SARBANES OXLEY (2002) YASASI VE

Transkript

1 TRAKYA ÜNÝVERSÝTESÝ SOSYAL BÝLÝMLER ENSTÝTÜSÜ MALÝYE ANABÝLÝM DALI SARBANES OXLEY (2002) YASASI VE BAÐIMSIZ DENETÝME ETKÝLERÝ Hazýrlayan: Aslan Savaº DEMÝRCAN Danýºman: Yrd. Doç. Dr. Kýymet TUNCA ÇALIYURT Lisansüstü Eðitim, Öðretim ve Sýnav Yönetmeliði nin Maliye Ana Bilim Dalý Ýçin Öngördüðü YÜKSEK LÝSANS TEZÝ Olarak Hazýrlanmýºtýr. Edirne Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Mart,2007

2 Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüðü ne Bu çalýºma, jürimiz tarafýndan Maliye Ana Bilim Dalýnda YÜKSEK LÝSANS TEZÝ Olarak Oybirliði/Oyçokluðu ile kabul edilmiºtir. Prof. Dr. Emre BURÇKÝN Baºkan Doç. Dr. Fehmi YILDIZ Üye Yrd. Doç. Dr. Kýymet TUNCA ÇALIYURT Üye

3 i Tezin Adý: Sarbanes Oxley (2002) Yasasý Ve Baðýmsýz Denetime Etkileri Yazan: Aslan Savaº DEMÝRCAN ÖZET Finansal skandallar meydana geldiði her ülkede ekonomik, mali hatta çeºitli toplumsal sýkýntýlara yol açabilmektedir. Dolayýsýyla her ülke, kendi sermaye piyasalarýnda, bu tür finansal sýkýntýlarýn önüne geçebilecek çeºitli düzenlemelerin yapýlmasý yoluna gitmektedir. Özellikle, Enron sonrasý yaºanan finansal sorunlar, baºta Amerika Birleºik Devletleri nde (ABD) olmak üzere tüm ülkelerde endiºelere yol açmýº ve sonrasýnda çeºitli yasal düzenlemelere gidilmiºtir. Bu düzenlemelerin, mihenk taºý olarak kabul edilen Sarbanes Oxley Yasasý (SOX 2002) ABD de 30 Temmuz 2002 de yürürlüðe girmiºtir. Ancak, yasasýnýn yürürlüðe girmesinin üzerinden henüz beº yýldan az bir sürenin geçmiº olmasý sebebi ile yasanýn, amaçlanan sonuçlara ulaºýp ulaºmadýðý kararýnýn verilmesi için henüz erkendir. SOX 2002 Yasasý, denetim sektöründe çok radikal önlemlere neden olmakla beraber, beraberinde çeºitli maliyetlerde getirmiºtir. Söz konusu bu maliyetler, birçok anonim iºletmenin halka açýlmaktan vazgeçmeleri, üst düzey yöneticinin risk alma konusunda ihtiyatlý davranmasý ve böylelikle etkin bir iºletme yönetimine ulaºýlamamasý, öte yandan muhasebe finansman personelinin iº yükünün artmasýna kadar çeºitli baºlýklar altýnda incelenebilir. Ülkemizde ise, SOX 2002 Yasasý sonrasý Sermaye Piyasasý Kurulu (SPK) da düzenlemeler yapmýºtýr. Bu baðlamda Seri: X No:19 teblið ilan edilmiº ve denetim sektöründe faaliyet gösteren denetim ºirketlerinden söz konusu yasalara uymalarý istenmiºtir. Bu doðrultuda, tez çalýºmasýnýn anket uygulamasýnýn ilgili bölümlerinde, sektördeki tüm denetim iºletmelerine söz konusu teblið ile ne kadar uyumlu olduklarýný ölçen bir anket uygulanmýºtýr. Yollanan anket metinlerinin geri dönüº oranýnýn düºük olmasý, denetim iºletmelerinin SOX 2002 Yasasýna ve SPK nin yayýnlamýº olduðu ilgili tebliðe ilgisiz olmalarý ve/veya bilgi vermekten kaçýnmalarý ºeklinde yorumlanabilir.

4 ii SOX 2002 Yasasý genel anlamda denetim sektörüne önemli yenilikler getirmesine raðmen olumsuz ve eksik yönleri de bulunmaktadýr. Türkiye de SPK, Bankacýlýk Düzenleme ve Düzenleme Kurumu (BDDK), Türk Ticaret Kanunu (TTK), Kurumlar Vergisi Kanunu (KVK) ve ilgili diðer düzenlemeler yardýmý ile kurumsal yönetim uygulamalarý hayat geçirilmeye çalýºýlmaktadýr. Bu açýdan bakýldýðýnda Türk baðýmsýz denetim sektörü de dünyada ve Türkiye de yaºanan bu mevzuat deðiºikliklerine uymak zorundadýr. Anahtar Kelimeler: Sarbanes Oxley Yasasý, Baðýmsýz Denetim, Türkiye

5 iii Name of the thesis: Sarbanes Oxley (2002) Act and it s Effect to Independent Audit Author: Aslan Savaº DEMÝRCAN ABSTRACT Financial scandals may cause economical, social and financial problems in countries where scandals occur. However, every country are intenting to enact some regulations to obstruct this kind of scandals that cause large wave in financial and real market of countries. Especially, financial scandals after Enron has caused anxiety and following this various regulation have come to public opininon. The most important side of this regulation is SOX 2002 act passed in US Congress on 30 July 2002 in order to increase investor s confidence. On the other hand, it is early to decide whether reaching intented results or not because less than five years has passed since Act was enacted by Congress. Although SOX 2002 takes fundemantal regulation, it brings cost that can not be rejected. These costs can be examine under title of increase of responsabilities of accounting and finance staff and some companies give up going public, prudent behaviour of board of director about taking risk so that not to reach effective business administration. In our country, Securities and Exchange Commission(SPK) has decided to prepare regulations after SOX Related to this notification of Series: X No:19 was stated and wanted to obey this regulations from audit companies by SPK. In this context, in related part of survey application, the question were asked to whole audit companies in sector to measure how they were harmonious with notification which is stated by SEC. The low return rate of survey text which was sent to audit companies can be interpreted that audit companies do not interest notification of SEC and SOX 2002 and/or want to give information. In general, Although SOX 2002 brings significant innovations to auditing sector, it also has insufficient and negative aspects. In Turkey, Corporate Governance applications has been tried to implement with the help of SPK, Corporate Tax Law

6 iv (KVK), Banking Regulation and Supervision Agency (BDDK), Turkish Code of Commerce (TTK) and the other regulations. Looking from this point, Turkish independent auditing sector has to comply with amendment of law which become in both Turkey and the World also Key Word: Sarbanes Oxley Act, Independent Audit, Turkey

7 v ÝÇÝNDEKÝLER ÖZET...i ABSTRACT.iii ÝÇÝNDEKÝLER..v TABLOLAR LÝSTESÝ...ix KISALTMALAR LÝSTESÝ.. xi GÝRݪ... 1 PROBLEM...2 AMAÇ..2 ÖNEM.. 2 SAYILTILAR...3 SINIRLAMALAR 3 TANIMLAR ARAªTIRMA MODELÝ EVREN VE ÖRNEKLEM... 4 VERÝLERÝN TOPLANMASI....5 VERÝLERÝN ÇÖZÜMÜ VE YORUMLANMASI.. 5 BÝRÝNCÝ BÖLÜM HALKA AÇIK ANONÝM ݪLETMELER VE SORUMLULUKLARI 1.1.Anonim ªirket Kavramý ve Halka Açýk ݺletmelerin Sorumluluklarý Kurumsal Yönetim Anlayýºýna Genel Bir Bakýº Taným Kurumsal Yönetimin Önemi Türkiye de Kurumsal Yönetim Bankacýlýk, Düzenleme ve Denetleme Kurumunun Kurumsal Yönetime Ýliºkin Düzenlemeleri Kurumlar Vergisi Kanununda Kurumsal Yönetime Ýliºkin Yapýlan Düzenlemeleri Dünyada Kurumsal Yönetim... 25

8 vi 1.3. Anonim ªirketler ve Kurumsal Yönetim 27 ÝKÝNCÝ BÖLÜM DÜNYADA YAªANAN MUHASEBE SKANDALLARI ve SARBANES OXLEY 2002 YASASININ GETÝRDÝKLERÝ 2.1.Enron Enron un Batma Nedenleri Enron Olayýndan Çýkarýlmasý Gereken Dersler WorldCom Parmalat Sarbanes Oxley 2002 Yasasýnýn Getirdikleri Sarbanes Oxley 2002 Yasasýna Ýhtiyaç Duyulma Nedenleri ve Amacý Sarbanes Oxley 2002 Yasasýnýn Planlanmayan Sonuçlarý Sarbanes Oxley 2002 Yasasýnýn Ýçeriði Halka Açýk ݺletmeler Muhasebe Gözetim Kurulu Denetçi Baðýmsýzlýðý Sarbanes Oxley 2002 Yasasýnýn Dezavantajlarý Sarbanes Oxley 2002 Yasasý ve Küçük ve Orta Boy ݺletmeler Üzerindeki Etkileri Sarbanes Oxley 2002 Yasasýnýn Maliyetleri Sarbanes Oxley 2002 Yasasý ve Mevcut Sorunlar Sarbanes Oxley 2002 Yasasýnýn Avrupa Birliði ve Uluslararasý Alandaki Etkileri Sarbanes Oxley 2002 Yasasý Sonrasý Halka Açýk ݺletmelerin Yönetim Kurullarýnýn Yapmasý Gerekenler Sarbanes Oxley 2002 Yasasý Hakkýnda Diðer Önemli Konular. 87

