Davranışsal Yönetim. Prof.Dr.A.BarışBARAZ

Transkript

1 Davranışsal Yönetim Prof.Dr.A.BarışBARAZ 1

2 Davranışsal Yönetimin Ana Konuları Organizasyon içindeki insan unsurunu anlamak, İnsan yeteneklerinden azami ölçüde yararlanabilmek, Organizasyon yapısı ile insanların davranışları arasındaki ilişkileri incelemek, Grupların özellikleri ve organizasyon üzerindeki etkilerini araştırmak, İletişim, algı, liderlik, motivasyon, değişim, anlaşmazlık, çatışma, ihtiyaç ve yetkilerin değişmesi ile davranışların değişmesi arasındaki ilişkileri anlamak 2

3 Davranışsal Yaklaşımın Kapsamı Klasik yönetim, bireyleri üretim faktörü gibi gördü. v İnsanı -verimli mekanizmayı- daha iyi kullanabilmek için yollar aradılar. v 1930 lu yıllara gelindiğinde klasik teorinin yetmezliği gündeme geldi. v Davranışsal yaklaşım diğer bir deyişle neo-klasik yönetim temelde klasik yönetime dayanır. 3

4 Davranışsal Yaklaşımın Kapsamı v Bu yaklaşımın en önemli özelliği, klasik teorinin eksik bıraktığı insan kavramına önem vermesi ve inceleme konusu yapmasıdır. v Davranışsal yaklaşımla ilgili yazarlar, değişik bilim psikoloji; sosyoloji, sosyal psikoloji, antropoloji gibi dallardan gelmiştir. v Davranışsal yaklaşımın temelinde işteki başarıda kişinin iç tepkisi önemli rol oynamaktadır. v Davranışsal boyut, insan davranışını etkileyen çeşitli faktörlerin öneminin anlaşıldığı yeni bir bakış açısı getiren yaklaşımdır. 4

5 Davranışsal Yaklaşımın Kapsamı Yeni Konu Başlıkları Güdüleme Liderlik Grup davranışı İletişim Biçimsel ve biçimsel olmayan ilişkiler Birey Örgütün sosyal yapısı Tanımlar Örgütler içindeki ve örgütle insan arasındaki gözleme tabi tutulabilen ve kontrol edilebilen insan davranışlarının bilimsel yöntemlerle incelenmesini ifade eder. Yönetim ya da uygulama açısından insan ilişkileri örgütler içindeki çalışan kişilerin kendi amaçlarını gerçekleştirirken, örgüt amaçlarının gerçekleştirilmesine de hizmet edeceği bir ortam yaratmaktır. 5

6 DAVRANIŞSAL YAKLAŞIMIN TEMEL KAVRAMLARI Bireysel farklılıklar Bireyler Taylor un düşündüğü gibi aynı fabrikada üretilen bir makine değil her bireyin özellikleri bir diğerinden farklıdır. Böyle olunca bütün insanları standart bir üretim faktörü olarak göremeyiz. İnsanların farklı olmasının temelinde yatan kavram psikolojiden gelir. İnsan doğduğunda diğerlerinden farklıdır ve gün geçtikçe her insan farklı bir özelliğe sahip olur. İnsanların farklı olması yönetimin her insana farklı bakmasını ve buna uygun güdüleme sistemi kurmasını gerekli kılar. Bunun sonucunda insanın temel analiz birimi olarak ele alınması gerekir. İnsanların birtakım kategorilere ayırıp, istatistiksel işlem görmesini önler. 6

7 DAVRANIŞSAL YAKLAŞIMIN TEMEL KAVRAMLARI Bir bütün olarak insan İnsan sadece biyolojik bir varlık değil, aynı zamanda değişik durumlarda farklı davranışlarda bulunan ve psikolojik ve sosyal yönü ağır basan bir varlıktır. Bazı yöneticiler çalışanın yalnızca becerilerini ve beyinlerini istihdam ettiklerini düşünürler. 7

8 DAVRANIŞSAL YAKLAŞIMIN TEMEL KAVRAMLARI Davranışlar bir nedene dayanır Davranışların temelinde bazı nedenler vardır. Bazı olaylar karşısında güçlü tepkiler gösterirken diğer olaylar üzerimizde bir etki yapmaz. Davranışların bir amaca yönelik olduğu ve davranışların güdülenmiş olduğu temel kavramına dayanan davranışsal yaklaşım insan davranışlarını temel alan bir görüştür. İnsan ve örgütün karşılıklı bağımlılıkları vardır İhtiyaçlarımızı karşılayan sayısız örgütler insanların yardımıyla diğer bir deyişle insanların örgütlerde çalışmasıyla üretim yapmakta ve diğer insanların ihtiyaçlarını karşılamaktadır. İnsanlar gelir elde etme arzularını, zamanlarını işte geçirme, yükselme vb. ihtiyaçlarını örgütler yoluyla karşılamaktadırlar. 8

