Cami Yalanlar na Yan t

Transkript

1 SAKLI TAR H Sinan Meydan Cami Yalanlar na Yan t "Tek Parti Camileri Kapatt " Yalan n n Kökleri "CHP, Tek Parti, smet Pafla camileri kapatt " yalan na 1966 y l nda bizzat smet nönü Benim dönemimde camiler kapat lmam flt r diye yan t vermifltir. Ama "Cumhuriyet tarihi yalanc lar ", yine b k p usanmadan bu yalan sürdürmüfllerdir. 54

2 M BD TEMMUZ 2012 ehmet fievket Eygi, 1966 y l nda Yeni stiklal gazetesinde vatandafllara bir ça r da bulunarak, "CHP döneminde y k lan, sat lan, kiraya verilen, depo ve müze yap lan camiler hakk nda resim, yaz ve bilgi" göndermelerini istemifltir. Gelen yaz ve resimlerin bir k sm Yeni stiklal gazetesinde yay mlanm fl; bu resimleri kimlerin nas l çekip gönderdi i ise s r olarak kalm flt r. Mehmet fievket Eygi, bu konuyu 2003 y l nda "Yak n Tarihimizde Câmi K y m " ad yla kitaplaflt rm flt r. Kitab n bafll n n alt nda ise "Kapat - lan, sat lan, y k lan, kiraya verilen, depo yap lan, CHP oca, saz ve içki evi, spor kulübü lokali haline getirilen, müzeye dönüfltürülen binlerce mâbedin hazin hikayesi" fleklinde bir ibare vard r. Yani, "CHP, Tek Parti döneminde camiler kapat ld, depo ve hatta tuvalet yap ld " iddias n ileri sürenlerin "en büyük kan t ", Mehmet fievki Eygi nin yazd klar ve söyledikleridir. smet nönü (Time Dergisi, 1941-May s kapa ndan) Cumhuriyet'in Cami Politikas : htiyaç Kadar Cami 1927 y l nda tüm Türkiye de, okullar n iki kat, okula karfl l k, cami vard r. [1] Bu nedenle, 17 Nisan 1927 tarihli 1011 Say l Bütçe Kanunu nun 14. Maddesine göre, Türkiye ye gerçekten ne kadar cami ve ne kadar din görevlisi gerekti inin 31 May s 1928 tarihine kadar belirlenmesi istenmifltir. [2] Bu konudaki nizamname, 5 Ocak 1928 de 55

3 BD TEMMUZ 2012 kabul edilmifltir. [3] Daha sonra bu nizamname biraz daha geniflletilerek 25 Aral k 1932 tarihinde "Cami ve mescitlerin s n fland r lmas hakk ndaki nizamname" ad yla yürürlü e girmifltir. Bu çerçevede Türkiye genelinde "ihtiyaç fazlas " oldu una karar verilen camiler belirlenmifltir. [4] Yeni kurulan Cumhuriyet, her fleyi planlad gibi Türkiye nin ihtiyac na göre cami planlamas da yapm fl ve ihtiyaç fazlas camileri gayet titiz bir çal flma sonunda belirleyerek tasnif etmifltir. flte kapat lan, sat lan ve baflka amaçlarla kullan lan bu "ihtiyaç fazlas " camilerdir de Türkiye nin 14 milyon nüfuslu bir ülke oldu u dikkate al nacak olursa, caminin ihtiyaca göre çok fazla oldu u kolayca anlafl lacakt r. Yeni kurulan Cumhuriyet, her fleyi planlad gibi Türkiye nin ihtiyac na göre cami planlamas da yapm fl ve ihtiyaç fazlas camileri gayet titiz bir çal flma sonunda belirleyerek tasnif etmifltir. Yanm fl yak lm fl, as rlarca ihmal edilmifl, yokluk ve yoksulluk içinde k vranan, genç Cumhuriyeti kuranlar; afl r ya, lükse, gösterifle de il, 56 Türkiye nin gerçek ihtiyaçlar na önem vermifltir. En basit bir inflaat n bile belirli bir maddi kaynak demek oldu u düflünülecek olursa, cemaati olmayan, bu nedenle tasnif d fl b rak lan camileri "bofl" veya "at l durumda" bekletme lüksü yoktur; bu nedenle- tekrar ediyorum- tasnif d fl camiler dönüfltürülerek farkl amaçlar için kullan lm flt r; ama asla, ah r, e lence merkezi veya tuvalet yap lmam flt r. Tek parti döneminin cami politikas n n elefltirilebilecek tek yan baz tarihi camilerin de tasnife tabi tutulmas d r. Ancak as l tarihi cami k y m DP ve Menderes döneminde yap lm flt r. (Bu konuya ilerde de inilecektir.) Genç Cumhuriyet in ihtiyaç fazlas camileri baflka amaçlarla kullanma karar çok geçmeden "CHP camileri kapatt, depo yapt, ah r yapt " biçiminde as ls z bir propagandaya dönüflmüfltür. nsanlar n, ihtiyaç fazlas camilerle de il, camilerin yar s ndan bile az say daki okullarla ilgilenmesi gerekirken, Halkevlerinin, Köy Enstitüleri nin kapat lmas na tepki göstermesi gerekirken, bizler sabah akflam neden cami muhabbeti yap yoruz? Müslümana Müslüman propagandas yapmam z n baflka bir amac m var acaba? Tarihi Camilerin Y k m n ve Amaç D fl Kullan m Konusundaki stismar Atatürk ve nönü Önledi. Cumhuriyet'in ilk y llar nda baz yerel yöneticiler taraf ndan eski eserlere