9 vii ÜÇÜNCÜ BÖLÜM TÜRKÝYE DE SARBANES OXLEY 2002 YASASI SONRASI SERMAYE PÝYASASINDA VE BAÐIMSIZ DENETÝM SEKTÖRÜNDE MEYDANA GELEN DEÐݪÝKLÝKLER 3.1.Türkiye de Sarbanes Oxley 2002 Yasasý Sonrasý Baðýmsýz Denetim Sektöründe Meydana Gelen Deðiºiklikler Denetçi Hakkýndaki Deðiºiklikler Ýbraz Yükümü ve Bilgi Alma Hakký Denetim Raporu Onay Yazýsý Denetçilerin Sýr Saklamadan Doðan Sorumluluðu ªirket Ýle Denetçi Arasýndaki Görüº Ayrýlýklarý Topluluk Ýliºkileri Ýçin Özel Denetçi Denetimi DÖRDÜNCÜ BÖLÜM SARBANES OXLEY 2002 YASASI ARDINDAN TÜRKÝYE DE BAÐIMSIZ DENETÝM ªÝRKETLERÝNÝN UYUM SÜRECÝNÝN ÝNCELENMESÝ ÝLE ÝLGÝLÝ ANKET ÇALIªMASI 4.1. Araºtýrmanýn Amacý Araºtýrma Modeli Evren ve Örneklem Verilerin Toplanmasý Verilerin Çözümü ve Yorumlanmasý Bulgular ve Yorum Cevaplayan Denetçi Hakkýnda Sosyo Demografik Sorular Denetim Firmasý Hakkýnda Sorular Sarbanes Oxley 2002 Sonrasý Baðýmsýz Denetim Firmasýnýn Denetim Standartlarýndaki Deðiºiklikler Anket Sonuçlarýnýn Deðerlendirilmesi

10 viii BEªÝNCÝ BÖLÜM SONUÇ VE ÖNERÝLER 116 KAYNAKÇA..121 EKLER EK 1: SARBANES OXLEY 2002 YASASI SONRASI TÜRK BAÐIMSIZ DENETÝM SEKTÖRÜNDE YAªANAN DEÐݪÝKLÝKLER HAKKINDA ANKET ÇALIªMASI...

11 ix TABLOLAR LÝSTESÝ Tablo1.Sarbanes Oxley 2002 Yasasý Öncesinde ve Sonrasýnda Düzenleyici Yapýnýn Karºýlaºtýrýlmasý Tablo 2. HAÝMGK Gücü ve Bileºenleri Hakkýnda Denetçi Görüºleri Tablo 3. Denetim Ortaklarýnýn Rotasyon ªartlarý Tablo 4. Sarbanes Oxley 2002 Yasasýndan Önce ve Sonra Denetim Kurulu Raporlarý Ýçeriði Tablo 5. Bölüm 404 Ýle Ýlgili Olarak Yýllýk Maliyetler Tablo 6. Sarbanes Oxley 2002 Yasasýnýn Etkileri Tablo 7. Kurumsal Yönetim ve ªeffaflýk (1) Tablo 8. Kurumsal Yönetim ve ªeffaflýk (2) Tablo 9: Kurumsal Yönetim ve ªeffaflýk (3) Tablo 10. Ankete Katýlan Denetçilerin Cinsiyet Daðýlýmý Tablo 11. Ankete Katýlanlarýn Yaº Daðýlýmý Tablo 12. Ankete Katýlanlarýn Doðum Yerlerinin Coðrafi Bölge Daðýlýmý Tablo 13.Ankete Katýlan Firmalarda, Cevaplayan Denetçilerin Pozisyon Daðýlýmý Unvanlarý Tablo 14. Ankete Katýlanlarýn Mesleki Unvanlarý Tablo 15. Ankete Katýlanlarýn Sektörde Çalýºma Yýllarý Tablo16.Ankete Katýlan Denetim Firmalarýnýn Baðýmsýz Denetim Sektöründeki Tecrübeleri Tablo 17. Denetim Firmasýnýn Denetlediði Firma Sayýsý Tablo 18. Firmadaki Denetçi Sayýsý Tablo 19. Sarbanes Oxley 2002 Yasasý Hakkýnda Bilgi Sahibi misiniz? Tablo 20. Sarbanes Oxley 2002 Yasasý Sonrasý Sermaye Piyasasý Kurulu nun Yayýnlamýº Olduðu 19 Numaralý Tebliði, Yeni Enron Tipi Vakalarý Engellemesi Açýsýndan Yeterli Buluyor Musunuz? Tablo 21. Sarbanes Oxley 2002 Yasasý Sonrasý Denetim Yaptýðýnýz Firmalarý Denetim Amaçlý Ziyaretleriniz ve/veya Firmalarla Olan Toplantýlarýnýz Sýklaºtý mý? Tablo 22. Denetim Yaptýðýnýz Firmalarda Sarbanes Oxley 2002 Yasasý Sonrasý Ne Tür Deðiºmeler Gözlemlediniz?

12 x Tablo 23. Yolsuzluðu Engelleme Konusunda, Türkiye deki Firmalarýn Bu Konuda Almasý Gereken En Önemli Önlemler Sizce Nelerdir? Tablo 24. Sizce Türkiye nin Enron u hangi olaydýr? Tablo 25. Etik ve Yolsuzluðun Ýncelenmesi Derslerinin Okutulmasýnýn Gerekliliði Tablo 26. Siz Eðitiminiz Esnasýnda Etik ve/veya Yolsuzluðun Ýncelenmesi Dersleri Aldýnýz mý? Tablo 27. Denetim Sektöründe Çalýºmaya Baºladýktan Sonra Yolsuzluk (Teºhisi, Ýncelenmesi, Raporlanmasý v.b.) Konularda Özel Bir Eðitim Aldýnýz mý?

13 xi KISALTMALAR LÝSTESÝ $: Amerika Birleºik Devletleri Dolarý AA: Arthur and Andersen AB: Avrupa Birliði AATUHK: Amme Alacaklarýnýn Tahsil Usulü Hakkýnda Kanun ABD: Amerika Birleºik Devletleri AICPA: Amerikan Uluslararasý Ruhsatlý Kamu Muhasebecileri Birliði BDDK: Bankacýlýk Düzenleme ve Denetleme Kurumu CEO: Ýcra Kurulu Baºkaný CFO: Mali ݺler Müdürü CMUK : Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu CPA : Ruhsatlý Kamu Muhasebecileri DSK : Denetimden Sorumlu Kurul e-posta : Elektronik Posta HAÝMGK (PCAOB): Halka Açýk ݺletmeler Muhasebe Gözetim Kurulu IOSCO : Uluslararasý Menkul Kýymetler Organizasyonu ÝSMMO: Ýstanbul Serbest Muhasebeci Mali Müºavirler Odasý KVK: Kurumlar Vergisi Kanunu KOBÝ: Küçük ve Orta Boy ݺletmeler NYSE: New York Borsasý OECD: Ekonomik ݺbirliði ve Kalkýnma Örgütü PWC : PriceWaterhouseCoopers SEC: Amerikan Sermaye Piyasasý Kurulu SM: Serbest Muhasebeci SMMM : Serbest Muhasebeci Mali Müºavir SOX 2002 : Sarbanes Oxley 2002 SPK: Sermaye Piyasasý Kurulu SPKan : Sermaye Piyasasý Kanunu TMS: Türkiye Muhasebe Standartlarý TMSK : Türkiye Muhasebe Standartlarý Kurulu TMUD: Türkiye Muhasebe Uzmanlarý Derneði

14 xii TSPAKB: TTK: TURMOB: TÜSÝAD: YMM: YTL: vd. : Türkiye Sermaye Piyasasý Aracý Kuruluºlarý Birliði Türk Ticaret Kanunu Türkiye Serbest Muhasebeci Malî Müºavirler ve Yeminli Malî Müºavirler Odalarý Birliði Türkiye Sanayicileri ve ݺadamlarý Derneði Yeminli Mali Müºavir Yeni Türk Lirasý Ve diðerleri

15 1 GÝRݪ Sarbanes Oxley (2002) Yasasý ve Baðýmsýz Denetime Etkileri baºlýklý tez çalýºmasýnýn; Birinci bölümünde; halka açýk iºletmeler ve sorumluluklarý, kurumsal yönetim ve sermaye piyasasý mevzuat hükümleri doðrultusunda incelenmiºtir. Ýkinci bölümde ise; dünyada yaºanan muhasebe skandallarý ve ardýndan yapýlan düzenlemeler, Sarbanes Oxley 2002 Yasasý çerçevesinde incelenmiºtir. Üçüncü bölümde ise; Sarbanes Oxley 2002 Yasasý sonrasý Türk sermaye piyasalarýnda ve baðýmsýz denetim sektöründe yaºanan deðiºimler ve yasanýn yansýmalarý incelenmiºtir. Dördüncü bölüm ise; Sarbanes Oxley 2002 Yasasý sonrasý Türk baðýmsýz denetim sektörünün yasa ile uyumunu inceleyen anket ve sonuçlarýn deðerlendirilmesine ayrýlmýºtýr. Beºinci bölümde ise; sonuç ve öneriler bulunmaktadýr.

