KIYMETLİ EVRAK HUKUKU

Transkript

1 Prof. Dr. Mehmet BAHTİYAR Kocaeli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ticaret Hukuku ÖğretimÜyesi KIYMETLİ EVRAK HUKUKU Ders Notları Soru Örnekleri Yeni TTK ya Uyarlanmış 9. Bası

2 Yayın No : 2677 Hukuk Dizisi : Bası - Nisan İSTANBUL 9. Bası - Nisan İSTANBUL ISBN Copyright Bu kitabın bu basısının Türkiye deki yayın hakları BETA Basım Yayım Dağıtım A.Ş. ye aittir. Her hakkı saklıdır. Hiçbir bölümü ve paragrafı kısmen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya başka herhangi bir şekilde çoğaltılamaz, dağıtılamaz. Normal ölçüyü aşan iktibaslar yapılamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi : Beta Basım A.Ş. Baskı - Cilt : Yazın Basın Yayın Matbaacılık Trz.Tic.Ltd.Şti. (Sertifika No: 12028) Çiftehavuzlar Cd. Maltepe Mh. Prestij İş Merkezi No: 27/806 K:9 Zeytinburnu/İSTANBUL Kapak Tasarım : Gülgonca Çarpık Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. Narlıbahçe Sokak Damga Binası No: 11 Cağaloğlu - İSTANBUL Tel : (0-212) Fax: (0-212)

3 Değerli Hocam; Prof. Dr. Erdoğan MOROĞLU na Saygıyla

4

5 DOKUZUNCU BASKIYA ÖNSÖZ Öğrencilerimizin, 6102 Sayılı TTK ya göre yazılmış ders notu taleplerinden dolayı sekizinci basısı oldukça kısa süreye sıkıştırılmış ve çabucak tükenmiş olan bu ders notlarının dokuzuncu basısı, daha önce tashih sırasında gözden kaçan bazı düzeltmeler ve eksik kalan kısımlara eklemeler yapılması suretiyle hazırlanmış, bu arada, 5941 Sayılı Çek Kanunu nda 6273 Sayılı Kanun ile yapılan değişiklikler, özetle de olsa, metne işlenmiştir. Sonraki basıların daha da gelişmesi arzumu tekrarlıyor, bu basının hazırlanmasındaki yardımlarından dolayı da Beta Basım Yayım A.Ş. nin değerli yetkililerine ve başta Gülgonca ÇARPIK olmak üzere tüm çalışanlarına teşekkür ediyorum. Başta öğrencilerimiz olmak üzere, temel bilgi edinmek isteyen herkese yararlı olması dileğiyle. Mutlukent, SEKİZİNCİ BASKIYA ÖNSÖZ 1535 maddelik 6102 Sayılı (yeni) Ticaret Kanunu, de TBMM de kabul edilmiş olup, de yürürlüğe girecektir. Bu bası hazırlanırken, yürürlükten kalkacak olan 6762 sayılı (önceki) TTK ya göre yazılmış ve en son 7. basısı yapılan ders notlarımız, yeni TTK hükümleri çerçevesinde gözden geçirilerek, gerekli güncelleme ve eklemeler yapılmaya çalışılmış; bu arada, BK ile Hukuk Muhakemeleri Kanunu nun yeni metinleri de ilgili kısımlara işlenmeye çalışılmıştır. Yeni kanunlara göre güncelleme sırasında doğmuş olması muhtemel eksiklik ve aksaklıkların bana iletilmesini istirham ediyor, bunların da düzelmesi ile, sonraki basıların, doktrin görüşleri, uygulama gereksinimleri ve Yargıtay içtihatları çerçevesinde daha da gelişmesini arzu ediyorum.

