YATIRIM PROJELERİNİN DEĞERLEMESİ VE KULLANILAN YÖNTEMLER

Transkript

1 YATIRIM PROJELERİNİN DEĞERLEMESİ VE KULLANILAN YÖNTEMLER Prof. Dr. Yıldırım Beyazıt ÖNAL (8) 1

2 YATIRIM PROJELERİNİN DEĞERLEMESİ VE KULLANILAN YÖNTEMLER Firmalar faaliyette bulundukları müddetçe varlıklara yatırım yapmaktadırlar. Yani firmalar, gerek varlıklarını devam ettirmek, gerekse büyümek için yatırım yapmak durumundadırlar. Büyümek için yatırım yapmak, firma sahiplerinin servetlerini maksimize etmekle de eş anlamlıdır. Bu bakımdan, firma sahiplerinin servetlerini maksimize edebilmesi için firma yöneticilerinin sürekli olarak yatırım fırsatlarını takip etmesi gerekmektedir. 2

3 YATIRIM PROJELERİNİN DEĞERLEMESİ VE KULLANILAN YÖNTEMLER Tüm bu açıklamalar ışığında firma değeri, aşağıdaki gibi hesaplanabilir Firma Değeri = Burada: N PVPJ j1 PV GO PV GO PV PJ = Gelecekteki yatırım fırsatlarından sağlanacak nakit akışlarının bugünkü değeri = Mevcut Projelerden sağlanan nakit akışlarının bugünkü değer 3

4 YATIRIM PROJELERİNİN DEĞERLEMESİ VE KULLANILAN YÖNTEMLER Bu formülasyon aşağıdaki gibi de ifade edilebilir Firma Değeri Mevcut varlıklardan Firmanın sağlanan nakit gelecekteki tüm = nakit akışlarının = akışlarının bugünkü + bugünkü değeri değeri Gelecekteki yatırım fırsatlarından sağlanacak nakit akışlarının bugünkü değeri 4

5 YATIRIM PROJELERİNİN DEĞERLEMESİ VE KULLANILAN YÖNTEMLER Sermaye bütçelemesi; i.)yeni, kârlı ve verimli yatırım projelerinin araştırılmasını, ii.)uygun bir yatırım önerisinin kabul edilmesinin etkilerini tahmin edebilmek için teknik ve pazarlamaya hatta yönetime ilişkin tüm etmenlerin incelenmesini ve iii.)her yatırım projesinin kar sağlama potansiyelini belirlemek için mikro ve makro ekonomik analiz yapılmasını içeren, çok yönlü bir faaliyet olarak tanımlanabilir. Kısacası sermaye bütçelemesi, uygun ve verimli yatırım alanlarının araştırılması ve sermaye harcama önerilerinin (yat.prj.) değerlemesinin 5 yapılması olarak da tanımlanabilir

6 YATIRIM PROJELERİNİN DEĞERLEMESİ VE KULLANILAN YÖNTEMLER Yatırımdan beklenen yararın sağlanabilmesi için, yatırım kararlarının rasyonel ve amaca uygun bir analize dayandırılması gerekmektedir. Optimum yatırım davranışı açısından, yatırım karar sürecine iki temel noktada gereksinme duyulmaktadır. İlk olarak, çeşitli yatırım projelerinin değerlendirilmesinde güvenilir yöntemlere gereksinme duyulmakta, ikinci olarak da yatırımın başarısı için uygun örgüt yapısı (teknik ve idari yapı) gerekmektedir 6

7 YATIRIM PROJELERİNİN DEĞERLEMESİ VE KULLANILAN YÖNTEMLER Bu yolla Firmalar alacakları yatırım kararlarında departmanlar arasında koordinasyon sağlayarak kendilerini ve dolayısıyla piyasa değerlerini olumsuz yönde etkileyebilecek hatalardan uzak kalmış olabilirler. Yatırımlar konusunda isabetli kararlara varabilmek için firma yönetiminin gerçekleştirmeyi düşündüğü projeler için ayrıntılı fizibilite çalışmaları yapmaları gereklidir. 7

8 YATIRIM KARARLARININ ALINMASI İÇİN GEREKLİ VERİLER Yatırım Harcamalarının Tutarı Yatırımların Sağlayacağı Yararlar (Nakit Girişleri) ve Bunların Yıllara Dağılımının Belirlenmesi Yatırım Nakit Akışı Faaliyet Nakit Akışı Yatırımın Ekonomik Ömrü Yatırımın Hurda Değeri Yatırımlardan Beklenen Verim veya Getiri Oranı 8

9 YATIRIM KARARLARININ ALINMASI İÇİN GEREKLİ VERİLER 1)Yatırım Harcamalarının Tutarı Yatırım harcamaları iki ana grupta toplanabilir a) Sabit Sermaye Yatırım Harcamaları, b) İşletme Sermayesi Yatırım Harcamaları. Sabit sermaye yatırımı, arsa-arazi, alt yapı, inşaat işleri, makine-teçhizat, know-how, işletmeye alma (deneme imalatı) giderleri ve beklenmeyen giderleri kapsar. Öte yandan yatırımın gerektireceği işletme sermayesi tutarının da hesaplanarak yatırım tutarına ilave edilmesi gerekmektedir. Çünkü bir yatırımın üretim yapar hale gelebilmesi için kaynakların bir bölümünün işletme sermayesine (hammadde, malzeme ve işçilikler) bağlanması gerekmektedir. Bu nedenle yatırım tutarı işletme sermayesini de kapsamaktadır. Buradaki önemli nokta yatırım harcamalarının hesaplanmasında brüt işletme sermayesinin yerine net 9 işletme sermayesinin dikkate alınmasıdır.

10 YATIRIM KARARLARININ ALINMASI İÇİN GEREKLİ VERİLER 2) Yatırımların Sağlayacağı Yararlar (Nakit Girişleri) ve Bunların Yıllara Dağılımının Belirlenmesi Bir yatırım, gelecekte fayda elde etmek amacıyla kaynakların ayrılarak harcanması olarak da tanımlanabilir. Sağlanacak bu faydaların firmanın değerini ve dolayısıyla firma sahiplerinin servetlerini artırması biçiminde olması arzulanır. Yeni bir yatırımın firma değerinde neden olacağı değişim aşağıdaki formül ile belirlenebilir. Projeye Bağlı Olarak Yatırımın, Firmanın Değerine Etkisi = Projenin Faydaları Projenin Maliyet Değerindeki Değişim 10

11 YATIRIM KARARLARININ ALINMASI İÇİN GEREKLİ VERİLER Söz konusu bu faydalar, yapılan yatırımdan nakit akışlarının sağlanması ile gerçekleşir. Bu nedenle yatırımın sağlayacağı yararların nakit girişi şeklinde ifadesi ve bu nakit girişlerinin, şayet yıllar itibariyle farklılık gösteriyorsa, yıllara dağılımını bilmek gerekmektedir. Yatırımın sağlayacağı nakit girişi net kâr artı amortisman olarak ifade edilebilir. Yatırımın sağlayacağı toplam net nakit girişi ise söz konusu yatırımın firmaya yüklediği üretim giderleri ile yıllık işletme giderleri düşüldükten sonraki tutara hurda değerin eklenmesiyle 11 bulunan tutardır.