16 2 PROBLEM Yirminci yüzyýlýn baºýnda yaºanan muhasebe skandallarýnýn ardýndan, yürürlüðe giren SOX 2002 Yasasý baðýmsýz denetim sektörü ve halka açýk iºletmelerin bu konudaki sorumluluklarý açýsýndan tarihi bir geliºmedir. Halka açýk firmalarda yaºanan muhasebe skandallarýnýn tekrarlanmamasý ve yatýrýmcýlarýn koruma altýna alýnmasý amacýyla hazýrlanan bu yasanýn yankýlarý ABD de olduðu kadar Türkiye de de halka açýk iºletmelerin baðýmsýz denetiminde önemli deðiºiklikleri gündeme getirmiºtir. Bu deðiºikliklerin, Türkiye de hem halka açýk iºletmeler hem de denetim firmalarý açýsýndan gelecekte pek çok yaptýrýmý beraberinde getirmesi beklenmektedir. Bu beklenti, firmalar ve denetim firmalarý tarafýndan yeni maliyetleri ve sorunlarý da beraberinde getirecektir. AMAÇ Tezdeki amaç, SOX 2002 Yasasýna neden ihtiyaç duyulduðunu araºtýrmak, yasanýn yurt dýºý uygulamasýnýn sonuçlarýný deðerlendirmek, Türkiye de SPK nin bu yasanýn ardýndan açýklamýº olduðu mevzuat deðiºikliklerini incelemek ve bu deðiºikliklere uyum göstermesi gereken baðýmsýz denetim ºirketlerinin deðerlendirmelerini bir anket çalýºmasý ile açýklamaktýr. ÖNEM Dünyada, muhasebe alanýnda yaºanan önemli geliºmelere halka açýk iºletmelerin ne ºekilde uyum saðlandýðýnýn incelenmesi, Türkiye nin geliºimi açýsýndan önem taºýmaktadýr. Türkiye de ekonomik hayatýn geliºimi, Türk firmalarýnýn uluslararasý standartlarda yapacaklarý finansal raporlama ve baðýmsýz denetim ile daha da ivme kazanacaktýr. Bu da yerli-yabancý yatýrýmcýnýn halka açýk iºletmelere daha fazla güvenmesini saðlayacaktýr. SPK tarafýndan konu ile ilgili olarak açýklanan tebliðlere (19,20,21 sýra no lu tebliðler) uyumun ölçülmesi, bu ºirketlere yatýrým yapmýº yatýrýmcýnýn korunma derecesinin belirlenmesi ve bunun bir araºtýrma ve sayýlar ile ifade edilmesi, SOX 2002 Yasasý nýn Türkiye üzerinde etkilerinin belirlenmesi açýsýndan önem arz etmektedir.

17 3 SAYILTILAR Araºtýrmanýn önemli varsayýmlarý ºu ºekildedir. Yirminci yüzyýlýn baºýndan itibaren yaºanan muhasebe skandallarý ºunu göstermiºtir ki, muhasebe yolsuzluklarýnýn engellemesinde baðýmsýz denetim firmalarýnýn önemli açýklarý olmuºtur. ªirketlerin, uluslararasý ticaret yapmalarý nedeni ile tek bir ülkenin muhasebe skandallarýný engellemek için yapmýº olduðu çalýºmalar yeterli deðildir. Ancak standart kurallarýn sektörde uygulanmasý sayesinde kalýcý sonuçlar alýnabilir. Bu baðlamda, SOX 2002 Yasasý pek çok ülkede olduðu gibi Türkiye de baðýmsýz denetim ve sermaye piyasasý açýsýndan deðerlendirilerek Türkiye standartlarýna uygun olarak yürürlüðe konulabilir. Dünyadaki geliºmelere uyum saðlayabilmek için çoðu zaman ülke mevzuatýnýn yenilenmesi, kiºi ve kurumlarýn yeni mevzuatlara uymak zorunda býrakýlmalarý yeterli olmamaktadýr. Kalýcý sonuçlarýn alýnabilmesi ve ilgili taraflarýn yeni mevzuatý uygulamasý için uyumlaºtýrma çalýºmalarýnýn yapýlmasý da gerekmektedir. SINIRLAMALAR Konu ile ilgili olarak Türkçe kaynak bulmadaki zorluklar ve firmalarýn anket çalýºmasý sýrasýnda sorulara açýk ve net yanýtlar vermek istememesi önemli sýnýrlamalarý oluºturmuºtur. TANIMLAR Halka Açýk ݺletme: Halka açýk iºletme, ülkeden ülkeye göre farklýlýk göstermektedir. Ancak, halka açýk olmanýn temel kýstaslarý, hemen her ülkede, kýstaslara iliºkin uygulama farklýlýklarý bir yana, birbirine benzemektedir. Ülkemiz sermaye piyasalarýnda faaliyet gösteren kurumlarýn baºýnda yer alan halka açýk iºletmeler, hisse senetleri halka arz edilmiº olan veya arz edilmiº sayýlan anonim ortaklýklar olarak tanýmlanmaktadýr sayýlý Sermaye Piyasasý Kanunu (SPKan)nun 3/g maddesi bu kanunun uygulanmasýnda halka açýk anonim ortaklýk, hisse senetleri

18 4 halka arz edilmiº ve halka arz edilmiº sayýlan anonim ortaklýklardýr. demektedir. SPKan nun 11.maddesi uyarýnca ise pay sahibi sayýsý 250 den fazla olan anonim ortaklýklarýn hisse senetleri halka arz olunmuº sayýlmaktadýr. SOX 2002: ABD Baºkaný George W. Bush tarafýndan 30 Temmuz 2002 tarihinde imzalanarak yürürlüðe giren ve ismini, yasanýn hazýrlayýcýlarý olan Paul Sarbanes ve Michael Oxley isimli iki senatörden alan bu yasa ile aºaðýdaki baºlýklar yürürlüðe girmiºtir. Kamuya açýk ºirketlerin denetimlerinin gözlenmesi, Denetçi baðýmsýzlýðýnýn güçlendirilmesi, ªirket sorumluluðunun ve üst yönetim düzeyinde açýklama sorumluðunun arttýrýlmasý. ARAªTIRMA MODELÝ Tez yazýmý sýrasýnda, konu ile ilgili olarak kaynak taramasý yapýlmýºtýr. Ulusal ve uluslararasý olarak yayýnlanmýº her türlü kitap, dergi, makale ve internet sitelerinde yayýnlanmýº her türlü yayýn incelenmiºtir. Baðýmsýz denetim sektöründe faaliyet gösteren denetim kuruluºlarýnda anket çalýºmasý yapýlmýº ve elde edilen bilgiler istatistiksel olarak deðerlendirilmiºtir. EVREN VE ÖRNEKLEM Baðýmsýz denetim sektöründe faaliyet gösteren 91 denetim iºletmesine anket sorularý posta ve e-posta yolu ile yollanmýº geri dönüºüm oranýnýn arttýrýlmasýný saðlamak amacý ile röportaj yoluna baºvurulmuºtur. Sadece 29 denetim iºletmesinden yanýt alýndýðýndan söz konusu iºletmelere açýk uçlu sorularý kapsayan anket çalýºmasý gerçekleºtirilmiºtir.

19 5 VERÝLERÝN TOPLANMASI SPK nin web sitesinden elde edilen veriler doðrultusunda, denetim iºletmelerine ulaºýlmýºtýr. SOX 2002 Yasasý ve getirdiði yenilikler ile ilgili hakemli uluslararasý makalelerden ve Science Direct, Proquest ve gibi veri tabanlarýndan faydalanýlmýºtýr. Yasanýn Türkiye deki yansýmalarý ile ilgili olarak SPK nin ilgili tebliðleri ve hazýrlanmakta olan TTK yasa tasarýsý deðerlendirilmiºtir. VERÝLERÝN ÇÖZÜMÜ VE YORUMLANMASI Tez çalýºmasý ile ilgili olarak toplanan veriler ve anketin istatistiksel sonucu birlikte yorumlanarak sonuç elde edilmeye çalýºýlmýºtýr.