6 VI Her zaman olduğu gibi, yardımlarından dolayı, başta Sayın Seyhan SATAR olmak üzere BETA Yayınevi nin değerli yetkilileri ve çalışkan personeline, ayrıca, madde numaralarının yeni TTK daki karşılıklarının kontrolü konusundaki yardımından dolayı, Ar. Gör. Ekrem SOLAK a özellikle teşekkür ediyorum. Sevgili öğrencilerimize ve yeni kanun çerçevesinde temel bilgi edinmek isteyen herkese faydalı olması ümidiyle. İstanbul, 10 Eylül 2011

7 ÖNSÖZ Kıymetli Evrak Hukuku, hukukun belki en teknik ve uygulaması da çok fazla olan konularını içermektedir. Bir süre önce yayımlanan Ticari İşletme Hukuku nda olduğu gibi, bu ders notlarını da, elimde mevcut kısa özetler ile dersleri düzenli izleyen öğrencilerimin yazdıklarını gözden geçirmek, güncelleştirmek ve gereken konularda eklemeler yapmak suretiyle hazırladım. Kitapçık, öncelikle Kamu Yönetimi, İktisat, İşletme, Çalışma Ekonomisi, Uluslararası İlişkiler ve benzeri bölüm öğrencilerine yöneliktir. Bununla birlikte, Hukuk Fakültelerindeki öğrencilerimizin de, özet bir tekrar veya sınava hazırlık kaynağı olarak kitapçıktan yararlanabileceklerini düşündüm. Bu amaçla, kolay anlaşılır, örnekli, teorik ayrıntılardan uzak, ilgili bazı Yargıtay kararlarını da içeren, temel bir bilgi sunmaya çalıştım. Çok kısa bir süre önce, tarihli Resmi Gazetede yayımlanan 4814 Sayılı Kanun ile çek konusunda yapılan değişiklikleri de değerlendirdim ve ilgili kısımlara işledim. Sonuna eklediğim, klasik, test ve uygulama tipinde seçilmiş soru örnekleri ile, kitapçığa, sınavlara hazırlık için bir çalışma kaynağı niteliği de kazandırmayı amaçladım. Her çalışmada rastlanabileceği gibi, ilk bası olmasının da etkisiyle, bazı eksik ve noksanlara rastlanabilir. Fakat öneri, eleştiri ve katkılar doğrultusunda geliştirme ve hep daha iyisini ortaya koyma çabamız sürecektir. Başta öğrencilerimiz olmak üzere, temel bilgiler edinmek isteyen herkes için yarar sağladığı ölçüde, kitapçık amacına ulaşmış sayılacaktır.

8 VIII Her zaman olduğu gibi, maddi ve manevi desteklerinden dolayı, sevgili eşime, oğluma, aile büyüklerime ve hocalarıma sonsuz minnettarım. Yardımlarından dolayı anabilim dalımızın değerli araştırma görevlisi Hakan ÇEBİ ye, sevgili sekreterimiz Gülsen KOÇER e ve yayımı içtenlikle üstlenen BETA Basım Yayım Dağıtım AŞ nin tüm mensuplarına, özellikle Sayın Rahmi ARIKAN ile Gülgonca ARSLANYILMAZ a ve Songül GÜZEL e de teşekkür ediyorum. Bu mütevazi çalışmayı, kendilerinden Ticaret Hukuku nu öğrenme zevkine ulaştığım, örnek aldığım, daima destek ve teşviklerini gördüğüm değerli hocam Prof. Dr. Erdoğan MOROĞLU na en derin saygı ve minnet duygularımla ithaf ediyorum. Mutlukent, 15 Mart Doç. Dr. Mehmet BAHTİYAR