9 DAVRANIŞSAL YAKLAŞIMIN TEMEL KAVRAMLARI İnsan diğer üretim faktörlerinden farklıdır İnsan bir üretim faktörü olmasına karşın diğer üretim faktörleri gibi (klasiklerin düşünesi) kabul edilemez. İnsan doğanın en üstün yaratığı olması nedeniyle artı değer yaratan diğer bir deyişle girdilerinden fazla çıktı yaratan tek üretim faktörüdür. Örgüt sosyal bir sistemdir Davranışsal yaklaşımda dikkate alınan bu özellik, insanların oluşturduğu sistemin yalnız üretim faktörlerini işlemden geçiren ve teknik olarak bir sonuca ulaşan bir sistem değil aynı zamanda sosyal bir sistem olmasıdır. 9

10 DAVRANIŞSAL YAKLAŞIMIN VARSAYIMLARI VE ÖRGÜT MODELİ Davranışsal yaklaşımda önemli olan nokta insan davranışlarının toplumsal yaşamın başlangıcından bu yana var olmasıdır. Davranışsal Yaklaşımın Metodolojik Özellikleri Biçimsel olmayan yapının varlığını kabul eden ve inceleyen davranışsal yaklaşım insanların örgütler içinde nasıl davranmaları gerektiği konusundan çok nasıl davrandıkları konusunu inceler. Davranışsal yaklaşım, mikro analiz üzerinde dururken bazı bilim dallarından yararlanır. Bunlar: Psikoloji Sosyoloji Antropoloji Sanayi psikolojisi Sosyal psikoloji Örgütsel psikolojidir. 10

11 DAVRANIŞSAL YAKLAŞIMIN VARSAYIMLARI Psikolojiden Alınan Varsayımlar v İnsanlar çeşitli biçimlerde güdülenir ve harekete geçirilir. Taylor tek güdüleme faktörü olarak parayı görmüştü. v İnsanlar her zaman akılcı davranmazlar. Çoğu zaman rasyonel olmayan kararlar ve davranışlarda bulunurlar. v İnsanlar özel hayatlarında olduğu gibi iş hayatlarında da birbirine bağımlıdır. v Yöneticiler insan ilişkileri konusunda eğitilebilirler. 11

12 DAVRANIŞSAL YAKLAŞIMIN VARSAYIMLARI Sosyolojiden Alınan Varsayımlar İşyerindeki sosyal ortam; yalnız yönetim tarafından değil, grup üyeleri tarafından da etkilenir. Grup üyeleri de işyerindeki sosyal ortamın etkisi altındadır. İşyerinde klik (hizip) ve biçimsel olmayan örgütün varlığı bir gerçektir. Örgütlerin biçimsel yapıyla başarılı olması mümkün değildir. İnsan faktörünün olması biçimsel yapıyı başarılı veya başarısız hale getirebilir. Bunun sonucunda biçimsel örgütü etkiler veya biçimsel örgütten etkilenir. İşin gerektirdiği roller, işin içinde mevcut kişisel ve sosyal iş fonksiyonları nedeniyle iş tanımlarında belirlenenden çok daha karmaşıktır. Örgüt, gerçekçi biçimde birbirini karşılıklı olarak etkileyen kısımlardan oluşan sosyal sistem olarak tasarlanmalıdır. 12

13 DAVRANIŞSAL YAKLAŞIMIN VARSAYIMLARI Sosyal Psikolojiden Alınan Varsayımlar İnsanlar kendi amaçlarına, örgüt amaçları açısından bakmaya her zaman istekli değildirler. Bu konuda insanları etkilemek gerekir. Örgütün iletişim kanalları, örgütün rasyonel ve ekonomik bir biçimde işleyişini sağlayan bilgiler taşıdığı gibi çalışan kişilerin duygularını da nakleder. Sağlam teknik kararlar ve işbirliği için bir takım halinde çalışmak gerekir. 13

14 DAVRANIŞSAL YAKLAŞIMIN DAYANDIĞI ÖRGÜT MODELİ C Ulukan 14

15 DAVRANIŞSAL YAKLAŞIMIN DAYANDIĞI ÖRGÜT MODELİ 15

16 DAVRANIŞSAL YAKLAŞIMIN DOĞUŞUNDA YAPILAN ARAŞTIRMALAR Hawthorne Araştırmaları Bu çalışmaların ortaya çıkış nedeni, 1920 li yıllarda krize girişin kendini göstermesi ve sosyopolitik iklimin değişimi ile endüstride önemli adımların görülmeye başlamasıdır. Elton Mayo ve arkadaşları, Western Electric İşletmesi nin tesislerinde çalışmalar başlattı. Burada araştırılan konu bilimsel yönetim ilkelerinin geçerliliğini ve iddialarının doğruluk derecesini belirlemekti. Sözü geçen işletme ışıklandırma, dinlenme araçları, daha kısa çalışma süreleri vb. konularda oluşturulan belirli fizik ve çevre değişikliklerinin verimlilik üzerindeki etkilerini inceleme konusunda Harvard Üniversitesi ile işbirliği yapmıştı. 16

17 DAVRANIŞSAL YAKLAŞIMIN DOĞUŞUNDA YAPILAN ARAŞTIRMALAR Hawthorne Araştırmaları Işıklandırma Deneyleri Röle Montaj Odası Deneyleri Tek Sarma Gözlem Odası Deneyi Hawthorne Etkisi 17