20 6 BÝRÝNCÝ BÖLÜM HALKA AÇIK ANONÝM ݪLETMELER VE SORUMLULUKLARI 1.1.Anonim ªirket Kavramý ve Halka Açýk ݺletmelerin Sorumluluklarý Anonim kelimesi Yunanca adsýz, isimsiz anlamýna gelen Anonymos kelimesinden alýnmýºtýr. Anonim kelimesi, bu tip ºirketlerin ortaklarýndan hiçbirine mal edilemeyeceði, ºirketin ortaklýklarýnýn belli olmadýðý anlamýný taºýr. Anonim ºirket tipi kuruluºlarýn karºýlýðý teºekküller, Fransýz Hukuku nda Société Anonyme, Alman Hukuku nda Aktiengesellschaft, Ýngiliz Hukuku nda Company limitet by Share, Amerikan Hukukunda Corporation veya Stock Corporation adýný alýrlar (Çevik, 1979: 122). Türk yazarlar daha geniº ve daha isabetli tanýmlar vermektedirler. ªöyle ki; Arslanlý (1960: 15) ya göre, Türk Ticaret Hukuku nda, anonim ºirket, bir ünvan altýnda, iktisadi amaç ve konular için kurulan, esas sermayesi muayyen ve paylara bölünmüº, borçlarýndan mameleki ile mesul, ortaklarýn sorumluluðu taahhüt edilen sermaye paylarý ile mahdut, ortaklarýn sýfatý paya göre taayyün eden, hükmi ºahsiyeti haiz, mahdut ehliyetli bir ºahýs birliðidir. Domaniç (1978: 41) e göre Anonim ºirket, bir unvan altýnda, iktisadi konular ile uðraºmak üzere en az 5 kiºi tarafýndan kurulan, sermayesi belirli ve kýymetli evrak vasfýnda senetlere baðlanabilen paylara bölünmüº, ºirket borçlarýndan ortaklarýn sorumluluðu sadece sermaye taahhütleri ile sýnýrlý, kuruluº ve iºleyiºi özel hükümlere dayalý tescil ile tüzel kiºilik kazanan sýnýrlý ehliyetli bir ortaklýktýr.

21 7 Ýmregün (1989: 22) e göre Bir ünvan altýnda iktisadi maksat ve konular için kurulan, sermayesi belirli ve paylara bölünmüº, borç ve taahhütlerinden malvarlýðý ile sorumlu, ortaklarýn sorumluluðu yüklendikleri sermaye paylarý ile belli bulunan, hak ehliyeti, iºletme konusu ile sýnýrlý tüzel kiºiliðe sahip bir ticaret ºirketidir. Halka Açýk ݺletmelerin Sorumluluklarý - Kurumsal Yönetim, - Anonim Ortaklýklarýn SPK Kaydýna Alýnmalarý, -Kanuna Tabi Olan Anonim Ortaklýklarýn Uyacaklarý Esaslar, -Yeniden Deðerleme Yapan Anonim Ortaklýklarýn Uyacaklarý Esaslar, - Anonim Ortaklýklarýn Kar ve Bedelsiz Pay Daðýtma Yükümlülükleri, -Ýhraççýlarýn Muafiyet ªartlarýna ve Kurul Kaydýndan Çýkarýlmalarýna Ýliºkin, Esaslar -Birleºme ݺlemlerine Ýliºkin Esaslar. 1.2.Kurumsal Yönetim Anlayýºýna Genel Bir Bakýº Muhasebe skandallarýnýn ardýndan dünyada ve Türkiye de kurumsal yönetim konularýndaki çalýºmalara hýz verilmiºtir. Kurumsal yönetimin geliºmesi ve SOX 2002 Yasasý uygulamasýnýn bir arada yürütülmesinin muhasebe ve finans uygulamalarýnda yolsuzluðu önleyeceði düºünülmektedir. Bu baðlamda SOX 2002 Yasasý ile ilgili açýklamalara geçmeden, kurumsal yönetimin tanýmýnýn yapýlmasýnda ve uygulamalardan bahsedilmesinde yarar vardýr. Türkiye de Corporate Governance kavramý bazen kurumsal yönetim bazen de kurumsal yönetiºim olarak çevrilmiºtir. Yönetim ve yönetiºim kavramlarýndaki farklýlýk aslýnda Türkçenin yetersizliðinden kaynaklanmaktadýr. Governance kavramýnýn tam Türkçesi bulunabilmiº deðildir. Genelde yönetiºim olarak tanýmlanmaktadýr. Çünkü yönetiºim, yönetimden farklý bir anlam içermektedir. Yönetim, idareye yönelik bir kavram olarak anlaºýlýrken, yönetiºim, idarenin yaný sýra geleceðe yönelik

22 8 tasarýmlarý da gerçekleºtiren ve bir takým prensipleri de kapsayan bir kavram olarak karºýmýza çýkar. Bununla beraber, literatürde yönetim kavramý daha fazla kullanýlmaktadýr(demirbaº ve Uyar, 2006: 19) yýllarý, kurumsal yönetim alanýnda, birçok giriºimlere ºahit olmuºtur. Bu giriºimlerin pek çoðu, henüz küresel bir düzenleme yok iken yapýlan ulusal düzenlemelerdir. Geliºmiº yedi ülke, küresel finansal piyasalar ve sermaye piyasalarý için bazý düzenleyici yapý oluºturmak ve olasý yollar bulmak için zaman harcamýºlardýr. Bu alandaki kurumlar olan dünya borsalar federasyonu ve uluslararasý sermaye piyasasý komisyonu, ulusal düzenlemelerin ayrýcalýðý olan fonksiyonlarý hiçbir zaman uygulama yoluna gitmemiºtir. Uluslararasý Menkul Kýymetler Organizasyonu (IOSCO) nun gündeminde yer alan, kurumsal yönetim uygulamalarýný içeren ve Avrupalý yetkililerce hazýrlanan hükümler Amerikan Sermaye Piyasasý Kurulu (SEC) tarafýndan direniº ile karºýlanmýºtýr. Ekonomik ݺbirliði ve Kalkýnma Örgütü(OECD) de bu konudaki boºluðu doldurabilmek adýna konuya dâhil olmak istemiº ancak sonuç alamamýºtýr(ugeux, 2004: 339) Taným Türkiye Sanayicileri ve ݺadamlarý Derneði (TÜSÝAD) (2002), ne göre birçok farklý ºekilde tanýmlanabilecek kurumsal yönetim, en geniº anlamda modern yaºamda insanlarýn bir amaca ulaºmak için oluºturduðu herhangi bir kurumun yönetimin düzenlenmesidir. Daha dar anlamda ise bir kurumun beºeri ve mali sermayeyi çekmesine, etkin çalýºmasýna ve böylece ait olduðu toplumun deðerlerine saygý gösterirken, uzun dönemde ortaklarýna ortak deðer yaratmasýna imkân tanýyan her türlü kanun, yönetmelik, kod ve uygulamalarý ifade eder. Öte yandan, ªehirli (1999), Kurumsal Yönetim anlayýºýný, Anonim ortaklýklarýn idaresinde ve faaliyetlerinde kar elde etme ve pay sahiplerine daðýtma ana unsuru ve amacýný taºýyan, geleneksel yapýlarýnýn yanýnda, pay sahipleri dâhil tüm menfaat sahiplerinin haklarýnýn korunmasýný ve bu

23 9 çerçevede söz konusu menfaat gruplarý arasýndaki iliºkilerin kurallarýnýn düzenlemesini hedefleyen bir kavramdýr ºeklinde tanýmlamaktadýr. Kurumsal yönetim; ºirketlerin, finansal piyasalardan fon saðlayabilmelerini, faaliyetlerini etkin bir ºekilde ve kuruluº amaçlarýna uygun olarak gerçekleºtirebilmelerini, faaliyet gösterdikleri sektör ve ülkenin hukuki düzenlemeleri tarafýndan kendilerine yüklenen yükümlülüklerini ve ºirket ortaklarýnýn, piyasa katýlýmcýlarýnýn ve toplumun beklentilerini karºýlayabilmelerini saðlamaya yönelik kanunlar, düzenlemeler, kotasyon kurallarý ve özel sektör uygulamalarýdýr (Gregory, 2000). Kurumsal yönetim olgusu ile gündeme gelen ºirketlerde iyi yönetim olgusu aslýnda; ºirket yöneticisinin doðru kararlar alabilmesi, demokratik katýlým kararlarýnýn hissedarlar baºta olmak üzere çýkarlarý etkilenebilecek herkesin ºirket yönetimini denetleyebilmesi, ºirketin keyfilikten uzak, hukuka ve kurallara baðlý ºeffaf yönetilmesi olarak deðerlendirilmektedir( Çetiner ve Erol,2007: 19) Kurumsal Yönetimin Önemi Kurumsal Yönetim, ºirketlerin piyasalar tarafýndan istikrarlý bir biçimde finanse edilmelerine imkân yaratmaktadýr. ªirketlerin Kurumsal Yönetim ilkelerini benimsemeleri ile yatýrým performanslarý arasýndaki iliºki de dikkat çekicidir. Burada özellikle söz konusu olan Kurumsal Yönetim uygulamalarý ile yatýrýmýn gittikçe artan uluslararasý niteliði arasýndaki iliºkisidir. Uluslararasý sermayenin akýºkanlýðý iyi yönetilen ºirketlerin çok daha büyük bir yatýrým havuzu içinden finansmana ulaºmalarýný mümkün kýlmaktadýr( Kurumsal yönetimin ekonomiler için önemini arttýran en önemli etken, küresel rekabettir. Önemli bir finans kaynaðýný temsil eden yabancý yatýrýmcýlar hesap verebilirlik düzeyi arttýkça, kendilerini daha güvende hissetmekte ve bu güveni tesis eden ülkeler, yabancý sermayeyi ülkeye çekme açýsýndan daha avantajlý konuma