9 IX İÇİNDEKİLER DOKUZUNCU BASIYA ÖNSÖZ... V SEKİZİNCİ BASIYA ÖNSÖZ... V ÖNSÖZ... VII KISALTMALAR...XXI 1. GİRİŞ VE GENEL HÜKÜMLER... 1 I. KIYMETLİ EVRAKIN TANIMI VE UNSURLARI...1 A. Senet...1 B. Hak...2 C. Hak İle Senedin Kaynaşması...3 II. KIYMETLİ EVRAKIN ÖZELLİKLERİ...4 A. Kıymetli Evrak Bir Borç Senedidir...4 B. Kıymetli Evrakın İçerdiği Hak Ekonomik Bir Değer Taşımalı ve Devredilebilir Olmalıdır...4 C. Kıymetli Evrakta Hak ile Senet Arasında Kuvvetli Bir Bağ Vardır...5 D. Kıymetli Evrakta Soyutluk (Mücerretlik) İlkesi Yürürlüktedir...5 E. Kıymetli Evrak Ağırlaştırılmış Şekil Şartlarına Bağlıdır...8 F. Kıymetli Evrakın Sınırlı Sayıda Olup Olmadığı Sorunu...9 III. KIYMETLİ EVRAKLA İLGİLİ MEVZUAT...9

10 X IV. KIYMETLİ EVRAKIN ADİ SENETTEN FARKLARI...11 V. KIYMETLİ EVRAKIN SINIFLANDIRILMASI...13 A. İçerdiği Hakkın Türü Açısından Alacak Senetleri Ortaklık Senetleri Eşya Hukuku Senetleri...13 B. Hakkın Senetten Önce Var Olup Olmaması Açısından Açıklayıcı Kıymetli Evrak Yaratıcı Kıymetli Evrak...14 C. Temel İlişki İle İlgili Olup Olmaması Açısından Sebebe Bağlı (İlli) Olanlar Sebebe Bağlı Olmayanlar (Soyut/Mücerret Olanlar)...15 D. Kamu Güvenine Dayanıp Dayanmaması Açısından Kamu Güvenine Dayalı Olanlar Kamu Güvenine Dayalı Olmayanlar...17 E. Yatırım Amacı Taşıyıp Taşımama Açısından Yatırım Amacı Taşıyanlar Yatırım Amacı Taşımayanlar...18 F. Devir Şekli Açısından Nama Yazılı Kıymetli Evrak Emre Yazılı Kıymetli Evrak Hamiline Yazılı Kıymetli Evrak...22 VI. KIYMETLİ EVRAKTA SENET TÜRÜNÜN DEĞİŞMESİ (DÖNÜŞTÜRME, TAHVİL)...23 A. Kanuni Dönüştürme...23 B. İradi Dönüştürme...24

11 XI VII. KIYMETLİ EVRAKTA DEFİLER...25 A. Borçlu Savunmaları ve Defi Kavramı...25 B. Kıymetli Evrakta Defi Çeşitleri Etkisi ve Tarafları Açısından...26 a. Mutlak Defiler...27 b. Nisbi Defiler Özellikleri Açısından...27 a. Senet Metninden Anlaşılan Defiler...27 b. Senetteki Bir Taahhüdün Geçersizliğine İlişkin Defiler...28 c. Kişisel (Nisbi) Defiler...30 VIII. KIYMETLİ EVRAKIN ZİYAI VE İPTALİ...32 A. Zayi Olma Kavramı ve İptal Davasının Amacı...32 B. İptal Davası Açabilme Şartları Senedi zayi olması Senetteki hakkın varlığını sürdürmesi Zayi sırasında veya ziya ortaya çıktığında hak sahibi olmak Zayi olan senet zilyetliğini yeniden kazanmanın mümkün olmaması...33 C. Nama ve Hamiline Yazılı Senetlerin İptali Usulü...34 D. Emre Yazılı Senetlerin İptal Usulü...35 E. Bedelsizlik Nedeniyle İptal Davası ve Ziya Nedeniyle İptal Davasından Farkları KAMBİYO SENETLERİ (TİCARİ SENETLER)...39 I. Kavram, Türleri, Benzerlik ve Farkları...39 II. Kambiyo Senetlerinin Ortak Özellikleri...41 III. Kambiyo Senetleri İle Alt Borç İlişkisinin Karşılıklı Durumları (BK. 133)...42