12 YATIRIM KARARLARININ ALINMASI İÇİN GEREKLİ VERİLER Bir yatırımın nakit giriş ve çıkışlarını yıllar itibariyle hesaplayabilmek için, -sabit sermaye harcamalarını,- net işletme sermayesindeki artışı, - dönem kârı ve ayrılan amortismanı, -yatırım yabancı kaynaklarla finanse edilmiş ise borç ödemelerini, -yatırımın hurda değerini sağlıklı biçimde tahmin etmek gerekmektedir. Bir yatırım projesinin değerlendirilmesi için öncelikle, yatırım yapılmasının, firmanın gelecekteki nakit akışlarını nasıl etkileyeceğinin belirlenmesi gerekmektedir. Firma değerinde, nakit akışlarına bağlı olarak meydana gelen değişmenin daha iyi anlaşılması için bir yatırım projesinin nakit akışlarının, yatırım nakit akışı ve faaliyet nakit akışı olmak üzere ikiye ayrılması faydalı olacaktır. 12

13 YATIRIM KARARLARININ ALINMASI İÇİN GEREKLİ VERİLER Yatırım Nakit Akışı: Bir yatırımın nakit akışları proje kapsamındaki varlıkların elde edilmesi ve elden çıkarılmasına ilişkin tüm nakit akışlarıdır. Bir varlığın edinilmesine ilişkin maliyetler aşağıdaki gibi üç kısımda incelenebilir: 1) Varlığın maliyeti. 2) Taşıma ve kurulma dahil olmak üzere, proje faaliyete geçinceye kadar yapılan harcamalar. 3) Vergi avantajları. 13

14 YATIRIM KARARLARININ ALINMASI İÇİN GEREKLİ VERİLER Bir varlığın edinilmesi ile ilgili nakit akışları aşağıdaki gibi hesaplanabilir: Bir Varlığın Edinilmesi İle = Maliyet + Kurulum Maliyetleri Vergi Avantajı İle İlgili Nakit Akışları Örnek: Bir firma, ihtiyacı olan bir ekipmanı dolara satın almış ve bu ekipmanın kurulması için dolar ödemiştir. Firma, bu ekipman üzerinden %10 vergi avantajı sağlamak avantajına sahipse (ekipmanın satın alınması ve kurulması için katlanılan tüm maliyetin %10 u), bu ekipmanın elde edilmesinin firmanın nakit akışları üzerindeki etkisi aşağıdaki gibi hesaplanabilir: Varlığın edinilmesi ile= ,10 ( ) ilgili nakit akışları = = $

15 YATIRIM KARARLARININ ALINMASI İÇİN GEREKLİ VERİLER Bir varlık elden çıkarıldığında, iki tip nakit akışı ortaya çıkmaktadır: Varlık elden çıkarılırken, alınan veya ödenen bedel. Varlığın elden çıkarılmasının vergi ile ilgili sonuçları. Varlığın elden çıkarılmasına ilişkin nakit akışları Varlığın elden = çıkarılmasıyla ilgili olarak ± alınan ve ödenen tutarlar Varlığın elden çıkarılmasının vergi ile ilgili sonuçları 15

16 YATIRIM KARARLARININ ALINMASI İÇİN GEREKLİ VERİLER Faaliyet Nakit Akışı: Yatırımlar, gelirlerde, giderlerde, vergide ve çalışma sermayesine değişikliğe neden olmaktadır. Firmanın faaliyetlerinden kaynaklanan bu nakit akışlarına faaliyet nakit akışı adı verilmektedir. Faaliyet Nakit Akışının Hesaplanması-FNA: Bir firmanın faaliyet nakit akışını hesaplamak için aşağıdaki veriler gereklidir: Gelirlerde ve giderlerde değişme, Gelirlerdeki ve giderlerdeki değişme nedeniyle vergilerden kaynaklanan nakit akışlarında değişme, Amortismanın sağladığı vergi kalkanında değişme, Net çalışma sermayesinde değişme. 16

17 YATIRIM KARARLARININ ALINMASI İÇİN GEREKLİ VERİLER Faaliyet Nakit Akışının hesaplanması: ΔFNA= (ΔGR-ΔE-ΔD) (1-t) + ΔD ΔNWC ΔOCF= ΔFNA = Faaliyet nakit akışındaki değişme, ΔGR = Gelirlerde değişme, ΔE = Giderlerde değişme (Amortisman dışı) ΔD = Amortismanda değişme, t = Vergi oranı, ΔNWC= ΔNÇS= Net çalışma sermayesinde değişmedir. 17

18 YATIRIM KARARLARININ ALINMASI İÇİN GEREKLİ VERİLER Örnek: Bir yenileme yatırımı söz konusu olsun; (Milyon Dolar) Mevcut Durum Yenileme Yatı. Sonrasındaki Durum Satış Geliri (GR) Amort.Dışı Gid.(E) (140) (100) Amort. Gid.(D) (10) (20) VÖK?? Vergi (%40)?? Net Kar?? Amortisman?? FNA?? Çözüm: Mevcut Durum Yenileme Yatı. Sonrasındaki Durum Satış Geliri (GR) Amort.Dışı Gid.(E) (140) (100) Amort. Gid.(D) (10) (20) VÖK Vergi (%40) (20) (40) Net Kar Amortisman FNA (Yenileme yatırımı sonunda firma, fazladan 40 milyon $FNA sağla.) 18

19 YATIRIM KARARLARININ ALINMASI İÇİN GEREKLİ VERİLER Uygulamaya konulacak bir yatırım projesi, firmanın satışlarını Euro ve amortisman dışı giderlerini ise Euro artırması beklenmektedir. Amortisman tutarı Euro dur. Firma %40 vergiye tabidir. Bununla birlikte satıcı kredilerinin de Euro azalması beklenmektedir. Bu projenin FNA nı hesaplayınız. ΔFNA = (ΔGR-ΔE-ΔD) (1-t) + ΔD ΔNWC ΔFNA=( )(1-0,40) ΔFNA =

20 YATIRIM KARARLARININ ALINMASI İÇİN GEREKLİ VERİLER Uygulamaya konulacak bir yatırım projesi, firmanın satışlarını $ ve amortisman dışı giderlerini $ artıracaktır. Kısa vadeli alacaklarda $ ve kısa vadeli borçlarda $ artış olacaktır. Yıllık amortisman artışı ise $ olacaktır. Firma, %30 vergi oranına tabi olduğuna göre, bu projeden kaynaklanan faaliyet nakit akışını hesaplayınız. ΔR = $ ΔE = $ ΔD = $ ΔNWC= = $ ΔFNA = (ΔGR ΔE ΔD) (1-t) + ΔD ΔNWC ΔFNA = ( ) (1 0,30) ( ) 20 ΔFNA = $ olarak bulunacaktır.

21 YATIRIM KARARLARININ ALINMASI İÇİN GEREKLİ VERİLER (X) şirketinin mevcut ekipmanının değiştirilmesi söz konusudur. Eski ekipman 5 yıl önce $ a mal olmuş ve şu andaki defter değeri $, ekonomik ömrü de 10 yıldır ve doğrusal amortisman yöntemi uygulanmaktadır. Eski ekipman şimdi satılırsa $ a satılabilmektedir. Yeni ekipman ise $ a mal olacak ve yeni ekipmana da doğrusal amortisman yöntemi uygulanacaktır. Yeni ekipmanın ekonomik ömrü ise 5 yıldır. Yöneticiler, ekonomik ömrün sonunda yeni ekipmanın $ a satılabileceğini düşünmektedirler. Yeni ekipmanın yıllık üretim maliyetlerini $, çalışma sermayesi gereksinimini de $ azaltacağı beklenmektedir. Vergi oranı %35 ise yeni ekipmanın 5 yıl boyunca sağlayacağı FNA nı 21 ve başlangıç yatırım tutarını hesaplayınız.

