1. DÖNEM 1. YAZILI SINAVI (SAYFA 24)

Transkript

1 1. DÖNEM 1. YAZILI SINAVI (SAYFA 24) 1. Edebiyat tarihi; bir toplumun çağlar boyunca oluşturduğu edebiyat eserlerini, bunları yaratan edebiyatçıların yaşayışlarını ve sanat anlayışlarını tarihsel gelişim süreci içinde inceleyerek o toplumun edebiyatının izlediği yolu, geçirdiği evreleri anlatan, edebiyat yaşamını bütün olarak değerlendiren bilim dalıdır. (5 puan) Tarih, çok genel bir kavramdır; edebiyat tarihi, onun içinde yer alan ve sadece edebiyatla ilgili şeyleri (eserler, sanatçılar, dönemler vb.) inceleyen bir bilim dalıdır. (5 puan) 2. Coğrafya değişimi (2 puan) Din değişimi (2 puan) Dil değişimi (2 puan) Kültür değişimi (2 puan) Sanat değişimi (2 puan) 3. Sığır töreni, (2 puan) / yuğ töreni, (2 puan) / şölen töreni (2 puan) Sığır töreni: Türkler sürek avı yapmayı severlerdi. Yılda bir defa çıkılan ve dinsel görülen bu avlar öncesinde, şamanlar avın kutlu ve bereketli olması için coşturucu koşuk lar söylerdi. Bu törene sığır töreni denirdi. (4 puan) Yuğ töreni: Eski Türklerde önemli kişilerin törenleridir. Bu törenlerde şamanlar yürek paralayıcı sagu lar söyler, ölen kişinin akrabaları kurbanlar keserek bu kurbanları çadırın önüne koyardı. Şölen töreni: Yılda bir kez kutsal kabul edilen (totem) hayvanların kurban edildikleri dinsel ziyafetlere şölen (dinsel olmayanlara da toy ) denirdi. Şölenlerde şamanlar kopuzlarla koşuklar, destanlar söylerdi. 4. Bu dörtlük, Destan Dönemi Türk Edebiyatı ürünlerinden bir koşuk tur. (2 puan) Koşuklar, bugünkü koşma nın atasıdır. Sığır, şölen gibi kutsal törenlerde ozanlarca kopuz eşliğinde söylenen koşuklar, aşk, doğa sevgisi, yiğitlik gibi konuları işler. (2 puan) / Lirik veya epik, anonim şiirlerdir. Dörtlüklerle söylenen koşukların uyak düzeni aaab, cccb, biçimindedir. (2 puan) / Ahenk, redif ve yarım uyakla sağlanır. (2 puan) / 7 li hece ölçüsü ile söylenir ve genelde de 4+3 duraklıdır. (2 puan) 5. Ölçüsü: 7 li hece ölçüsü (3 puan) Kafiye şeması: aaab (3 puan) Kafiyeleri: -ip ekleri redif (2 puan) ş sesleri yarım kafiye (2 puan) 6. Bu destan, Ergenekon Destanı dır. (5 puan) / Ergenekon Destanı, Göktürklere aittir. (5 puan) 7. Saka: Alp Er Tunga Destanı, Şu Destanı (4 puan) Hun: Oğuz Kağan Destanı, Attila Destanı (3 puan) Göktürk: Ergenekon Destanı, Bozkurt Destanı (3 puan) 8. Büyük Hun hakanı Mete nin yaşamı (MÖ 2. yy.) ile özdeşleşen destanda, Oğuz Kağan adlı yiğidin doğuşu, kahramanlıkları, 25 krallığı kendi bayrağı altında toplayışı, evlilikleri, çocuklarının oluşu, kurduğu büyük Hun İmparatorluğu nu ölmeden önce çocukları arasında paylaştırışı anlatılır. Uygurca bir nüshası, Paris Ulusal Kitaplığındadır yılında Bilge Kağan adına, onun ölümünden sonra, Bilge Kağan ın küçük oğlu Tenri Kağan tarafından diktirilmiştir. (4 puan) / Yolug Tigin in yazdığı anıtta Bilge Kağan konuşturulmuştur. (3 puan) / Bilge Kağan; dönemini, yaşamını, savaşlarını anlatmakta, Türk ulusunu uyarmaktadır. (3 puan) 10. Kutadgu Bilig Yusuf Has Hacip (3 puan) Divan ü Lügatit-Türk Kaşgarlı Mahmut (3 puan) Atabetül Hakayık Edip Ahmet Yükneki (2 puan) Divan-ı Hikmet Ahmet Yesevi (2 puan) 10. Sınıf Türk Edebiyatı Özet

2 1. DÖNEM 2. YAZILI SINAVI (SAYFA 34) 1. Şair ilk beytin ilk dizesinde, mum gibi baştan ayağa yanmaktayım diyerek kendisini muma benzetmiş, teşbih sanatı yapmıştır. (5 puan) / Sonra da bu yanmanın sonu yok mu diyerek acısının ne zaman biteceğini merak etmiştir. (5 puan) 2. Şair çok kötü durumda olduğunu, düşmanlarının kendisine güldüğünü söylemiş. Ben ağlarken onlar gülüyor diyerek tezat yapmış. (5 puan) / Sonra da acımasız sevgilisine kâfirin imanı yok mu diyerek başka bir tezat yapmış çünkü kâfirle iman kelimeleri anlamca karşıttır. (5 puan) 3. Yunus Allah aşkından deliye dönmüştür. Dünyayla ilgisini koparmış, varlığa sevinemez, yokluğa üzülemez duruma gelmiştir. (4 puan) / Tek avuntusu, içindeki Allah aşkıdır. (3 puan) Allah tan başka hiçbir şey de istememektedir. (3 puan) 4. Ölçü: 4+3 = 7 li hece ölçüsü (3 puan) Kafiye şeması: aaab (2 puan) Redifleri: -irim, -urum ekleri redif (3 puan) Kafiyeleri: n sesi yarım kafiye (2 puan) 5. Beyitlerin alındığı nazım şekli gazel dir, dörtlüğün alındığı nazım şekli ilahi dir. (3 puan) Gazelin nazım birimi beyit, ilahinin nazım birimi dörtlük tür. (3 puan) Gazelin ölçüsü aruz, ilahinin ölçüsü hece dir. (2 puan) Gazelin teması aşk, ilahinin teması ilahi aşk tır. (2 puan) 6. Allah aşkını, birlik olmayı, hoşgörüyü ve sevgiyi temel almış, Allah a sonsuz bir aşkla bağlanmıştır. (5 puan) İyi bir medrese eğitimi almasına rağmen şiirlerinde arı bir Türkçe kullanmıştır. Birlik düşüncesini, sevgiyle birleşmeyi işlemiştir. Şiirlerinde Allah aşkını işlemiş, tekke edebiyatının en iyi şairi olmuştur. (5 puan) 7. Bilinen ilk divan şairidir. Hayatı hakkında fazla bilgi yoktur. Altı gazel ve bir kasidesi kalabilmiştir. Bu şiirleri din dışı konuları işler. Farsça yazdığı 20 bin beyitlik Selçuklu Şehnamesi (mesnevi) bulunamamıştır. 8. Mesnevi, divan edebiyatına İranlıların kattığı bir nazım biçimidir. (2 puan) Her beyti kendi arasında uyaklı (aa bb cc ) olduğundan, binlerce beyitten oluşabilir. (2 puan) Bu özelliği nedeniyle, eski dönemlerde roman, öykü vb. düzyazı türleri de olmadığından, uzun anlatılması gereken, olaya dayalı olan konular mesnevi ile anlatılırdı. (2 puan) Ayrıca, aruz ölçüsünün kısa kalıplarıyla yazılır. (2 puan) Bir şairin beş mesneviden birleşik eser bütününe hamse denir. (2 puan) yy.da yaşayan Doğu Anadolu Oğuzlarının (Akkoyunlular) savaşlarını, gelenek ve törelerini, tarih ve kültürlerini destansı bir gelenekle anlatan 12 hikâyeden oluşur. (5 puan) Hikâyelerin altısında Oğuzların, komşuları olan Hristiyan Ermeni, Rum ve Gürcülerle savaşları; ikisinde iç savaşları; ikisinde doğaüstü güçlerle mücadeleleri anlatılır. İkisi de aşk konuludur. (5 puan) 10. Hoca, hata yapanları eleştirir. Bunu yaparken iğneleyici ama kırmadan, zarifçe dokundurarak eleştirir. Bu fıkradaki düşüncesiz dilenciye de kızıp bağırmadan, onun kendisine yaptığı eziyeti ona göstererek eleştirisini yapmıştır. Delta Kültür Yayınevi

