SUÇLA HUKUKUNDA MÜCADELE YÖNTEMLER SLÂM. Doç. Dr. Sabri ERTURHAN*

Transkript

1 SLÂM HUKUKUNDA SUÇLA MÜCADELE YÖNTEMLER Doç. Dr. Sabri ERTURHAN* >""'"7:' #!0!$%A%%1(%(((A("%%( 1$%A%%"(%HB%%%A%-G(%B H%GG%A1(1%%$%A%B1%%1 ( %AB %(B 1%A 1 1% % 4%A A% % " ((H%A AB G%$( 4 % $%A %%1%-%1(B%(11%%%((-(A%-G(%( %11H%G(%%H%%1%1-(%/ (%A$X4G( 5/0" HB"(%(!1B$(%B(-(BWV%(K$(1(%-+(LB %$KA1%AA%%%ALB% GR Suç, insanldn bir gerçedidir. Suçsuz bir dünya tahayyül etmek mümkündür, bu hepimizin temennisidir ama bunun pratidi yoktur. Çünkü insanlk var olaldan beri suç ilenmektedir. 1 Asr- Saâdet diye tâbir edilen Peygamber döneminde dahi suç ilenmitir. Dolaysyla ksmen veya lokal olarak mümkün olsa bile tamamen suç ve suçludan arndrlm bir dünya imkanszdr. Neden suç ilendidi meselesi, müstakil bir aratrmaya konusu olacak kadar kapsaml bir sorundur. Ama temel nedenler arasnda yaratltan gelen farkllklar, 2 ihtilaf gerçedi, 3 insann güzel hasletler yannda, çirkin huylar da benlidinde barndrm olmas, 4 gerek insann kendi iç dünyas, gerekse birçok d faktörler kiiyi suç ilemeye iten temel faktörler arasnda saylabilir. Bu itibarla dinimiz insan hiç suç ilemez bir varlk olarak görmemi aksine suç ilemenin insanî bir özellik oldudunu söylemitir. Burada yatan espri udur: cnsan melek dedildir, insan sorumlu bir varlktr, iradesi olan bir var- * C.Ü. clahiyat Fakültesi cslâm Hukuku Anabilim Dal Ödr. üyesi/serturhan@cumhuriyet.edu.tr 1 Mâide (5), Hz. Peygamber, insanlarn madenler gibi farkllk arz ettiklerine dikkat çekmitir. Bkz. Buhârî, Enbiyâ, 19, Menâkib, 1; Müslim, Fedâilü s-sahâbe, 199; Ahmed b. Hanbel, II, 257, 260, 391, Hûd (11), Bu konuya ilikin baz ayetler için bkz. Nisâ (4), 28, 115, 128; A râf (7), 24; Hicr (15), 47; csrâ (17), 11; Kehf (18), 54; Enbiyâ (21), 31; Necm (53), 39-40; Meâric (70), 19; cnsan (76), 3; Beled (90), 10; eems (91), 8...

2 DC # $%& lktr. Bir yaratl gayesi bulunmaktadr. O da kulluk 5 ve güzel amel yapmada yartr, imtihandr. 6 cnsan hiç suç ve günah ilememi olsayd imtihann, iradenin, akln, sorumlu tutulmann bir anlam kalmazd. Nitekim bu gerçedi beyan badlamnda Hz. Peygamber, Nefsim kudretinde olan Allah a yemin ederim ki ayet siz günah ilememi olsaydnz, Allah sizi götürür, sizin yerinize günah ileyip daha sonra tevbe eden bir topluluk getirir, onlar bu günahlarndan dolay Allah tan af talep ederler de, Allah da onlar affederdi 7 buyurmutur. Dolaysyla suç ileme bireysel düzeyde kaldd sürece bir noktaya kadar dodaldr. Dodal olmayan suçun bireysellikten çkp yaygnlamas, süreklilik arz etmesi, rutin hale gelmesi, bireysel ve toplumsal huzur ve bar tehdit eder hale gelmesidir. Bu durumda tehlike çanlar çalyor demektir. Günümüzde dünyada suç ileme oranlar korkunç derecede artmaktadr. Ülkemizde dahi her insafl kiiyi utandracak, tüylerini ürpertecek, parmak srtacak cinsten daha önceden ainas olmaddmz tür ve tarzlarda suçlar ilenmektedir. 8 Suçlarn bu denli artmas ve yaygnlk kazanmasnn temelinde büyük oranda dinî ve ahlakî dederlerden yoksunluk dolaysyla insan insan yapan hasletlerdeki dejenerasyonun yattdn düünüyoruz. Bu itibarla cslâm Hukukunun suçla mücadelede izledidi yöntemlerin ortaya konulmas önem arz etmektedir. Çalma suçla mücadele badlamnda olunca asl konuya basamak oluturmas bakmndan kii ve kamu güvenlidini en fazla tehdit eden suçlarn yasaklanma gerekçelerine yer vermeyi uygun gördük. cslâm Hukuku vahye istinad eden bir hukuk oldudundan, suçla mücadelede akide boyutu son derece önemlidir. Bu nedenle suçla mücadele yöntemlerinin ilk srasnda inanç alt yaps, daha sonra bu inancn somut göstergesi ibadet ve güzel ahlaka yer verilmitir. Akabinde sadlam temeller üzerine bir evlilidin suçu önlemedeki 5 Zâriyât (51), Mülk (67), 2. 7 Tevbe (9), Son günlerde basnda yer alan bir haber öyledir: Türkiye'de geçen yl her gün ortalama 1336 suç ilenirken, bu yln 9 aynda bu rakam 2191'e yükseldi. Bu say asayi olaylarnn yaklak % 60 orannda arttdn gösterirken, müstehcen suçlardaki art ise üçe katland (Hürriyet Gazetesi, 14 Kasm 2006 Sal). Bir baka haber e göre 10 gençten 4'ü sigara; 10 erkekten biri de düzenli alkol içiyor. Uyuturucu oran ise korkunç... Her 10 gençten 2'si bir çeit uyuturucu deniyor ve biri kullanmaya devam ediyor (Sabah Gazetesi, 16 Ekim 2006 Pazartesi). Bir baka haber de öyledir: Liseliler arasnda yaplan ankette, ürkütücü sonuçlar çkt. Gençler iddet görüyor, iddet uyguluyor. % 66's alkol, yüzde 26's uyuturucu alyor. Ankette gençlerin % 74'ünün ailede anne veya babasndan iddet gördüdü, % 65'inin de bakalarna iddet uyguladd belirlendi. Gençlerin % 60', okulda bir çetenin içinde oldudunu belirtirken % 51'i de anne ve babasnn birbirine kar iddetine tank olduklarn söylediler (Halka ve Olaylara Halka ve Olaylara Tercüman Gazetesi, 12 Ekim 2006 Per- embe). Ayrca Türkiye de çok yakn zamanda ortaya çkan seri katiller olay da verilebilecek bir baka haber örnedidir. Katillerden bazsnn bu ii zevk için yaptdn ifade etmesi durumun vehametini ve ürkütücülüdünü ortaya koymaktadr (Hürriyet Gazetesi, 24 Ekim 2006 Sal). Tüyler ürperten bir baka haber de öyledir: czmir'de, annesi F.B. ve ayn evde kaldd üç kiinin ikencesine udradd ileri sürülen ve kaldrldd hastanede tedaviye alnan 17 aylk N.N.B.'nin yaplan adli tp muayenesinde, defalarca tecavüze udradd belirlendi. Alnan sperm örneklerinin kriminal incelemesi yaplrken, bu inceleme sonucu minik çocuda kimlerin tecavüze kalktd belirlenecek (Hürriyet Gazetesi, 31 Ekim 2006 Sal). Bunlar dnda neredeyse rutin hale gelen kapkaç olaylar ve bu olaylar çerçevesinde ilenen cinayetlerde çok ucuza heder edilen insan hayatlar da suç ilemenin ne derece tehlikeli boyutlara ulatdnn bir baka göstergesidir.

3 '(W&441 #( Y1(.3(%DO etkileri ile çevre ve editim faktörleri üzerinde durulmutur. Bu yöntemlerden sonra bireysel, toplumsal ve idarî alanda alnabilecek somut tedbirler ortaya konulmu, en son mücadele ekli olarak da müeyyide konusuna yer verilmitir. I-SUÇ KAVRAMI Makalenin omurgasn cslâm Hukuku açsndan suçla mücadele yöntem ve tedbirleri oluturunca bu asl konuya zemin oluturmas bakmndan cslâm Hukuku nda suç saylan fiillere, yasaklanma hikmetlerine ve hangi hukukî yararlar ihlal ettiklerine yer verilmesi isabetli olacaktr. Hukukta suç, ceza tehdidini hâvî olan bir kanunun, cezaî ehliyeti hâiz bir ahs tarafndan icraî veya ihmalî olabilen haricî bir hareketle ve hukuka aykr olarak ihlal edilmesidir. 9 cslâm hukukçular arasnda Mâverdî (ö.450/1058) nin yaptd tanmn ön plana çktdn görmekteyiz. Mâverdî ye göre suç Allah Teâlâ nn hadd ve ta zîr ile cezalandrdd er î yasaklardr. 10 cbarede geçen hadd lafzn er an miktar belirlenmi ceza olarak alglamak gerekmektedir. Böylece ksas cezalar 11 ve diyetler 12 de bu kapsam içerisine girmektedir. O halde suç, karldnda ceza öngörülen yasak bir fiilin yaplmas veya yaplmas emredilen bir fiilin terk edilmesi 13 daha öz bir ifadeyle bir emrin ihmali veya bir yasa n ihlali demektir. 14 Hadd gerektiren suçlar zina, kazf, sarholuk, hrszlk, hirâbe (ekiyalk), irtidat ve bady (devlete kar isyan) suçlarndan olumaktadr. 15 Fkh literatüründe ksas; adam öldürme gibi hayata son verme veya yaralama, koparma yahut da kesme gibi müessir fiiller karldnda öngörülen denk cezaya verilen isimdir. 16 Ksas gerektiren suçlar, adam öldürme ve müessir fiiller olarak iki ksma ayrlr. 9 Alacakaptan, Udur, Suçun Unsurlar, Ankara, 1970, s. 10; Dönmezer, Sulhi-Erman, Sahir, Nazarî ve Tatbiki Ceza Hukuku (Genel Ksm), cstanbul 1997, I, 311; Önder, Ayhan, Ceza Hukuku (Genel Hükümler), cstanbul 1992, s. 6; Artuk, Emin, Suç Genel Teorisi (Ceza Hukuku El Kitab içerisinde), cstanbul 1989, s !RS, T US V WX # - YZ [ Mâverdî, Ebu l-hasan Ali b. Muhammed, el-ahkâmu s-sultâniyye ve lvilâyâtü d-dîniyye (nr. Hâlid Abdullatîf), Beyrut 1410/1990, s Dider tanmlar için bkz. Ebû Ya lâ, el-ahkâmu ssultâniyye, s. 257; Serahsî, el-mebsût, XXVII, Bkz. cbnü l-hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid (ö.861/1456), Fethu l-kadîr, Beyrut, ts. (Dâru l-fikr), V, 212; cbn Nüceym, Zeynüddîn b. cbrahim (ö.970/1562), el-ebâh ve n-nezâir, Beyrut 1993, V, 2; Bilmen, Ömer Nasuhi (ö.1971), Hukuk slâmiyye ve Istlâhât Fkhyye Kamusu, cstanbul 1967, III, Ebû Zehra, Muhammed (ö.1974), el-cerîme, Kahire, ts. (Dâru l-fikri l-arabî), s Ûdeh, Abdulkâdir (ö.1954), et-terî u l-cinâi l-slâmî, Beyrut 1415/1994, I, 66; Ebû Zehra, a.g.e., s Dadc, eamil, cslam Ceza Hukukunda crade-suç clikisinin Cezaya Etkisi, Marife, III/1, Konya 2003, s Ûdeh, a.g.e., I, 79; II, 345; Geni bilgi için ayrca bkz. Mansour, Aly Aly, Hudud Crimes (ICJS adl eserin içinde), Oceana Publications Inc., New York 1982, s Kr. Avvâ, Muhammed Selîm, Fî Usûli n-nizâmi l-cinâi l- slâmî, Kâhire 1983, s. 130 vd. 16 Serahsî, el-mebsût, XXVI, 60, 63; Tûrî, Muhammed b. Hüseyin b. Ali (ö.1004/1595), Tekmiletü l-bahri r-râik, Beyrut 1413/1993, VIII, 324; Ûdeh, et-terî u l-cinâî, I, 114; Ebû Zehra, el-cerime, s. 98; Bassiouni, M. Cherif, Sources of Islamic Law (Islamic Criminal Justice System), Oceana Publications Inc., New York 1982, s. 203 vd; Bilmen, Istlâhât, III, 18; Avvâ, Fî Usûli n-nizâmi l-cinâi l-slâmî, s. 235 vd; Dadc, eamil, slâm Ceza Hukukunda Hahslara Kar lenen Müessir Fiiller, Ankara 1966, s. 41.