22 Başlangıç Yatırım Tutarının Hesaplanması: Yeni Ekipman Maliyeti Eski Ekipman Satış Geliri Eski Ekipman Satış Gelirinin Vergisi [( )* %35] Çalışma Sermayesindeki Azalış = Amortisman Artışı= ( /5 Yıl) ( /10 Yıl) = = $ Faaliyet Nakit Akışının Hesaplanması (1. Yıl 4.Yıl): Giderlerdeki Tasarruf : Amortisman Artışı (-) : VÖK : Vergi (%35) (-) : Net Kar : Amortisman (+) : Faaliyet Nakit Akışı : Faaliyet Nakit Akışının Hesaplanması (5. Yıl): Sabit Varlık Satış Karı : Giderlerdeki Tasarruf : Amortisman Artışı (-) : VÖK : Vergi (%35) (-) : Net Kar : Amortisman (+) : Faaliyet Nakit Akışı :

23 YATIRIM KARARLARININ ALINMASI İÇİN GEREKLİ VERİLER Net Nakit Akışı: Net nakit akışı, varlıkların elde edilmesi ve elden çıkarılmasına ilişkin nakit akışları ile faaliyetlerden kaynaklanan nakit akışlarının toplamından oluşmaktadır. Net nakit akışının tutarı üzerinde etkili olan çok önemli bir faktör, yatırım projesinin tipidir. Yatırımın genişleme yatırımı veya yenileme yatırımı olmasına göre net nakit akışının bileşenlerinin tutarı değişmektedir. Aşağıdaki iki örnekte sırasıyla genişleme ve yenileme yatırımlarının net nakit akışlarına 23 ilişkin hesaplamalar incelenmiştir.

24 YATIRIM KARARLARININ ALINMASI İÇİN GEREKLİ VERİLER Y firması, beş yıllık bir genişleme projesi planlamaktadır. Proje sonunda, proje kapsamındaki ekipmanlar satılacaktır. Genişleme yatırımı için gerekli binanın inşası için dolar ve ekipman için dolar maliyete katlanılacaktır. Bina ve ekipman, beş yılda doğrusal amortisman yöntemine göre amorti edilecektir. Y şirketi, beş yıl sonra, binayı dolara ve ekipmanı dolara satabilecektir. Beş yıl boyunca, satışlar ve giderler aşağıda gösterildiği gibi değişecektir: YIL SATIŞLAR GİDERLER 1 $ $

25 YATIRIM KARARLARININ ALINMASI İÇİN GEREKLİ VERİLER Proje, $ ek stok gereksinimine neden olacak, fakat alacaklarda artışa neden olmayacaktır. Tutulacak nakit tutarı ise aşağıdaki gibi artacaktır: YIL PROJE ÖNCESİ NAKİT PROJE SONRASI NAKİT 1 $ Y şirketinin tabi olduğu vergi oranı % 30 olduğuna göre, projenin beş yıl boyunca sağlayacağı nakit akışlarını hesaplayınız. 25

26 YATIRIM KARARLARININ ALINMASI İÇİN GEREKLİ VERİLER Çözüm: Başlangıç Yatırım Nakit Akışının Hesaplanması: Bina İnşaat Maliyeti Ekipman Alış Maliyeti Çalışma Sermayesi Değişimi (stoklardaki) = Son Yıl (5. Yıl)Yatırım Nakit Akışının Hesaplanması: Bina Satış Geliri Bina Satış Geliri Vergisi Ekipman Satış Geliri Ekipman Satış Geliri Vergisi Çalışma Sermayesi Değişimi (stoklardaki) = Faaliyet Nakit Akışlarının Hesaplanması (Net Nakit Akışları): Amortisman= ( )/ 5 yıl = NNA(1)= ( )*(1-%30) *%30-( )= NNA(2)= ( )*(1-%30) *%30-( )= NNA(3)= ( )*(1-%30) *%30-( )= NNA(4)= ( )*(1-%30) *%30-( )= NNA(5)= ( )*(1-%30) *%30-( ) =

27 YATIRIM KARARLARININ ALINMASI İÇİN GEREKLİ VERİLER Yatırımın Ekonomik Ömrü: Yatırımın ömrü deyince, fiziki ve ekonomik ömür akla gelmektedir. Yatırımın fiziki ömrü ile ekonomik ömrü birbirinden farklı olabilir. Fiziki ömür, teknik iş ve faaliyetlerin yerine getirilerek fiilen üretim yapılabilecek süreyi kapsar. Ekonomik ömür ise, bir yatırımın faydalı olarak üretimde bulunabileceği süreyi ifade eder. Bazı varlıklar, teknolojik gelişmelerin, yeni rakip mal ve hizmetlerin ortaya çıkması veya tüketici istek ve ihtiyaçlarındaki değişmeye bağlı olarak fiziki ömürlerini doldurmadan modası geçmiş, teknik olarak eskimiş ve ekonomik yönden faaliyet dışı bırakılması gereken varlıklar halini alabilirler. Bu nedenle, yatırım tekliflerinin değerlendirilebilmesi için, özellikle teknolojik gelişmelerin ve buluşların hızlı olduğu sektörlerde, yatırımın fiziki ömrü dışında, daha kısa olan ekonomik ömrün de saptanmış 27 olması gerekir.

28 YATIRIM KARARLARININ ALINMASI İÇİN GEREKLİ VERİLER Yatırımın Hurda Değeri Her yatırım için olmamakla birlikte çoğu yatırımların ekonomik ömürleri sonunda bir hurda değeri bulunabilir. Bazı yatırımların ekonomik ömürleri sonundaki hurda değeri, alınacak yatırım kararını etkileyecek ölçüde önemli olabilir. Bu tip yatırımlarda, hurda değerinin tahmini önem taşımaktadır. Hurda değerinin sağlayacağı nakit girişi, yatırımın ekonomik ömrü sonunda, son yıldaki para girişine eklenmelidir. Hurda değerin satışının sağlayacağı nakit girişi hesaplanırken, hurda değerin kârlı satışı halinde ödenmesi gereken vergilerin düşülmesi gerekmektedir. Yatırımın hurda değeri hesaplanırken, geriye kazanılacak işletme sermayesinin de hesaba katılması gerekmektedir. Stokların satışı, alacakların tahsili suretiyle sağlanan nakit girişinden kısa süreli borçlar ödendikten sonra kalan net tutar, yatırımın son yılda 28 sağlayacağı para girişine eklenmelidir

29 YATIRIM KARARLARININ ALINMASI İÇİN GEREKLİ VERİLER Yatırımlardan Beklenen Verim veya Getiri Oranı Yatırım projeleri arasında seçim yapılırken, yatırımdan beklenen verim veya getiri oranının da saptanması gerekmektedir. Bu saptama yapılırken, yalnız faiz oranını, risksiz yatırımların getiri oranını değil, projenin risk derecesine göre, ortakların, işletme sahibinin beklediği risk priminin de eklenmesi gerekmektedir. Ancak bu risk priminin zaman içinde değişmesi, saptanmasında bazı sorunlar yaratabilir. Bu açıdan bakıldığında firmanın yatırım projesinin değerlendirilebilmesi için sermaye yapısının ve ağırlıklı ortalama sermaye yapısının önemi 29 artmaktadır.

30 YATIRIM PROJELERİNİ DEĞERLENDİRME AMAÇLARI a) İşletme Yönetimi Açısından: Yatırım projelerinin amaca uygun biçimde değerlendirilmesi yönetimin başarısı bakımından oldukça önemli bulunmaktadır. İşletme yönetimi hedeflediği amaçlara ulaştığı ölçüde başarılı sayılmaktadır. b) Ortaklar Açısından: Projenin başarılı veya başarısız oluşu maddi bakımdan daha çok ortakları ilgilendirdiği için ortaklar da projenin amaca uygun biçimde değerlendirilmesini arzu ederler. c) Borç Veren Açısından: Proje değerlemesine borç veren kesim açısından da bakılıp ve gerçekleştirilecek projenin kredibilitesinin olabileceği konusunda planlamaya ve realize edilmeye çalışılır. d) Çalışanlar Açısından: Gerçekleştirilecek projede çalışanlar, söz konusu projenin başarılı olması halinde işlerinin devam edeceğine inanırlar. Bu bakımdan da projenin başarılı olmasını arzu ederler. Dolayısıyla projeyi hazırlayan uzmanlar söz konusu işçi ve diğer çalışanların amaçlarını da göz önünde bulundururlar. e) Alıcı ve Tüketiciler Açısından: Gerçekleştirilecek projenin mal satın alacak tüketici ve diğer alıcılar söz konusu proje ile anlaşma yapmadan önce onun devamlı bir işletme olup olmadığına bakar ve ona göre bağlantı yaparlar. Bu durumu bilen değerleyici uzmanlar bu düşünceleri de değerlemelerine katarlar.