3 2. DÖNEM 1. YAZILI SINAVI (SAYFA 62) 1. Şair, sevgilisine seslenerek çaresiz bir derde düştüğünü, bu derdin de karşılıksız aşk derdi olduğunu söylüyor. (4 puan) Gönlünün hasta olduğunu, bu hastalığı da sevgilinin kapısında beklemekten edindiğini belirtiyor. (3 puan) Çaresiz hasta nasıl olur, bana bakıp görsünler. diyor. (3 puan) 2. Kapında diyerek çevrende, yolunda demek istemiş mecaz-ı mürsel (4 puan) Devasız derd derken iki zıt anlamlı kelimeyi birlikte kullanmış tezat (3 puan) Dil-i bimar (hasta gönül) derken gönlünü kişileştirmiş teşhis (3 puan) 3. İçkiyi, içki zevkini, hayata karşı kayıtsızlığı, yaşamaktan zevk almayı konu olarak işleyen rindâne gazel in temsilcisidir. (2 puan) / Şairler Sultanı adıyla anılan büyük bir şairdir. (2 puan) / Müderrislik, kadılık, kazaskerlik yapmıştır. (2 puan) / Kanuni nin gözdesi olan şair; az ama öz olan şiirlerinde aşk, içki ve eğlence, tabiat ve devrinin ihtişamını yansıtmıştır. (2 puan) / Tasavvufa yer vermemiştir. Gazellerinde renkli ve gösterişli hayallerini son derece sanatlı ve ahenkli bir dil ve gösterişli bir üslupla işlemiştir. (2 puan) 4. Divan şiirinin en sevilen, en lirik biçimi gazeldir. Araplardan İran a, oradan da bize geçmiş bir nazım biçimidir. 5 ila 15 beyit arasında olur. Aruzun her kalıbıyla yazılabilir. Uyak düzeni aa ba ca biçimindedir. Konuları aşk, şarap, kadın, zamandan yakınma, felsefi düşünceler, az da olsa din, tasavvuf ve doğadır. (5 puan) Rindane gazel: Genellikle içkiyi, içki zevkini, hayata karşı kayıtsızlığı, yaşamaktan zevk almayı konu olarak işleyen gazellerdir. (5 puan) 5. Şair beyitte bahçıvana seslenerek gül bahçesini suya vermesini ve böylece yok etmesini söylüyor. Çünkü ne kadar uğraşırsan uğraş, sevgilinin (peygamber) yüzü kadar güzel bir gül yetiştiremeyeceksin. diyor. 6. Türkçe, Arapça, Farsça Divan, (2 puan) Leyla vü Mecnun, (2 puan) Su Kasidesi, (2 puan) Şikâyetname, (2 puan) Hadikatü s Süeda (2 puan) (Ayrıca: Beng ü Bade, Hadis-i Erbain, Rind ü Zahid, Sıhhat u Maraz, Heft Cam, Enisü l Kalb) li hece ölçüsü ve aaab kafiye düzeniyle yazılmış bu şiirin nazım biçimi koşma dır. (5 puan) Şiirde bahar sevinci ve tabiat güzellikleri işlendiğinden nazım türü de güzelleme dir. (5 puan) 8. Ölçü ve durak: = 11 li hece ölçüsü (4 puan) Kafiye şeması: aaab (2 puan) Redif ve kafiyeleri: -erler/-arlar ekleri redif (2 puan) y sesi yarım kafiye (2 puan) 9. Maninin kafiye olan kelimesi Yaradan, 1. dizede yalnız başına söylenmiş, bu manilere kesik mani denir. Bu manilerin 1. dizesi, 7 heceden azdır. (5 puan) Bu mani, Yaradan kelimesinin farklı anlamlarda kullanılması nedeniyle aynı zamanda cinaslı manidir. (5 puan) 10. Ozan Yunus Emre, Allah aşkıyla çok yanmaktadır ve Allah a sitem ederek ya beni iyileştir ya da sana kavuşmama izin ver demektedir. Mutasavvıflar, her şeyden çok Allah aşkını önemserler. O na kavuşmak isterler ama kavuşamayınca da çok dertlenirler. Aşktan Yunus ta olduğu gibi deliye dönerler. 10. Sınıf Türk Edebiyatı Özet

4 2. DÖNEM 2. YAZILI SINAVI (SAYFA 72) 1. Fuzuli, Leyla ile Mecnun hikâyesinin değişik şekillerde İran da (Acem) söylendiğini, Türklerde bu hikâyenin pek bilinmediğini belirtiyor. (5 puan) Sonra da kendisine seslenerek gel bunu yaz, bu eski bahçeyi tazele diyor. Yani Leyla vü Mecnun mesnevisini yazma gerekçesini açıklıyor. (5 puan) 2. Kafiye şeması: aa bb (2 puan) Redif ve kafiyeleri: -dur ekleri redif, oh sesleri tam kafiye (4 puan) -ı ekleri redif, stân sesleri zengin kafiye (4 puan) 3. Bu beyitlerin alındığı nazım şekli mesnevi dir. (5 puan) Mesnevi, divan edebiyatına İranlıların kattığı bir nazım biçimidir. Her beyti kendi arasında uyaklı (aa bb ) olduğundan, binlerce beyitten oluşabilir. Bu özelliği nedeniyle, eski dönemlerde roman, öykü vb. düzyazı türleri de olmadığından, uzun anlatılması gereken, olaya dayalı olan konular mesnevi ile anlatılırdı. Aruz ölçüsünün kısa kalıplarıyla yazılır. (5 puan) 4. Divan edebiyatında âşıkane gazel in temsilcisidir. En büyük divan şairlerindendir. (2 puan) / Kendisinden sonra gelen divan ve hatta halk şairlerini derinden etkilemiştir. (2 puan) / Şiirlerine aşk teması; acı, keder ve hüzün olarak yansımıştır. (2 puan) / Aşk ve ızdırap içeren konuları tasavvuftan yararlanarak son derece lirik bir tarzda işlemiştir. (2 puan) / Aşk ve ızdırabın ruhu olgunlaştıracağına inanır, o nedenle acı çekmekten hoşnuttur. (2 puan) / Azeri lehçesiyle yazmıştır. 5. Hikâyelerimiz kaynaklarına göre üçe ayrılır: Türk kaynaklı hikâyeler (Dede Korkut Hikâyeleri), (4 puan) / Arap- İslam kaynaklı hikâyeler (Leyla ile Mecnun) (3 puan) / ve İran-Hint kaynaklı hikâyeler (Ferhat ile Şirin) (3 puan) 6. Göstermeye bağlı edebi metinlere örnektir. (5 puan) 19. yy.a kadar bizde göstermeye bağlı metin olarak Karagöz, orta oyunu, meddah, köy seyirlik oyunları vardır. (5 puan) 7. Karagöz oyunlarının bölümleri: Mukaddime, muhavere, fasıl, bitiş tir. (4 puan) Muhavere: Karagöz ile Hacivat, tuhaf bir olay hakkında söyleşirler. Arzbarlar (söylenen lafı yanlış anlama) yaşanır, Karagöz Hacivat ı döver. Sonra anlatılanın bir düş olduğu anlaşılır. (6 puan) 8. Elinde bir baston, omzunda bir mendil vardır. Bütün aksesuarı budur. (5 puan) Mendille terini siler, başörtüsü yapar. Sopayla kapı çalar, tüfek ya da at yapar. (5 puan) 9. Kavuklu, okumamış cahil halkı; Pişekâr ise okumuş Osmanlı yarı-aydın tipini temsil eder. (5 puan) Kavuklu ile Karagöz, Pişekâr ile Hacivat bu temsil etme yönünden özdeştir. (5 puan) 10. Tezkire: Divan edebiyatında, bir meslekten yetişmiş kişilerin biyografilerini anlatan kitaplardır. (3 puan) Münşeat: Dili çok ağır, süslü nesir örneklerinin ve mektupların toplandığı mecmuaların genel adıdır. (3 puan) Sefaretname: Osmanlı elçilerinin, bulundukları ülkelerle ilgili izlenimlerini anlattıkları gezi yazısı-anı karışımı eserlerdir. (4 puan) Delta Kültür Yayınevi