4 DF # $%& cçerisinde suçlarn da bulundudu taabbüdî hükümlerin illeti (illet-i matlûbe) 17 salt itaat, ta zîm ve teslimiyettir. 18 Bir baka ifadeyle bütün ibadetlerin, emir ve yasak kapsamna giren hükümlerin illeti âlemlerin Rabbna kulluk izhâr etmek ve emrine imtisal etmektir. 19 Bu tür hükümlerin vaz edili gerekçeleri/illetleri akln kavrama alan dnda oldudundan, bu hükümlerin asl illeti eâri in hitabdr. Suç saylan fiillerden kaçnmann temel gerekçesi/illeti eâri in bu yasak emrine itaat etmek olunca bir mü mine düen görev bu yasaklara titizlikle uymak olacaktr. A- Yasaklanma Hikmetleri Fkh usûlünde genellikle hükmü gerçekletirdidi kabul edilen açk ve istikrarl vasf anlamnda kullanlan illet kavramnn özellikle eafiî (ö.204/820) den itibaren fkh usûlündeki terim anlamna yakn biçimde kullanlmaya balandd görülmektedir. clletin artlar: a) Zâhir (açk) olmas, b) Munzabt olmas; istikrarl ve objektif olup kiiden kiiye dedikenlik göstermemesi, c) Hükmün konulmasna münâsip bir vasf olmas yani hikmeti gerçekletirmi olmas, d) Kâsr olmayp müteaddî olmal. Yani ait oldudu asla münhasr kalmayp benzer meselelere de sirâyet edebilmeli (ta diye-geçililik). Bkz. eelebî, Ta lîlü l-ahkâm, s. 112 vd; Hallâf, Abdulvâhid, Masâdiru t-terî i l-slâmî fî mâ lâ nassa fîh, Dâru l-kalem, 1402/1982 s ; Zekiyyüddîn ea bân, Usûlü l-fkhi l-slâmî, Kahire , s , ; Ebû Zehra, Usûlü l-fkh, Kahire, ts. (Dâru l-fikri l-arabî), s. 221; ea bân, a.g.e., s. 138; eâkiru l- Hanbelî, Usûlü l-fkhi l-slâmî, Mekke 1422/2002, s. 322 vd; Zuhaylî, Vehbe, Usûlü l-fkhi l-slâmî, Dmak 1986, I, ; Koca, Ferhat, slâm Hukuk Metodolojisinde Tahsis, cstanbul 1996, s. 145 vd; Zeydân, Abdulkerîm, el-vecîz fî Usûli l-fkh, Baddad 1407/1987, s. 195, 200, ; Sa dî, Mebâhisü l-ille fi l-kyâs, s. 101 vd; Atar, Fahrettin, Fkh Usûlü, cstanbul 2002, s. 63, 65-66; Dönmez, cbrahim Kâfî, cllet, DA, XXII, ; Erturhan, Usulcülere Göre Bir Hükmün Birden Çok clletle Ta lîli, slâm Hukuku Aratrmalar Dergisi, Konya, Nisan 2005, sy. 5, s eâtbî, Ebû cshâk cbrahim b. Mûsa b. Muhammed (ö.790/1388), el-muvâfakât, II, Karadâvî, Yusuf, el- bâde fi l-slâm, Kâhire 1405/1985, s Fkh terminolojisinde hikmet; hükmün konulu amac (makâsd- eâri ) veya bu hükümle sadlanmak istenen maslahat (masâlih-i ibâd) anlamndadr. Veya hikmet; a) Hükmün konulmasna münasip düen mana/gerekçe, b) Bir zarar veya zorludun giderilmesi veya bir menfaatin elde edilmesi eklinde eer î bir hükmün terîine terettüp eden semere veya maslahat. Bir baka ifadeyle hikmet, eâriin, hüküm vaz ederken bir menfaatn celbi, bir zarar veya zorludun def i eklinde gözettidi maslahattr. cçki ve kumarn, insanlar arasna budz ve dümanlda neden olmas ve onlar ibadetten alkoymas nedeniyle yasaklanmas (Mâide, 5/90-91); mallarnn temizlenmesi gerekçesiyle zenginlerin mallarndan zekat alnmasnn emredilmesi (Tevbe, 9/103); hayatn korunmas amacyla kâtillere ksasn uygulanmas (Bakara, 2/179); kolaylk sadlama amacyla yolculuk annda orucun tutulmamasna ruhsat verilmesi (Bakara, 2/185); evlatlklarn öz evlat gibi olmadklar, dolaysyla onlarn boadklar kadnlarla evlenmenin önünde hukukî bir engelin bulunmaddn vurgulamak amacyla Hz. Peygamber in Zeynep le nikahlanmas (Ahzâb, 33/37) gibi ayetlerle; evlilik hayat boyunca sevgi badnn devam etmesi amacyla evlenilecek kadnlarn görülmesinin gerekli bulunmas (Tirmizî, Nikâh, 5), yine gözün ve rzn haramlardan korunmas amacyla evlilidin tevik edilmesi (Buhârî, Savm, 10; Nikâh, 2-3; Müslim, Nikâh, 1, 3; Ebû Dâvûd, Nikâh, 1; Tirmizî, Nikâh, 1; Nesâî, Nikâh, 3; Syâm, 43; cbn Mâce, Nikâh, 1; Dârimî, Nikâh, 2; Ahmed b. Hanbel, I, 58, 278, , 432, 447) hep bahse konu hükümlerin hikmetleri cümlesindendir. Usulcülerin çodunluduna göre nasslarn hikmetle ta lîl edilmesi mümkün dedildir. Çünkü hikmet, illet gibi açk ve munzabt/istikrarl olmayp gizli ve dediken (muzdarib)dir. Seyfeddîn Âmidî ve Safiyyüddîn el-hindî ye göre zâhir ve munzabt olmas halinde hikmetle de ta lîl caizdir. Fahreddîn Râzî ise hikmetin, illetin de illeti oldudu yaklamndan yola çkarak hikmetin dodrudan hükmün de illeti olacad düüncesindedir. eâtbî nin de hikmeti illet yerine kullandd görülmektedir. cslâm bilginleri er î hükümlerin, bir maslahat celb veya bir mefsedeti ve zarar def eklinde mutlaka insanlarn maslahatlarn gerçekletirme üzerine binâ edildidi hususunda görü birlidi içerisindedirler. eu kadar var ki bu hikmet bütün hükümler bakmndan zâhir ve munzabt olmayabilir. Meselâ, alveriin hikmeti ihtiyaçtr ama her alveri yapann ihtiyaç nedeniyle alveri yaptd söylenemez. Yolculuk esnasnda namazlarn ksaltlmas ve orucun tutulmayabilecedinin hikmeti meakkattir ama her yolculuk yapann skntya marûz kalacad düünülemez. Bazlarna göre yolculuk çok zevk verici olabilir ve çok rahat geçebilir. euf a hakknn hikmeti, yabanc bir müteriden paydalara gelebilecek muhtemel zararn engellenmesidir ama her yabanc müterinin zarar vermesi düünülemez. Belki bu müteri ortaklardan daha uyumlu ve hayrl da olabilir. Ksasn uygulanmasnn hikmeti hayatn cinayetlere kar korunmasdr. Ama her ksas cezas hayat korumayabilir. Yani uygulanan ksas cezalarndan sonra yine cinayetler olabilir. Görüldüdü üzere hikmet her durumda genel geçer, açk ve munzabt olan bir vasf olmaddndan usulcülerin çodunludu hükümleri hikmetlere dayandrmamlar, bunun yerine zâhir, munzabt ve müteaddî bir vasf olan illet e dayandrmlardr. Yukardaki örneklerden hareketle somutlatrmak gerekirse, alveriin illeti akit, namazlarn kslmas ve orucu tutmama ruhsatnn illeti yolculuk, uf a hakknn illeti komuluk veya ortaklk, ksas cezasnn illeti kasten ve haksz yere masum bir kiinin katledilmesi olarak belirlenmitir. Bütün bu illetler hem açk, hem de objektiftir. Buradan hareketle usulcüler, eer î hükümler var olu ve yok olu bakmndan hikmetlerine dedil illetlerine göre cereyan eder veya illet varsa hüküm de var, hikmete

5 '(W&441 #( Y1(.3(%DP cslâm hukuku açsndan eyada aslolan ibâhedir 21 kural geredince insann evrendeki bütün eyada intifa hakk bulunmaktadr. eu kadar var ki bir insann dider insan üzerinde intifa hakk yoktur. Çünkü bir insan, dider insan için yaratlmamtr. Onun yaratl gayesi Allah a kulluktur. Dolaysyla bir insann dider insann hayat, din, akl, mal, rz-namus ve erefine yönelik tasarruflarnda aslolan hürmettir. Hatta bir insan kendi hayat ve rznda dahi diledidi gibi tasarrufta bulunamaz. Bu haklar, insana dodrudan dodruya hakkullah kapsamnda bahedilen esas haklarndandr. Bu haklara taarruz büyük günahlardandr. Akl ve din de ayn hükme tâbidir. Bu itibarla canlarda, rz-namus, akl ve dinde asl olan ibahe dedil hürmettir 22 cslâm da zikredilen bu dederlerin korunmasna büyük önem atfedilmitir. Bu önem nedeniyle hem bu dederleri ihlal iddetle yasaklanm ve büyük günahlardan saylm, 23 hem de merû müdafaa sonucu bu udurda ölenler ehîd kabul edilmitir. 24 Suçlarn din, ahlak, sosyal hayat, ekonomi ve sadld tehdit eden birçok zararlar mevcuttur. Bu itibarla cslâm n baz fiilleri yasaklamasnn arka plannda genelde bu zararlar bertaraf etme düüncesi yatmaktadr. 25 Her bir suçun kendine özgü özel yasaklanma gerekçeleri yannda bizde oluan kanata göre suçlarn yasaklanma gerekçelerini (hikmet-gaye) u üç nedene irca etmek mümkündür: a) Yukarda ta dâd edilen zarûrî maslahatlarn korunmas. Böylece hem bireylerin dokunulmaz haklar hem de kamu güvenlidi ve kamu düzeni himaye edilmi olacaktr. b) Adaleti ikâme düüncesi. Bunun dayanad kendine yaplmasn istemedi ini di er insanlara da yapma 26 ilkesidir. Suç, bir hakkn ihlali demektir. Bir insana bahedilen hakkn korunmas dider insanlar bakmndan görevdir. aykr olsa bile; illet yoksa hüküm de yok hikmet olsa bile eklinde genel bir kural haline getirmilerdir. Hikmetle illetin ayniletidi durumlarda hükmün hikmetle ta lîl edilebilecedi konusunda bir tereddüt bulunmamaktadr. O da hikmetin de zâhir ve munzabt bir vasf olmas halidir. Bkz. Râzî (ö ), el-mahsûl (thk. Tâhâ Câbir Feyyâz el- Alvânî), Beyrut 1412/1992, V, ; Âmidî, el-hkâm fî Usûli l-ahkâm (thk. cbrahim el-acûz), Beyrut, ts. (Dâru lkütübi l-ilmiyye), III, ; eâtbî, el-muvâfakât, I, 195, 265; II, 8-33, 306; Hallâf, Abdulvahhâb, Masâdiru tterî i l-slâmî, s ; Ebû Zehra, el-usûl, s , ; eelebî, Ta lîlü l-ahkâm, s ; czmirli, csmail Hakk, lm-i Hilâf, cstanbul 1330, s. 62 vd; Zekiyyüddîn ea bân, Usûlü l-fkhi l-slâmî, s ; Pekcan, Ali, slâm Hukukunda Gaye Problemi, cstanbul 2003, s ; Ali Haseballah, Usûlü t-terî i l-slâmî, Karaçi 1407/1987, s ; Zeydân, el-vecîz, s ; eâkiru l-hanbelî, Usûlü l-fkhi l-slâmî, s ; Atar, Fkh Usûlü, s ; Koca, Hikmet, DA, XVII, Bkz. Bakara (2), 29; Câsiye (45), 13; Lokmân (31), 20; Suyûtî (ö.911/1505), el-ebâh ve n-nezâir, Beyrut, ts. (Dâru l-fikr), s. 43; cbn Nüceym, el-ebâh ve n-nezâir, s. 66; Hamevî (ö.1098/1687), Gamzu uyûni l-besâir, Beyrut 1985, I, ; Bilmen, Istlâhât, I, 298; Nedvî, Ali Ahmed, el-kavâidü l-fkhyye, Dmak 1414/1994, s ; Bûrnû, Sdkî b. Ahmed Ebu l-hâris el-gazzî, Mevsûatü l-kavâidi l-fkhyye, Riyad 1418/ 1997, II, 115; Hallâf, Abdülvahhâb, lmi usûli l-fkh, Kuveyt 1406/1986, s Yazr, Elmall Muhammed Hamdi (ö.1942), Hak Dini Kur an Dili, cstanbul 1971, I, Geni bilgi için bkz. eâtbî, el-muvâfakât, II, 7 vd; Ebu Zehra, el-ukûbe, Kahire, ts. (Dâru l-fikri l-arabî), s. 29 vd; Ukâz, Fikrî Ahmed, Felsefetü l-ukûbe, Cidde 1402/1982, s Bkz. Buhârî, Mezâlim, 33; Müslim, cman, 226; Tirmizî, Diyât, 22; San ânî, Muhammed b. csmâil (ö.1182/1768), Sübülü s-selâm, Beyrut 1960, IV, Geni bilgi için bkz. Zâhim, Muhammed b. Abdillah, Tatbîku -Herî ati l-slâmiyye fî men i l-cerîme, Kâhire 1412/1991, s Karldnda hadd ve ksas cezas öngörülen suçlarn tamamnn yasaklanma hikmetleri hakknda geni bilgi için ayrca bkz. Cercâvî, Ali Ahmed, Hikmetü t-terîi l-slâmî ve felsefetühû, yy, ts. (Dâru l-fikr), II, Yakn ifadelerle bkz. Buhârî, cman, 7; Müslim, cman, 71-72; Tirmizî, Kyâme, 59; cbn Mâce, Mukaddime, 9; Cenâiz, 1; Nesâî, cman, 19-33; Dârimî, csti zân, 5.