31 YATIRIM PROJELERİNİ DEĞERLENDİRME AMAÇLARI a) Rakip İşletmeler Açısından: Projeyi değerlendiren uzmanlar projenin gerçekleştirildikten sonra, onun üreteceği malların yurt içi ve yurt dışı pazarlardaki rekabetini de ölçmeye çalışır ve rakip firmalarla rekabet edilecek güçte ve kalitede bir proje olmasını isterler. b) Sosyal Çevre Açısından: Proje değerlendirilmesinde sosyal çevrenin önemi çok eski yıllardan beri Batıda yaşanırken ülkemizde ikinci planda tutulmuş ve bunun verdiği zararlar ise günümüzde anlaşılmış ve çevre sorunlarına da yer verilmeye başlanmıştır. Bu nedenle değerleyici, günümüzde sosyal çevreyi de değerlemeye almak durumunda kalmıştır c) Kamu Kuruluşları Açısından: Özellikle zamanımızda Teşvik belgesi ve teşvik tedbirlerinden yararlanmak için kamu kurumlarının değerlemelerine de özen göstermek gerekmektedir. Milli Ekonomi Açısından: Proje değerlemesinde konunun mikro açıdan ele alındığı gibi makro açıdan da değerlemenin projenin kabulü, gerçekleştirilmesi ve başarısı için fevkalade önemli bulunmaktadır. Milli ekonomi açısından yapılan değerlemelerde de projenin Milli gelire katkısı, istihdama etkisi, gelir dağılımına etkisi, kalkınma ve sanayinin yaygınlaştırılması, ödemeler dengesi ve doğal kaynaklara da etkili olur

32 YATIRIM PROJELERİNİ DEĞERLEME YÖNTEMLERİ i.)yatırımcı (girişimci) açısından proje değerlemesi ii.)mili ekonomi açısından proje değerlemesidir(katma değer analizi). 32

33 YATIRIM PROJELERİNİ DEĞERLEME YÖNTEMLERİ 1. Yatırımcı (Girişimci) Açısından Yatırım Projelerinin Değerlemesi Statik (Tek Dönemli veya Paranın zaman değerini dikkate almayan) yöntemler Maliyetlerin ve Kârların Karşılaştırılması Yatırımın Ortalama Kârlılığı (Muhasebe Verim Oranı) Geri Ödeme Süresi Dinamik (Çok Dönemli veya Paranın Zaman Değerini Dikkate Alan) Yöntemler İskonto Edilmiş Geri Ödeme Süresi Net Bugünkü Değer İç Kârlılık Oranı Kârlılık Endeksi (Fayda-Maliyet Oranı) 33 Yıllık Eşdeğer Gider

34 YATIRIM PROJELERİNİ DEĞERLEME YÖNTEMLERİ Statik Yatırım Projelerini Değerleme Yöntemleri: Bu yöntemler, paranın zaman değerini dikkate almayan yöntemlerdir. Maliyetlerin veya Karların Karşılaştırılması Bu yöntem, iki yada daha fazla alternatif yatırımı karşılaştırarak uzun vadede maliyetleri en düşük olanın belirlenmesini amaçlamaktadır. Karşılaştırmaya projelerde öngörülen tüm maliyet unsurları alınmaktadır. Oysa bazı yatırım projeleri için, yalnızca maliyetlerin karşılaştırılması güvenilir sonuç vermemektedir. Bu açıdan, kârları karşılaştırma yöntemi, maliyetleri karşılaştırma yönteminin genişletilmesi olarak düşünülebilir. Buna göre yıllık kârı daha çok olan projenin tercih edilmesi 34 gerekmektedir.

35 YATIRIM PROJELERİNİ DEĞERLEME YÖNTEMLERİ Yatırımın Ortalama Karlılığı (Muha. Verim Oranı) Yöntemi: Bu yöntem gelecekteki net nakit girişlerinin muhasebe değerlerini göz önünde bulundurarak yatırımın ortalama kârlılığını hesaplamayı hedef almaktadır. Kolay anlaşılabilir ve hesaplanabilir olma özelliğine karşın, diğer statik yöntemler gibi paranın zaman değerini hesaba katmaması ve nakit akımları yerine muhasebe değerlerini temel alması yöntemin sakıncalarını oluşturmaktadır. Buna karşılık bu kriter, para girişi yıllar itibariyle büyük dalgalanma göstermeyen, ekonomik ömrü nispeten uzun ve ekonomik ömrü sonundaki hurda değeri ihmal edilebilir olan yatırımlarda oldukça 35 iyi sonuçlar vermektedir

36 YATIRIM PROJELERİNİ DEĞERLEME YÖNTEMLERİ Yatırımın ortalama kârlılık oranı (YOK), vergiden sonraki ortalama kârın ortalama yatırım tutarına oranı olarak tanımlanabilir. Hesaplamada ortalama rakamların kullanılmasının nedeni, projenin tüm ömrü boyunca elde edeceği kârların her yıl aynı düzeyde olmayıp, değişiklik gösterebilmesidir. Bu durumda ortalama kâr hesaplanırken, yatırımın ömrü boyunca sağlayacağı karların toplamı, yatırımın ömrüne bölünür. Ortalama yatırım tutarı hesaplanırken, çalışma sermayesi ve 36 hurda değeri de dikkate alınır.

37 YATIRIM PROJELERİNİ DEĞERLEME YÖNTEMLERİ YOK, aşağıdaki formül kullanılarak hesaplanabilir: n t1 K t YOK n n 1 C ( C H ) / 2 ( C H) ( C H) w f w f 2 Burada: YOK = Yatırımın ortalama kârlılığı, K = Elde edilen yıllık net kâr, n = Yatırımın faydalı ömrü, C w = Net işletme sermayesi tutarı, H = Yatırımın faydalı ömrü sonundaki hurda değeri, = Sabit sermaye yatırım tutarıdır. C f n t1 K t 37

38 YATIRIM PROJELERİNİ DEĞERLEME YÖNTEMLERİ Örnek: X firmasının satın almak istediği bir makinenin maliyeti dolar, faydalı ömrü ise 5 yıldır. Firma 5 yıl boyunca aşağıdaki gibi bir kâr beklemektedir: Yıl Vergi ve Amortisman Öncesi Kâr ($) Diğer taraftan bu makineyi işletmek için gereken işletme sermayesi tutarı yılda dolar olarak hesaplanmıştır. Firmanın tabi olduğu vergi oranı %40 olup, normal amortisman yöntemi uygulanacaktır. Ayrıca makinenin faydalı ömrü sonundaki hurda değerinin dolar olacağı tahmin edilmektedir. Firmanın bu yatırımdan beklediği karlılık oranı %21 dir. Bu verilere göre yatırımın ortalama karlılık oranını 38 hesaplayarak yatırımın uygulanıp uygulanamayacağını belirleyebiliriz.