24 10 gelmektedirler. ݺletmelerin öz kaynak yapýsýnýn güçlendirilmesi de yatýrýmcýlar kanalý ile olmaktadýr. Ýyi yönetilen ºirketlerin menkul kýymetleri, yatýmcýnýn gözünde daha cazip hale gelmektedir. Ayrýca kurumsal yönetim uygulamalarý, kar elde etme amacý ile etik olmayan bir ºekilde hareket eden iºletme sahibinin, kamuya zarar verme eðilimini engellemeye yöneliktir. Behct vd., (2002: 10), Kurumsal Yönetim neden daha önce deðil de son yirmi yýlda bu kadar önemli hale gelmiºtir? sorusunu ºu ºekilde yanýtlamaktadýr. Önem sýrasý gözetilmeksizin ilk olarak; dünyada yaºanan özelleºtirme dalgasý, ikinci olarak; emekli aylýðý reformlarýný ve büyüyen özel tasarruflarý, üçüncü olarak; sermaye piyasalarýnýn düzenlenememesi ve bütünleºmeleri ve dördüncü olarak; 1998 yýlýnda yaºanan Asya krizini ve son olarak; 1990 lý yýllarda Amerika da yaºanan ºirket çöküºleri ve finansal skandallarýný neden olarak göstermektedir. Poroy vd., (1995) a göre Anonim ortaklýklar, ilk ortaya çýktýklarýndan itibaren ekonomik ve sosyal hayatý etkileyen, büyük imkânlar yaratan, büyük baºarýlar yanýnda ayný derece büyük skandal ve yýkýntýlara da yol açan kuruluºlar olmuºlardýr. Bu açýdan bakýldýðýnda baºarýlý bir kurumsal yönetim anlayýºý, özel sektörü, böylelikle ortaklýklarýn performansýný etkiler ve bunlarýn sonucunda da iktisadi kalkýnmayý saðlar (Stone vd., 1998: 2). Shelton (1998) a göre Baºarýlý kurumsal yönetim uygulamalarý, sadece kaynaklarýn boºa harcanmamasýný saðlayan bir önlem olarak deðil, bununla beraber birçok ülkede talep edilen finansal ºeffaflýðýn, ortaklýklarý kontrolün ve yatýrýmcýlarýn korunmasýnýn da garantisi olarak görülmesi gerektiðidir. Temuçin (2002) e göre ise ªirketler açýsýndan bakýldýðýnda daha düºük sermaye maliyeti ile birlikte firmanýn performansýný artýrýr. Finansman imkânlarýný ve ºirketin likiditesini artýrýr. Krizlerin daha az

25 11 hasarla atlatýlmasýna yardýmcý olur. Ýyi yönetilen ºirketlerin sermaye piyasalarýndan daha çok yararlanmasýný saðlar. Kurumsal yönetim ilkeleri doðrultusunda yönetilen ºirketler, sermaye piyasalarýnda yatýrýmcý amaçlý fon talebini daha kolay bir ºekilde karºýlayacaktýr. Etkin bir kurumsal yönetim, uzun vadede de sermaye ihtiyacýnýn karºýlanmasýnda kolaylýk saðlayacaktýr. Ayrýca hýzlý bir ºekilde kaynaklarýn yatýrýma yönlendirilmesi sonucunda yakalanan kalkýnma ve büyüme ivmesi makro ekonomik anlamda ülke ekonomisine de katkýda bulunacaktýr. ªirketin varlýklarý üzerindeki kontrol, yöneticinin elinde olduðu için, yönetici kolaylýkla bütün nakit akýmlarýna el koyabilir veya maaºtan ayrý gelir ve yüksek ücret temin ederek kontrol erkinin özel faydalarýndan yararlanabilir. Eðer yatýrýmcýlar korunmuyor ve ºirketi kontrol edemiyorlar ise, onlarýn izlemeleri gereken rol hiç yatýrým yapmamaktýr. Bu durum, ºirketler için özellikle dýºarýdan finansmaný olanaksýz kýlabilir(gürbüz ve Ergincan, 2004: 6). Kurumsal yönetim yaklaºýmýnýn saðlayacaðý faydalar aºaðýdaki gibidir(demirbaº ve Uyar, 2006: 19). 1- Kurumsal yönetim anlayýºý ve bu konuda yapýlan düzenlemeler kurumsal yönetim ile ilgili konularýn tartýºýlmasýný teºvik etmektedir. 2- Genel kabul görmüº muhasebe ilkeleri ve denetim standartlarý gibi standartlar baºta olmak üzere çeºitli standartlar ve yönetim alanýnda kabul edilen standartlarýnda iºletmeler tarafýndan uygulanmasýný teºvik etmektedir. 3- Hem yönetim ile ilgili yasal yükümlüklerin hem de ortak kurumsal yönetim uygulamalarýnýn yatýrýmcýlara daha kolay anlatýlmasýný saðlamaktadýr. 4- Yönetim Kurulu ve üst düzey yöneticilerin performans deðerlendirmesinin yapýlmasýný kolaylaºtýrmaktýr. 5- Sermaye piyasasý mevzuatýnda ve ºirketler hukukunda yapýlmasý gerekli deðiºiklikler için zemin hazýrlanmasýna yardýmcý olmaktýr.

26 Türkiye de Kurumsal Yönetim Güven saðlama ve itibar üzerine kurulmuº olan kurumsal yönetim anlayýºý tek tip elbise anlayýºýnýn ötesine geçmek zorundadýr. Zira Türkiye gibi geliºmekte olan ve sermayenin istenilen düzeylerde tabana yayýlmadýðý, özellikle aile ºirketi modelinin yaygýn olduðu ülkelerde, kurumsal yönetim anlayýºý, öncelikle anonim iºletmelerde uygulanmalý böylelikle ülkemiz finansal yapýsýna uygun kurumsal yönetim stratejileri geliºtirilmelidir. Genel olarak incelendiðinde SPK, ºirketler tarafýndan faaliyet raporlarýna eklenmesi istenen bilgileri, kurumsal yönetim rehberin de olduðu gibi dört ana baºlýk altýnda toplamýºtýr. 1) Pay sahipleri, 2) Kamuyu aydýnlatma ve ºeffaflýk, 3) Menfaat sahipleri ve 4) Yönetim Kurulu. Ýlk bölüm de, pay sahiplerinin haklarý ve eºit iºleme tabi olmalarý konusundaki prensipler yer almaktadýr. Bu bölümde pay sahiplerinin bilgi alma ve inceleme hakkýna, genel kurula katýlým ve oy verme hakkýna, kar payý alma hakkýna ve azýnlýk haklarýna ayrýntýlý olarak yer verilmekte; ayrýca pay sahipliðine iliºkin kayýtlarýn saðlýklý olarak tutulmasý ve paylarýn serbestçe devri ve satýºý konularý ile pay sahiplerine eºit iºlem ilkesi ele alýnmaktadýr. Yönetim yapýsý, doðrudan ya da dolaylý tüm menfaat sahiplerinin haklarýný korumalýdýr. Hissedarlara eºit haklar verilmesi kurumsal yönetim yapýsý azýnlýk ve yabancýlarda dâhil olmak üzere, tüm hissedarlara eºit davranýlmasýný saðlayacak nitelikte olmalýdýr( Çetiner ve Erol,2007: 19). Ýkinci bölümde, kamunun aydýnlatýlmasý ve ºeffaflýk kavramlarý ile ilgili prensipler yer almaktadýr. Bu çerçevede ºirketlerin pay sahiplerine yönelik olarak bilgilendirme politikasý kurallarý oluºturmalarý ve kurallar bütününe sadýk kalarak