6 DQ # $%& Bir hakkn ihlali veya bir görevin ihmali adalet ilkesine aykr bir davran demektir. Bu ilkeyi yani adaleti özümseyen kii suç ilemekten kaçnacaktr. Çünkü suç, kiinin kendisine yaplmasn istemedidi bir fiili bakasna yapmasdr ki, bu zulümdür. c) Haramdan kaçnlmas ilkesi. Suç ilenmi olmakla Allah n yapma dedidi bir fiil yaplmakta dolaysyla emre muhalefet edilmektedir. eâri, bir yasad mutlaka bir mefsedete binâen yasakladdndan bu yasadn yaplmas faile bir yarar getirmeyecektir. Nitekim bir hadiste Allah n haram kldd bir eyde ifa yaratmadd 27 açkça beyan edilmektedir. Bu genel hikmet ve gerekçeler dnda her bir suçun yasaklanmasnn özel hikmetleri vardr. Bu suçlardan adam öldürme, zina, kazf ve içki suçlar gibi öne çkan suçlarn yasak klnma hikmetlerine yer vermek istiyoruz: 1-Adam Öldürme cnsan yaratlmlarn en ereflisidir. 28 Yaratc Kudret onu en güzel ekilde yaratm, 29 yeryüzünde kendisinin halifesi/vekili klm, 30 yerde ve göklerde bulunan her eyi onun hizmetine vermi (teshîr), 31 yeryüzünün imarn 32 ve emanet görevini 33 ona tevdi etmitir. Bu denli erefli bir varldn yükümlülükleri yannda dokunulmaz tabiî haklar da bulunmaktadr. Bu tabiî haklarn birincisi hayat ve bu hayat devam ettirme (hakk- bekâ) hakkdr. Dolaysyla Hayat- beeriye taarruzdan masûndur. Haksz katil ve cinayetler hem ahlak kanunlar hem de hukuk nazarnda en idrenç bir cinayettir. Bu saygnld ve kutsalldna binâen Hz. Ali nin ifadesiyle cslâm Hukuku nda, suçsuz kiilerin kanlarnn dökülmesi asla söz konusu de ildir. 34 Fail-i meçhul vak alarn aydnlatlmas amacyla merû klnan kasâme müessesesi bunun somut tezahürüdür. Kur an da haksz yere bir kiiyi öldürmek bütün insanl öldürmek gibi telakkî edilmitir. 35 Bu hükmün arkasnda yatan espri udur: Öldürülen kii haksz yere katledilmitir. Öldüren kii kastl olarak ve haksz yere aziz ve masum bir cana kymtr. Bu haliyle suç faili, bütün masum canlar yani hayat hakkn hedef almtr. Ayrca hem Allah n yaratma sfatna hem de yasak emrine isyan etmitir. Dolaysyla iledidi suç adeta bütün insanld öldürme mesâbesinde bir fiildir. Öldürme hak ve yetkisinin sadece Allah a ait olduduna vurgu yapan 36 ve Cahiliye döneminde diri diri 27 ( ) Buhârî, Eribe, csrâ (17), Tîn (95), Bakara (2), Bakara (2), 29; Lokmân (31), 20; Câsiye (45), Hûd (11), Ahzâb (33), 72; Har (59), Abdurrezzâk, Ebû Bekr b. Hemmâm es-san ânî (ö.211/826), el-musannef (nr. Habîbu r-rahman el-a zamî), Beyrut 1970; X, 36; Muttakî el-hindî, Alâuddîn Ali b. Abdilmelik (ö.975/1567) Kenzü l-ummâl, Beyrut 1413/1993, XV, 143; Ûdeh, et-terî u l-cinâî, II, 327; Kal acî, Muhammed Revvâs, Mevsû atü fkhi Alî b.ebî Tâlib, Dmak 1983, s. 176; Ebû Zehra, el-ukûbe, s Mâide (5), 32. Ayrca bkz. Bakara (2), 178; Nisâ (4), 92-93; Mâide (5), 32, 45; En âm (6), 151; csrâ (17), 31, 33; Mümtehine (60), Bkz. Âl-i cmrân (3), 156; A râf (7), 158;Tevbe (9), 116; Yunus (10), 56; Hacc (22), 6

7 '(W&441 #( Y1(.3(%DE gömülen kz çocuklarnn mutlaka hesabnn sorulacadn beyan eden 37 ayetler de hayat hakknn ne denli aziz, kutsal ve dokunulmaz oldudunu açkça ortaya koymaktadr. Ayrca hem geçmi ümmetlerden 38 hem de Muhammed ümmetinden 39 masum canlara kylmamas yönünde söz alnmtr. Hz. Peygamber de, haksz yere masum bir kimsenin hayatna son vermeyi kiiyi helake götüren yedi büyük günahtan biri olarak saym, 40 Veda Hutbesi nde eüphesiz, sizin kanlarnz ve mallarnz; bu gününüzün, bu aynzn ve bu beldenizin haram oldudu gibi birbirinize haramdr buyurarak 41 meselenin önemine vurgu yapmtr. Yine Hz. Peygamber, bir ahsn mü min kimlidiyle adam öldüremeyecedini söylemitir. 42 Hayatn en mühim rüknü olan masûmu d-dem olmak için cslâm art olmayp insan olmak yeterlidir. cslâm nezdinde hayat hakk çok mukaddes oldudundan mütecavizin cezas idamdr. 43 Hayata kar ilenen bir cinayet hem bizlere emanet verilen bu dedere bir tecavüz, hem de Allah n yaratma sfatna bir bakaldr anlamna gelmektedir. 44 Cann emanet oluu ve ahsn onu koruma mecburiyetinden dolaydr ki, bir kiinin kendi canna kastetmesi demek olan intihar da iddetle yasaklanmtr. 45 Adam öldürme suçlar ve müessir fiiller hem fertlerin hayatna yönelik bir tecavüz, hem de kamu düzenine ve yönetime yönelik bir saldrdr. Bu tür ihlallerde geveklik göstermek topluma zorbalarn egemen olmasn intaç eder. Topluma terör ve zorbalarn egemen olmas halinde kan gövdeyi götürür. Bu da dodal olarak toplumun çözülmesi ve çöküüne zemin hazrlar. 46 Hayatn korunmasnn dinin ve dider temel dederlerin korunmasna öncelidi de bulunmaktadr. Çünkü din, insan ve toplum içindir. cnsann bulunmadd yerde din ilevini icra edemez. Küfür kelimesini telaffuz etmekle ölme arasnda kalan bir kiiye küfür kelimesini telaffuz etmeye tandd ruhsat, 47 derecesi ne olursa olsun bir baka insan haksz yere öldürmeyi mubah klacak bir gerekçenin bulunmamasdr. derecesi ne olursa olsun bir baka insan haksz yere öldürmeyi mubah klacak bir gerekçenin bulunmamas, cslâm n hayat korumay önceledidinin açk delilidir Tekvîr (81), Bkz., Bakara (2), Mümtehine (60), Bkz. Buhârî, Vasâya, 23; Hudûd, 44; Müslim, cman, 144; Ebû Dâvûd, Vasâya, 10; Nesâî, Vasâya, 12 (Hadiste saylan dider günahlar Allah a irk komak, sihir, ribâ, yetim maln yemek, harpten kaçmak ve iffet sahibi kadnlar zina iftirasnda bulunmaktr). 41 Buhârî, clim, 37; Hacc, 132; Hudûd, 9; Müslim, Hacc, 147; Tirmizî, Fiten, Buhârî, Hudûd, 20; Nesâî, Kasâme, Bakara (2), 178; Mâide (5), Abdullatîf, Muhammed Saîd, el-ksâs fi -Herî ati l-slâmiyye, Kâhire ts. (Mektebetü Dâri t-türâs), s ; Akseki, Ahmet Hamdi, Ahlak Dersleri, cstanbul 1968, s. 229; Armadan, Servet, slâm Hukukunda Temel Hak ve Hürriyetler, Ankara 2001, s ; Gökmenodlu, Hüseyin Tekin, slâm da Hahsiyet Haklar, Ankara 1997, s Bakara (2), 195; Nisâ 4/29; Hadisler için bkz., Buhârî, Cenâiz, 84; Tp, 56; Müslim, cmân, 175; Tirmizî, Tp, 7; Nesâî, Cenâiz, 68; Dârimî, Diyât, 10; Ahmed b. Hanbel, II, 254, 478, Udeh, et-terî u l-cinâî, I, Nahl (16), Yaman, Makâsd cctihadnn clkeleri, Makâsd ve ctihad, s Ayrca bkz. Bagil, Ali Fuat, Demokrasi Yolunda, Yadmur Yaynlar, cstanbul 1961, s. 257.

8 DR # $%& Bütün bunlarn bir özeti mahiyetinde denilebilir ki, hayat hakk, di er bütün haklardan istifade etmenin zorunlu ön artdr. Bundan dolay ahsn hayatna yönelik tecavüzler ayn zamanda onun sahip oldu u bütün haklarn ihlali anlamn tamaktadr. Çünkü hayatn kaybeden insan, di er bütün haklarndan da mahrum kalmaktadr...nsan, vücut bütünlü ü ve taml n oluturan bu organlarda meydana gelen kayplar nispetinde vücut bütünlüünü de kaybetmekte, yaamas zorlamakta, bazen hayat anlamszlap çekilmez hale gelmekte, nihayet insann cevherini tekil eden ruhun bedenden ayrlmas ile hayat bitmektedir...varl, insann varl na ba l oldu u için fertlerin hayatlarn korumak devlet açsndan da büyük önem arz etmektedir Zina Zina, nesep, rz-namus, aile ve hatta hayatn korunmas için yasaklanmtr. Çünkü zina bütün bu dederleri tehdit etmektedir. Bekâr kiinin zinaya yönelip evlilidi düünmemi olmas toplumun esas olan aile kurumunun temelden yklmas, evli kiinin zinaya temâyülü ise, aile çatsnn çökmesi, çocuklarn terbiye, sevgi ve efkatten yoksun yetimeleri, sonuçta da bu çocuklarn her türlü suç ve cinayete aday haline gelmeleri demektir. Dider taraftan einin zina yaptdn ve zinaya meylettidini gören bir kadnla kocas arasnda husumetin olumas kaçnlmazdr. Zinann cezasz kalmas, dodal olarak herkesin her istedidi kadna ortak ve sahip olma arzu ve teebbüsünü doduracaktr. Bu giriimin doduracad dümanlk hem yuvann yklmasyla hem de bazen eler ve aileler aras cinayetlerle sonuçlanacaktr. Böylece hsm olan taraflar hasm haline gelecektir. Bu itibarla cslâm, zinaya yaklamay dahi yasak kapsamna 50 almtr. 51 Zinann yasaklanma nedenlerinden biri de evrensel ahlakî dederlerin korunmasdr. 52 cslâm, iffet ve haya gibi üstün ahlakî erdemlerin yaatlmasna son derece önem atfetmi, hayann imandan oldudunu 53 belirtmi, haya duygusunun körelmesini ise bir çok suçun ilenmesinin sebebi olarak görmütür. 54 Günümüzde zinann itiyad demek olan fuhun sebep oldudu AIDS 55 ve dider zührevî hastalklarn zuhûru, cslâm n, fuhu önlemek için getirdidi hukukî ve ahlakî tedbirlerin ne denli önemli oldudunu ortaya koymasnn yannda 56 fuhun çirkinlidi ve tahribatnn sadece sebep oldudu zührevî has- 49 Dadc, slâm Ceza Hukukunda Müessir Fiiller, s. 3, En âm (6), 151; csrâ (17), Râzî, Mefâtîhu l-gayb, Beyrut 1411/1990, X, ; Dehlevî, eah Veliyullah b. Abdirrahmân (ö.1176/1762), Huccetullâhi l-bâli a (haz. Muhammed eerîf Sükker), Beyrut 1413/1992, II, ; Huzeyyim, Sâlih b. Nâsr Sâlih (ö.1997), Ukûbetü z-zinâ ve urûtu tenfîzihâ (haz. Hâlid b. Ali b. Muhammed el-müeykh), Cidde-Riyâd 1422, s , 58-63; Udeh, et-terî u l-cinâî, I, 618; Ebû Zehra, el-cerîme, s. 48; Zâhim, Tatbîku -Herî a, s , ; Zeydân, Abdülkerîm, Mecmûatü bühûsi l-fkhyye, Müessesetü r-risâle, Baddad 1402/1982, s ; Sâbûnî, Muhammed Ali, Ravâi u l-beyân tefsîru âyâti l-ahkâm mine l-kur ân, cstanbul, ts. (Dersaadet), II, Zâhim, a.g.e., s. 66, Buhârî, cman, 3, 16; Edeb, 77; Ebû Dâvûd, Sünne, 14; Tirmizî, Birr, 56, 80, cman, Bkz. cbn Mâce, Fiten, Aids hastaldnn %73 orannda fuhu kaynakl oldudu tespit edilmitir. Bkz. Cokun, Ahmet, lim ve slâm n I nda AIDS, cstanbul 1993, s. 35, Zâhim, a.g.e., s ; Bozkurt, Fuhu, DA, XIII,