39 YATIRIM PROJELERİNİ DEĞERLEME YÖNTEMLERİ Çözüm: Yıllık ortalama kâr = ( )/5 Yıllık ortalama kâr = 6.240$ Yıllık amortisman tutarı = ( ) / 5 = 3.200$ Vergiden önceki kâr = = 3.040$ Vergi = * 0,40 = 1.216$ Yıllık ortalama net kâr = = 1.824$ Ortalama yatırım tutarı = ( )+½*( ) Ortalama yatırım tutarı = $ YOK = / = %13,4 39

40 YATIRIM PROJELERİNİ DEĞERLEME YÖNTEMLERİ İşletme Sermayesi Ekonomik Ömür 5 Vergi Oranı 40% Yatırım Tutarı Hurda Değeri Amortisman Yıl Vergi ve Amortisman Öncesi Kâr ($) Amortisman VÖK Net Kar Toplam Net Kar (9.120 / 5) Ortalama Net Kar ( ) + [(1/2)* ] Ortalama Yatırım Ya da (1.600) + [(1/2)* ] Ortalama Yatırım Ya da (1.824 / ) YOK %13,4 Sonuç: Makinenin YOK oranı (%13,4) firmanın yatırımdan beklediği minimum karlılık oranından (%21) düşük 40 olduğundan projenin kabul edilmemesi doğru karar olacaktır.

41 YATIRIM PROJELERİNİ DEĞERLEME YÖNTEMLERİ Statik Yatırım Projelerini Değerleme Yöntemleri: Geri Ödeme Süresi Yöntemi: Amortizasyon süresi olarak da adlandırılan geri ödeme süresi yöntemi, yatırılan sermayenin tekrar işletmeye kazandıracağı dönemi araştırmaktadır. Maliyet ve nakit girişinin yıllar itibariyle sabit olduğu varsayılırsa geri ödeme süresi aşağıdaki formülle hesaplanabilir. Yatırım tutarı Yatırım Tutarı GÖS = = 41 Yıllık net nakit girişi Net Kar + Amortisman

42 YATIRIM PROJELERİNİ DEĞERLEME YÖNTEMLERİ Geri Ödeme Süresi Yöntemi Geri ödeme süresi (GÖS) yöntemi, projenin ilk veya başlangıç yatırım maliyetinin, ne kadar sürede geri ödediğini net nakit akışına göre hesaplar. Bu yöntemdeki mantığa göre yatırımlar öncelikle kendi kendisini finanse etmelidir. Bu açıdan karar kuralı: Geri ödeme süresi en kısa olan proje daha avantajlıdır. Tek bir projenin değerlendirilmesinde ise hesaplama sonucu bulunan geri ödeme süresi (te), karar organının öngördüğü maksimum ödeme süresinden (ta) küçük olmalıdır. 42

43 YATIRIM PROJELERİNİ DEĞERLEME YÖNTEMLERİ Örnek: Y firmasının satın almayı ve 6 yıl kullanmayı planladığı bir makinenin maliyeti dolardır. Bu makinenin her yıl sağlayacağı net nakit girişleri dolar olarak tahmin edilmektedir. Buna göre yatırımın geri ödeme süresini hesaplayarak projenin uygulanmasının doğru olup olmayacağını belirtiniz GÖS = 5 yıl Projenin GÖS ü firmanın planladığı geri ödeme süresinden daha kısa olduğundan projenin uygulanması doğru bir karardır. 43

44 YATIRIM PROJELERİNİ DEĞERLEME YÖNTEMLERİ Örnek: Bir yatırım projesinin maliyeti dolar olacak ve proje aşağıdaki tabloda gösterilen nakit akışlarını sağlayacaktır. Firma, yatırımın faydalı ömrünün 6 yıl olacağını tahmin etmektedir. Buna göre yatırımın geri ödeme süresini hesaplayınız ve projenin kabul edilip edilmeyeceğini belirtiniz. Yıl Net Nakit Girişi ($) İlk üç yıl içinde yatırım tutarının dolarlık kısmı elde edilecek ve bunu dolar takip edecektir. Yatırım tutarı dolar olduğuna göre kalan yatırım tutarı ( ) dolar olacaktır. Geri ödeme süresine ulaşmak için aşağıdaki hesaplama yapılır: dolar 1 yılda alınırsa dolar X yılda alınır X = / =0,5 yıl olarak hesaplanır. Böylece GÖS = 3,5 yıl olur. Projenin GÖS ü (3,5 yıl), projenin faydalı ömründen (3 yıl) daha uzun olduğundan 44 projenin kabul edilmemesi daha doğru olacaktır.

45 YATIRIM PROJELERİNİ DEĞERLEME YÖNTEMLERİ Örnek: Yatırım maliyeti, yıllık gelir ve gider durumları verilen aşağıdaki A, B, C ve D projelerinin geri ödeme süresi yöntemiyle değerleme yapılmaktadır. Bu amaçla öncelikle, yıllık net nakit girişleri hesaplanmış ve sonrasında da geri ödeme sürelerinin hesaplanmıştır. Projeler Ekonomik Ömür Yatırım Maliyeti (YM) Yıllık Net Nakit Girişi (YNNG) Yatırımın G.Ö.Süresi (YM / YNNG) A ,1 yıl B yıl C yıl D yıl Yukarıda görüldüğü gibi yatırımı en kısa zamanda ödeyen 45 proje A projesi olması nedeniyle söz konusu proje kabul edilecektir.

46 YATIRIM PROJELERİNİ DEĞERLEME YÖNTEMLERİ Ancak, bazı projeler, diğer projelere göre kendini daha erken bir zamanda ödediği gibi ekonomik ömrü süresince birkaç defa ödediği de olabilir. Ayrıca proje kendini amorti ettikten sonra, bir miktar da hurda değeri bulunabilir. İşte bu durumları da ortaya çıkarmak ve mevcut projelerin en uygun olanını seçebilmek için yatırım projesinin geri ödeme sayısı da bulunur. Geri ödeme sayısından, yatırım projesinin bütün ömrü süresince kaç defa kendini geri ödeyebileceği (itfası) anlaşılır ve aşağıdaki gibi formüle edilir. I P C n Z n Z * P P yazılır. Burada; P: Yatırımın geri ödeme süresini, I: Yatırım tutarını, C: Yıllık Nakit girişlerini, n: projenin ekonomik 46 ömrünü ve Z: Yatırımın geri ödeme sayısını göstermektedir.

47 YATIRIM PROJELERİNİ DEĞERLEME YÖNTEMLERİ Örnek: Yatırım maliyeti: YTL Yıllık nakit girişi: YTL Projenin faydalı ömrü 10 yıl, Geri Ödeme süresi (P):? Geri ödeme sayısı (Z):? P 2,5 yıl Z 4 kez ,5 Genel olarak, geri ödeme süresi kısaldıkça, rantabilite oranı yükselir, uzadıkça da düşer. Nitekim nakit girişleri, içinde amortisman payları da bulunan gelir olarak bilinir ve yatırım maliyetine oranlandığı takdirde bir bakıma söz konusu yatırım projesinin rantabilitesi bulunur. Diğer bir deyimle, geri ödeme süresi formülün tersi rantabiliteyi hatırlatacak nitelikte görülür. Yukarıdaki değerleri formülde yerine koyduğumuz takdirde, %40 bulunur. 47

48 YATIRIM PROJELERİNİ DEĞERLEME YÖNTEMLERİ GÖS yönteminin en önemli avantajı, YOK yöntemine benzer biçimde, hesaplanmasının basit ve zahmetsiz olmasıdır. Ayrıca likidite sıkıntısı çeken firmaların hızlı para girişi sağlayan projelere öncelik vererek likit fonları sağlamasında GÖS yöntemi faydalı olabilmektedir. Buna karşılık, GÖS yönteminin üç önemli sakıncası vardır; GÖS yöntemi, projenin geri ödeme süresinden sonra sağlayacağı nakit girişlerini dikkate almamaktadır. GÖS yöntemi, paranın zaman değerini dikkate almamaktadır. İlk yıllarda daha fazla nakit akışı sağlayan projeler firma açısından daha avantajlı olduğu halde, GÖS yöntemi nakit akışlarının zamanlamasını ayırt etme konusunda yetersiz kalmaktadır. Geri ödeme dönemi basit, riski az projenin kabul edilmesi gibi bir sonuç doğurmaktadır. Bu durum firma açısından stratejik önem taşıyan, uzun ömürlü, yatırımlara öncelik verilmesi imkanını ortadan kaldırmaktadır. GÖS Yöntemi, özellikle istikrarsız, geleceği belirsiz veya teknolojik gelişmelerin yoğun (hızlı) olduğu sektörlerde kullanılmaktadır. Risk ve likidite sorunlarına önem veren 48 firma yöneticileri de bu kriteri uygulamayı yeğlemektedirler