27 13 kamuyu aydýnlatmalarýna yönelik prensipler belirlenmiº, ayrýca dünyadaki geliºmeler ve ülkemiz koºullarý göz önünde bulundurularak periyodik mali tablo ve raporlarda yer alacak bilgiler bir standarda baðlanmýº ve iºlevsellik ön planda ayrýntýlandýrýlmýºtýr. Kurumsal yönetim yapýsý, finansal durum, performans, mülkiyet ve yönetimde dâhil olmak üzere ºirketi ilgilendiren her türlü maddi konuda zamanýnda ve doðru bilgilendirmenin yapýlmasýnýn garanti etmelidir( Çetiner ve Erol,2007: 19). Ararat (2005) e göre 2002 yýlýnda yapýlan yatýrýmcý görüºleri araºtýrmasýnda, yatýrýmcýlarýn yeni geliºen pazarlarda yatýrým kararlarýnda, en fazla önem verilen kýstasýn kamuoyunu aydýnlatma kalitesi ve kullanýlan muhasebe standartlarý olduðu not edilmektedir. Türkiye için özellikle belirtilen bir konu ºirketlerin kredi pozisyonlarý ile ilgili bilgilere eriºimdir. Bu baðlamda, bankalar ve ºirketler arasýndaki iliºkilerin ºeffaflýðýnýn önemsendiðini görülmektedir. Kamunun aydýnlatýlmasý ve ºeffaflýk ilkesi, gelecekteki potansiyel yatýrýmcý için de son derece önemlidir. Zira iºletmelerin, kaynak gereksinimlerini karºýlamada artarak hisse satýºýna baºvurmasý, yatýrýmcýlarýn ºirketlerin mali yapýlarý hakkýnda bilgi sahibi olmasýný daha da önemli kýlmaktadýr. Üçüncü bölüm, ise menfaat sahipleri ile ilgilidir. Menfaat sahipleri iºletmenin hedeflerine ulaºmasýnda ve faaliyetlerinde herhangi bir ilgisi olan kimse, kurum ve çýkar grubu olarak tanýmlanmaktadýr. ªirketle ilgili menfaat sahipleri pay sahipleri ile birlikte çalýºanlarý, alacaklýlarý, müºterileri, tedarikçileri, sendikalarýný, çeºitli sivil toplum kuruluºlarýný, devleti ve hatta ºirkete yatýrým yapmayý düºünebilecek potansiyel tasarruf sahiplerini de içermektedir. Bu bölümde ºirket ile menfaat sahipleri ve arasýndaki iliºkilerin düzenlenmesine yönelik prensiplerde yer almaktadýr. Son bölümde, ise yönetim kurulunun fonksiyonu görev ve sorumluluklarý faaliyetleri, oluºumu ile yönetim kuruluna saðlanan mali haklar ve yönetim kurulunun faaliyetlerinde yardýmcý olmak üzere kurulacak kurullara ve yöneticilere iliºkin prensiplerde yer almaktadýr(

28 14 Tekin (2003) e göre OECD ilkeleri doðrultusunda TÜSÝAD tarafýndan açýklanan kurumsal yönetiºim ilkeleri esas alýnarak, SPK tarafýndan halka açýk ºirketlerin baðýmsýz denetimine iliºkin yeni düzenlemelere gidilmiºtir. Sermaye Piyasasýndaki Baðýmsýz Denetim Hakkýndaki Seri: X No: 16 sayýlý Tebliðin 23. maddesine yapýlan ekleme ile hisse senetleri borsada iºlem gören ortaklýklarda zorunlu, görmeyenlerde ihtiyari olarak, yönetim kurulu kararý ile kurul bünyesinde en az iki üyeden oluºan Denetimden Sorumlu Kurul (DSK) kurulmasý esasý getirilmiºtir Bankacýlýk ve Düzenleme ve Denetleme Kurumunun Kurumsal Yönetime Ýliºkin Düzenlemeleri Bankalarýn kurumsal yönetim ilkelerine iliºkin yönetmelik, 1.Kasým.2006 tarih ve sayýlý resmi gazetede yayýnlanarak yürürlüðe girmiºtir. Yönetmelikle, bankalarýn çeºitli organlarýna, yöneticilerine ve uygulayacaklarý politikalara iliºkin çeºitli düzenlemeler, yatýrýmcý ve kamunun güvenini saðlama açýsýndan belirlenmiºtir( Banka Ýçerisinde Kurumsal Deðerler ve Stratejik Hedefler Oluºturulmalýdýr Banka yönetim kurulu, bankanýn görevi ile vizyonunu belirlemeli ve kamuya açýklamalýdýr. Yönetim kurulu, öncelikle bankanýn devamlýlýk arz eden faaliyetlerini yönlendirecek stratejileri belirlemeli, kendisi, üst yönetim ve diðer personel adýna kurumsal deðerlerin ve etik kurallarýn oluºturulmasýnda öncülük etmelidir. Oluºturulacak kurumsal deðerler ve etik kurallar, problemlerin zamanýnda ve gereðince deðerlendirilmesinin önemini yansýtmalý, hem banka içi hem de banka dýºý iºlemlerde rüºvet, yolsuzluk gibi yasa dýºý ve etik olmayan davranýºlarýn önüne geçilmesine yönelik olmalýdýr.

29 15 Kurumsal deðerlere ve ahlaki kurallara uygun olmayan eylem ve iºlemlerin personel tarafýndan banka içerisinde ilgili mercilere güvenli bir ºekilde iletilmesini saðlayacak uygun iletiºim kanallarý oluºturulmalýdýr. Yönetim kurulu, üst düzey yönetimin bankanýn faaliyetleri veya dahil olduðu grup içerisindeki rolü dolayýsýyla oluºabilecek muhtemel çýkar çatýºmalarýnýn belirlenmesine, bunlarýn önlenmesine ya da yönetilmesine yönelik gerekli politikalarýn uygulanmasýný saðlamalýdýr. Yönetim kurulu, banka içerisinde belirlenen politikalara uygunluðun izlemesine ve ilgili yönetim seviyelerinde muhtemel sapmalarýn rapor edilmesine imkân verecek sistemleri oluºturmalýdýr. Yönetim kurulu, sürekli ve etkin bir ºekilde, bankanýn hedeflerine ulaºma derecesini, faaliyetlerini ve performansýný deðerlendirmelidir. Yönetim kurulu, banka faaliyetlerinin kanuna, kanuna istinaden çýkarýlan düzenlemeler ile ilgili diðer mevzuata, ana sözleºmeye ve banka içi düzenlemeler ile oluºturulan politikalara uygunluðunu izlemelidir. Gereken durumlarda gecikmeden ve mümkün ise sorun ortaya çýkmadan önlemler almalýdýr. Banka Ýçinde Yetki ve Sorumluluklar Açýkça Belirlenmeli ve Uygulanmalýdýr Yönetim kurulu, yönetim kurulu üyeleri ile üst düzey yönetimin yetki ve sorumluluklarýný belirlemeli, üst düzey yönetimin faaliyetlerini ve yönetim kurulu tarafýndan belirlenen politikalara üst düzey yönetim tarafýndan uyulup uyulmadýðýný izlemelidir. Üst düzey yönetim, personel için yetki ve sorumluluklarý, politika ve uygulama usullerine, ahlaki kurallara ve profesyonel uygulamalara baðlýlýðý da içerecek ºekilde açýkça belirlemeli, belirlenmiº yetki ve sorumluluklarýn yerine getirilip getirilmediðini izlemelidir. Tüm personel nihai olarak yönetim kuruluna karºý sorumlu olduklarýnýn bilincinde olmalýdýr.

30 16 Yönetim Kurulu Üyeleri, Görevlerini Etkin Bir ªekilde Yerine Getirecek Nitelikleri Haiz ve Kurumsal Yönetimde Üstlenmiº Olduklarý Rolün Bilincinde Olmalý ve Banka Faaliyetleri Hakkýnda Baðýmsýz Deðerlendirme Yapabilmelidir Yönetim kurulu üyeleri, a) Banka ve hissedarlara karºý sadakatle görevlerini yürütmeli, b) Banka gözetimindeki görevlerini anlamalý, c) Banka iºleri için yeterli zaman ayýrmalý ve yönetim kurulu toplantýlarýna katýlmalý, ç) Yönetim Kurulu üyesi, görevini basiretli bir biçimde ve iyi niyet kurallarý çerçevesinde yerine getirmeli, d) Bankanýn tabi olduðu mevzuatý bilmeli ve bankanýn düzenleyici ve denetleyici otoriteleri ile iliºkilerinin etkin olmasýný saðlamalý, e) Banka aleyhine sonuç doðurabilecek baskýlara boyun eðmemeli ve bu amaçla maddi menfaat kabul etmemeli, f) Diðer üyeleri yanýltmak amacýyla eksik ve taraflý bilgi vermemelidir. Yönetim kurulu; a) Faaliyetlerini eºitlikçi, ºeffaf, hesap verebilir ve sorumlu bir ºekilde yürütmeli, b) Düzenli aralýklarla, üyelerin atama ve seçimleri dahil olmak üzere kendi yönetim uygulamalarýnýn etkinliðini deðerlendirmeli, eksikliklerin veya zayýflýklarýn tespiti halinde gerekli deðiºiklikleri yapmalý, c) Banka üst yönetimini sorgulamalý ve yönetimden yeterli açýklama alabilmeli, ç) Tarafsýz tavsiyelerde bulunmalý, d) Her türlü etkiden ve çýkar çatýºmalarýndan baðýmsýz olarak karar verilebilmesini teminen yeterli sayý ve kompozisyonda üyeden oluºmalý, e) Üye sayýsý, üyelerin verimli ve yapýcý çalýºmalar yapmalarýna, hýzlý ve rasyonel kararlar almalarýna ve gerekli kurullarýn oluºumuna ve çalýºmalarýný etkin bir ºekilde organize etmelerine olanak saðlayacak ºekilde belirlenmeli, f) Diðer kuruluºlarla olan iliºkilerinde menfaat çatýºmalarýna ve yükümlülük altýna girmekten kaçýnmalý,