9 '(W&441 #( Y1(.3(%D> talklarla snrl olmaddn da orta yere koymaktadr. Cinsiyet ahlak bakmndan fuhu ruhî sapklklara ve kadn kiilidinin en önemli unsuru olan iffetin kaybolmasna sebep olur. cffetin kaybolmas kiinin cemiyet içinde eref ve itibarn kaybetmesine, bu yüzden de baka ahlakî kusurlar yapabilecek hale gelmesine yol açar. Vazife ahlak bakmndan fuhu, baka bir kiiye bir insan gibi dedil bir eya gibi bakma anlam tadd için insani prensiplere tamamen zttr. Nihayet fuhu sevgisiz olarak vücudunu satmaktr; kiilik uurunu yktd için kiilide en adr hakarettir. 57 Fuhu sadece kadnlara özgü bir fiil olarak alglamak da isabetli bir yaklam olmaz. Zinann yan sra bir takm cinsel sapklk ve fiillerin erkekler tarafndan da adet haline getirilmesi vâki 58 oldudu gibi sektörel anlamdaki fuhu olaylarnda erkedin bu suçun en önemli unsurlardan birini oluturdudu da dikkatten uzak tutulmamaldr. M. Hamdi Yazr n ifadesiyle gerek shhî, gerek tabiî, gerek ahlakî, gerek hukukî gerek içtimaî hangi cihetten mülâhaza edilirse edilsin zina çok muzr, muharrib bir seyyiedir. Erkek ve kadnn hlkî ihtiyâcâtndan bulunan münâsebât- cinsiyyelerinin merû ve müstahsen yolu zinada dedil, nikahtadr. Nikahta hayatn bir feyzi, zina ve sifahta ise onun itlâf ve ta kîmi (akamete udratlmas) vardr. Nikahn sühuleti, sdk u selameti ve kesreti bir binye-i ictimaiyyenin shhatinden oldudu gibi onun zdd olan zinann üyûu da bilakis binye-i ictimaiyeyi kemiren, çürüten, her türlü seyyie-i ahlakiyyeye sürükleyen muharribâtn badr. Tbbî tabirle ifade edecek olursak zina binye-i ictimaiyyenin frengisidir. Bir hadis-i erifte 59 zinadan saknmamz gerektidi ifade edildikten sonra zararlar öyle sralanmtr: Dünyadaki zararlar bahây gidermesi, fakirlik îrâs etmesi, ömrü ksaltmas; ahiretteki zararlar ise, Allah n kzgnldn celbetmesi, hesabn kötü geçmesi, cehennemde ebedi kalma sralanmtr. Binaenaleyh, insanlara re fet ve merhamet ona tevikde dedil, ondan men ü zecr ile kurtarmaktadr. 60 Zinann, taraflarn rzasyla yaplm olmas onu merû klmaz ve zararlarn ortadan kaldrmaz. Çünkü rzlarn bezledilmesi/sergilenmesi caiz dedildir. Bezl sadece mallar bakmndan söz konusu 61 olup rzlarda esas olan haramlktr. 62 Bu fkh kuralnn izah badlamnda Abdülazîz el-buharî u görülere yer vermektedir: Nikahn merû olmamas asldr. Çünkü bu ilemle bir ahs eref ve kymette kendisine denk hür bir ahsa /kadna sahip (istîlâ) olmaktadr. Böyle bir durum esasen hukuken tecvîz edilebilecek bir husus dedildir. eu kadar var ki nikah, neslin hukûkî kanaldan idamesi için zarûreten merû klnmtr. Merû klnmamas halinde ftrattan gelen 57 Bozkurt, a.g.m., DA, XIII, Bozkurt, a.g.m., DA, XIII, ; Uludad, Süleyman, slâm da Emir ve Yasaklarn Hikmetleri, Ankara 1992, s Yazr n hadis olarak geçtidi rivayetin sahabelerden birine ait oldudu nakledilmitir [Bkz. Bursevî, csmail Hakk (ö.1137/1724), Tenvîru l-ezhân min tefsîri Rûhi l-beyân (nr. Muhammed Sâbûnî), Dmak 1408/1988, II, 342)]. 60 Yazr (ö.1942), Hak Dini Kur an Dili, V, Zeydân, Mecmûatü bühûsi l-fkhyye, s (Q63 ME;?D JI;) Zerkeî, Bedrüddîn b. Bahâdr (ö.794/1392), el-mensûr fi l-kavâ id, Kuveyt 1402/1982, I, 177, 80; Suyûtî, el-ebâh ve n-nezâir, s. 44; cbn Nüceym, el-ebâh ve n-nezâir, s ; Hamevî, Gamzu uyûni lbesâir, I, ; Bûrnû el-vecîz, s. 137.

10 D # $%& ehevânî arzular sâkiyle erkek ve kadnlar biri birleriyle zinaya yönelirler, bu durum da bir çok açk fesâd (bireysel ve toplumsal zararlar) beraberinde getirir. Bu itibarla nikah istimtân (karlkl yararlanmann) helal yoldan gerçekletirilmesi için hukukî klnmtr. 63 Zinann yasak olmasnn bir baka nedeni de rzlarn bize aynen can gibi emanet olarak verilmi olmasdr. Hayatmz üzerinde kendi irademizle dahi olsa tasarruf nasl haramsa nikah bad olmakszn rz üzerinde tasarruf da ay ekilde haramdr. 64 Özetlemek gerekirse, zina neseplerin zayi olmasna, aileler arasnda hyanet ve denâetin (alçakça davranlar) zuhuruna, toplumda iffet ve nezahetin kaybolmasna, ahlakî dederlerin temelden sarslmasna neden olur. Ailenin dadlr, hsmlk, komuluk, arkadalk badlar kopar. Bu çözülme nedeniyle çodu kez husûmet ve cinayetler vukua gelir. Zina, nice namuslu kimseleri ebediyen mahcubiyet altnda brakr. Nice ahsiyetlerin neseplerini üpheli gösterir. Zina mahsulü çocuklarn problem kaynad ve topluma yük olacad açktr. Nihayet zina eref-i mahlûkât olan insan bedenî zevklerinin esiri yapp aadlayan bir derekeye düürür. 65 Zinann yaygn olarak ilenmesi demek olan fuhun neden oldudu tehlikeli hastalklar da ftrat kanunlarnn dna çkmann bir isyan, bu fiillerin faillere ve bazen de masum kimselere geri dönüümü olarak dederlendirilebilir. 66 Nitekim bir hadiste, bir toplumda 63 Abdülaziz el-buhârî (ö.730/1330), Kefu l-esrâr, Beyrut 1417/1997, I, Meseleye k tutacadn düünerek Ali Bulaç a ait Zina ile fuhun sivillemesi adl makalesinin büyük bir ksmn nakletmenin isabetli olacadn düünüyoruz: Zina nn dinler, ahlak sistemleri ve bunlardan ruhunu alan hukuk tarafndan yasaklanmasnn sebebi, olmamas gereken bir ilikiye girilmesi dir. Bir ey yerli yerinde dedilse ve bir iliki kendi asli mecrasnda cereyan etmiyorsa zulüm dür. Zina edenler hem kendilerine hem bakalarna kar zulüm fiilini irtikap etmektedirler. Bu, bedenin varlk yaps ve anlam boyutuyla ilgili esasl bir ilkeye iaret eder. clkenin dayanak noktasn beden üzerinde tasarruf hakknn beden sahibi kiiye mi, yoksa onu Yaratan a m ait oldudu sorusuna verilen cevaptan kaynaklanmaktadr. Yaratl- n anlamna uygun olarak beden, kiinin özgür tasarrufuna braklmaddndan, zina da, intihar da kiiye tannm hak kategorisine girmez. Bu açdan serbest cinsel iliki, bir özgürlük olsa da hiçbir ekilde meru ve savunulabilecek bir hak dedildir. cnsanlk tarihinde zinann serbest oldudu çok az toplum görülmütür. Zina kadim bir suçtur. Bu suça kar çeitli hukuki düzenlemeler yaplm, töreler, gelenekler kurallar konmu; gerek aile gerekse topluluk hayatnda bu suça kar çeitli tedbirler alnmtr. Buna radmen zinann tamamen önlendidi söylenemez. Her dönemde bu fiil ilenmi olsa da, bunun yasal çerçevede suç olmaktan çkarlmas ancak modern zamanlarda rastlanan bir sapmay ifade eder. Yasalar zinay suç olmaktan çkarabilir, ama insann vicdannda ve hakikatte suç olmaktan çkmaz. Bunun yannda toplumsal düzeni ve özellikle evlilik ve aile birlidini ykmaya matuf bir fiil olmas hasebiyle de zina bir cürümdür. Cürüm kavram ayn anda hem adr günah, hem ayb, hem suçu içerir. Baka bir ifadeyle öyle suç tekil eden fiiller var ki, bunlar sadece iki kii arasnda cereyan eden ilikiyle snrl kalmaz, bu ilikinin üçüncü ahslara, aileye, insan neslinin devamna ve genel toplumsal hayata yansyan derin etkileri söz konusudur. Bu açdan nikah bad olmayan her türlü cinsel iliki kesin günahtr, ahlak ddr ve ayn zamanda toplumsal bir suçtur, bakalarna olan etkileri dolaysyla önlenmeleri gerekmektedir. Evli olanlarn irtikap ettidi zina evlilik akdine ve bir kurum olarak aileye kar ykc bir fiili ifade eder. Çünkü her evli kadn veya erkek zina etmek suretiyle aile birlidine saldrda bulunmu, eine kar ihanet suçunu irtikap etmi ve dolaysyla toplumun birlidini ve gelecedini tehlike altna atm olur. Hiç kimse ben bireysel özgürlüdümü kullanarak bedenim üzerimde tasarrufta bulunuyorum veya diledidim cinsel tercihte bulunuyorum diyemez. Zinann felsefi ve insann varlk yaps açsndan ne kadar tahripkar bir fiil oldudu önemli bir konudur. Toplumsal açdan sivil fuha zemin hazrlayan temel faktördür; resmi genel evler veya randevu evleri nden taar sivilleip toplumsallar. Zina, ister maddi zorunluluklar, ister salt ehvet, ister baka sebeplerle olsun, aile ve toplumsal birlidi derin bir sarsntya udratr. Nüfus dengesinin bozulmas, sosyal güvenlik sisteminin aksamas ve giderek bir ülke veya halkn bekasnn tehdit altna girmesi zinadan ayr düünülemez (Zaman Gazetesi, Çaramba). 65 Bilmen, Istlâhât, III, 202; Bardakodlu, Ali, Zina, slâm da nanç badet ve Günlük Yaay Ansiklopedisi, IV, Cokun, lim ve slâm n I nda AIDS, s