49 YATIRIM PROJELERİNİ DEĞERLEME YÖNTEMLERİ Dinamik Yatırım Projeleri Değerleme Yöntemleri İskonto Edilmiş Geri Ödeme Süresi Net Bugünkü Değer İç Kârlılık Oranı Kârlılık Endeksi (Fayda-Maliyet Oranı) Yıllık Eşdeğer Gider 49

50 YATIRIM PROJELERİNİ DEĞERLEME YÖNTEMLERİ İskonto Edilmiş Geri Ödeme Süresi İskonto edilmiş geri ödeme süresi (İEGÖS), iskonto edilmiş gelecekteki nakit akışlarının başlangıç yatırımını geri ödemesi için gereken süreyi göstermektedir. İEGÖS, yatırım projesinin ekonomik ömrü boyunca sağladığı her bir nakit akışının yatırımın başlangıcına indirgenmesi ile hesaplanmaktadır. Kullanılan iskonto oranı, firmanın sermaye maliyetine eşit bir orandır. Gelecekteki nakit akışlarına ilişkin belirsizlik arttıkça, sermaye maliyeti ve dolayısıyla iskonto oranı da yükselmektedir. 50

51 Örnek: Bir yatırım projesinin değerlendirilmesinde kullanılan iskonto oranı %10 dur ve projenin sağladığı nakit akışları aşağıda sunulmuştur. Bu yatırım projesinin İEGÖS ünü hesaplayabiliriz. Zaman Nakit Akışı ($) Aşağıdaki tabloda gösterildiği gibi yatırım projesinin İEGÖS ü 3 yıldır. i dön emi i döneminde net bugünkü değer ($) $ Dönemler için nakit akışları ve bugünkü değerler 1 (1.000$) (1.000$) (1.000$) (1.000$) % KÜM.DEĞ. 0, ,09 909,09 0, , ,54 0, , ,85 0, , ,87 0, , ,79 5 (1.000$)

52 YATIRIM PROJELERİNİ DEĞERLEME YÖNTEMLERİ Örnek: Bir genişletme yatırımı YTL lik ödemeyi gerektirmektedir. Yatırımdan beklenen yıllık nakit girişleri aşağıda verildiğine göre projenin geri ödeme süresini hesaplayınız (iskonto oranı=%10) Yıllar (000 YTL) Nakit Giriş. Kümülatif Nakit BDF Nakit Girişleri Bugünkü Değ. Girişleri , , , , , , , ,

53 5. ve 6. kullanım yılı arasında yatırım giderleri iskonto edilmiş nakit girişi fazlalıkları kümülatif toplamlarınca karşılanmaktadır. Eşitlik yardımıyla doğrusal enterpolasyonla sürenin 5,7 yıl olduğu görülmektedir. 5. ve 6. yıl arasında enterpolasyon yapılarak (000 YTL), 5. yıl tx yıl tx ( ) (6-tx) = ( ) ( tx = tx= 5,7 yıl olarak bulunur. YIL KÜMÜL.BD ? FARK X X= 0,70 GÖS= 5,70 YIL 53

54 YATIRIM PROJELERİNİ DEĞERLEME YÖNTEMLERİ Dinamik geri ödeme süresi yöntemi, birden fazla proje arasında seçim sorununu da çözüm getirebilir. Bu durumda karlılığı firmanın sermaye maliyetinden yüksek olma koşulu ile, geri ödeme süresi en kısa olan proje tercih edilir. Her zaman bütün yatırımlar için bir geri ödeme süresinin hesaplanması mümkün değildir. Aşağıda özetlenen koşullar oluştuğunda yatırımın geri ödeme süresi de uzun olacaktır 54

55 YATIRIM PROJELERİNİ DEĞERLEME YÖNTEMLERİ Çevrede istikrarın artması, Yatırım için bir finansman bağlantısının bulunması, Önceden kestirilemeyen gelişmeler karşısında reaksiyon hızının artması, Proje ile ilgili diğer yatırımların geri ödeme süresinin artması, Karar organının risk üstlenme eğiliminin yüksek olması. 55

56 YATIRIM PROJELERİNİ DEĞERLEME YÖNTEMLERİ Net Bugünkü Değer Yöntemi Bir yatırımın net bugünkü değeri (NBD), söz konusu yatırımın ekonomik ömrü boyunca sağlayacağı nakit girişlerinin önceden saptanmış belli bir iskonto oranı üzerinden bugüne indirgenmiş değerleri toplamı ile yatırımın gerektirdiği nakit çıkışlarının bugünkü değeri arasındaki farktır. NBD mn NG H t t t m n 1 k 1 k k tm1 t1 1 Burada: n = Yatırımın ekonomik ömrünü, m = Yatırımın tesis (tamamlanma) süresini, NG = Yatırımın ekonomik ömrü boyu. Sağlaya. nakit girişlerini, k = Yatırımdan beklen. min. iç karlılık oranını (serm.maliy.), I = İlk yatırım tutarını, 56 H = Yatırımın hurda değerini göstermektedir. m I t

57 YATIRIM PROJELERİNİ DEĞERLEME YÖNTEMLERİ NBD yöntemine göre, bir yatırım projesinin kabul edilmesi için projenin net bugünkü değerinin pozitif olması gerekmektedir. Aynı anda uygulanamayan iki veya daha fazla yatırım projesi arasında bir seçim yapılacaksa, en yüksek net bugünkü değere sahip olan proje uygulanmak üzere seçilecektir. Net nakit girişlerinin hesaplanmasında hurda değer varsa son yılın nakit girişlerine eklenerek, diğer bir ifade ile son yılın indirgeme oranı 57 ile çarpılarak belirlenir.

58 YATIRIM PROJELERİNİ DEĞERLEME YÖNTEMLERİ Örnek: Düzensiz nakit akışına sahip (A) projesinin beklenen verim oranının %20 dir. Bu durumda söz konusu projeyi, net bugünkü değer yöntemine göre aşağıdaki gibi değerlendirebiliriz; Yıl (1) Nakit Akışı (1000 YTL) (2) BDF (%20) (3) = (1) x (2)BD , , , , , , , , , , ,4 NBD = 244,8 Yukarıda bilgileri verilen A projesi ilk yatırım maliyeti YTL olan ve 5 yıl ekonomik ömürlü bir projedir. Nakit girişleri yıldan yıla değiştiği için her nakit girişinin sermaye maliyeti olan %20 den şimdiki değerleri ayrı ayrı hesaplanmış ve toplamları alınmıştır. Net 58 bugünkü değer yaklaşık YTL olarak hesaplanmıştır.