12 XII IV. Kambiyo Senetlerinde Ehliyet (TTK. 670)...44 V. Kambiyo Senetlerinde İmza (TTK. 756)...45 VI. Kambiyo Senetlerinde Temsil Yetkisi (TTK. 678) POLİÇE...48 I. POLİÇENİN ŞEKİL ŞARTLARI (UNSURLARI)...49 A. Poliçe sözcüğü (m. 671/1,a)...49 B. Belirli bir bedelin ödenmesi hususunda kayıtsız şartsız havale (m. 671/1,b)...50 C. Ödeyecek kişinin (muhatabın) adı ve soyadı (m. 671/1,c)...51 D. Vade (m. 671/1,d) Belirli bir günde Düzenlendikten belirli süre sonra Görüldüğünde Görüldükten belirli süre sonra...53 E. Ödeme Yeri (TTK. 671/1,e)...54 F. Lehtar (TTK. 671/1,f)...54 G. Düzenlenme Tarihi ve Yeri (TTK. 671/1,g)...55 H. Düzenleyenin İmzası (TTK. 671/1,h)...56 II. ŞEKİL ŞARTLARINA AYKIRILIĞIN SONUÇLARI...56 A. Mutlak zorunlu kayıtlar...56 B. Alternatif zorunlu kayıtlar...56 C. İhtiyari kayıtlar...57 III. AÇIK (BEYAZ) POLİÇE (TTK.680)...59 IV. İMZALARIN BAĞIMSIZLIĞI İLKESİ (TTK. 677)...61 V. POLİÇEDE KABUL (TTK. 695 vd.)...62 A. Genel Olarak Kabul...62 B. Kabulün Şekli ve Niteliği...62

13 XIII C. Kabul İçin İbraz Süresi ve Yeri İbraz süresi İbraz Yeri...64 D. Kabul İçin İbraz İhtiyaridir Kuralı ve İstisnaları Kabule Arzın İhtiyariliği Kuralı İstisnalar...65 a) Kabule Arzın Mümkün Olmadığı Durumlar...65 aa) Düzenleyenin kabul için arzı süresiz yasaklamış olması...65 bb) Düzenleyenin kabul için arzı süreli yasaklamış olması...65 cc) Poliçenin görüldüğünde vadeli olması...65 b) Kabule Arzın Zorunlu Olduğu Durumlar...65 aa) Görüldükten belli süre sonra vadeli veya ikametgahlı bir poliçenin olması...65 bb) Kabul için ibrazın düzenleyen tarafından zorunlu kılınması...65 cc) Kabul için ibrazın cirantalarca zorunlu kılınması...65 E. Kabule Arzın Sonuçları...66 F. Kabul Etmemeden Sorumsuzluk Şartı...67 VI. POLİÇENİN CİROSU...67 A. Cironun Hukuksal Niteliği...67 B. Cironun Tarafları...68 C. Cironun Şekli...69 D. Cironun Yapılabileceği Zaman...70 E. Cironun Türleri...70

14 XIV 1. Yapılış Şekli Açısından...70 a) Tam Ciro...70 b) Beyaz Ciro Yapılış Amacı Açısından...72 a) Temlik Cirosu...72 aa) Temlik (devir) işlevi...72 bb) Teşhis (tanıtma) işlevi...72 cc) Teminat (garanti) işlevi...73 b) Tahsil Cirosu...74 c) Rehin Cirosu...75 VII. POLİÇEDE AVAL...76 A. Avalin Niteliği...76 B. Avalin Şekli ve Tarafları...76 C. Avalin Hükümleri...79 D. Avalin Sona Ermesi...80 E. Avalin Kefalet ve Garanti Sözleşmelerinden Başlıca Farkları Kefaletten Garantiden...81 VIII. POLİÇENİN ÖDENMESİ...81 A. Ödeme İçin İbraz Süresi Yeri Yöntemi...83 B. Ödeme...83 IX. KABUL ETMEME VEYA ÖDEMEME DURUMUNDA SORUMLULUK VE BAŞVURU HAKLARI...86 A. Hamile Karşı Sorumlu Olanlar ve Sorumluluğun Niteliği...86 B. Başvuru Hakkının Kullanılma Şartları...87