11 '(W&441 #( Y1(.3(% zinann yaygnlk kazanmas halinde (zina kaynakl hastalk ve husûmetler nedeniyle) ölümlerin artaca 67 ifade edilmektedir Kazf Kazf suçu insann manevî ahsiyeti, aile ve nesebine yönelik bir tecavüzdür. cftiraya udrayan ahsn rz ve namusu zedelenmekte, eref ve haysiyeti lekelenmekte, bu durum da onu toplum içerisinde küçük düürmektedir. Irzlara yönelik bir kazf suçu, iftiraya udrayann aile yapsnn sahihlidinde üphe uyandrmak demektir. Çünkü bir ahsa zina iftirasnda bulunan onu babasndan bakasna dolaysyla ailesinden bakasna nispet etmi olmaktadr. Toplum aile üzerine binâ edildidinden aile kurumuna olan inancn sarslmas topluma olan güveni de sarsacaktr. 69 Namusa yönelik bir iftira toplumda bu çirkin haberin yaylmasna neden olacad gibi ahlaksz fiilin (fâhi- e) toplum içerisinde yaylmasna da neden olacaktr. 70 Bu sebeple cslâm kiilerin rz ve namuslarna yönelik hususlar gizlemeyi tevik etmi, 71 bu cümleden olarak bata yalanclk olmak üzere dedikodu ve nemîmeyi (söz tamay) yasaklamtr. 72. cftira, toplum içerisinde yaylnca onun dodru olup olmadd çok zor anlalr. Böylece iffetli ve namuslu insanlar hakknda bakalarnn içinde bir üphe uyanr. Bu üphenin izleri bir daha kolaya kolay silinemez. Bu nedenle zina iftiras insan eref ve haysiyetine yönelik bir saldr saylmtr. 73 M. Tahir b. Âûr un konuya ilikin dederlendirmeleri de öyledir: Bir mü minin kendisi için istemedidi bir eyi, müslüman kardei için de istememesi, bu cümleden olarak kendi hakknda yaylacak kötü bir haberden holanmadd gibi, kardei aleyhine yaylabilecek kötü bir haberden de honut olmamas Nûr sûresi (24), 19. ayetten çkarlacak ahlakî dersler kapsamndadr. cster dodru, isterse yanl olsun er an ve aklen çirkin kabul edilen (fevâhi) fiillerle ilgili haberlerin toplumda yaylmas ahlakî bir mefsedete neden olur. Toplumda bu kabil haberlerin yaylmas durumunda insanlar yava yava bu gibi fiillere ilgi duymaya balar, önceleri sakndklar bu çirkin fiillerin haberlerine zamanla kulak verirler, daha sonraki bir aamada ise, bu kabil olaylarn vukuûnu rutin görerek, artk neredeyse ayp ve günah olmadd eklinde hafife alrlar. Habis ruhlu ve suça edilimli kimseler de çok geçmeden artk bu fiilleri ilemeye yönelirler. Bu fiillerin bir taraftan sürekli 67 Mâlik, Cihâd, Zinann yasaklanma gerekçe ve hikmetleri hakknda geni bilgi için bkz. Cercâvî. Hikmetü t-terîi l-slâmî, II, Udeh, et-terî u l-cinâî, I, 619; Ebû Zehra, el-cerîme, s. 48; Bilmen, Istlâhât, III, ; Zâhim, Tatbîku - Herî a, s. 48; Sâbûnî, Ravâiu l-beyân, II, 72-73; Gökmenodlu, slâm da Hahsiyet Haklar, s Bkz. Nûr (24), Suçlarn gizlenmesi konusunda geni bilgi için bkz. Erturhan, Sabri, Kiisel Boyutlu Suçlarn Gizlenmesinin cslâm Ceza Hukuku Açsndan Dederlendirilmesi, Cumhuriyet Üniversitesi lahiyat Fakültesi Dergisi, Sivas 2001, V/2, s Muhayzîf, Muhammed b. Abdillah, Der u l-ukûbât bi -übühât, Riyad 1414, I, 42; Zâhim, Tatbîku -Herî a, s Klavuz, A. Saim-Köten, Âkif-Çetin, Osman-Algül, Hüseyin, Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi -Kaynak Kitap- (Komisyon: A. Saim Klavuz, Âkif Köten, Osman Çetin, Hüseyin Algül), Marifet Yaynlar, cstanbul 1988, s

12 C # $%& olarak ilenmesi, bir taraftan da haberlerinin yaylmas, toplumu çepeçevre kuatr. Ayette geçen Allah bilir, siz bilemezsiniz ibaresiyle Hz. Allah, bu nevi ifânn toplum açsndan ne denli mefsedetler doduracadn en iyi Allah n bilecedini, bizlerin bunu basit zannettidimiz için, bu çirkin fiillerin bahsine dalddmz, oysaki gerçedin böyle olmaddn vurgulamaktadr H=rs=zl=k cslâm da, mülkiyet hakk kutsal ve dokunulmazdr. 75 Bu nedenle Kur an da bir kimsenin bâtl/haksz yollarla diderinin mallarn yememesi emredilmi, 76 bir hadiste haramla beslenen bir vücudun cennete giremeyecedine 77 dikkat çekilmitir. Hrszlk, ferdî mülkiyet hakkna yönelik bir ihlal ve saldrdr. Böyle bir tecavüzün cezasz kalmas bir bakasnn servetine ve mülkiyeti altnda bulunan her eye haksz olarak ortak olmaya kap açacak, bunun sonucunda oluacak bir ihtilaf ve mücadele kuvvetlinin galebesiyle sonuçlanacaktr. Açlk, susuzluk ve mahrumiyet zayflarn kaçnlmaz sonu olacaktr. Bir ekilde hrszlda göz yumulmas, ferdî mülkiyet hakkndan mahrumiyet ve bireylerin hayatn idâmesi için zarûrî olan temel ihtiyaçlarn sadlayamamas demektir. 78 Hrszld sadece bir miktar maln çalnmas olarak da düünmemek lazmdr. O ayn zamanda insanlar can, rz ve mallar konusunda sürekli korku ve dehete düürme suretiyle kamu güvenlidine yönelik de bir tehdittir. 79 Kiinin üretebilmesi için mal konusunda güven içerisinde olmas gerekir. Bu güveni kaybeden bir i adamnn, mal sahibinin arzulanan üretimi yapp topluma arz etmesi mümkün dedildir. 80 Genelde mülkiyet hakkna yönelik ihlallerde özellikle de hrszlk suçlarnda hak taksimine itiraz, emede ve helal kazanca bir saygszlk söz konusudur. M. Hamdi Yazr n ifadesiyle Hiçbir mazeret ve ihtiyaç bulunmakszn hrszlda cür et etmek hem bakasnn hakkna el uzatmak, hem de Allah n izzetine bir tecavüz ve gizliden gizliye Allah a harp açmaktr. 81 cte bütün bu nedenlerden dolay cslâm da hrszlk iddetle yasaklanm, 82 bir hadiste hrszlk yapan ahsn gerçek mü min olamayacad 83 ifade 74 cbn Âûr (ö.1973), et-tahrîr ve t-tenvîr, yy, ts., XVIII, Demir, Fahri, slâm Hukukunda Mülkiyet Hakk ve Servet Da lm, Ankara 2003, s. 99 vd; Armadan, slâm Hukukunda Temel Hak ve Hürriyetler, s ; Gökmenodlu, slâm da Hahsiyet Haklar, s ; Sarçam, cbrahim, Hz. Muhammed ve Evrensel Mesaj, Ankara 2003, s. 373; Uludad, slâm da Emir ve Yasaklarn Hikmetleri, s Nisâ (4), 29; Mâide (5), Dârimî, Rikâk, Udeh, et-terî u l-cinâî, I, Ebû Zehra, el-cerîme, s. 47; Bilmen, Istlâhât, III, 263; Kaddûmî, Fâris Abdurrahman, Haddü s-serika beyne li mâl ve t-ta tîl ve eseruhû ale l-müctema i l-slâmî, Kâhire 1397/1977, s. 6-7; Zâhim, Tatbîku -Her îa, s ; Akseki, Ahmet Hamdi, Ahlak Dersleri, s Kaddûmî, a.g.e., s Yazr, Hak Dini Kur an Dili, III, Mâide (5), cbn Ebî eeybe, el-musannef, III, ; Buhârî, Hudûd, 1, 6, 14, 20; Mezâlim, 30; Müslim, cman, 100, 104, Ebû Dâvûd, Sünne, 15; Tirmizî, cman, 11; Nesâî, Kasâme, 49; Sârik, 1; Eribe, 42; cbn Mâce, Fiten, 3;

13 '(W&441 #( Y1(.3(%O edilmi, mülkiyet hakknn kutsalldna istinaden, bu hakka tecavüzden kaçnlmas bîata konu hususlar arasnda yer almtr <çki cçki (hamr) ile bu kapsama giren alkollü ve uyuturucu maddeler korunmas hedeflenen temel dederlerin tamamn tehdit etmektedir. cçki birinci derecede akl ve zihnî melekeleri etkilemekte, bu da sarho- un söz ve fiillerinde mantk ilkelerinin dna çkmasna yol açmaktadr. Mantkl düünme ve davranma yetenedi geçici de olsa devre d kalan kiinin ahsiyetinin sarholuk öncesine nisbeten önemli oranda yara almas, ahsî bir erozyona udramas bir yana bu uur kayb kiiyi hrszlk, zina, iftira hatta cinayet gibi fiilleri ilemeye aday haline de getirmektedir. Alkol yolunda servetler harcanabilmekte, ailevî yükümlülükler ihmal edilmekte, ileriki aamalarda alkolün tesiriyle zina ilenebilmekte, eler arasnda ihanetler meydana gelebilmekte bu da neticede ailenin dadlmasn intaç etmektedir. Yine içki, dostluk ve arkadalk badlarn kopararak dostlar biri birlerine düman haline getirmektedir. Nitekim birçok adam öldürme fiillerinin iret âlemlerinde veya içki meclislerinde ilendidi bir vakadr. cçkinin itiyat haline getirilmesi ahsn, zaman içerisinde iffet, haya, sadakat gibi ahlakî, insanî ve dinî dederlerden tamamen soyutlanmasna da neden olacaktr. Bu soyutlan da en adr darbeyi aileye vuracaktr. cçkinin sebebiyet verdidi bütün bu olumsuzluklar tespit badlamnda ayette içkinin dümanlk ve budza kaynaklk ettidi ve Allah a ibadetten alkoydudu belirtilmi, 85 âbid bir kiinin içki nedeniyle iledidi suç ve cinayetleri hikaye eden Hz. Osman da içkinin bütün kötülüklerin anas olduduna 86 vurgu yapmtr. Aratrmalarda fahielerin ana ve babalarnn genelde alkolik kimseler oldudunun ortaya çkmas 87 alkollü içeceklerin her türlü kötülüklere kaynaklk ettidinin açk göstergesidir. 88 SaFlk açsndan olaya baktfmzda alkol kaynakl hastalklar saylamayacak derecede çoktur. Alkol, vücut mekanizmasnn tamamn etkilemektedir. Öne çkan baz hastalklar arasnda, birçok kanser türleri, alkole bafl sarlk, siroz, kalp hastalklar, yüksek tansiyon, felçler, ani ölümler, çeitli cilt hastalklar, kanszlk, çeitli ruhi bozukluklar, hayal görmeler, alkol paranoyas/üphecilik, çeitli sinir hastalklar, çift görme, sar a nöbet- Dârimî, Eribe, 11, Ahmed b. Hanbel, II, 243, 317, 376, 386, 479; III, 346; VI, 139; Beyhakî, es-sünenü l-kübrâ, X, Mümtehine (60), 12; Hadisler için bkz., Buhari, cman, Bkz. Mâide (5), Nesâî, Eribe, Bkz. Cokun, lim ve slâm n I nda AIDS, s Dehlevî, Huccetullâhi l-bâli a, II, ; Udeh, et-terî u l-cinâî, I, 619, ; Bilmen, Istlâhât, III, ; Akseki, Ahlak Dersleri, s ; Tabbâra, Afîf Abdülfettâh, Rûhu d-dîni l-slâmî, Beyrut 1980, s. 230; Sâbûnî, Ravâiu l-beyân, I,