5 TARAMA TESTİ: TARİH İÇİNDE TÜRK EDEBİYATI (SAYFA 6) 1. Orhun Yazıtları, Destan Dönemi Türk Edebiyatı ürünlerindendir. 8. yy.da Göktürkler tarafından Orhun Irmağı kıyılarına dikilmiş, Göktürk alfabesiyle yazılmış taş anıtlardır. 5. Aruz ölçüsüyle yazılmış ve zengin uyaklı olan bu beyit (E), bir şiirden alındığından estetik değer taşımaktadır (C). Beyitte Osmanlı döneminin kahraman akıncılarının zaferleri anlatılmaktadır (A ve B). Şiirler, bilgi içerebilir ama bilgi vermek amacıyla değil estetik zevk vermek amacıyla yazılır. Yanıt D dir. 2. Edebi eserler yaratıcılarının hayal gücünde biçimlenen kurmaca eserlerdir (A) ve amaç öncelikle okura estetik zevk vermektir (D). Sanatçılar, gerçekten aldıklarını kurmacaya dönüştürürken, yaşadıkları dönemin özellikleri de esere yansır (B) ve eserler bu yönüyle de tarih bilimine kaynaklık eder (E). Edebi eserler, dilin heyecana bağlı ve sanatsal işlevleriyle yazılır. Göndergesel işlev, bilgi veren öğretici metinlerde kullanılır. Yanıt C dir. 3. Geçmiş dönemlerdeki olayları, savaşları, uygarlıkları belgelere dayanarak, yer ve zaman göstererek inceleyen bilim dalı tarih ; geçmiş dönemlerde yazılmış eserleri inceleyerek onlardan sonuçlar çıkaran dal ise edebiyat tarihi dir. 6. Parçada sözlü edebiyattan yazılı edebiyata geçiş ten söz edildiğine ve verilen diğer tüm bilgilere göre, sözü edilen dönem İslamiyet Etkisinde Gelişen Türk Edebiyatı Dönemi dir. Türkler, 10. yy.dan itibaren Müslüman olmuş, 11. yy.dan sonra da sanatta, hayatta ve her şeyde değişim başlamıştır. 7. Bozkurt, demir dağ, Göktanrı kelimeleri, Türk destanlarında sıkça geçen kavramlardır. Bu nedenle de Destan Dönemi Türk Edebiyatı doğru yanıttır. 4. Bu parça, İslamiyet öncesine ait Orhun Yazıtları ndan alınmıştır (A). Yazıtlarda 2. Göktürk Devleti nin kuruluşuna ait bilgiler (B) Türklerin yönetim şekliyle ilgili fikirler (C) verilmektedir. Yazıtta Bilge Kağan, Türk ulusuna hitap etmektedir (D). 8. yy.da Türklerin İslamiyeti kabul etmelerinden çok önce yazıldığı için, yazıtların tasavvufla hiçbir ilgisi olamaz. Yanıt E dir. 8. İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatımız, hiçbir yabancı etki taşımayan, tamamen Türk e özgü dil, biçim ve içerik özellikleri taşıyan bir edebiyattır. Bu nedenle D seçeneğinde verilen Çin etkisi yanlıştır. Diğer seçeneklerde verilenler doğrudur. 10. Sınıf Türk Edebiyatı Özet

6 9. Parçanın II. cümlesi, kendi içinde çelişki taşımaktadır. Eserlerin hem öğretme amacıyla yazılması hem de sanat kaygısı taşıması düşünülemez. Edebi eserlerde öğreticilik amaçlanmaz. Edebiyat tarihi ise, edebi eserlerin yanı sıra dil ürünü olan her eseri kendi çalışma alanı içinde inceler. Diğer cümlelerde verilenler doğrudur. 13. Soru kökünde ve A, B, C ve E seçeneklerinde verilenlerde sanatçnın kendi eseriyle ilişkisi konu edilmiştir. Oysa D seçeneğinde sanatçı yoktur, eser-toplum ilişkisi konu edilmiştir. 10. Osmanlı aydınları, Fransız İhtilali nin getirdiği özgürlük, eşitlik gibi fikirlerden çok etkilenmiş (B), padişahların baskı ve sansürüne bu etkiyle karşı çıkmış (E), yönlerini Batı ya çevirerek Avrupa yı anlatan sefaretnameleri (D) ve Avrupa dan getirilen gazeteleri (C) okuyarak Batılı zihniyeti anlamaya çalışmış ve örnek almışlardır. Böylece her alanda ve edebiyatta Batı etkisi başlamıştır. Bu yönelişin yeniçeri ayaklanmalarıyla ilgisi yoktur. 11. Edebi eserleri, bunların yazıldıkları dönemi ve yazarlarını tanıtan, bu konularda araştırmacılara bilgi veren kaynaklar, edebiyat tarihleri dir. 14. Devlet Ana da Osmanlı Devleti nin kuruluşu (A), Elveda Güzel Vatanım da Osmanlının yıkılış Cumhuriyet in kuruluş dönemleri (B), Serenad da II. Dünya Savaşı öncesinde Almanya da gerçekleşmeye başlayan soykırım ve bunun Türkiye deki etkileri (C), Bozkurtlar Diriliyor da Kutluk (II. Göktürk) Devleti nin kuruluşu (D) anlatılmaktadır. Bu romanlar, temaları açısından tarihi dönemlere ışık tutan eserlerdir. E de verilen Orhan Kemal in Devlet Kuşu adlı romanı ise, toplumsal içerikli ve sömürü temalı bir eserdir; tarihi roman niteliği yoktur. 15. Cumhuriyetin ilanı ile Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı, İlk özel gazetelerin çıkarılması ile de Tanzimat Edebiyatı başlamıştır. 1. Meşrutiyet in ilanı nın ve Nizam-ı Cedit in kurulması nın edebi dönem yaratma etkileri yoktur. 12. Yazarların çevrelerinin, çağlarının, ilişkide oldukları kişilerin, ailelerinin, toplumlarının etkilerini eserlerine yansıtması, edebiyatta zihniyet kavramıyla ilgilidir. 16. C deki Edebi metinler nesneldir, tarih metinleri özneldir. bilgisi yanlıştır. Tersi doğru olur: Edebi metinler özneldir, tarih metinleri nesneldir. Diğer seçeneklerde verilenler doğrudur. Delta Kültür Yayınevi

7 17. Edebiyat tarihçisinin bilim adamı kimliği öndedir. Bu nedenle edebiyat tarihçisi, her şeyden önce nesnel olmalıdır. Parçanın II. cümlesinde verilen Kendi zevkini ve düşüncelerini gerçek birer ölçü olarak kullanacaktır. yargısı yanlıştır. Kişinin kendi zevki ve düşünceleri özneldir, araştırmanın bilimselliğine engel olur. 18. Din, dil, kültür değişimi ve coğrafik değişim; toplumlarda köklü değişikliklere neden olur ve bu etkiyle edebiyatta da yeni dönemler başlar. Bizim edebiyat dönemlerimizin oluşumunda bu etkiler vardır. Ancak eğitim değişimi nin edebiyat dönemleri oluşturacak kadar bir etkisi olmaz. Eğitim değişimi de yukarıda saydığımız büyük dönüşümlerin sonucu olarak gerçekleşir. 19. Tümevarım yöntemiyle yazılan bu parçanın sonunda, büyük olayların ve değişimlerin sonucunda edebiyatta bölümler oluştuğu vurgulanmıştır. O halde konu, edebiyatta meydana gelen değişimlerin nedenleri olmalıdır. 20. Parçada da birkaç kez tekrarlandığı üzere, söz konusu değişim kültür le ilgilidir. 10. Sınıf Türk Edebiyatı Özet

8 TARAMA TESTİ: DESTAN DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI (SAYFA 16) 1. Sav, sagu, koşuk ve destan Destan Dönemi edebiyatımıza ait ürünlerdir. İlahi ise İslamiyetten sonra oluşan halk edebiyatı mızın tekke edebiyatı koluna ait bir üründür. 5. Beyit, İslamiyetten sonra başlayan divan edebiyatı nazım birimidir. İslamiyetten önce sadece dörtlük nazım birimi kullanılmıştır. Diğer seçeneklerde verilenler doğrudur. 2. Verilen örnek, dilinden de anlaşılabileceği gibi, Destan Dönemi ürünlerinden bir sav dır. Bugünkü atasözlerinin ilk hâlidir savlar. Yanıt A dır. 6. Verilen parça, Hun hakanı Mete nin yaşamı (MÖ 2. yy.) ile özdeşleşen Oğuz Kağan Destanı ndan alınmadır. 3. Şinto, Çin değil Japon doğal destanıdır. Diğer verilen eşleştirmeler doğrudur. 7. I. cümlede verilen, bugünkü atasözlerimizin atası olan tür sav, II. cümlede verilen, ölüm törenlerinde kopuz eşliğinde söylenen ve bugünkü ağıtlarımızın atası olan tür de sagu dur. Koşuk lar kahramanlık, aşk, tabiat gibi konuları işleyen lirik şiirlerdir. Destan lar ise uzun, manzum kahramanlık hikâyeleridir. 4. Orhun Yazıtlarını bulan kişi, İsveçli bir subay olan Strahlenberg dir yılında, Moğolistan steplerinde at gezintisi yaparken tesadüfen yazıtları bulmuştur. Thomsen ise yazıtları bulan değil, ilk okuyan kişidir. Danimarkalı dil bilimci Thomsen, yazıtları 1893 te çözmüştür. 8. Orhun Yazıtlarının ilki, Vezir Tonyukuk a aittir ve 725 yılında Tonyukuk, kendisi yazıp diktirmiştir. Doğru yanıt B dir. Delta Kültür Yayınevi