15 XV 1. Maddi Şartlar...87 a) Senedin Ödenmemesi...87 b) Senedin Kabul Edilmemesi...87 c) Ödemenin Tehlikeye Düşmesi Şekli Şart (Protesto Çekilmesi)...88 a) Kabul Etmeme Protestosu...88 b) Ödememe Protestosu...90 c) Protesto Şartının İstisnaları...91 aa) Kanuni Muafiyet Halleri...92 aaa) Borçlunun İflası...92 bbb) 30 Günü Geçen Mücbir Sebep...92 bb) İradi Muafiyet Halleri...93 aaa) Kabul Etmeme Protestosuna Özgü Haller...93 bbb) Her İki Protesto İçin Geçerli Haller...93 C. Başvuru Hakkının Kapsamı Hamilin Başvuru Hakkının Kapsamı Ödeyen Kişinin Başvuru Hakkının Kapsamı...94 D. Başvuru Hakkının Kullanılış Yöntemi ve Retret...95 E. İhbar...96 F. Araya Girme...97 G. Başvuru Hakkının Düşmesi...98 H. Zamanaşımı...99 X. BAŞVURU HAKKI DIŞINDA SENET BEDELİNİ TAHSİL OLANAKLARI A. Asıl (Temel) Borç İlişkisine Dayanan Dava Hakkı B. Sebepsiz Zenginleşme Davası C. Karşılığın Geçişi (Devri)...105

16 XVI 4. BONO I. BONONUN ŞEKİL ŞARTLARI (UNSURLARI) A. Bono veya emre muharrer senet sözcüğü (m. 776/1,a) B. Belirli bir bedelin kayıtsız şartsız ödenmesi vaadi (m. 776/1,b) C. Vade (m. 776/1,c) D. Ödeme Yeri (m. 776/1,d) E. Lehtar (m. 776/1, e) F. Düzenlenme günü ve yeri (m. 776/1,f) G. Düzenleyenin imzası (m. 776/1, g) II. ŞEKİL ŞARTLARINA AYKIRILIĞIN SONUÇLARI A. Mutlak zorunlu kayıtlar B. Alternatif zorunlu kayıtlar C. İhtiyari kayıtlar III. BONOYA UYGULANACAK POLİÇE HÜKÜMLERİ IV. BONODA ZAMANAŞIMI ÇEK I. ÇEKİN, POLİÇE VE BONODAN BAŞLICA FARKLARI II. TÜRK HUKUKUNDA ÇEK DÜZENLEMENİN ÖN ŞARTLARI A. Muhatabın Banka Olabilmesi B. Çek Anlaşmasının Bulunması C. Karşılık Bulunması III. ÇEKİN ŞEKİL ŞARTLARI (UNSURLARI) A. Çek sözcüğü (m. 780/1,a) B. Belirli bir bedelin ödenmesi için kayıtsız ve şartsız havale (m. 780/,b)...123

17 XVII C. Muhatap (m.780/1,c) D. Ödeme yeri (m. 780/1,d) E. Düzenlenme tarihi ve yeri (m. 780/1,e) F. Düzenleyenin imzası (m. 780/1,f) IV. ŞEKİL ŞARTLARINA AYKIRILIĞIN SONUÇLARI A. Mutlak zorunlu kayıtlar B. Alternatif zorunlu kayıtlar C. İhtiyari kayıtlar V. ÇEKİN TEMEL BAZI ÖZELLİK VE FARKLILIKLARI A. Çekte Lehtar B. Çekte Vade ve İbraz Süreleri C. Çekin Devri D. Çekte Kabul Yasağı ve Muhatabın, Çeke Duyulan Güveni Artırmaya Yönelik Bazı İşlemleri Çekte Kabul Yasağı Muhatabın, Çeke Duyulan Güveni Artırmaya Yönelik Bazı İşlemleri a) Çekte Teyit (Bloke Çek) b) Çekin Vizesi c) Garantili Çek (Çek Kartı) d) Banka Çeki VI. ÇEKİN ÖDENMESİ A. Ödeme İçin İbraz ve Önemi B. Çekin Ödenmesi, Ödenmesinin Önlenmesi ve Sahte/Tahrif Edilmiş Çekin Ödenmesinden Dolayı Sorumluluk Çekin Ödenmesi Ödemenin Önlenmesi...144