14 F # $%& lerinde artma, bunama, delirme ve daha birçok hastalklar ve buna ilaveten suç ileme orannda artlar 89 Bütün bu tahribatna istinaden slâm, birey ve toplumlarn alkolizmin elinde tutsak olmamalar için alkolün en az miktarn dahi yasaklamtr. 90 Günümüzde hemen bütün dünyada oldukça yaygnlaan uyuturucu maddeleri de bu kategoride deferlendirmek gerekmektedir. Maddeye bafml hale gelen, iradesini kaybeden, vücut mekanizmasn bu maddelerle uyuturarak realiteden ve hayattan kopan kiilerin ve gençlerin oluturdufu bir toplumun istikbaline umutla bakmas söz konusu olamaz. Kendisi bizâtihî problem haline gelen bir ahsn veya toplulufun problem çözmesi mümkün defildir. Bütün çeitleriyle uyuturucu maddelerin kullanm ile bata beyin ve zihnî melekeler olmak üzere vücut mekanizmas imha edilmektedir. Madde bafmllar bakmndan aile, çocuk ve çevre bir anlam ifade etmemektedir. Bu ahslarda vücut gerek maddeten gerekse manen bir çöküntü içerisindedir. Asabiyet, ruhî gerginlik, sinirlilik, uykusuzluk gibi rahatszlklar yannda mide, bafrsak hastalklar, karacifer büyümesi ve yaflanmas, böbrek hastalklar, kanszlk, deride sivilce ve yaralarn belirmesi, göz adalelerinde felçler uyuturucu maddelerin sebep olduklar olumsuzluklardandr. Uyuturucu kullanm birey ve toplumlarn yava yava intihar demektir 91. Mezkûr suçlarn dnda kalan suçlarn yasaklanma hikmetleri hakknda sadece kaynaklara atfta bulunmakla yetiniyoruz. 92 Bu suçlardan hirâbe suçu karma nitelikli bir suç oldufundan adam öldürme, hrszlk ve zina konusunda söylenenler bu suç bakmndan da aynen geçerlidir. 93 Bu suçta ayrca seyahat hakkna 94 yönelik bir tecavüz de söz konusudur. II-SUÇU ÖNLEME YÖNTEMLER< cslâm Hukukunun suçla mücadele yöntemleri çeitlidir. Bu yöntemlerin banda inanç ve dinî altyapnn kurulmas gelmektedir. Daha sonra evlilik, temiz bir çevrede yaama, aile ortam, okul ve sosyal alanla ilgili yöntemleri sralayabiliriz. Yöntemlerin en sonunda ve son çare olarak müeyyide uygulamas yer almaktadr. A-DinîTemel Suçla mücadelenin dolaysyla temiz toplum oluturmann birinci ve en önemli art iç denetim yani dinî ahlakî temeldir. cç denetimin sadlanmasnda vicdann 95 önemli rolü bulunmaktadr. Çünkü vicdan, insann fiillerinin so- 89 Geni bilgi için bkz. Özyazc, Alparslan, Alkollü çkiler, Sigara ve Di erleri, Ankara 2001, s ; Yazar, Üç Büyük Bela=çki;Uyuturucu;Sigara, cstanbul, 1998, I-IV. 90 Ebû Dâvûd, Eribe, 5; Tirmizî, Eribe, 3; cbn Mâce, Eribe, 10; Dârekutnî, Sünen, IV, 250 vd. 91 Özyazc, a.g.e., s ; Zâhim, Tatbîku -Herî a, s , Bkz. Udeh, et-terîu l-cinâî, I, Udeh, a.g.e., I, ; Bilmen, a.g.e., III, Armadan, slâm Hukukunda Temel Hak ve Hürriyetler, s Vicdan, insann dodutan getirdidi temiz ftrattr. Bilginler bunu içi bo temiz bir kapa benzetmilerdir. Dolaysyla bu kap ne ile doldurulursa da onu szdrr. Nitekim Hz. Peygamber de her çocudun ftrat (cslâm) üzerine doddudunu ama daha sonra verilen editime paralel olarak çocudun dini alt yapsnn tamamlanddna vurgu yapmaktadr. Vicdan,

15 '(W&441 #( Y1(.3(%P nuçlarn murakabe eden, hayatnn akn tanzim eden bir mürit mesabesinde olan güçlü bir psikolojik denetim mekanizmasdr. 96 Bununla birlikte vicdan, fert ve toplumlarn kabullerine, editim ve çevresel koullara paralel olarak zayflayabilir ve bu vicdann ftrat 97 bozulabilir veya kuvvetlenebilir. Bu nedenle cslâm, ie, düzgün oldudunda her türlü güzellik ve hayrn, bozuldudunda ise her türlü kötülük ve errin kaynad olacak olan beer kalbine hakim olma, onu slah etme ile balar. Nitekim Hz. Peygamber, kalbin, düzgün olmas halinde bütün vücudun sa lkl; bozulmasyla ise bütün vücudun bozulaca na dikkat çekerek 98 konunun önemini belirtmitir. Bu nedenle cslâm, insan slah ve her türlü kötülüklerden arndrmak amacyla ilk ve en büyük çabasn kalbe yöneltir. Ayette geçtidi üzere 99 havf ve recâ çizgisini muhafazas için Allah la irtibatn sadlamaya çalr. Allah n isim ve sfatlarnn tezâhürünü bu kalp üzerinde egemen olmas için gayret sarf eder. Bu ekilde terbiye olan kalp asla suç ilemeye temâyül etmez. Çünkü o gerçek anlamda Rabbinden korkar ve nefsinin arzularna engel olur. 100 Bu itibarla vicdann en büyük terbiyecisi, Kâdir-i Mutlak bir ilah inancdr. Bu itibarla Allah inancndan yoksun bir kalp, kadsz mahkemeye benzer derken isabet etmi, dodru söylemitir. 101 insandaki ahlakî bilincin addr. Yaratl geredi insan, iyi ve kötü arasndaki fark anlayp ayrt edebilecek bir psikolojik donanma sahiptir (bkz. eems 91/8). Edilim ve davranlarmz ahlâk kurallarna uygun olursa vicdan tarafndan güzel bulunup takdir edilir, aksi halde ise cezaya çarptrlr. Vicdann cezas pimanlk, zdrap, azarlama, aadlama, suçluluk duygusu ve kendinden nefret etme eklinde kendisini gösterir. Vicdann ödüllendirmesi ise sevinç, genilik, tatmin, haz ve huzur duyma eklindedir. Hz. Peygamber hadislerinde vicdana; ahlakî yetenedin varldna öyle vurgu yapmtr: yilik ve hayr ahlakn güzelli idir. Kötülük ve günah ise vicdann trmalayan ve halkn bilmesini istemedi in fiillerdir. (Müslim, Birr, 14-15; Tirmizî, Zühd, 52; Dârimî, Rikâk, 73; Ahmed b. Hanbel, IV, 182, ). yilik ve hayr, kalbin tatmin oldu u eydir; kötülük ve günah da vicdan szlatan ve ona ac veren eydir. Aksine yargda bulunsalar da aldrma. (Dârimî, Büyû, 2; Ahmed b. Hanbel, IV, 194). Durum böyle olmakla birlikte editim ve çevresel faktörler vicdann bozulmasna, duyarlldn kaybetmesine neden olabilir. Bu itibarla ilahî bir otoritenin emir ve ölçülerine göre yaplanmayan bir vicdan, tek bana iyiye yöneltmekte yetersizdir. Vicdan, kendi geliim ve olgunludunu, dinî dederlerle uyum içerisinde bir yönelie sahip olmakla sadlayabilir Bkz. Hökelekli, Vicdan, slâm da nanç badet ve Günlük Yaay Ansiklopedisi, IV, ; Akseki, Ahlak Dersleri, s ; a. mlf, slâm Dini, s. 6-7; Badçeci, Muhiddin, Vicdan, Hâmil slâm Ansiklopedisi, cstanbul 2000, VIII, " <D ` E /46 HA3?D <± L U² E³E 5L µ =?L>B R \ :AM" Tabbâra, Rûhu d-dîni l-slâmî, s Ftratn belirleyici etkisi olmakla birlikte zorlayc etkisi yoktur; o daha çok d etkilere göre dediik ekiller alr. Ftratta Allah n varldn ve birlidini tanmaya, fazilet, hayr ve güzellide, nefsini korumaya, ilim ve aratrmaya dodru bir edilim olsa da, buna aksi yönde gelime de gösterebilir. Çocuk doduta temiz ve selim yaratlldr (Buhârî, Cenâiz, 92; Müslim, Kader, 25; Ebû Dâvûd, Sünne, 17; Tirmizî, Kader, 5; Mâlik, Cenâiz, 52; Ahmed b. Hanbel, II, 233, 275, 293, 410, 481; III, 353); fakat iyiye oldudu kadar kötüye de yönelebilecek özellikler tar. Bu bakmdan özellikle insandaki öfke, ehvet, menfaat gibi çeitli edilimlerin de varldn dikkate alan cslâm ahlakçlar, dinî ve ahlakî kurtulu için tek bana ftratn yeterli olmaddn, dodru bir dine, peygambere ve ayrca insann akln ve iradesini gelitirmek için içten çaba ve gayret göstermesine ihtiyaç bulundudunu belirtmilerdir. cnsan iradesini hangi yönde kullanrsa, Allah onu o yöne yöneltir (Bkz. Nisâ 4/15; Enfâl 8/53; Ra d 13/11); insan ancak yapp ettiklerinin karldn görür (Bkz. Tûr 52/16). Bundan dolay, ftrat gelitirecek ve koruyacak olan dindir. Din, ftrat deditirmek için dedil, ftrattaki saf ve temiz yapy gelitirmek içindir. Din de sadece ftrattan kaynaklanmaz, o insanüstü ilahî bir vahiy olarak insanlk hayatna katlr. Böylece din ve ftrat birbirini tamamlam olur. Hökelekli, Ftrat, DA, XIII, 47-48; a. mlf, Ftrat, slâm da nanç badet ve Günlük Yaay Ansiklopedisi, (clmî Müavir ve Redaktör: cbrahim Kâfi Dönmez), MÜcFV: Yaynlar, I-IV, cstanbul 1997, II, 44-45; Ftrat el-mevsûatü l-fkhyye, XXXII, =?\F ; <± ULC ULD ULD F <± ULC I ¹3I _M ULC?D 5F ; Buhârî, cman, 39; Müslim, Müsâkât, 107; cbn Mâce, Fiten, 14; Dârimî, Büyû, 1; Ahmed b. Hanbel, IV, 270, Bkz. csrâ (17), Kutub, Muhammed, Havle Tatbîki -Herî a, Kâhire 1412, s º` A_E 3±»E HUA=@ 9E A¼ 5 Tabbâra, Rûhu d-dîni l-slâmî, s. 173.