31 17 g) Banka politikalarý ve kurum içi iletiºim kanallarýnýn oluºturulmasý, kurumsal amaçlarýn gerçekleºmesinde kaydedilen ilerlemelerin izlenmesi için üst düzey yönetim ile düzenli olarak toplanmalýdýr. Üst Düzey Yönetim Görevlerini Etkin Bir ªekilde Yerine Getirecek Nitelikleri Haiz ve Kurumsal Yönetimde Üstlenmiº Olduklarý Rolün Bilincinde Olmalýdýr Üst düzey yönetim, gerekli bilgi ve yeteneðe sahip olmadýklarý alanlara atanmamalýdýr. Üst düzey yönetim görevlerini adil, ºeffaf, hesap verebilir ve sorumlu bir ºekilde yürütmelidir. Üst yönetim banka iºlerinin; görev, vizyon, hedefler, politikalar çerçevesinde yürütülmesini saðlamalý, yönetim kurulunun onayladýðý finansal ve operasyonel planlara uygun olarak hareket etmeli, görevlerini yerine getirirken kanuna, kanuna istinaden çýkarýlan düzenlemeler ile ilgili diðer mevzuata, ana sözleºmeye ve banka içi düzenlemelere uymalýdýr. Üst düzey yönetim, banka iºleri ile ilgili olarak doðrudan ya da dolaylý olarak hediye kabul etmemeli, haksýz menfaat saðlamamalýdýr. Üst düzey yönetim, banka ürün ve hizmetlerinin pazarlamasýnda ve hizmet iliºkisi süresince müºteri haklarýný gözetmelidir. Üst düzey yönetim, banka ile müºterileri arasýnda haksýz menfaatten uzak iyi iliºkiler kurulmasý ve taraflar arasýnda yapýlan anlaºma koºullarýna uygun hareket edilmesi amacýyla gerekli önlemleri almalýdýr. Bankanýn Müfettiºleri Ýle Baðýmsýz Denetim Elemanlarýnýn Çalýºmalarýndan Etkin Olarak Yararlanýlmalýdýr. Bankanýn risk yönetimi, iç kontrol ve iç denetim sistemlerindeki problemlerin tespit edilebilmesi ve bankanýn finansal raporlarýnýn bankanýn mali durumunu ve performansýný doðru yansýtmasýný saðlamak için, üst yönetim, risk yönetimi, iç kontrol

32 18 ve iç denetim sistemlerinin önemini kavramalý ve banka personelinin kavramasýný da saðlamalýdýr. Yönetim kurulu, banka müfettiºleri ile baðýmsýz denetim elemanlarýnýn bulgularýný, üst düzey yönetimden aldýðý banka faaliyetlerine ve performansýna iliºkin bilgilerin doðruluðunun kontrolünde kullanmalýdýr. Denetçilerin baðýmsýzlýklarý ile itibarlarýna katký saðlayacak önlemler alýnmalýdýr. Üst yönetim, banka müfettiºleri ile iç kontrol elemanlarýnýn tüm bulgularýný zamanýnda ve etkin bir ºekilde kullanmalý ve saptanmýº problemlerin üst düzey yönetim tarafýndan zamanýnda düzeltilmesini saðlamalýdýr. Ücret Politikalarýnýn Bankanýn Etik Deðerleri, Stratejik Hedefleri ve Ýç Dengeleri Ýle Uyumu Saðlanmalýdýr. Yönetim kurulu, yönetim kurulu üyelerine, üst düzey yönetime ve diðer yetkili personele verilecek ücretlerin Bankanýn ahlaki deðerleri, iç dengeleri ve stratejik hedefleri ile uyumlu olmasýný saðlamalýdýr. Yönetim kurulu üyelerinden oluºan kurullarýn üyelerine üstlendikleri sorumluluklar dikkate alýnmak suretiyle ücretlendirme yapýlmalý ancak, ücretleri bankanýn kýsa dönemli performansýyla iliºkilendirilmemelidir. Ýcrai görevi bulunan yönetim kurulu üyeleri ile üst düzey yönetime, bankanýn performansýna baðlý teºvik ödemeleri yapýlmasý mümkün olmakla birlikte, bu teºvik ödemeleri bankanýn kurumsal deðerlerine olumlu yönde etki edecek ºekilde ve objektif koºullara baðlý olmalýdýr. Üst düzey yönetim, personel alým ve terfi uygulamalarýnýn nesnel kýstaslara dayandýrýldýðýndan emin olmak, eðitim, tecrübe ve sorumluluklarý göz önüne almak amacýyla gerekli süreçleri uygulamalý ve denetlemelidir. Bu süreçler organizasyonun genel politika ve iºe alým, eðitim, ölçme, danýºmanlýk, terfi, tazminat ve disiplin gibi prosedürleriyle uyumlu olmalýdýr. Üst düzey yönetim, bilgi ve beceri gereksinimlerinin

33 19 sürekli olarak denetlendiðinden ve organizasyonun belirlenen hedeflerle uyum becerisi gösteren iº gücünü elde etme yetisine sahip olduðundan emin olmalýdýr. Banka tarafýndan, pay sahipleri, mudiler, piyasa katýlýmcýlarý ve kamuoyunun bankanýn yapýsý ve amaçlarý hakkýnda yeterli düzeyde bilgi sahibi olmalarý saðlanmalý, böylelikle, üst yönetimin banka yönetimindeki etkinliklerini deðerlendirebilmelerine imkân tanýnmalýdýr. Bilgiler ilgili kiºi ve kurumlarýn karar vermelerine yardýmcý olacak ºekilde, zamanýnda, doðru, tam, anlaºýlýr, tarafsýz, kolay eriºilebilir ve eºit bir ºekilde kamuoyunun kullanýmýna sunulmalýdýr. Ana ortaklýk bankalar, yýl sonlarý ile Mart, Haziran ve Eylül aylarý itibarýyla kredi kuruluºu veya finansal kuruluº niteliðinde olan ya da olmayan baðlý ortaklýk, birlikte kontrol edilen ortaklýk ve iºtiraklerinin finansal tablolarýný Türkiye Muhasebe Standartlarýný (TMS) esas olarak konsolide etmek suretiyle kamuoyunu bilgilendirmeye yönelik gerekli uygulamalarda bulunmalýdýr. Kamuoyunun aydýnlatýlmasýnda, bankanýn internet sitesi aktif olarak kullanýlmalýdýr Kurumsal Yönetimde ªeffaflýk Saðlanmalýdýr. Banka tarafýndan, pay sahipleri, mudiler, piyasa katýlýmcýlarý ve kamuoyunun bankanýn yapýsý ve amaçlarý hakkýnda yeterli düzeyde bilgi sahibi olmalarý saðlanmalý, böylelikle, üst yönetimin banka yönetimindeki etkinliklerini deðerlendirebilmelerine imkân tanýnmalýdýr. Bilgiler ilgili kiºi ve kurumlarýn karar vermelerine yardýmcý olacak ºekilde, zamanýnda, doðru, tam, anlaºýlýr, tarafsýz, kolay eriºilebilir ve eºit bir ºekilde kamuoyunun kullanýmýna sunulmalýdýr. Ana ortaklýk bankalar, yýl sonlarý ile Mart, Haziran ve Eylül aylarý itibarýyla kredi kuruluºu veya finansal kuruluº niteliðinde olan ya da olmayan baðlý ortaklýk, birlikte kontrol edilen ortaklýk ve iºtiraklerinin finansal tablolarýný TMS yi esas olarak