18 XVIII a) Çekte Cayma b) Çekte Ödemenin Mahkeme Kararı İle Yasaklanması c) Cayma ile Ödemenin Mahkemece Yasaklanması Arasındaki Farklar Sahte veya Tahrif Edilmiş Çekin Ödenmesinden Doğan Sorumluluk VII. ÇEKİN ÖDENMEMESİ NEDENİYLE SORUMLULUK VE BAŞVURU HAKKI A. Ödenmeme Halinin Saptanması B. Hukuki Sorumluluk, Başvuru Hakkı ve Zamanaşımı C. Muhatap Bankanın Hamile Karşı Hukuki Sorumluluğu Karşılıksız Çeklerde Çek Yaprağı Başına Sorumluluk Karşılık Olmasına Rağmen Ödememekten Dolayı Sorumluluk D. Çekin Karşılıksızdır İşlemine Tabi Olmasından Dolayı İdari Yaptırım Sorumluluğu (Yasaklama Kararı) Genel Olarak İdari Yaptırımın Uygulanma Şartları a) Şeklen Tam Bir Çek Bulunması b) Çekin, İbraz Süresi İçerisinde Muhatap Bankaya İbraz Edilmiş Olması c) Çekin, İbraz Günü Tamamen ya da Kısmen Karşılıksız Çıkması d) Karşılıksızlık Olgusunun Tespit Ettirilmiş Olması e) Hamilin Talepte Bulunması

19 XIX 3. Yasaklama Kararının Kaldırılması VIII. ÇEKE DE UYGULANAN POLİÇE HÜKÜMLERİ IX. ÇEKE BENZEYEN BAZI SENETLER A. Posta Çeki B. Yolculuk Çeki EK (SORU ve ÇEK ÖRNEKLERİ) I. KLASİK SORULAR (80 Adet) II. TEST SORULARI (48 Adet) III. UYGULAMA SORULARI (18 Adet) IV. ÇEK ÖRNEKLERİ (6 Adet) ÖNERİLEN KAYNAKLAR

20

21 BanK BK. bkz. CGK. ÇK. DİE. DVK. KISALTMALAR : Bankacılık Kanunu : 6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu : bakınız E. : Esas no. ebk. etk FK. HD. HGK. HMK. İBK. İDT. İİK. : Yargıtay Ceza Genel Kurulu : 5941 sayılı Çek Kanunu : Devlet İstatistik Enstitüsü : Damga Vergisi Kanunu : 818 Sayılı (eski) Türk Borçlar Kanunu : 6762 Sayılı (eski) Türk Ticaret Kanunu : Kanuni Faiz ve Temerrüt Faizine İlişkin Kanun : Hukuk Dairesi : Hukuk Genel Kurulu : 6100 Sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu : Yargıtay İçtihadı Birleştirme Kararı : İktisadi Devlet Teşekkülü : İcra ve İflas Kanunu K. : Karar No Karş. KHK. KoopK. : karşılaştırınız : Kanun Hükmünde Kararname : Kooperatifler Kanunu

22 XXII m. : madde MK. : Türk Medeni Kanunu RG. : Resmi Gazete s. : sayfa SerPK. : Sermaye Piyasası Kanunu T. : Tarih TCK. : Türk Ceza Kanunu TD. : Ticaret Dairesi TKHK : Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun TST : Ticaret Sicili Tüzüğü TTK : 6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu vb. : ve benzeri vd. : ve devamı VUK. : Vergi Usul Kanunu