16 Q # $%& Bir baka vecizede de Kap ancak içerisinde olan dar szdrr denmektedir 102. Dolaysyla bu vicdann Allah inanc, sevgisi ve korkusu ve ahirette hesap verme uuru ile doldurulmas gerekmektedir. 1-<nanç Temeli cslâm hukukunun en temel özellidi vahiy orijinli 103 olmasdr. 104 Dolaysyla cslâm hukuku ve özelde cslâm ceza hukuku dînî bir sfat hâizdir. 105 Ayrca bu hukukta bireyin her bir fiilinin hem dünyevî, hem de uhrevî bir karld bulunmaktadr. 106 Bu itibarla kiinin hukuka uygun her davran (salih amel) karldnda hem dünyevî hem de uhrevî mükâfat, 107 hukuk d davranlar karldnda da hem dünyevî, hem de uhrevî ceza 108 öngörülmütür. 109 Hal böyle olunca inanç temeli kiinin suç ileyip ilememesinde dodrudan etkili olacaktr. a) Allah <nanc= Allah inanc, 110 sevgisi ve korkusu suçu engellemede birinci derecede rol oynamaktadr. Çünkü sadlam bir Allah inancna sahip bir fert kendisini sürekli Allah n murakabesinde hissedecektir. Çünkü o bilmektedir ki Allah ona ah damarndan daha yakndr 111 ve bilmektedir ki hayatnn her an 102 <AD E ; X1; ² 6 ; veya <AD E ²6 X1^ Gazâlî, hyâu ulûmi d-dîn, Beyrut 1403/1982, II, 268; Hac Hüseyin Hüsnî, Bârika-i Hakîkat, Kayseri 1928, s Bu konuyla ilgili u ayetlere bkz. Bakara (2), 187; Nisâ (4), 65, 105; Mâide (5), 44-45, 47, 50; En âm (6), 57, 62; Yusuf (12), 40, 67; Nûr (24), 51; Kasas (28), 88; Mülk (67), 14; Ahzâb (33), 36; Tîn (95), Udeh, et-terî u l-cinâi l-slâmî, I, 17-18, 72; Bassiouni, Quesas Crimes (ICJS adl eserin içinde), Oceana Publications Inc., New York 1982, s. 8-10; Zeydân, Mecmûatü bühûsi l-fkhyye, s. 377; Der ân, Abdullah, el-medhal li l-fkhi l-slâmî, Riyad 1413/1993, s. 38; Ahmad Hasan, The Early Development of Islamic Jurisprudence, Islamabad 1988, s. XIII; Çeker, Orhan, Fkh Dersleri, cstanbul 1999, s ; Erdodan, Mehmet, slâm Hukukunda Ahkâmn De imesi, cstanbul 1990, s ; Köse, Saffet, cslâm da Hukuk Devleti clkesinin Dinamikleri, Ça da htiyaçlar ve slâm Hukuku, cstanbul 2004, s Avvâ, Fî Usûli n-nizâmi l-cinâi l-slâmî, s Awwa, The Basis of Islamic Penal Legislation (ICJS adl eserin içinde), s. 131; Hacvî, el-fikru s-sâmî, I, 61-62; Udeh, et-terî u l-cinâi l-slâmî, I, 172; Ebû Zehra, el-cerîme, s ; a. mlf, el-ukûbe, s. 47 vd; Zerkâ, el-medhal, I, 56-57; Zeydân, el-medhal, 38-39; Bedrân, Târîhu l-fkhi l-slâmî, s ; Abdülazîm eerafüddîn, Târîhu tterî i l-slâmî, s ; Der ân, el-medhal, s. 40; Ahmad Hasan, The Early Development of Islamic Jurisprudence, s Konuya ilikin baz ayet meâlleri öyledir: Ve (bu kitap size) Rabbinizden madfiret dilemeniz, sonra da ona tövbe etkeniz için indirildi. eayet bu emrolunanlar yaparsanz Allah sizi tayin edilmi bir süreye kadar güzel bir ekilde yaatr ve erdem sahibi herkese kendi mükâfatn verir Hûd (11), 3. Bu dünyada güzel amellerde bulunanlara güzel mükâfat vardr. Ahiret yurdu ise onlar için daha hayrldr Nahl (16), 30. Mü min olarak salih amel ileyen bütün erkek ve kadnlar güzel bir hayatla yaatrz. Ve onlarn mükâfatlarn yapmakta olduklarn en güzeliyle veririz Nahl (16), 97. Ayrca bkz. Nahl (16), 41, 122; Ankebût (29), 27; Rahmân (55), 46. Ayrca bkz. cbn Kayyim el-cevziyye, lâmu l-muvakkîn (nr. Isâmüddîn es-sabâbitî), Kahire 1414/1993, II, Konuya ilikin baz ayet meâlleri öyledir: Allah ve Rasûlüne itaat edin, birbirinizle çekimeyin. Sonra korkuya kaplrsnz da gücünüz elinizden gider... Enfâl (8), 46. Kim beni anmaktan yüz çevirirse üphesiz onun için dar bir geçim vardr ve biz onu kyamet günü kör olarak harederiz. Tâhâ (20), Zeydân, Mecmûatü bühûsi l-fkhyye, s ; Muhayzîf, Der u l-ukûbâti bi -übühât, I, Allah n varldn ispat eden naklî, aklî ve ilmî deliller hakknda bkz. czmirli, csmail Hakk, Yeni lm-i Kelâm (Haz. Sabri Hizmetli), Umran Yaynlar, Ankara 1981, s ; Aydn, Ali Arslan, slâm nançlar ve Felsefesi, cstanbul 1979, s ; Tabbâra, Rûhu d-dîni l-slâmî, s ; Aydn, Mehmet, Din Felsefesi, czmir 1999, s ; eehbenderzade Filibeli Ahmet Hilmi, Allah nkâr Mümkün mü?, cstanbul 1979; Çakar, Muharrem, Varl n Sebebi Allah, cstanbul 1977; Badçeci, Muhiddin, Allah Bilmek ve Nesefî ye Göre Îmân, Kayseri, ts. (Saray Kitabevi); Aydn, Mehmet, Müsbet lim ve Allah, cstanbul 1976, s ; Topalodlu, Bekir, Allah, DA, II, ; Topalodlu, Aydn, Ateizm ve Eletirisi, Ankara Kâf (50), 16.

17 '(W&441 #( Y1(.3(%E kaydedilmektedir. 112 Emredilenleri yaparken, yasaklardan kaçnrken de çkarc bir yaklamla hareket etmeyecek Kâdir-i Mutlak olan Allah n emrine muhalefet korkusu ve onun sevgisini kaybetme endiesiyle hareket edecektir. Bu da inancn sadlamldyla dodru orantldr. Hz. Peygamber baz hadislerinde bir ahsn adam öldürme, zina, hrszlk ve içki gibi fiilleri kâmil iman sahibi bir müslüman kimli iyle ileyemeyece i 113 belirterek Allah n yasaklarnn çidnenmesinin yani suç ilemenin iman zaafyla olan badlantsna vurgu yaplmtr. Sadlam inanca sahip olmak için de bilgi ve bilinç gerekmektedir. Onun için C. Hak, Kur an da Allah tan hakkyla âlimlerin korkacadn 114 beyan etmektedir. Kur an da, Hz. Adem in iki odlunun serüveninden bahisle Allah korkusunun suç ilemeyi engelleyen en büyük etken olduduna dikkat çekilmektedir. 115 Bir hadiste de güzel ve soylu bir kadnn kendisini zinaya davet ettidi halde Allah korkusuna istinâden bu teklifi reddeden bir ahsn, kyamet günü arn gölgesinde gölgelenecekler arasnda saylmtr. 116 Hz. Peygamber de hikmetin yani her türlü iyilidin temelinde Allah korkusu oldudunu belirtmi 117 ve kendisi de korkmayan bir kalpten Allah a sdnmtr. 118 Allah tan korkma, bir silahtan veya dümandan korkma gibi olmayp, onun sevgisini, destek ve inayetini kaybetmeden ve lanetine udramaktan korkmak, O na gerektidi ekilde kulluk edememenin endiesi içerisinde olmaktr. Bir eyden korkan o korkulan eyden kaçar. Tabiî olan budur. Oysaki Allah tan korkan yine Allah a kaçar ve ona sdnr. Çünkü tek yaratc ve sdnak O dur. Allah n sevgisini kaybeden hem dünya ve hem de ahiretini yani her eyini kaybetmi demektir. Dünya ve ahiretini kaybeden kimsenin kazanç kabul ettidi eylerin ne dederi olabilir? Bir de halk nezdinde büyük kabul görmü, Kork Allah tan korkmayandan, korkma Allah tan korkandan eklinde formüle edilen çok veciz bir söz vardr. Bu söz ile bütün âlemlerin yaratcs Kâdir-i Mutlak olan ve her eyin idaresini elinde bulunduran Bir yaratcdan korkmayan bir ahs önleyecek baka bir gücün olamayacad, böyle bir kimseden her türlü kötülüdün beklenebilecedi, bu yapdaki bir ahsn adeta errin kaynad olacad aksine Allah inanc ve korkusunu kalbinin derinliklerinde tayan bir kimsenin ise her davrann buna göre tanzim edecedi, her an kendisini Allah n murakabesinde hissedecedi böyle bir kimseden ise kötülük ve zarar sadr olamayacad 112 Kâf (50), 17; cnfitar (82), cbn Ebî eeybe, el-musannef, III, ; Buhârî, Hudûd, 1, 6, 14, 20; Mezâlim, 30; Müslim, cman, 100, 104, Ebû Dâvûd, Sünne, 15; Tirmizî, cman, 11; Nesâî, Kasâme, 48-49; Sârik, 1; Eribe, 42; cbn Mâce, Fiten, 3; Dârimî, Eribe, 11, Ahmed b. Hanbel, II, 243, 317, 376, 386, 479; III, 346; VI, 139; Beyhakî, es- Sünenü l-kübrâ, X, Fâtr (35), 28. Allah tan korkma ile ilgili dider ayetler için bkz. Âl-i cmrân (3), 175; Tevbe (9), 13; Ahzâb (33), 39; Nûr (24), 52; Mülk (67), 12; Beyyine (98), Bkz. Mâide (5), Buhârî, Ezan, 36; Zekat, 16; Rikâk, 24; Hudûd, 19; Müslim, Zekat, 91; Tirmizî, Zühd, 53; Nesaî, Kudat, Aclûnî, Kefü l-hafâ, I, Müslim, Zikir, 73; Ebû Dâvûd, Vitr, 32; Tirmizî, Deavât, 68; Nesâî, cstiâze, 2, 13, 18, 21, 64; cbn Mâce, Mukaddime, 23; Dua, 2; Ahmed b. Hanbel, II, 168, 198, 240

18 R # $%& aksine her türlü hayr ve güzellidin kaynad olacad anlatlmak istenmektedir. 119 Âkif in dilinden ifade etmek gerekirse, Ne irfandr veren ahlâka yükseklik ne vicdandr, Fazilet hissi insanlarda Allah korkusundandr Yüreklerden çekilmi farzedilsin havf- Yezdân'n, Ne irfann kalr tesiri kat iyyen ne vicdann. 120 b) Ahiret <nanc= 121 Suçu önleyici en etkili faktörlerden biri Allah a imann zorunlu gerefi ve sonucu olan ahiret inancdr. Ahirete yakinen inanan, ölümün bir yok olu defil, hakiki ve ebedî hayatn balangc oldufu uuru ile hareket eder. Herkesin her eyden çok sk bir sorgulamadan geçirilecefi, bütün organlarnn dünyada yaptf fiillere tanklk edecefine inanr da eylemlerini buna göre tanzim eder. Nitekim bir ayette Ogün dilleri, elleri ve ayaklarnn kiinin yapm oldufu fiillere âhitlik edecefi 122 belirtilmekte bir baka ayette de o gün onlarn afzlarn mühürleriz, kazandklarn (iyi ve kötü amellerini) bize elleri anlatr ve ayaklar ahitlik eder 123 buyurulmaktadr. 124 Hz. Peygamber de bir hadislerinde bir duruma esnasnda taraflardan birinin, diferine oranla davasn daha iyi savunabilecefi, bu savunmaya istinaden kendisinin de (kii aslnda haksz olmasna rafmen) bu kii lehine karar verebilecefini, dolaysyla bu kiilerin bu kabil haksz kazanmlaryla aslnda kendilerini âhirette atee maruz brakm olacaklarna 125 vurgu yaparak meselenin uhrevî boyutuna dikkat çekmektedir. Bu gerçede yakînî iman olan bir fert yaantsn buna göre düzenleyecektir. Bir baka ifadeyle mü minler için ahiret inanc ve bunun içerdidi uhrevî tehdit, emredilenlerin yaplmas, yasaklananlardan kaçnlmasnn da en önemli ve temel unsurunu oluturacaktr. Mâiz, 126 Gâmid li kadn 127 ve Eslem kabilesine mensup bir kiinin 128 de bulundudu kimi suç faillerinin 129 gerek 119 Gazâlî, hyâ, IV, ; Tabbâra, Rûhu d-dîni l-slâmî, s ; Akseki, Ahlak Dersleri, s ; Uludad, slâm da Emir ve Yasaklarn Hikmetleri, s Ersoy, Mehmed Âkif, Safahat, cstanbul 1950, s Ahiret gününü ispat eden naklî, aklî ve ilmî deliller hakknda bkz. Tabbâra, Rûhu d-dîni l-slâmî, s ; Aydn, Din Felsefesi, s ; Aydn, Müsbet lim ve Allah, s ; Yasa, Metin, Felsefî ve Deneysel Dayanaklarla Ölüm Sonras Yaam, Ankara 2001; Topalodlu, Bekir, Âhiret, DA, I, ; Turgay, Nurettin, Kur an Açsndan Ahiret, Ankara 2005, s Nûr (24), 24 (.)! ]^ )T [ W, [!!, [ " [ # &S 4!) 123 Yâsin (36), 65 (.`! ]^ )T [ W &S, [!! )`S, [ %2 U# ["a] 4). 124 Uhrevî hesaba vurgu yapan baz ayetler için bkz. Â râf (7), 9; Yûnus (10), 61; Nûr (24), 24; Furkân (26), 68, 69; Tekvîr (81), 8-9; Zilzâl (99), 7-8, Kâri a (101), Buhârî, eehâdât, 28; Hiyel, 10; Ahkâm, 20; Müslim, Akdiye, 4; Ebû Dâvûd, Edeb, 87; Tirmizî, Ahkâm, 11, 18; Ahmed b. Hanbel, II, 232; VI, 203, 290, 308, 320; San ânî, Sübülü s-selâm, IV, 21; eevkânî, Neylü levtâr, VIII, Buhârî, Hudûd, 28; Ebû Dâvûd, Hudûd, 23; cbn Mâce, Hudûd, 9; Ahmed b. Hanbel, I, 270, 289, 335; Dârekutnî, Sünen, III, 196; eevkânî, Neylü l-evtâr, VII, Dârekutnî, Sünen, III, 92; eevkânî, a.g.e., VII, Mâlik, Hudûd, 1; eafiî, el-ümm, VI, 190.