9 9. Eski Türklerin ölenler için düzenledikleri yas töreninin adı yuğ, bu törenlerde söyledikleri ağıtların adı da sagu dur. Sığır töreni kutsal av için, şölen töreni de ziyafet için düzenlenirdi. Sav lar atasözü, koşuk lar da lirik şiirlerdir. 13. Parça, Uygur Türklerine ait iki destandan biri olan Türeyiş Destanı ndan alınmıştır. Destanda, Türklerin Tanrı-kurttan türedikleri anlatılır. 10. Şaman, ozan, kam, baksı doğrudur. Âşık ise İslamiyetten sonraki halk edebiyatımızda saz çalan halk şairlerine verilen addır. 14. Parça için A ve B seçeneklerinde verilenler doğrudur. C: Parçanın dizeleri = 7 li durak ve ölçüye sahiptir: Alın töpü / yaşardı = Türklerin yılda bir defa çıktıkları ve dinsel gördükleri bu sürek avlarına sığır denirdi. Şölen ve toy ziyafet, yuğ cenaze törenleridir. Sürek ise bir av adı değil av çeşididir. D: Parçadaki -dı ekleri redif, r ler yarım kafiyedir. Bu dörtlüğün konusu, tabiat güzellikleri ve bahar sevincidir. Bu nedenle de türü koşuk tur. Sagu lar ölüm acısı anlatan ağıtlardır. Yanıt E dir. 15. Eski Türklerde totemlerin kurban edildikleri dinsel ziyafetlere şölen, dinsel olmayanlara da toy denirdi. Doğru yanıt B dir. Sığır av töreni, yuğ cenaze törenidir. Sagu ağıt nitelikli şiir türü, baksı ise bazı boyların şamanlara verdikleri addır. 12. İslamiyet öncesi edebiyatımıza dair bu tanım, şaman lar için doğrudur. Yanıt C dir. Büyücü sadece büyü ile uğraşanlara, kâhin kehanette bulunanlara, kağan hükümdarlara denir. İmam ise İslamiyetten sonra gördüğümüz bir din görevlisidir. 16. Şu ve Alp Er Tunga Destanları Saka Türklerine (B ve C), Attila Destanı Hun Türklerine (D), Manas Destanı Kırgız Türklerine aittir (E). İlyada Destanı ise Yunan doğal destanıdır. Yanıt A dır. 10. Sınıf Türk Edebiyatı Özet

10 17. Gömülen kahramanın mezarı çevresine dikilen taş heykellere, sivri taşlara balbal denirdi. Yanıt C dir. Anıt büyük abidevi bina veya heykellere denir (A). Kurgan eski Türklerde kutsal mezarlara denirdi (B). İkon Hristiyan kaynaklı bir simgedir, küçük tahta heykelciklere denir (D). Bengü ise sonsuz, ebedi demektir, kalıcı yazıtlar olan Orhun Yazıtları'na Türkler bengü taş demişlerdir (E). 21. Parçanın başında Evrenin ve insanın uçsuz bucaksız suyun içinde nasıl yaratıldığını anlatan dediği gibi, bu parça Yaratılış Destanı ndan alınmıştır. Altay Türkleri ağzında yaşamakta olan destanın hangi Türk boylarında ve ne zaman oluştuğu bilinmemektedir. 18. Irk Bitig, Altun Yaruk, Sekiz Yükmek ve Kalyanamkara ve Papamkara eski Uygur (Turfan) metinleridir. Kutadgu Bilig ise ilk Müslüman Türk devleti olan Karahanlılara aittir. Eser, ilk mesnevimiz olup 11. yy.da Yusuf Has Hacip tarafından yazılmıştır. Yanıt A dır. 22. Üç Şehitler Destanı Cahit Tanyol a değil Fazıl Hüsnü Dağlarca ya aittir. Cahit Tanyol un İstanbul Fetih Destanı vardır. 19. A daki Şinto Japon, B deki İgor Rus ve Ramayana Hint, C deki Şehname İran ve Nibelungen Alman, E deki Kalevala Fin destanlarıdır. D deki Göç (Uygur), Türeyiş (Uygur), Bozkurt (Göktürk), Manas (Kırgız) adlı destanların tümü Türklere aittir. 23. Parçanın konusundan da anlaşılabileceği gibi, parça Uygurlara ait Göç Destanı ndan alınmıştır. Yanıt C dir. 20. Manas veya Er Manas Destanı, Müslüman Kırgızlara aittir. Konusu, Müslüman Kırgızların İslamiyeti kabul etmesi ve onun yayılması için yaptıkları savaşlardır. Diğer seçeneklerde verilen destanlar İslamiyet öncesi oluşmuştur. Delta Kültür Yayınevi

11 TARAMA TESTİ: İSLAM UYGARLIĞI ÇEVRESİNDE GELİŞEN TÜRK EDEBİYATI (SAYFA 36) 1. Divanü Lügati t Türk, XI. yüzyılda yazılmıştır ama yazarı Yusuf Has Hacip değil Kaşgarlı Mahmut tur. II. cümlede verilen bu bilgi yanlıştır. Yusuf Has Hacip, aynı yüzyılda ilk mesnevimiz olan Kutadgu Bilig i yazmıştır. 5. Parçada verilen bilgiler ve Mantıku t-tayr, Felekname adlı mesneviler, 14. yy. sanatçısı Gülşehri ye aittir. 2. Geçiş Dönemi, ilk Müslüman Türk devleti olan Karahanlı Devleti nde yüzyıllarda oldu. Türkler eski inanışlarını bırakıp İslamlaştıkça birçok alanda değişim yaşadılar. Bu geçiş esnasında doğal olarak eski ile yeni yan yana bir süre yaşadı. Sorunun A, B, C ve E seçeneklerinde verilen bilgiler doğrudur. Ancak, D seçeneğinde yanlış bilgi vardır. Eserlerde hece ile aruz ölçüsü de bir süre birlikte kullanılmıştır. 3. Gazel aşk ve şarap konulu (B), methiye (C) ve kaside (D) övgü konulu şiirlerdir. Devriye her şeyin Allah a döneceğini işleyen tasavvufi şiirlerdir (E). Allah ı öven, Allah a duyulan büyük aşkı veya O na kavuşamamanın acılarını dile getiren nazım türü ise ilahi dir. Yanıt A dır yy.da Edip Ahmet Yükneki nin Hakaniye lehçesiyle yazdığı manzum eser Atabetü l Hakayık tır. Yanıt B dir. Divanü Lügati t Türk Kaşgarlı Mahmut un (A), Kutadgu Bilig Yusuf Has Hacip in (C), Divan-ı Hikmet Hoca Ahmet Yesevi nin (D) ve Lisanü t Tayr Ali Şir Nevai nin eserleridir. 7. Parça, Yunus Emre nin bir ilahisidir (C) ve Allah aşkını işleyen (B) bu parçanın konusu doğa güzellikleri değildir. Yanıt A dır. Şiirin dili son derece sadedir (E). Ölçüsü 8 li hece ölçüsüdür: Gâh eserim yeller gibi (D). 4. Dede Korkut Hikâyeleri nin bazılarında (Deli Dumrul, Tepegöz) olağanüstü olaylar vardır. Hemen hepsinde de destanlara özgü abartmalar söz konusudur. C seçeneğinde verilen bilgi bu yüzden yanlıştır. 8. Bektaşi tarikatından olan tekke ozanlarının, Alevi- Bektaşilikle ilgili temaları işleyen şiirlerine nefes denir. Yanıt C dir. 10. Sınıf Türk Edebiyatı Özet

