürecindeki ve sosyoekonomik yaģamdaki rol ve katkıları göz ardı edilmekte ve gerçekleģtirdikleri üretim resmi kaynaklara yansımamaktadır. Kırsal kesim kadınının tarımsal üretime, aile ve ülke ekonomisine katkısı dikkate alınmamakta, kadın sadece çocuk doğuran ve iģ yapan bir birey olarak değerlendirilmekte, yeniliklerin kadınların yaģamını ne Ģekilde etkileyeceği önemsenmemektedir (Anonim 1998). Türkiye de olduğu gibi AB de de geleneksel tarım isletmelerini, isletme sahibi ve eģinin iģgücüne dayalı aile isletmeleri oluģturmaktadır ve kadınlar eģlerine günlük iģlerin birçoğunda yardımcı olmaktadırlar. AB de tarımda sürekli veya geçici olarak çalıģanların sayısı 1999/2000 yılı yapısal anket verilerine göre 13.7 milyon kiģidir. Bunların 12,2 milyondan daha fazlası aile iģgücü olup, %38 ini kadınlar oluģturmaktadır. AB nin geniģlemesi ile tarımda çalıģan kadınların oranı değiģmemekle birlikte, üye ülkeler arasında bu oran birbirinden oldukça farklıdır (Lineras 2003). Tarımsal isletmelerde düzenli olarak çalıģan kadınların dağılımı da ülkelere göre farklılık göstermektedir. Bu oran, en yüksek %34 ile Ġtalya dadır. Bu ülkeyi sırası ile Ġspanya ve Yunanistan %13, Portekiz ve Fransa %9, Almanya %8 ve Avusturya %4 ile takip etmektedir. 15 üyeli topluluktaki diğer 8 üye ülkede bu oran %10 dur (Fremont 2001). AB de tarım nüfusunun yaģa göre dağılımına bakıldığında, kadınlar ve erkeklerin %50 sinden fazlasının 55 yaģ altı olduğu görülmektedir. Tarımdaki kadın nüfusun %20 si ise 65 yas üstünde olup, bu oran erkeklerde kadınlara göre daha yüksektir. Ancak, 45 yaģ altındaki nüfusa bakıldığında; tarımda çalıģan kadınların erkeklere göre daha yaģlı olduğu anlaģılmaktadır AB de tarımsal iģletmelerin %20 si kadınlar tarafından yönetilmektedir. IĢletmeci kadınların sayısı son 10 yıl içinde %1 artıģ göstermiģtir. Avusturya daki isletmelerin %29 u ve Ġtalya daki iģletmelerin %24 ü kadınlar tarafından iģletilmektedir. Bu oran Danimarka da %7 ve Hollanda da ise %6 dır (Barthelemy 2003). AB de kadınlar sürekli tarımsal iģgücünün %38 ini oluģturmakla birlikte, iģletme tiplerine göre temsil oranları farklıdır. Kadınlar daha çok hayvancılık ile bağlantılı iģletmeler, bitkisel üretimle bağlantılı iģletmeler, uzmanlaģmıģ bahçe iģletmeleri ve uzmanlaģmıģ zeytin iģletmelerinde çalıģmaktadırlar. Bu iģletmelerde kiģi baģına is randımanı bakımından kadınlar ve erkekler arasında fark en aza inmekte ve kadınların iģ gücüne katkıları (%36-39) ortalamaya göre (%31) daha fazla olmaktadır. Buna karģılık kadınların daha az çalıģtığı iģletmeler ise; hububat, yağlı tohumlar, besi iģletmeleri, meraya dayalı hayvancılık yapan iģletmeler, domuz ve kanatlı yetiģtiren iģletmelerdir. Kısa süreli (yarım gün) çalıģma, iģletme tiplerine göre farklı bir dağılım göstermektedir. Kısa süreli iģler daha ziyade çok yıllık vejetasyonlarda ve tarla kültürlerinde olmaktadır (Anonim 2002; Barthelemy 2003). Kadınlar, tarımsal iģlerde ücretli iģçi veya aile iģgücü olarak üreten, değerlendiren, yöneten, ev içi rolleri nedeni ile de tüketen bireyler olarak önemli rollere sahiptirler. Kadınlara yüklenen roller ve beklentiler ise ülkelerin sosyo-ekonomik ve kültürel yapılarına göre değiģmektedir (Yıldırak ve ark. 2003). 12