19 '(W&441 #( Y1(.3(%> Peygamber e, gerekse sahabeye gelerek suçlarn itiraf etmeleri, geri çevrilmelerine radmen bu itiraflarn yineleyerek kendilerini bu suçun utancndan temizlemek ve ahirette Allah n huzuruna temizlenmi olarak çkmak istemeleri, bu inancn somut göstergelerinden bazlardr. Bu nedenle dînî, vicdanî ve ahlakî altyapsn tamamlayan bir mü min, alenîlik bir tarafa gizli olarak bile suç ilemeye 130 teebbüs etmeyecektir. 131 Ksaca Allah ve âhiret inancnn yodunludu orannda bir mü min ahs her türlü haram fiilden saknacak ve yükümlülüklerini de ayn titizlikle ifa edecek, bu unsur-inanç unsuru- zayfladd oranda ise suç ve günah ilemeye, yasaklar ihlal etmeye o denli yakn olacaktr. 132 Bu inancn sadlamld orannda suç ileme oran düecek, suç orann azld orannda da kamuya huzur ve güven hakim olacaktr. 133 Bu verilerden sonra sadlam bir inanç temeli a) Suç ilemeyi önleyici bir rol oynar, suçu doduran kini ortadan kaldrr. b) Vicdann uyandrlmas ve canl tutulmas suçlarn ispatn ve fail-i meçhûl cinayetlerin aydnlatlmasn 129 Bu konuda mevcut hadislerden birinin meali öyledir: Amr b. Semura Hz. Peygambere gelerek, falan kabilenin bir devesini çalddn, bu nedenle cezay infaz suretiyle kendisini temizlemesini talep eder. Hz. Peygamber de olayn dodru olup olmaddn tetkik amacyla zikri geçen kabileye aratrmac gönderir. Kabileye mensup kiilerin bir develerinin kayboldudunu bildirmeleri üzerine de faile gereken cezasnn verilmesi talimatn verir. cbn Mâce, Hudûd, 24. cnfaz esnasnda hazr bulunan Sa lebe failin eli kesildidinde onu izledidini, infaz dan sonra failin kesilen eline hitaben beni senden kurtaran/temizleyen Allah a hamdolsun, sen benim vücudumu cehenneme sokmak istiyordun dedidini duydudunu söylemektedir. 130 Bkz. Enbiyâ (21), Dinî, vicdanî ve ahlakî altyapnn bu konudaki rolü hk. bkz. Muhayzîf, Der u l-ukûbâti bi -übühât, s ; Akseki, Ahlak Dersleri, s ; Hökelekli, Hayati, Din Psikolojisi, TDV, Ankara 1993, s ; Montaigne, Denemeler (trc. Sabahattin Eyübodlu), cstanbul 1999, s Ahiret inanc, insana ilerleme ve gelime yolunda büyük bir güç kazandran mükemmel bir inanç türüdür. Cenâb- Hakk öyle buyurur: Her kim inanarak ahireti ister ve onun için gerekti i ekilde çalrsa, onun eme i mükâfatla karlanr (el-csrâ 17/19). cnsan hayat ile dünyann varld, ancak sonunda bütün yaplanlarn sorgulanacad bir ahiret hayatnn olmasyla bir anlam kazanr. Aksi takdirde hayatn ve dünyann hiçbir anlam olmadan insann hayatna tam bir nihilizm hakim olacaktr. Bu da insanlarn büyük bir bunalma ve ümitsizlide sürüklenmesine yol açar. Ahirete iman, insana sonsuzludun yolunu açarken ölümü de en ince teferruatna kadar açklayarak bir son olmaddn bildirmektedir. Ölüm yeni bir hayatn balangc demektir. Ahiret inancyla insann bu dünyadaki hayatna bir anlam veriliyor. Ayrca insann yaay da büyük bir disiplin altna alnm oluyor. Zira ahirete iman insana büyük bir sorumluluk duygusu vermekte ve ilerde çekilecedi büyük hesap gününe göre hayatn ve dider insanlarla ilikilerini sadlam bir karakter ve temele dayandryor. cnsan dünya hayatnda yaptd bütün amellerinin karldn o gün görecektir. "Kim zerre miktar iyilik yaparsa onu görecek ve kim zerre miktar kötülük yaparsa karl n görecektir. " (Zilzâl 99/7-8). Böylece ahirete iman insana büyük bir ümit kaynad oldudu gibi onu adâlete ve sonsuzluda inandrr. Bu da adil, dürüst ve sadlam bir toplumun olumasn sadlar. cnsandaki adalet, sonsuzluk ve ebedilik duygusu, sorumluluk duygusu ve insann babo ve amaçsz yaratlmadd gerçedi ahiretin varldn zorunlu klmaktadr. Bkz. Topalodlu, Âhiret, DA, I, ; Yadc, Cengiz, Âhirete cman, Hâmil slâm Ansiklopedisi, I, Ahiret inancnn fert toplum hayat açsndan önem ve yararlar öyle özetlenebilir: a) Ahirete iman insan hayatna bir hedef ve yön verir, yaratltaki gaye ve hikmeti ödretir. b) Topluma dodruluk ve hakkaniyet egemen olur. Kimse hile ve aldatmaya tevessül etmez. c) Bu inançtaki bir kii bütün dünyevî ve dinî vecibelerini eksiksiz yerine getirir. Çünkü her tasarrufun uhrevî bir karldnn oldudunu bilir. Bu sebeple ahiret inanc hem hukukî hem de ahlakî bir müeyyide olmaktadr. d) Bu inanç kalplere bar duygusun hakim klar. Çünkü bar duygusu adaletin meyvesidir. Adaletle hareket eden kii ise, ilahî adaletin ahirette mutlaka gerçekleecedi bilincindedir. e) Ahiret inanc insana sürekli ümit ilham eder, aclarn hafifletir ve zorluklara tahammül gücü sadlar. Dolaysyla insan hayatnn varld ile dünyann var oluu ancak bir öte dünya ile anlam kazanabilir. Aksi takdirde bunlarn varld saçma olacak ve kaba bir nihilizm insan ümitsizlide düürerek huzursuzluda sürükleyecektir. f) Ahiret inanc, insanlar dünyaya kar ar badllklarn önler, bakalarna iyilik ve yardm fikrini gelitirir. Klavuz, Ahiret, slâm da nanç badet ve Günlük Yaay Ansiklopedisi, I, 58; Yadc, Âhirete cman, Hâmil slâm Ansiklopedisi, I, ; Topalodlu, Âhiret, DA, I, ; Akseki, Ahmet Hamdi, Ahlak Dersleri, s ; Peker, Hüseyin, Din Psikolojisi, cstanbul 2003, s ; Turgay, Kur an Açsndan Ahiret, s Bilmen, Istlâhât, III,

20 CD # $%& kolaylatrr. Nitekim aleyhimize dahi olsa adaletten ayrlmamamz gerektidini âmir ayetler 134 de bunu beyan etmektedir <badet Temeli Hiç kukusuz bütün ibadetler salt Allah n rzasn kazanmak amacyla yaplr. Bütün ibadetlerin illeti Allah a kulludun izhâr ve emrine imtisâl, nihâî hedefi ise insanlar takvaya ulatrmaktr. 136 Bir baka ifadeyle ibadetler kulluk bilincinin göstergesidir. 137 Takvaya ulalnca da temiz toplumun olumasnn temel ta olan salih-kâmil insan vücuda gelmi olacaktr. Dolaysyla ibadetler birinci derecede kulla Allah arasnda kurulan bir irtibat olmakla birlikte ayn zamanda her ibadetin toplumsal yansmalar da bulunmaktadr. cbadetlerin birey üzerindeki etkileri u ekilde sralanabilir: a) Kiiyi yaratklara ve nefsine kul olmaktan kurtararak gerçek bir özgürlük bahetmesi. b) cbadetlerin ifasnn birey tarafndan bir görev olarak alglanmas sonucu ilahî uurun sabitlemesi, c) Beden ve ruh sadldn korumas, d) Dengeli bir kiilik kazandrmas, e) Bakalarna zarar verici davranlardan alkoymas, f) cradeyi güçlendirmesi, g) Maddî eylere hrs derecesinde dükünlüdü azaltmas, h) eefkat ve merhamet duygularn gelitirmesi, i) Dider kiilere kar sevgi ve sayg hislerini kuvvetlendirmesi, j) Günahkârlk ve suçluluk duygularn yok etmesi. 138 Müslüman bir fert namaz, 139 oruç, 140 zekat, 141 hac, 142 kurban 143 vb. ibadetleri ifa etmekle tam anlamyla elinden ve dilinden herkesin güven içeri- 134 Nisâ (4), Muhayzîf, Der u l-ukûbâti bi -übühât, s ; Akseki, Ahlak Dersleri, s ; Hökelekli, Din Psikolojisi, s ; Köse, cslâm da Hukuk Devleti clkesinin Dinamikleri, Ça da htiyaçlar ve slâm Hukuku, s ; Sddq, Muhammad Iqbal, The Penal law of Islam, Kaz Publications, Lahore 1985, s Bkz. Bakara (2), 1-3, 21, 177; 183; Ankebût (29), 45; Hacc (22), czzüddîn b. Abdisselâm (ö.660/1262) Kavâidu l-ahkâm fî masâlihi l-enâm, Beyrut 1410/1990, I, 19; Karadâvî, el- bâdetü fi l-slâm, s Peker, Din Psikolojisi, s ; Hökelekli, Din Psikolojisi, s ; Tabbâra, Rûhu d-dîni l-slâmî, s ; Pak, Zekeriya, Kur an da Kulluk, cstanbul 1999, s Namazn hikmetleri arasnda temizlik ve güzellik kaynad olmas (Mâide 5/6; Tevbe 9/108; A râf 7/206), çirkinliklere ve her türlü kötülüde engel olmas (Ankebût 29/45. Bir hadiste de, geceleri namaz klp gündüz hrszlk yaptd yönünde durumu Hz. Peygamber e iletilen kii hakknda Hz. Peygamber, zaman içerisinde namazn bu kiiyi bu kötü fiilinden alkoyacadn ifade etmitir. Ahmed b. Hanbel, II, 447), ferde cömertlik ve kötülüklere ve zorluklara kar metanet kazandrmas (Bakara 2/153; Meâric 70/19-23; Mâûn 107/4-7), zihnî konsantrasyon/huû kazandrmas (Mü minûn 23/1-2), insan moral ve psikolojisini düzenlemesi, manevî huzur ve itmi nân sadlamas (Hacc 22/77), mü minin mi râc olmas, vücuda shhat ve zindelik kazandrmas, kiinin hayatn düzene sokmas, disiplin bilinci kazandrmas gibi hususlar saylabilir. Gazâlî, hyâ, I, ; Molla Fenârî, eemsüddîn Muhammed b. Hamza b. Muhammed (ö. 834/1431), Fusûlü l-bedâyi fî usûli -erâi, cstanbul 1289, II, ; Dehlevî, Huccetullâhi lbâli a, I, 27-28, , ; Karadâvî, el-bâde fi l-slâm, s ; Tabbâra, Rûhu d-dîni l-slâmî, s ; Elmall, Hak Dini Kur an Dili, V, 3780; Uludad, slâm da Emir ve Yasaklarn Hikmetleri, s Pak, Kur an da Kulluk, s ; Namazn bütün yönleriyle yarar ve hikmetleri hak. bkz. Fâris Ulvân, Ve fi s-salâti shha ve vikâye, Kahire 1409/ Elmall Hamdi Yazr n ifadeleri: Oruç ehveti krar, hevâ-y nefsanîyi madlup eder (Buhârî, Savm, 10; Nikâh, 2-3; Müslim, Nikâh, 1; Nesâî, Syâm, 43; cbn Mâce, Nikâh, 1; Dârimî, Nikâh, 2; Ahmed b. Hanbel, I, 57, 278, , 432), azgnlktan, fevâhiten meneyler, lezâiz-i hasîse-i Dünyeviyeyi, câh ve tefavvuk davalarn istihkar ettirir, hayatn lezzetini tattrr, kalbin Allah a incizâbn artrr, ona melekî bir zevkü safa baheyler (Hak Dini, I, 627). Ayrca insann iradesini terbiye eder, nimetin kadrini bildirir, kiiye yoksulun mahrumiyetini bizzât yaatr. Bkz. Gazâlî, hyâ, I, ; Molla Fenârî, Fusûlü l-bedâyi, II, 376; cbnü l-hümâm, Fethu l-kadîr, II, ; Dehlevî,