12 9. Battalname 8. yy.da oluşmuş ama oluştuğu yüzyılda değil, 12. yy.da bilinmeyen biri tarafından yazıya geçirilmiştir. Diğer bilgiler doğrudur yüzyılda mesnevi biçiminde yazılan, siyasetname özelliği taşıyan, adalet, akıl, mutluluk ve akıbet i simgeleyen dört kişinin devlet yönetimi hakkında konuştuğu eser Kutadgu Bilig dir. 10. D seçeneğindeki Çengname adlı sembolik tasavvufi eser Yunus Emre ye değil yy. sanatçısı Ahmed-i Dai ye aittir yüzyılda yaşamış; zeki, esprili ve sempatik davranışları olan; hazırcevap ve zarif mizahi kahraman, Nasrettin Hoca dır. 11. I. cümle ile IV. cümle yer değiştirmelidir. Çünkü Din savaşlarını anlatan eserlere gazavatname, din ve tasavvuf büyüklerinin yaşamlarını, kerametlerini anlatan eserlere de menakıpname denir. 15. Latif kelimesi; yumuşak, hoş ve ince güzellik demektir. Fıkralar da nitelikleri gereği latif sözler dir. 16. yüzyıldan sonra fıkraların toplandığı mecmualara bu nedenle letaifname denmiştir. 12. Tasavvufun belirlediği örnek insan tipinin niteliklerini anlatan, özellikle ahi teşkilatlarında anayasa gibi önemli olan eserlere Fütüvvetname denir. 16. Taç beyit, şairin mahlasının (takma ad) geçtiği beyittir ve bu terim genellikle kaside nazım şekli için kullanılır. Gazellerde en güzel beyte beytül gazel veya şah beyit denir. Delta Kültür Yayınevi

13 17. Tasavvuftaki dört kapı (şeriat, tarikat, hakikat, marifet) ve kırk makam (tasavvufi basamaklar) kavramını işleyen eser, Hacı Bektaş-ı Veli'ye ait olan Makalat tır. 21. Tasavvufun öncüsü, Divan-ı Hikmet in yazarı Hoca Ahmet Yesevi dir. 18. Gazelin ilk beyti matla adını alır ve bulması son derece kolaydır. Çünkü matla beyti kendi arasında uyaklanır, yani aa olur. Gazelin diğer beyitleri ab olur. Verilen seçeneklerde bir tek A nın uyakları aa dır: âzâd eyledi / şâd eyledi 22. Şems-i Tebrizi yi tanıdıktan sonra tasavvufa yönelen, ölüm gecesini şeb-i arus olarak niteleyen, sevgi ve hoşgörünün sembol ismi, Mevlana dır. Seçeneklerde yer alan sanatçılardan bir tek o çoğu eserini Farsça yazmıştır. 19. Azeri asıllı Türkmen olup şiirlerindeki fikirleri nedeniyle 15. yy.da Halep te vahşice öldürülen ozan Seyit Nesimi dir. 23. Parçanın I. cümlesinde fıkradan ilk kez Yusuf Has Hacip in, Kutadgu Bilig de bahsettiği söylenmiş. Oysa doğrusu, Kaşgarlı Mahmut un Divanü Lügati t Türk te bahsetmiş olmasıdır. Yanıt A dır. 20. Mesnevilerin kafiye düzeni aa ba ca olamaz çünkü mesneviler çok uzun şiirlerdir, bazen binlerce beyit olabilir. Bu özelliğini de kafiye düzeninin aa bb cc yani her beyti kendi arasında kafiyeli olmasına borçludur. II. cümledeki bilgi yanlış, diğer bilgiler doğrudur. 24. Kelime anlamı Kuş Dili olan ve 1317 yılında Gülşehri tarafından yazılan eser Mantıku t Tayr dır. 10. Sınıf Türk Edebiyatı Özet

14 TARAMA TESTİ: İSLAM UYGARLIĞI ÇEVRESİNDE GELİŞEN TÜRK EDEBİYATI (SAYFA 74) 1. Divan şiiri için B, C, D ve E seçeneklerinde verilen bilgiler doğrudur. Ancak A daki bilgi yanlıştır çünkü divan şiirinde içerikten çok biçim güzelliği, söyleyiş ve sanat yapmak önemsenir. Aynı konunun değişik şairlerce yüzlerce kez işlenmiş olmasının nedeni de içeriğin önemli olmamasıdır yy.da yaşayan, Kanuni nin gözdesi olan, Sultanü ş Şuara adıyla anılan, müderrislik, kadılık, kazaskerlik yapmış olan büyük şair Baki dir. Yanıt C dir. Verilen seçeneklerdeki şairlerden Nedim 18. yy.da yaşamıştır. Diğerleri ise 16. yy.da yaşamışlardır ama bahsedilen nitelikleri taşımayan şairlerdir. 2. Halk şiiri için B, C, D ve E seçeneklerinde verilen bilgiler doğrudur. Ancak A daki bilgi yanlıştır çünkü halk edebiyatında nazım birimi beyit değil dörtlüktür. Beyit, divan şiirinin nazım birimidir. 6. Baki de Fuzuli de 16. yy.da yaşamıştır, yani çağdaş şairlerdir. Bu nedenle V. cümledeki bilgi yanlıştır. 3. Bu bir beyittir, o halde divan şiirinden alınmıştır (A). Beyitte yabancı kelimeler azdır (B) ve şairin sevgiliye Seni tenhada bulamıyorum ki aşkımı ilan edeyim / Bulduğumda da buna cesaret edemiyorum dediği anlaşılmaktadır (E). Beyitteki bulamam kelimeleri redif, â uzun ünlüsü (uzun ünlüler iki ses değerinde sayılır) tam kafiyedir (C). Makta beyti, gazelin son beytidir ve maktada şairin mahlası geçer. Bu beyitte mahlas yoktur. Ayrıca bu beyit aa kafiye düzeninde olduğuna göre, bir gazelin matla (ilk) beytidir. Makta olsaydı ab kafiyeli olurdu. Yanıt D dir yy.da yaşamış ve en ünlü Osmanlı tarihçisi olan kişi Naima dır. Yanıt B dir. Latifi 16. yy.da yaşamıştır (A). Nergisi 17. yy.da yaşamıştır ama tarihçi değildir (C). Babür Şah zaten Hindistan da Türk-Moğol imparatorudur ve tarihçi değil anı-gezi kitabı olan Babürname nin yazarıdır (E). En güçlü çeldirici D deki 17. yy. tarihçisi Peçevi İbrahim Efendidir ama Peçevi nin en ünlü tarihçi olmaması, toksözlülüğü nedeniyle sık sık iftiralara uğramış olmaması, bizi bu nitelikleri taşıyan Naima ya götürür. 4. Divan edebiyatına Türklerin kattığı sadece iki nazım biçimi vardır: Tuyuğ ve şarkı. Tek dörtlükten oluşan, uyak düzeni aaba olan ve rubaiye benzeyen nazım biçimi tuyuğ dur. 8. Kasidelerde nesip, girizgah, methiye, dua bölümlerinin olması şarttır. Fahriye ve tegazzül ise bulunması şart olmayan bölümlerdir. Delta Kültür Yayınevi