4 gereken önemin verilmemesi üzerine bizzat Atatürk, aralar nda camilerin de bulundu u eski eserlerin korunmas n istemifltir. Atatürk 1933 y l nda bu eserlerin korunmas hakk ndaki Konya'dan çekti i telgraftan sonra Hükümet de bu iflle daha s k bir flekilde ilgilenmeye bafllam flt r tarih ve 6 / 370 say l Baflvekalet genelgesiyle, "imar hevesi yüzünden eski eserlerin y kt r ld n n görüldü ü" belirtilerek, "bundan sonra Maarif Vekaleti'ne sorulmadan hiç bir eserin y kt r lmamas " istenmifltir. (4a) gün ve 6/ 5548 say l Baflvekâlet genelgesiyle, illerde idarecilerin ve belediye baflkanlar n n "vak f eserleri harapt r diye çabucak y kt klar n n ö renildi i, bu hareketi yapanlar n a r mesuliyet alt na girecekleri" belirtilmifltir. (4b) Ancak bu tehditkâr genelge bile taflradaki idarecileri durduramam fl olmal d r ki Baflvekaletin tarihli bir genelgesi ile "askerler taraf ndan kullan l rken eski eser niteli i tafl d klar için Milli Savunma Bakanl ndan al nan fakat bu defa Valilik onay ile Ziraat Bankas na bu day ambar yap lmak üzere verilen Diyarbak r Hüsreviye ve Behramiye Camilerinin boflalt lmas ve Vak flar Genel Müdürlü ü'nün onay al nma- BD TEMMUZ 2012 dan vak f eserlerin ve di er idarelere ait eserlerin amaçlar d fl nda kullanmamalar " son defa istenilmifltir. (4c) Son olarak tarihli Baflbakanl k genelgesiyle " mar Yap ve Yollar Kanunu"na dayanarak "belediyelerin vak f eserlerin arsalar n paras z istimlak ettikleri, baz belediyelerce de arsas n istimlâk Atatürk, aralar nda camilerin de bulundu u eski eserlerin korunmas n istemifltir. etmek için önce üzerindeki sa lam binay "harapt r" diye y kt klar n n görüldü ü, bu gibi emrivakilere meydan verilmemesi" bildirilmifltir. (4d) Bu belgelerden de görüldü ü gibi Cumhuriyet'in ilk y llar nda "illerde idarecilerin ve belediye baflkanlar n n 'vak f eserleri harapt r' diye aralar nda baz camilerin de bulundu u bu eserleri çabucak y kt klar " anlafl ld ktan sonra Atatürk ve Hükümet olaya el koyarak tarihi de eri olan bu eserlerin 57