59 YATIRIM PROJELERİNİ DEĞERLEME YÖNTEMLERİ NBD yönteminde, çok önemli olan iskonto oranı saptanırken, aşağıda özetlenen faktörler göz önünde tutulabilir: İşletmenin sermaye maliyeti Benzer yatırımlardaki karlılık oranı Sermayenin alternatif kullanış alanlarındaki karlılık oranı İşletmenin ortalama karlılık oranı Yatırımın taşıdığı risk Ortakların veya potansiyel sermayedarların yatırımlardan bekledikleri asgari kar oranı. 59

60 YATIRIM PROJELERİNİ DEĞERLEME YÖNTEMLERİ Kabul edilecek iskonto (karlılık, beklenen verim) oranının, firmanın sermaye maliyetinden daha düşük olmaması gerekir. Şu halde bir firma yatırıma, iktisat kuramının önerdiği gibi, yatırımın iç karlılık oranı (sermayenin marjinal etkinliği), sermaye maliyetine eşit olduğu noktaya kadar devam etmelidir. Yatırım teorisi de, bir firmanın sermaye harcamalarını, yatırım projelerinin karlılık oranı sermayenin marjinal maliyetine eşit oluncaya kadar sürdürmesini önerir. 60

61 YATIRIM PROJELERİNİ DEĞERLEME YÖNTEMLERİ Net Bugünkü Değer Yöntemi Yıllık net nakit girişlerinin düzenli olması ve yatırım tamamlanma süresi 1 yıldan kısa olması durumunda bir yatırımın NBD si aşağıdaki formülle hesaplanabilir: n (1 k) 1 H NBD NG I n n 0 k(1 k) 1 k Burada: n = Yatırımın ekonomik ömrünü, NG = Yatırımın ekonomik ömrü boyunca sağlayacağı nakit girişleri., k = Yatırımdan bekl. min. iç karlılık oranını (Serm.Maliye.), I 0 = İlk yatırım tutarını, H = Yatırımın hurda değerini göstermektedir. 61

62 YATIRIM PROJELERİNİ DEĞERLEME YÖNTEMLERİ Örnek: Yatırım projesinin kabul edilmesi için asgari iç karlılık oranı (iskonto haddi) Yatırım Tutarı= YTL Yatırımın Tesis Süresi= 1 Yıldan Kısa Yat. Sağlayacağı Yıllık Net Para girişi (Net kar + Amortisman)= YTL Yat. Ekonomik Ömrü= 10 Yıl Hurda Değer= 0 k= %15 %15 olarak saptandığına göre anılan yatırım kabul edilecek midir? NBD= [ 10 (1 0,15) 1 ] ,15(1 0,15) 3 NBD=( x 5.019) NBD= 1.806, = -193, YTL 62 Yatırımın net bugünkü değeri, %15 iskonto haddine göre negatif olduğu için yatırım önerisi geri çevrilecektir.

63 YATIRIM PROJELERİNİ DEĞERLEME YÖNTEMLERİ Örnek: Nakit akışlarının düzensiz olması durumunda; Yatırım tutarı= YTL Yatırımın tesis süresi= 1 yıldan az Ekonomik Ömür = 5 yıl İskonto oranı= %12 Hurda Değeri = YTL Tahmini yıllık net nakit girişi: Yıllar Net Nakit Girişi (BDF) %12 Bugünkü Değer , , , , , Hurda Değ , Nakit Girişlerinin Bugünkü Değeri Toplamı NBD= = > 0 yatırımın NBD si pozitif olduğu için yatırım projesi kabul edilecektir. olduğu için yani 63

64 Örnek: Bir işletmenin almak istediği makine için 250 milyon YTL ödemesi gerekmektedir. Makinenin ekonomik ömrü 5 yıl ve ekonomik ömür sonundaki hurda değeri 50 milyon YTL dir. Makinenin yıllar itibariyle sağlayacağı nakit girişleri aşağıda verilen projenin, iskonto oranının %10 olduğu kabul edilirse, projenin NBD si ne olur? Yıllar Nakit Girişleri (Milyon YTL) HD 50 Yıllar Nakit Girişleri Bugünkü Değer Faktörü (%10) Nakit Girişlerinin Bugünkü Değeri ,909 63, ,826 66, ,751 63, ,683 57, ,621 51,543 HD 50 0,621 31, ,510 NBD= 333,51 250= 83,51 milyon YTL>0 olarak hesaplanmaktadır. 64

65 YATIRIM PROJELERİNİ DEĞERLEME YÖNTEMLERİ Örnek: Bir işletme, 8 milyon dolar tutarında bir yatırım yapmayı planlamaktadır. Yatırım iki yılda tamamlanabilecektir. Söz konusu yatırım için, birinci yılda 5 milyon dolar ve ikinci yılda 3 milyon dolar harcanacaktır. Söz konusu yatırımın tamamlanmasından sonraki yıllarda sağlaması tahmin edilen nakit girişleri aşağıdaki tabloda sunulmuştur: Yıl Nakit Girişleri (Hurda Değeri) Projenin ekonomik ömrü sonundaki hurda değerinin dolar olacağı tahin edilmektedir. İskonto oranı %20 olduğuna göre projenin net bugünkü değerini 65 hesaplayınız ve projenin uygulanmasının doğru bir karar olup olmayacağını belirtiniz.

66 YATIRIM PROJELERİNİ DEĞERLEME YÖNTEMLERİ Yıllar Nakit Akışları İskonto Faktörü Nakit Akışlarının Bugünkü Değeri , , , , , , , Nakit Akışlarının Bugünkü Değeri (YTL) NBD = YTL < 0 olarak hesaplanır. Buna göre, projenin uygulanmaması yerinde bir karar olacaktır. 66

67 Örnek: Yıllar Proje 1 (YTL) Proje 2 (YTL) Proje 3 (YTL) Farklı iskonto oranlarına göre yatırım projelerinin bugünkü değerlerinin sıralamadaki yerleri şöyle olmaktadır: İskonto Oranı Proje 1 NBD Sıra Proje 2 NBD Sıra Proje 3 NBD Sıra Yukarıdaki örneğin ortaya koyduğu gibi iskonto oranını değiştirmekle bu yönteme göre, yatırım projelerinin öncelik sırasını değiştirmek 67 mümkün olabilmektedir.

68 Örnek: Bir firma, kendisine sunulan iki proje önerisini değerlendirmektedir. Firmaya sunulan proje önerileri eşit yatırım harcaması gerektirmekte ve firma bu iki projeden sadece birini seçmek imkanına sahiptir. Değerlendirilecek olan A ve B projelerine ilişkin nakit akışları aşağıdaki tabloda sunulmuştur. Yıllar A Projesi ($) B Projesi ($) Değerlendirmeyi yapacak firmanın sermaye maliyeti %15 olduğuna göre, NBD yöntemine göre hangi projenin seçilmesi gerektiğini belirtiniz. Yıllar A Projesinin nakit girişleri $ B Projesinin nakit girişleri $ (%15) İskonto faktörü A projesinin nakit girişlerinin bugünkü değeri $ B projesinin nakit girişlerinin bugünkü değeri $ , , , , , , , , , , , ,1 A projesi için (Nakit Girişlerinin Bugünkü Değeri) = $ B projesi için (Nakit Girişlerinin Bugünkü Değeri) = $ NBD A = = $ NBD B = = $ 68

69 YATIRIM PROJELERİNİ DEĞERLEME YÖNTEMLERİ Örnek: Proje Y Proje Z Yatırım Yıllık İşleme Gider Ekonomik Ömür 10 YIL 15 YIL H.Değer 0 0 Y ve Z projelerinin ekonomik ömürleri birbirinden farklı olduğundan, bugünkü değer yönteminin uygulanabilmesi için bu iki projenin birbiriyle karşılaştırılabilir hale getirilmesi, bunun için de, hizmet sürelerinin eşit kılınması gerekmektedir. Hizmet sürelerinin eşit kılınabilmesi için olanaklı bir yol, projelerin faydalı ömürlerinin en küçük ortak katının hesaplanmasıdır. Söz konusu Y ve Z projelerinin faydalı ömürleri için en küçük ortak kat 30 yıldır. 30 yıllık bir süre için Y projesinin 2 kez, Z projesinin ise 1 kez yenilenmesi gerekmektedir. Kaynak maliyetinin %8 olması durumunda Y projesi, Z Projesine göre giderlerin bugünkü değerleri açısından daha avantajlı 69 bulunmaktadır. Kaynak maliyeti %8 olarak alınmaktadır.