15 9. Parçanın V. cümlesindeki bilgi yanlıştır, diğer cümlelerde verilenler doğrudur. Tuluat, bütün geleneksel oyunlarımızın dayandığı doğaçlama olayının Osmanlıca adıdır. Yani bu terim, ezber demek değildir. Orta oyunlarının da temeli doğaçlamaya dayanır. Oyunun asıl çatısı bellidir, geri kalan tüm diyaloglar, espriler vb. oyuncuların ustalığına bağlı olarak o anda yaratılır. 10. Hayriye, Zati nin değil, 17. yy. divan şairlerinden Nabi nin mesnevisidir. Hayriye, şairin 7 yaşındaki oğluna hitap eder tarzda bir mesnevidir ve edebiyatımızda çocuğa seslenen ilk eserdir. 13. Hindistan da ortaya çıkan, Nef i, Naili, Neşati, Şeyh Galip gibi şairleri etkileyen, bilmeceyi andıran mazmun ve telmihlere, zor anlaşılır hayal oyunlarına ve alışılmadık benzetmelere yer veren akım Sebk-i Hindi dir. Yanıt B dir. Muamma (C) ve lugaz (E), divan edebiyatında bilmece türleridir. Türki-i basit (A), öz Türkçe yazmak isteyen bazı divan şairlerinin başlattıkları ama pek tutmamış bir akımdır. Mahallileşme (D), özellikle Lale Devri nde şair Nedim le başlayan, divan şiirine yerel özellikler katarak onu yerlileştirme çabası güden bir akımdır. 14. Beberuhi, Çelebi, Tiryaki, Çengi karagöz oyununun tiplerindendir. Deli Dumrul ise Dede Korkut Hikâyeleri nde yer alan bir karakterdir, Karagöz le ilgisi yoktur. 11. Parçada hakkında bilgi verilen ve Gülistan, Dolapname, Budalaname gibi eserlerin sahibi, yy. ozanlarından Kaygusuz Abdal dır. 15. Din savaşlarını, ordunun akınlarını, kahramanlıkları anlatan eserlere Gazavatname denir. Yanıt D dir. Pendname ler, dini-ahlaki öğüt kitaplarıdır (A). Velayetname ler, ermiş kişilerin hayatlarını anlatan eserlerdir (B). Kısas-ı Enbiya lar, peygamberin hayatlarını ve mucizelerini anlatır (C). Siyasetname ler, devlet idaresini anlatan öğretici eserlerdir (E). 12. Halk edebiyatında 8 li hece ölçüsüyle söylenen ve koşmaya benzeyen nazım şekli, semai dir. Yanıt C dir. Mani 7 li, türkü ve destan 11 li ölçüyle söylenir. Varsağılar da 8 lidir ama varsağıların ilk dörtlüğünde hey, bre gibi kahramanca bir ünlem olur. Parçada bundan bahsedilmemiştir. 16. Meddah ın bütün aksesuarı bir mendille bir sopadır, saz meddahlara değil âşık denilen saz şairlerine aittir. Parçanın V. cümlesinde verilen bilgi yanlıştır. 10. Sınıf Türk Edebiyatı Özet

16 17. Parçada anlatılan ve Tazarruname adlı eserin sahibi olan sanatçı, Sinan Paşa dır. 21. Kişilerin veya toplumun aksak, bozuk, kötü yanlarını yeren, eleştiren, iğneleyip alay eden satirik koşmalara taşlama denir. Doğru yanıt D dir. Güzelleme aşk ve tabiat konulu (A), Koçaklama yiğitlik konulu (B), Ağıt ölüm acısı konulu (C) koşmalardır. Mersiye ise divan edebiyatındaki ağıt benzeri şiirlerdir (E). 18. Parçanın III. cümlesindeki bilgi yanlıştır. Orta oyunundaki Kavuklu, Hacivat la değil Karagöz le özdeştir; ikisi de halkı temsil eder. Pişekâr ise Hacivat la özdeştir, ikisi de Osmanlı yarı-aydın tipini temsil eder yy.da yaşamış olup divan edebiyatında âşıkane gazelin temsilcisi olan, Leyla vü Mecnun ve Su Kasidesi gibi eserleri olan sanatçı Fuzuli dir. 19. Evliya Çelebi nin Seyahatname si, divan edebiyatındaki sade nesre örnektir. 23. Parçada tanıtılan, asıl adı Ruşen Ali olan, Bolu Dağlarının eşkıya ozanı, Köroğlu dur. 20. Muhammes ler, 10 ar değil 5 er dizelik bentlerden oluşur. 10 dizelik nazım şekli muhammes değil muaşşer dir. Parçanın I. cümlesinde verilen bilgi yanlıştır. 24. Divan edebiyatında, bir meslekten yetişmiş kişilerin biyografilerini anlatan eserlere tezkire denir. İlk tezkire, Ali Şir Nevai nin Mecalisün Nefais adlı eseridir ve döneminin şairlerini anlatır. Delta Kültür Yayınevi

17 1. DÖNEM SONU DENEME SINAVI (SAYFA 40) 1. Parçanın genelinde edebiyat tarihi nin görevleri anlatılmış, sonunda da Edebiyat tarihi bunu yaptığı oranda görevini yapmış sayılır. denilmiştir. Parçanın konusu, C seçeneğinde verildiği gibi edebiyat tarihinin görevleri dir. 4. Bugünkü atasözlerinin en eski örnekleri E seçeneğinde verilen sav lardır. Sagu ağıt tarzı şiirler (A), Mesel örnek alınacak güzel sözlere ve atasözlerine İslamiyet sonrası verilen ad (B), Destan uzun manzum halk hikâyeleri (C) ve Koşuk aşk, doğa, yiğitlik temalı lirik şiirlerdir (D). 2. Parçada ortam koşulları ve iklim şartları ndan, yaşadıkları ortamı değiştiren toplumlar dan söz edildiğine göre, edebiyatın bölümlere ayrılmasına neden olan söz konusu değişim coğrafya ile ilgilidir. 5. Parça Destan Dönemi sözlü (E) ürünlerinden bir sagudur (B), bunu dörtlükteki ölüm acısından ve kaygıdan anlıyoruz. Parçanın ölçüsü 7 lidir: Begler atın argurup : 7 li hece ölçüsü (C). Dörtlükteki argurup, turgurup, sargarup kelimelerindeki -up ekleri redif, r sesleri yarım uyaktır (D). Parçanın dili ağır değildir, o zamanki Türkçe ile söylenmiş gayet sade bir dili, sanatsız bir söyleyişi vardır. Yanıt A dır. 3. Türk Edebiyatı, üç ana bölüme ayrılır: İslamlıktan Önceki (Destan Dönemi) Türk Edebiyatı, İslamiyet Etkisinde Gelişen Türk Edebiyatı, Batı Etkisinde Gelişen Türk Edebiyatı. Parçanın A seçeneği ana bölümdür, diğer seçeneklerde verilenler alt bölümlerdir. 6. Sakaların iki destanı vardır. Ölüm sagusu Divanü Lügati t Türk te olan Saka hakanı Afrasyab ın destanı Alp Er Tunga dır. Yanıt D dir. Oğuz Kağan Destanı Hunlara (A), Ergenekon Destanı Göktürklere (B), Türeyiş Destanı (C) ve Göç Destanı (E) Uygurlara aittir. 10. Sınıf Türk Edebiyatı Özet

18 7. Le Cid Portekiz değil İspanyolların doğal destanıdır. Diğer seçeneklerdeki eşleştirmeler doğrudur. 10. Işık, ateş, bozkurt ve yıldız göçebe ve savaşçı Türklerin destanlarında sıkça rastlanan motiflerdir. Ancak Türkler denizci bir millet olmadığından, destanlarımızda çapa motifi yoktur. Bu öge, denizci milletlerin (Yunanlar, Vikingler gibi) destanlarında yer alır. 8. Orhun Yazıtlarının üçünü de Göktürkler (Vezir Tonyukuk, Kültigin, Bilge kağan) dikmiştir. Yazıtların bir yüzünün Çince olması, uzun zaman tarihçileri de yanıltmıştır. Doğru yanıt D dir. 11. Edip Ahmet Yükneki nin yazdığı ve özellikleri verilen eser, Atabetü l Hakayık tır. Yanıt C dir. Divanü Lügati t Türk ü Kaşgarlı Mahmut (A), Kutadgu Bilig i Yusuf Has Hacip (B), Divan-ı Hikmet i Ahmet Yesevi (D) ve Muhakemetü l Lügateyn i Ali Şir Nevai (E) yazmıştır. 9. Parçanın IV. cümlesinde Bu kahramanın yaptıkları dilden dile anlatılır, süslenir, abartılır. denilerek destanın yayılma döneminden söz edilmektedir. V. cümlede ise Tam da bu dönemde bir ozan çıkar ve anlatılanları yazıya geçirir. denilerek bilgi yanlışı yapılmıştır. Destanlar, oluştuktan ve yayıldıktan çok sonraları (bazen yüzlerce hatta binlerce yıl sonra) yazıya geçirilir. Yanıt E dir. 12. Parçanın V. cümlesinde bilgi yanlışı vardır. Oğuz Türkçesinin Anadolu daki ilk ürünleri yy.larda oluşmuştur ve bu dönem şiirlerinin hemen hepsinde ana tema tasavvuftur. Yunus Emre, Hacı Bektaş Veli başta olmak üzere dönemin bütün şairlerinde tasavvuf etkilidir. 15. yy.dan sonra divan şiirinde tasavvuf etkisini yitirmiş, halk edebiyatında da tekke edebiyatı kolunda etkili olmuştur. Delta Kültür Yayınevi