5 BD TEMMUZ 2012 y k mlar n önlemifltir. Belgelerden ayr ca, Hükümet'ten habersiz baz yerel yöneticilerin taflrada baz camileri "amaçlar d fl nda kulland klar " anlafl lmaktad r. Hükümet bu durumu fark eder etmez yerel yöneticilere gönderdi i genelgelerle "bu camilerin derhal boflalt larak Vak flar Genel Müdürlü- ü'nün onay al nmadan amaç d fl nda kullan lmamas gerekti ini" bildirmifltir. Yani Say n Baflbakan' n, Tek Parti döneminde amaç d fl kullan lan camilerin foto raflar n göstererek, " flte Tek Parti, smet nönü camileri böyle yatakhane, depo, ah r yapt." demesi gerçe i yans tmamaktad r. Çünkü yukar daki belgelerde de aç kça görüldü ü gibi bu flekilde amaç d fl kullan lan baz camiler, Hükümet' ten ve nönü'den, hatta Atatürk'ten habersiz bir flekilde baz iflgüzar yerel yöneticiler taraf ndan bu hale getirilmifltir. Nitekim Cumhurbaflkan Atatürk ve nönü'nün baflbakanl ndaki Hükümet bu durumu ö renir ö renmez konuya müdahale etmifl; bu eserlerin bahanelerle y k lmamas n, korunmas n ve amaç d fl kullan m için de mutlaka izin al nmas n flart koflmufltur. 58 smet nönü Baz Camileri Kapat p Depo Yapt, Kap s na Kilit Vurdu! Peki Ama Neden? Cumhuriyet tarihi yalanc lar öteden beri CHP ye ve smet nönü ye sald rmak için "Kâfir smet nönü camilere kilit vurdu. Etraf na asker dikti. Namaz k lmak için içeriye kimseyi sokturmad. Camileri devaml teftifl etti. Nöbetçilere, çeriye kimseyi sokmuyorsunuz de il mi? diye sordu!" biçiminde bir propagandayla, CHP ve smet nönü nün "cami düflman " oldu- u yalan na neredeyse bütün Türkiye yi inand rm fllard r. Evet! Gerçekten de CHP ve smet nönü, aras nda Türkiye deki baz camileri "depo" yapm fl, bu camilerin kap s na kilit vurmufl, etraf na asker dikmifl ve bu camileri ibadete kapatm flt r! Ama neden? smet nönü'yü camileri kapatmakla suçlayanlar "ama neden" sorusunu asla sormaz, soramazlar. Çünkü smet nönü nün bu davran fl n n nedeni "cami düflmanl, din karfl tl " de il; tam tersine dinine olan ba l l, tarihine olan sayg s d r. "Nas l yani?" dedi inizi duyar gibiyim! fiöyle ki: smet nönü, II. Dünya Savafl n n devam etti i y llar aras nda, Türkiye ye yönelik muhtemel bir sald r da, camilerin hedef al nmayaca n düflünerek, müzelerimizdeki tarihi ve dini de eri olan eserleri, zarar görmemeleri için, baz camilere koydurarak koruma alt na alm flt r. Evet, smet nönü, aras nda baz camileri depo yapm flt r, ama bu depolar, Kutsal emanetler, Hz. Muhammed in sanca, k l c, h rka-i saadeti, Hz. Osman n kanl Kuran Kerim i gibi "dinsel ve tarihsel" de eri olan eflyalar n deposudur. Örne in, Topkap Saray ndaki "Kutsal Emanetler", bu emanetlerle ilgilenen gö-

6 revlilerle birlikte Ni de ye götürülerek, Ni de deki baz camilere konulmufltur. Dolay s yla, "Kutsal Emanetlerin" bulundu u bu "cami depolar", ibadete kapat lm fl ve kap s na kilit vurulup asker dikilmifltir. Ayr ca smet nönü, içinde k ymetli tarihi eserlerin sakland bu camilere çok iyi bak lmas n istemifltir. Örne in, 21 A ustos 1944 tarihli bir kararla, "Milli Saraylardan Divri i'deki Ulu Cami ye korunmas için konulan k ymetli eflya, kubbeleri akt için korunamayaca ndan süratle Caminin tamirat n n yap lmas " istenmifltir. (Baflbakanl k Cumhuriyet Arflivi (BCA), Say : 6061, Dosya: 25945, Fon Kodu: , Yer No: ) K ymetli tarihi eserler, Kurtulufl Savafl y llar nda da yine baz camilerde saklanm fl, bu nedenle yine o camilerin kap s na kilit vurulup, kap s na nöbetçi dikilmifltir. Örne in, 14 Haziran 1923 tarihli bir belgeye göre, "K ymetli eflyan n oldu u camiyi bekleyen tabur ile k ta aras ndaki haberleflmeyi sa layan telefon hatt n n bozuldu undan" söz edilmifltir. (BCA, Say :6061, Dosya: 16714, Fon Kodu: , Yer No: ) Bu nedenle gerçek bir Müslümana düflen görev, bu davran fl ndan dolay smet nönü yü "k namak" de il, "kutlamakt r." Osmanl da Camileri Otel Yapm flt! Camilerin amaç d fl kullan lmas uygulamas, tarihimizde sadece smet nönü ye ait bir ilk uygulama de ildir. BD TEMMUZ 2012 Kutsal Emanetlerin bulundu u bu "cami depolar" ibadete kapat lm fl ve kap s na kilit vurulup asker dikilmifltir. Daha önce 19. ve 20 yüzy lda Osmanl döneminde de benzer uygulamalar görülmüfltür. Kurtulufl Savafl s ras nda ve sonras nda baz camilerde bir süre göçmenler-mübadiller konaklam fl, dolay s yla bu camiler bir süre ibadete kapat lm flt r. Örne in, 19 Mart 1924 tarihli "Kasabalardaki terkedilmifl evler, asker ve memurlar n ileri gelenlerince iflgal edildi inden mübadil olarak gelen muhacirlerin cami köflelerinde kald klar, söz konusu yerlerin muhacirlere verilmesi" fleklindeki bir belgeden, baz camilerde muhacirlerin konaklad anlafl lmaktad r. (BCA, Say :6061, Dosya: 13517, Fon Kodu: , Yer No: ) Tarihimizde camiler ilk defa, 1877/ 78 Osmanl -Rus Harbi (93 Savafl ) s ras nda amaç d fl kullan lm flt r. Bu savaflta Rumeli den stanbul a büyük bir muhacir ak n olmufltur. Rus ordusu ile Bulgar çetelerinin önünden kaçan yüz binlerce muhacir, k fl mevsiminde stanbul a y l nca bunlar n bar nd r lmas için stanbul daki büyük camiler ibadete kapat lm flt r. Ayasofya, Sultan Ahmet, Süleymaniye, Beyaz t gibi camiler muhacirlerin 59