70 YATIRIM PROJELERİNİ DEĞERLEME YÖNTEMLERİ Proje Y (milyon YTL.) Yatırım Tutarı İlk Yenileme Yat. B.D. ( *0,463) İkinci Yenileme Yat. B.D. ( *0,215) Yıllık İşl. Gid. B.D. 30 Yıl süre ile ( *11.258) Yat. Ger. Para Çıkışlarının B.D Proje Z (milyon YTL.) Yatırım Tutarı İlk Yenileme Yat. B.D. ( *0,315) Yıllık İşl. Gid. B.D. 30 Yıl süre ile ( *11.258) Yat. Ger. Para Çıkışlarının B.D

71 8% 8% Y PROJESİ BDF GİDER.BD'Sİ Z PROJESİ BDF GİDER.BD'Sİ , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,9 TOPLAM ,8 TOPLAM ,3

72 YATIRIM PROJELERİNİ DEĞERLEME YÖNTEMLERİ Uygulanan iskonto oranına göre almaşık yatırım projelerinin gerektirdiği para çıkışlarının bugünkü değeri birbirine eşit yada yakın ise, bu durumda projeler arasında bir seçim yapılırken aşağıdaki etmenlerin de göz önünde tutulması gerekmektedir; Yatırımın ekonomik ömrü sonunda yapılması gerekli yenileme yatırımının maliyeti, başka bir ifadeyle sermaye malları fiyatlarının izlediği eğilim, Üretilen mal ve hizmetlerin satış fiyatlarında gelecek yıllarda beklenen gelişmeler, Yatırımın ait olduğu sektörde teknolojik gelişme 72 hızı.

73 YATIRIM PROJELERİNİ DEĞERLEME YÖNTEMLERİ Net Bugünkü Değer Yönteminin üstün ve zayıf yönleri Yöntemin Üstünlükleri: Bu yöntemde paranın zaman değeri hesaplara katılmaktadır. Yöntemin, piyasa iskonto haddi ve nakit akışları doğru tahmin edildiği takdirde uygulanması kolay ve basittir. Nakit girişleri olumsuz olan yıllar için de projenin değerlemesi mümkün 73 olabilmektedir.

74 YATIRIM PROJELERİNİ DEĞERLEME YÖNTEMLERİ Yöntemin Zayıf Yönleri Bu yöntemde iskonto haddi ve nakit akışları tahmine dayandığından sonuçlar tartışılabilir. Başlangıçta iskonto haddi ve nakit akışları doğru tahmin edilse dahi. değişken ekonomik koşullar onları da değiştirecek, böylece projenin değerlemesinin anlamı kalmayacaktır. Bu yöntemde genel olarak (En düşük maliyet gideri yönetimi hariç) belirli bir ölçünün üzerindeki projelerin kabul edilmesi söz konusu olmakta, bunlardan sadece bir tanesinin tercihi istenirse ikinci bir işleme gerek duyulmaktadır. Nitekim kabul edilen projeler açısından en yüksek nakit girişi sağlayan projenin seçimi söz konusu olduğu 74 zaman ikinci bir işleme başvurulmaktadır.

75 YATIRIM PROJELERİNİ DEĞERLEME YÖNTEMLERİ İç Karlılık Oranı Yöntemi Bir yatırımın iç karlılık oranı, yatırımın gerektireceği nakit çıkışı ile ekonomik ömrü boyunca sağlayacağı nakit girişini eşit kılan iskonto oranı olarak tanımlanmaktadır. Diğer bir ifadeyle iç karlılık oranı, bir yatırım projesinin net bugünkü değerini sıfıra eşit kılan iskonto oranıdır. 75

76 YATIRIM PROJELERİNİ DEĞERLEME YÖNTEMLERİ İç karlılık oranı, matematiksel olarak aşağıdaki biçimde ifade edilebilir: NG1 NG2 NGn H I r 1 r 1 r n 1 r n Bu ifade basitleştirilirse aşağıdaki hale gelir: n NGt H I0 t n t1 1 r 1 r Burada; I 0 = Projenin yatırım tutarını, NG = Projenin ekonomik ömrü boyunca sağlaya.nakit girişlerini, r = İç karlılık (verim) oranını, m = Yatırımın tesis (tamamlanma) süresini, n = Projenin ekonomik ömrünü göstermektedir. Ayrıca yatırımın tamamlanma süresi bir yıldan fazla olursa formül şu şekilde olacaktır; m t1 I t mn NG t t mn 1 r tm1 1 r 1 r t H 76

77 YATIRIM PROJELERİNİ DEĞERLEME YÖNTEMLERİ İç karlılık oranı, net bugünkü değer ve karlılık endeksi yöntemlerinden farklı olarak tek başına yorumlanamayacak bir veri sunmaktadır. Bu değerleme biçimine göre yatırımın daha çok karlılık yönü üzerinde durulmaktadır.bir projenin kabul edilmesi için söz konusu projenin iç karlılık oranının (r) kabul edilebilir verim oranı olarak ifade edilen bir sınır orandan (sermaye maliyetinden) (k) daha yüksek olması gerekmektedir (r>k). 77

78 YATIRIM PROJELERİNİ DEĞERLEME YÖNTEMLERİ İKO yöntemi, NBD yönteminden yalnızca iskontolama işlemi açısından farklıdır. İKO yönteminde belli bir verim oranı, iskonto oranı olarak belirlenmeye çalışılır. İKO yönteminin sağladığı en önemli avantaj, paranın zaman değerini hesaba katması, böylece daha kesin ve güvenilir sonuç vermesidir. Yöntemin en önemli sakıncası ise hesaplama güçlüğü ve zaman alıcı olmasıdır. 78

79 YATIRIM PROJELERİNİ DEĞERLEME YÖNTEMLERİ a-bugünkü Değer Faktörüne Göre İç Karlılık Oranının Bulunması Bugünkü değer faktörüne göre iç karlılık oranının bulunmasında, nakit akışlarının düzenli olması durumunda yatırım maliyeti, yıllık nakit girişlerine bölünmekte ve bir faktör elde edilmektedir. Bu faktör bugünkü değer faktörüdür. Bu faktöre isabet eden oran projenin kabul edilmesi için önemli bir kavramdır 79

80 Örnek: Bir yatırım projesinin yatırım tutarı dolar, ekonomik ömrü ise 6 yıldır. Projenin yıllık dolar nakit girişi sağlaması beklenmektedir. Buna göre projenin iç karlılık oranını hesaplayınız ve projeyi değerlendiren firmanın sermaye maliyeti %10 olduğuna göre projenin kabul edilmesinin doğru olup olmayacağını belirtiniz. Yıllık nakit girişlerinin eşit olması halinde yani nakit akışı düzenli ise, projenin iç karlılık oranı, yatırım tutarının bir yıllık nakit girişine bölünmesi yoluyla hesaplanmaktadır (bugünkü değer faktörüne göre): I BDF Yatırım Tutarı / Yıllık Nakit Girişi NG / = 4 olarak bulunur. N Yıl Süreyle her yıl elde edilen bir birim paranın bugünkü değeri tablosunda 6 yıl ve 4 e denk gelen iskonto oranı %13 tür. Buna göre bu yatırım projesinin iç karlılık oranı %13 tür. İç karlılık oranı? Sermaye maliyeti olduğundan, diğer bir ifadeyle r?k olduğundan projenin uygulanması firma için doğru bir karardır. 80

81 YATIRIM PROJELERİNİ DEĞERLEME YÖNTEMLERİ 81

82 12% 14% Y PROJESİ BDF NA'NIN BD'Sİ Y PROJESİ BDF NA'NIN BD'Sİ , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,1 İSKONTO FARKI= 2% ,5 İNDİRGENMİŞ DEĞER.ARASI FARK X 8.355,5 FARK X= 0,01000 İKO= 13,00% 82