19 yy.da yaşayan, Yunus Emre nin izinden yürüyen, şathiyyeleriyle tanınan, Gülistan, Dolapname, Budalaname, Vücutname gibi eserleri olan sanatçı Kaygusuz Abdal dır. 16. Alevi-Bektaşi ozanlarınca söylenen nefes şiir türü, halk edebiyatının tekke edebiyatı kolunda yer alır. 14. Nasrettin Hoca 13. yy.da yaşamıştır ama fıkralar 16. yy.dan sonra letaif mecmuaları adıyla toplanmaya başlar. Asıl olarak da 19. yy.dan itibaren yazıya geçirilir. Parçanın II. cümlesindeki bilgi yanlıştır yüzyıllarda Anadolu da oluşan destani hikâyelerde bazı tarihi gerçekler, fetih ve gaza temaları işlenmiştir. Bu hikâyelerin din değişiminin sonuçları gibi bir teması yoktur, hepsi İslami etki taşıyan hikâyelerdir. 15. Hacı Bektaş-ı Veli nin tasavvufi eseri Makalat tır. Yanıt D dir yüzyıl divan şairi Ahmedi nin en çok tanınan eseri Cemşid ü Hurşid mesnevisidir. Yanıt D dir. Mantıku t-tayr Gülşehri nin (A), Mesnevi Mevlana nın (B), Çarhname Ahmet Fakih in (C), Harname Şeyhi nin (E) eseridir. Yusuf ü Züleyha Şeyyat Hamza nın (A), Leyla vü Mecnun Fuzuli nin (B), Garipname Âşık Paşa nın (C) ve Fihi Ma Fih Mevlana nındır (E). 10. Sınıf Türk Edebiyatı Özet

20 19. Bilinen ilk divan şairi ve Selçuklu Şehnamesi adlı mesnevinin sahibi, Hoca Dehhani dir. 22. Şiirin kafiye düzeni aa bb cc olduğuna göre (E), parça bir mesneviden alınmıştır (A). Dil o dönemin anlaşılabilecek nitelikte olan Oğuzcasıdır (D). Mesneviler, parçada da görüldüğü gibi olay örgüsü ile oluşturulan anlatı metinleridir (C). Mesneviler, divan edebiyatı türüdür ve aruzla yazılır. Bu nedenle B seçeneğindeki bilgi yanlıştır. 20. Mesneviler zaman, mekân, kişiler ve olay unsurları olan hikâyelerdir ama manzum olarak, yani şiir biçiminde yazılırlar. Beyit nazım birimiyle yazılan mesnevi adlı bu şiirlerde düzyazılara özgü paragraflar olması düşünülemez. 23. Yunus Emre nin Risaletün Nushiye adlı 573 beyitlik öğüt mesnevisi, Mevlana nın da Mesnevi adlı 26 bin beyitlik tasavvufi mesnevisi vardır. Yanıt A dır. Mevlana Farsça yazmış ama Yunus Emre öz Türkçeden vazgeçmemiştir (B). Yunus Emre, Bektaşi şeyhi Taptuk Emre den el almış bir mutasavvıf, Mevlana ise Mevlevilik in isim babası olmuş bir mutasavvıftır (C). Mevlana Konya da yaşamış, Yunus Emre ise Eskişehir Mihalıççık ta doğmuş, bir yere yerleşmeyip Gezdim Urum ile Şam ı dediğine göre sürekli gezmiştir (D). Şems-i Tebrizi den etkilenen Mevlana dır, Yunus Emre de böyle bir etki yoktur (E). 21. Küntogdı, Aytoldı, Ögdülmiş, Ogdurmış adlı sembolik kişilerin eser boyunca devlet yönetimi, adalet, akıl gibi konularda konuştuğu alegorik eser, Yusuf Has Hacip in yazdığı Kutadgu Bilig dir. 24. Mecazi aşktan kurtulan bir mutasavvıf nefis perdesini yırtınca onun gönlünü ilahi aşk doldurur. Yanıt B dir. Delta Kültür Yayınevi

21 25. Yunus Emre, Hacı Bektaş-ı Veli, Mevlana ve Gülşehri yy. sanatçılarıdır. Fuzuli ise 16. yy. sanatçısıdır. 28. Parçanın V. cümlesinde verilen Din savaşlarını anlatan eserlere de vücutname denir. bilgisi yanlıştır, bu eserlere gazavatname denir. Gaza (savaş) ve gazi kelimeleriyle ilgilidir. Vücutname ise insanın yaratılış sürecini anlatır. 26. Divan-ı Hikmet in yazarı Ahmet Yesevi, 12. yy.da yaşamış bir mutasavvıftır ve kendi adıyla anılan Yesevilik tarikatının kurucusudur. E seçeneğinde verilen Bektaşilikle ilgili eserdir bilgisi yanlıştır çünkü Bektaşilik in kurucusu Hacı Bektaş-ı Veli, 13. yy.da yaşamıştır. Diğer seçeneklerde söylenenler doğrudur. 29. En ünlü temsilcisi Nabi olan, ahlakla ilgili öğütler veren, türlü hayat görüşlerini yansıtan, özdeyiş niteliğindeki sözlerin ağır bastığı gazellere hikemi gazel denir. Yanıt C dir. Lirik gazel aşkı, sevgiliden yakınmayı içli ve duygulu olarak anlatır (A). Şuhane gazel, kadını ve aşkı konu alan, çapkın bir anlatımla söylenmiş gazellerdir (B). Rindane gazel içkiyi, yaşamaktan zevk almayı işleyen gazellerdir (D). Garami gazel lirik gazelin diğer adıdır (E). 27. Her şeyin ve herkesin Allah tan geldiğini, gene O na döneceğini işleyen tekke şiiri türü devriye dir. Devir, dönme demektir ve devriye kelimesi bunu anlatır. Yanıt A dır. Nutuk yeni müritlere tarikat esaslarını (B), ilahi Allah aşkını anlatan şiirlerdir (C). Nefes Bektaşilerin tasavvufi şiirleridir (D). Şathiye ise iğneligülmeceli ironik tasavvufi şiirlerdir (E). 30. Risaletü n Nushiye Yunus Emre nin (A), Mecalis-i Seba Mevlana nın (B), Mantıku t-tayr Gülşehri nin (C) ve İbtidaname Sultan Veled in (E) eserleridir. Tüm bu sanatçılar yy.larda yaşamışlardır. D seçeneğindeki Divan-ı Hikmet ise 12. yy. sanatçısı Ahmet Yesevi nindir. 10. Sınıf Türk Edebiyatı Özet

22 2. DÖNEM SONU DENEME SINAVI (SAYFA 77) 1. Her ne kadar beyit nazım birimiyle (aa bb ) yazılmış olsa da gerek sade dili, gerek teması (Anadolu), gerekse hece ölçüsüyle yazılmış olması; bu şiirin divan edebiyatından değil Milli Edebiyat tan alındığını gösterir. 4. Türküler genellikle 7 li değil 11 li hece ölçüsüyle söylenir. 7 li tür, manidir. Bazı türküler birkaç maninin birleşmesiyle oluşur ama bunların sayısı çok azdır. 2. Şarkı, divan edebiyatına tuyuğ ile birlikte Türklerin kattığı iki nazım biçiminden biridir; yani A da söylenen İran dan geçmiştir bilgisi yanlıştır. 5. Dörtlüğün uyak düzeni abab dir, yani sarma değil çapraz uyaklıdır (A). Teması aşk değil bahar dır (B). 6+5 durağı 2 ve 4. dizelere uymaz ama durağı mükemmel uymaktadır (D). Şiir baharın, doğanın güzelliklerini anlatan bir güzelleme dir, kahramanlık işleyen bir koçaklama değil (E). 11 li ölçüyle yazılan ve güzelleme nazım türü özelliği taşıyan bu şiir, bir koşma dan alınmıştır. Yanıt C dir. 3. Kafiye düzeni aaba olan bu dörtlük mani olamaz çünkü dili çok ağırdır ve 7 li heceyle değil aruzla yazılmıştır (A). Şarkı da olamaz çünkü şarkılar aaaa veya aaab düzeniyle yazılır (E). Gazel ve mesnevi zaten dörtlük değil beyitlerle yazılır (C ve D). Dili, ölçüsü, söyleyişi ile bu şiir bir rubai dir. Yanıt B dir. 6. A seçeneğindeki mani sizi çeldirmiş olabilir ama dörtlük hem 8 li hece ölçüsüyle hem de aaab düzeniyle yazıldığından mani olamaz. Maniler 7 li ve aaba düzeninde olur. Koşmalar da 11 li olur, bu nedenle D de yanlıştır. Yanıt C veya E de olamaz çünkü tuyuğ ve rubai aruzla yazılan divan şiirleridir. 8 li ölçü ve aaab düzeni, semai lerin özelliğidir. Yanıt B dir. Delta Kültür Yayınevi