34 20 konsolide etmek suretiyle kamuoyunu bilgilendirmeye yönelik gerekli uygulamalarda bulunmalýdýr. Kamuoyunun aydýnlatýlmasýnda, bankanýn internet sitesi aktif olarak kullanýlmalýdýr Kurumlar Vergisi Kanunu nda Kurumsal Yönetime Ýliºkin Yapýlan Düzenlemeler Uzun bir süreden beri yeniden yazýlmakta olan ve yasalaºan yeni KVK de çok önemli deðiºiklikler ve geliºmeler yer almaktadýr. Bunlardan bir tanesi de KVK nýn 17.maddesinde düzenlenmiº olan Örtülü Kazanç ile ilgili maddeye yönelik deðiºikliklerdir. Aslýnda söz konusu madde, ruhu itibariyle deðiºtirilmemiº Transfer Fiyatlandýrmasý baºlýðýyla yeniden kaleme alýnarak Transfer Fiyatlamasý Yoluyla Örtülü Kazanç Daðýtýmý konusu daha kapsamlý ve açýk ifadelerle anlatýlmýºtýr. Yeni maddenin metni genel olarak, Türkiye nin üye olduðu OECD nin çok uluslu ºirketler ve vergi idareleri için 1995 yýlýnda bir rapor çalýºmasý ºeklinde yayýmlamýº olduðu genel transfer fiyatlandýrma prensipleri ile uyum halindedir. Bu çerçevede, Madde metninde yeni tanýmlar yapýlmýº ve hâlihazýrdaki kanun maddesinde de ifade edilen bazý kavramlar bu defa teknik terim olarak açýklanmýºtýr(kurtçu ve Yýlmaz 2005). Yeni KVK nýn 13. maddesi transfer fiyatlandýrmasý yoluyla örtülü kazanç daðýtýmýnýn önlenmesine yöneliktir. Taslakta yer alan madde metni aºaðýdaki gibidir. 1- Kurumlar, iliºkili kiºilerle emsallere uygunluk ilkesine aykýrý olarak tespit ettikleri bedel veya fiyat üzerinden mal veya hizmet alým ya da satýmýnda bulunursa, kazanç tamamen veya kýsmen transfer fiyatlandýrmasý yoluyla örtülü olarak daðýtýlmýº sayýlýr.

35 21 2- Alým, satým, imalat ve inºaat iºlemleri, kiralama ve kiraya verme iºlemleri, ödünç para alýnmasý ve verilmesi, ikramiye, ücret ve benzeri ödemeleri gerektiren iºlemler her hal ve ºartta mal veya hizmet alým ya da satýmý olarak deðerlendirilir. 3- Ýliºkili kiºi; kurumlarýn kendi ortaklarý, kurumlarýn veya ortaklarýnýn ilgili bulunduðu gerçek kiºi veya kurum ile idaresi, denetimi veya sermayesi bakýmýndan doðrudan veya dolaylý olarak baðlý bulunduðu ya da nüfuzu altýnda bulundurduðu gerçek kiºi veya kurumlarý ifade eder. Ortaklarýn eºleri, ortaklarýn veya eºlerinin üstsoy ve altsoyu ile üçüncü derece dâhil yansoy hýsýmlarý ve kayýn hýsýmlarý da iliºkili kiºi sayýlýr. 4- Kazancýn elde edildiði ülke vergi sisteminin, Türk vergi sisteminin yarattýðý vergilendirme kapasitesi ile ayný düzeyde bir vergilendirme imkâný saðlayýp saðlamadýðý hususunun göz önünde bulundurulmasý suretiyle Bakanlar Kurulu nca ilan edilen ülkelerde veya bölgelerde bulunan kiºilerle yapýlmýº tüm iºlemler, iliºkili kiºilerle yapýlmýº sayýlýr. 5- Emsallere uygunluk ilkesi, iliºkili kiºilerle yapýlan mal veya hizmet alým ya da satýmýnda uygulanan fiyat veya bedelin, aralarýnda böyle bir iliºkinin bulunmamasý durumunda oluºacak fiyat veya bedele uygun olmasýný ifade eder. 6- Kurumlar, iliºkili kiºilerle yaptýðý iºlemlerde uygulayacaðý fiyat veya bedelleri, aºaðýdaki yöntemlerden iºlemin mahiyetine en uygun olanýný kullanarak tespit eder. a-karºýlaºtýrýlabilir fiyat yöntemi: Bir mükellefin uygulayacaðý emsallere uygun satýº fiyatýnýn, karºýlaºtýrýlabilir mal veya hizmet alým ya da satýmýnda bulunan ve aralarýnda herhangi bir ºekilde iliºki bulunmayan gerçek veya tüzel kiºilerin birbirleriyle yaptýklarý iºlemlerde uygulayacaðý piyasa fiyatý ile karºýlaºtýrýlarak tespit edilmesini ifade eder. b-maliyet artý yöntemi: Emsallere uygun fiyatýn, ilgili mal veya hizmet maliyetlerinin makul bir brüt kâr oraný kadar artýrýlmasý suretiyle hesaplanmasýný ifade eder.

36 22 c-yeniden satýº fiyatý yöntemi: Emsallere uygun fiyatýn, iºlem konusu mal veya hizmetlerin aralarýnda herhangi bir ºekilde iliºki bulunmayan gerçek veya tüzel kiºilere yeniden satýlmasý halinde uygulanacak fiyattan, makul bir brüt satýº kârý düºülerek hesaplanmasýný ifade eder. d- Emsallere uygun fiyata yukarýdaki yöntemlerden herhangi birisi ile ulaºma olanaðý yoksa mükellef, iºlemlerin mahiyetine uygun olarak kendi belirleyeceði diðer yöntemleri kullanabilir. 7- Emsallere uygunluk ilkesi doðrultusunda tespit edilen fiyat veya bedellere iliºkin hesaplamalara ait kayýt, cetvel ve belgelerin ispat edici kâðýtlar olarak saklanmasý zorunludur. 8- Ýliºkili kiºilerle yapýlan mal veya hizmet alým ya da satýmýnda uygulanacak fiyat veya bedelin tespitine iliºkin yöntemler, mükellefin talebi üzerine Maliye Bakanlýðý ile anlaºýlarak belirlenebilir. Bu ºekilde belirlenen yöntem, 3 yýlý aºmamak üzere anlaºmada tespit edilen süre ve ºartlar dâhilinde kesinlik taºýr. 9- Tamamen veya kýsmen transfer fiyatlandýrmasý yoluyla örtülü olarak daðýtýlan kazanç, Gelir ve Kurumlar Vergisi kanunlarýnýn uygulamasýnda, bu maddedeki ºartlarýn gerçekleºtiði hesap döneminin son günü itibarýyla daðýtýlmýº kâr payý veya dar mükellefler için ana merkeze aktarýlan tutar sayýlýr. Daha önce yapýlan vergilendirme iºlemleri, taraf olan mükellefler nezdinde buna göre düzeltilir. ªu kadar ki, bu düzeltmenin yapýlmasý için örtülü kazanç daðýtan kurum adýna tarh edilen vergilerin kesinleºmiº ve ödenmiº olmasý ºarttýr(KVK madde:13). Transfer Fiyatlandýrmasý Transfer fiyatlandýrmasý, iliºkili kiºiler arasýndaki mal teslimi ve hizmet ifasý hallerinde söz konusu mal ve hizmetlere uygulanan bedel veya fiyat, transfer fiyatýdýr( Kurtçu ve Yýlmaz 2005).

37 23 Benzer ºekilde transfer fiyatlandýrýlmasý, Bir iºletmenin gelirgider veya kâr paylaºýmý olarak baðýntýlý olduðu, kar paylaºýmý açýsýndan ayný çýkar birliðine dâhil olan, ana ºirket veya alt ºirketlerle veya yönetim ve denetimi itibariyle hâkim durumda olduðu ortaklýk, iºtirak ve ºubeleriyle, karºýlýklý olarak mal ve hizmet sunumunda uygulanan fiyatlama olarak tanýmlanabilir( Beylik (2004) e göre transfer fiyatlamasý (veya transfer fiyatlandýrmasý) doktrinsel bilgi ve araºtýrma olmaktan çýkmýº, iktisadi hayatta yerini almýºtýr. Bir fiyatlama sistemi olarak baðlý ºirketler arasýnda kullanýlmaktadýr. Hükümetler ise, bu fiyatlama sistemini dikkatli bir ºekilde takip etmektedirler. Çünkü bu sistemin yanýltýcý amaçlarla kullanýlmasý ulusal devletlerin gelirlerinin azalmasýna yol açmakta, ülkeden döviz çýkýºlarý gerçekleºmekte, diðer ülkelere kâr ve sermaye transferleri olmaktadýr. Küreselleºme olgusu ile birlikte ülkelerin vergi sistemlerindeki farklýlýklardan yararlanmak üzere ortaya çýkan transfer fiyatlandýrmasý, son yýllarda üzerinde tartýºýlan konulardan birisidir. Bir ticari iºletmenin kendi bölümleri ya da kollarý arasýndaki mal ve hizmet satýºlarýnda uyguladýklarý fiyat olarak tanýmlanabilir. Bu baðlamda, birden fazla ülkede faaliyet gösteren ºirketler, ülkelerin vergi yüküne göre merkez oluºturmakta ve bu baðlamda ülkelerarasý fiyatlandýrma yöntemleri ile vergi yükü ülkedeki faaliyetinde kârý azaltýcý fiyatlandýrmaya yönelmektedir(sevið 2003).