18 DAVRANIŞSAL YAKLAŞIMIN DOĞUŞUNDA YAPILAN ARAŞTIRMALAR Chester Barnard Barnard, örgütün ortaya çıkması için gerekli koşulları şöyle sıralamıştır: Ortak amaç, İletişim, Çalışanların işbirliği arzusu. Barnard, bu üç elemanın örgütün temel öğeleri olduğunu belirtmektedir. Bu üç eleman olmadığı taktirde örgüt var olamaz. İletişim, bireylerin iş yapma arzuları ile örgütün genel amaçları arasındaki boşluğu doldurmak için gereklidir. Biçimsel örgüt, daha büyük bir sistemin alt sistemini oluşturur ve bir takım alt sistemlerden oluşur. Alt sistemleri ise dörde ayırmıştır. Sosyal sistemler Biyolojik sistemler Bireysel sistemler Fiziksel sistemler 18

19 Douglas McGregor Yöneticilerin astların durumları ile ilgili iki varsayımdan hareket edebileceklerini belirten McGregor X ve Y teorilerini ortaya atmıştır. C Ulukan 19

20 Chris Argyris ve Olgunlaşma Teorisi Bireylerle organizasyon arasında psikolojik açıdan ortaya çıkan son çelişmeleri gösteren Argyris, bu boyutu ile davranışsal yaklaşıma katkıda bulunmuştur. Argyris konuya kişiliğin gelişmesi açısından bakmaktadır. Argyris e göre örgütün temel biçimsel özellikleri bireylerin olgunlaşmasında engel teşkil etmekte ve nedenlerini geliştirememelerine neden olmaktadır. Taylor ve diğerlerini eleştiren Argyris sorun yaratan biçimsel örgütün özelliklerini ortaya koydu. İşbölümü insanların yaratıcılığını önler ve işi aşırı tekrarlı, rutin ve sıkıcı hale sokar. Yetki ve sorumluluk en üstteki birkaç kişi tarafından paylaşılır. Komuta birliği ilkesi yönetici tarafından her olayın denetleneceği anlamına gelir. Yönetim alanı kavramı piramidin altında olanların kendi kendilerini denetlemelerini azaltmaktadır. Bir yöneticiye bağlı ast sayısının azaltılması sonucunda sıkı denetim olmakta bu durum ise bireylerin olgunlaşmasını engellemektedir. 20

21 Chris Argyris ve Olgunlaşma Teorisi Argyris olgun olmayan özellikleri belirtmiş, bunlar arasında; pasif olmak, bağımlılık, sınırlı davranış gösterme, yüzeysel ilgi gösterme, kısa dönemli bakış açısı, astlık durumu, kendi duyarlığından yoksun olma sayılabilir. Bu özelliklerin ortadan kalkması için yönetimin çalışanlara kendi başlarına hareket etme yetenekleri kazandırmaları gerektiğini belirtmiş bunu sağlamak ise çalışanlara daha çok sorumluluk verilmesi ve kendi kendilerini denetlemeleri ile olabilir demektedir. Bunu sağlayarak birey olgun olan özellikler kazanabilir. Bunlar arasında aktif olma, bağımsızlık, değişik davranışlar gösterebilme, derin ilgi, uzun dönemli bakış açısı üstlük durumu ile kendine duyarlı olmaktır. 21

22 Rensis Likert (Sistem 1-Sistem 4 Modeli) R.Likert etkin olan organizasyonlarla, etkin olmayan organizasyonları birbirinden ayıran yapısal ve davranışsal faktörlerin neler olduğu ile ilgili araştırmalarında, bir yöneticinin davranışlarını; bir uçta Sistem 1 (istismarcı otokratik), Sistem 2 (yardımsever otokratik), Sistem 3 (katılımcı) ve diğer uçta Sistem 4 (demokratik) olmak üzere gruplamanın mümkün olduğunu göstermiştir. 22

23 Sonuç Klasik Teorinin rasyonellik, iş de etkinlik ve düzen ana kavramlarına karşılık Neo- Klasik Teori insan unsurunun özellikleri, davranışlar, gruplar, motivasyon, yönetime katılma, tatmin gibi ana kavramlar üzerinde durmuştur. Böylece işletme yönetimi alanındaki bilgi birikimi daha da büyümüş ve yöneticilerin uygulamada karşılaştıkları sorunları çözebilmek için kullanabilecekleri araçların ve kavramların sayısı artmıştır. Ancak, bazen Davranışsal Teori taraftarları da (Klasikler gibi) dogmatik bir tutum almışlar ve insan unsurunu esas almakla bütün sorunların çözüleceği gibi uç (ekstrem) bir görüşü benimsemişlerdir. Sonuç oalrak bir yandan doğrulama/yanlışlama araştırmaları, bir yandan tamamen farklı kavramlardan hareket eden diğer araştırmalar ve çevresel gelişmeler farklı bir organizasyon/yönetim teorisinin ortaya çıkmasına neden olmuştur: Modern Organizasyon Teorisi 23