23 7. E seçeneğindeki Saz şairleri sadece hece, kalem şairleri sadece aruz ölçüsü kullanır. bilgisi yanlıştır çünkü her iki grupta da yer alan şairlerden hece ve aruzu birlikte kullananlar çoktur. 10. Halk hikâyeleri, çoğu kez yaşanmış olayların halk zihninde değişmiş, abartılmış söylencelerinden (destan, efsane vb.) kaynaklanan anlatılardır. II. cümlede verilen tamamen hayal ürünü ibaresi masallar için doğrudur ama halk hikâyeleri için söylenemez. Doğru yanıt B dir. 8. Bu koşmanın, yiğitlik temalı olduğuna göre nazım türü koçaklama dır. Doğru yanıt A dır. 11. Mesneviler de halk hikâyeleri de olay a dayalı ürünlerdir. Doğru yanıt D dir. Güzelleme aşk ve tabiat temalı (B), taşlama eleştiri-yergi temalı (C), ağıt ölüm acısı temalı (D) koşmalardır. Methiye de övgü temalı şiirlerdir (E). Mesneviler divan, halk hikâyeleri ise halk edebiyatı ürünleridir (A). Mesnevileri yazan şair bellidir, halk hikâyeleri ise anonimdir (B). Mesneviler manzumdur (şiir), halk hikâyeleri ise nesirdir (düzyazı) veya nazım-nesir karışıktır (C). Mesnevilerin dili Osmanlıca olup anlaşılması zordur, halk hikâyeleri ise sade dille söylenir (E). 9. A daki mersiye, tuyuğ, B deki musammat, D deki rubai, mesnevi, E deki gazel, kaside divan şiiri türleridir. C seçeneğinde yer alan koşma-türkü-semai-ilahi-nefes türlerinin tümü halk edebiyatına aittir. 12. Meddah, orta oyunu, Karagöz bizim geleneksel oyunlarımız olduğundan doğru yanıt A dır. Tek kişilik oyun sadece meddahtır (B). Hayal oyunu Karagöz dür (C). Sahnede dekorsuz oynanan oyun sadece orta oyunudur, meddah oynamaz anlatır, Karagöz de perdede canlandırılır (D). Üç oyun da yazılı metne dayanmaz, tuluat a (doğaçlama) dayanır (E). 10. Sınıf Türk Edebiyatı Özet

24 13. Orta oyununun asıl olayları fasıl bölümünde geçer. Yanıt D dir. Mukaddime giriş (B), muhavere söyleşme (A), bitiş de son bölümdür (E). Perde zaten tiyatroda ve Karagöz oyununda olur (C) 16. Peygamber imizin doğumunu anlatan Mevlid adlı eserin gerçek adı Vesiletü n Necat tır. Eser, mesnevi tarzında olup 15. yy.da Süleyman Çelebi tarafından yazılmıştır yy. divan şairi Şeyhi nin yazdığı Harname, aç gözlülüğü yeren, kahramanı bir eşek olan alegorik (simgesel) bir hiciv eseridir. Kutadgu Bilig Yusuf Has Hacip in devlet yönetimi (A), Vesiletü n Necat Süleyman Çelebi nin, Peygamber in doğumu (B) ile ilgili eserleridir. Siham-ı Kaza Nef i nin alegorik özellik taşımayan hiciv şiirleridir (C) ve Miratü l Memalik Seydi Ali Reis in gezi nitelikli eseridir (D). 17. Gelenek terimi, edebiyatta kol, dönem anlamlarına gelmektedir. Seçeneklerde yer alan dizelerin tümü beyittir ve beyit, divan edebiyatı geleneğinin nazım birimidir. Ancak, C seçeneğindeki beytin dili, diğer seçeneklerdeki divan dili değil sade Türkçedir. Ayrıca bu beyitte İspanya dan söz edilmesi de beytin divan edebiyatı geleneğine ait olmadığını gösterir. (Not: Bu beyit, Cumhuriyet Dönemi şairlerinden Yahya Kemal in Endülüs te Raks adlı şiirine aittir.) 15. Divan edebiyatında, süslü nesir örneklerinin toplandığı eserlere münşeat, çeşitli konularda yazarın görüşlerini ileri sürdüğü eserlere risale denir. I ve V. kelimeler yer değişmelidir. 18. Verilen ikilik (beyit C) aruzun feilatün kalıbıyla yazılmış (A), beyitte ateş-i dil, bad-ı saba gibi Arapça-Farsça kelime ve tamlamalar kullanılmıştır (B). Beyitte gönül ateşi benzetmesi, bad-ı saba (sabah rüzgârı) kişileştirmesi gibi söz sanatları kullanılmıştır (D). Beytin konusu yalnızlık tır, şair sabah rüzgârından başka kimsenin kapısını açmadığını söyleyerek yakınmaktadır. Beytin din ve tasavvufla ilgisi yoktur. Yanıt E dir. Delta Kültür Yayınevi

25 19. Beşer dizelik bentlerle yazılan şiirler gazel değil muhammes tir. Musammat gazel, iç uyağı olan gazel türüdür. Yanıt C dir yy.da yaşayan Güvahi nin klasik edebiyatımızda bir atasözleri kitabı olarak kabul edilen, mesnevi tarzında yazdığı ve 2133 beyitten oluşan eseri Pendname dir. Yanıt A dır. Harname Şeyhi nin alegorik hiciv eseri (B), Seyahatname Evliya Çelebinin gezi eseri (D), Şikayetname Fuzuli nin manzum hiciv mektubudur (E). Surname divan şiirinde düğünleri, şenlikleri anlatan mesnevilere verilen isimdir (C). 20. Dörtlüğün kafiye düzeni aaba dır ve bu düzen çapraz değil mani tipi dir. D seçeneğinde verilen bilgi yanlıştır. Dağlarda gezer oldum = 7 li hece ölçüsü (A). 7 li ölçü ve aaba kafiye düzeni olduğuna göre dörtlük bir mani dir (E). Mani, halk edebiyatı ürünüdür (B). Dörtlüğün dili sade halk Türkçesidir (C). 23. Karagöz ve Hacivat'ın boyunlarının vurulmasına içerleyen ermişin adı Şeyh Küşteri dir. Bu nedenle Karagöz perdesine Küşteri Meydanı da denir. Yanıt E dir yy.da yaşamış olan, elli yılı aşkın gezen, gördüklerini 10 ciltlik eserinde anlatmış olan ünlü gezginimiz Evliya Çelebi dir. 24. Hüsrev ü Şirin adlı mesnevi Şeyh Galip in değil 15. yy. divan şairlerinden, Harname nin de şairi Şeyhi nindir. 10. Sınıf Türk Edebiyatı Özet

26 yüzyılın gerçek gazel ustalarından biri olan; âşıkane, rindane ve bazen şuh bir edayla yazan; gazellerinde esprili bir dille sahte dindarları eleştirmiş olan şair Şeyhülislam Yahya dır. 28. Cumhuriyet Dönemi nde yaşamış, küçük yaşta gözlerini kaybetmiş, şiirleri Deyişler, Sazımdan Sesler, Dostlar Beni Hatırlasın adlı eserlerinde toplanmış olan son ünlü âşık, Âşık Veysel dir. Yanıt C dir yy.da Çukurova yöresinde yaşamış Türkmen âşığı; koşma, semai ve varsağı türlerini yeğlemiş olan ozan; güzel, güzellik ve doğa sevgisi, ayrılık, gurbet temalarını işleyerek halk şiirinin en güzel, en lirik örneklerini veren saz şairi, Karacaoğlan dır. Yanıt D dir. A daki Dadaloğlu da Çukurovalıdır ama 19. yy.da yaşamıştır. 29. Kelime anlamı dörtlü olan ve diğer verilen özellikleri taşıyan nazım biçimi murabba dır. Yanıt B dir. 27. Verilen dörtlükte Hakk a asi olma, edep öğren gibi yol gösterici, öğretici öğüt sözleri olduğuna göre, bu şiir tekke edebiyatının nutuk türüne örnektir yy. Lale Devri nin zevk ve eğlence şairi, şuhane gazel türünün temsilcisi olan; şarkı ve gazelleri meşhur, mahallileşme akımının temsilcisi olan şair, Nedim dir. Delta Kültür Yayınevi