7 BD TEMMUZ 2012 bar nmas na ayr lm fl, bu camiler ve müfltemilat bir anlamda, muhacirlerin kald "oteller" ve "yatakhaneler" olarak kullan lm flt r. Rubert Furneaux un; "Tuna Nehri Akmam Diyor", Charles Ryan n; "Plevne de Bir Avustralyal ", Mehmet Arif Bey in; "Bafl m za Gelenler", Turhan fiahin in; "Öncesi ve Sonras ile 93 Harbi" adl eserlerinde muhacirlerin u rad zulümlerle ilgili yürek burkan sat rlar ve onlar n stanbul da camilerde bar nd r lmas yla ilgili çal flmalar anlat lm flt r. Böyle bir durum Balkan Savafllar nda da yaflanm flt r. stanbul a s nan binlerce muhacir, yine camilerde bar nd r lm flt r. Balkan savafllar n La Matin gazetesi muhabiri olarak izlemek amac yla stanbul a gelen Stephane Lauzanne; "Hastan n Baflucunda K rk Gün" (Balkan Ac lar ), yine savafl muhabiri olan Georges Remond; "Ma luplarla Beraber" ve William M. Pickthall; "Harpte Türklerle Beraber" adl kitaplar nda muhacirlerin camilerde bar nd r lmas yla ilgili gözlemlerini aktarm fllard r. [7] 20. yüzy lda girilen ard arkas gelmeyen savafllar yüzünden Türkiye'de camiler yatakhane ve depo olarak kullan lmak zorunda kalm flt r. Prof. lber Ortayl bu gerçe i flöyle ifade etmifltir: "Türkiye iki cihan harbinin birincisine savaflan güç olarak kat ld. mparatorluk bu savaflta ilk defa umumi seferberlik ilan etti. Askerlikten muaf tutulan medreseliler ve gayrimüslimler bile silah alt na al nd. 1,5 milyon asker bu devletin gördü ü bir kalabal k 60 de ildi. Toplanan askere ne silah, ne kalacak yer, ne de tay n verilebildi. Medreseler, camiler, zaten harap halde olan vak f eserler ve stanbul halk askeri bar nd r p beslemekle görevlendirildi. Zaten k fl nda Balkan felaketini yaflayan Türkiye nin stanbul, Bursa ve Edirne gibi flehirleri periflan muhacir dalgalar n bar nd rmak zorunda kalm flt. Camiler cami olmaktan ç kt. Baflka ne yap labilirdi ki?" (7a) smet nönü ye "camileri depo yapt!" diye ç k flanlar, acaba bundan sonra, 19. ve 20. yüzy l Osmanl padiflahlar na da "camileri otel-yatakhane yapt lar!" diye ç k fl rlar m? Ne dersiniz? Gelecek say : Atatürk ün ve nönü nün yapt rd camiler sinanmeydan@butundunya.com.tr Kaynaklar-Dipnotlar: [1] Gotthard Jaeschke, Yeni Türkiye de slamc l k, Ankara, 1972, s.65,66. [2] Sinan Meydan, Atatürk le Allah Aras nda, stanbul, 2009, s [3] Jaeschke, age, s.64, 65. [4] Vakit gazetesi, 30 Kanunu Evvel (4a) Remzi O uz Ar k, Halkevlerinde Müze Tarih ve Folklor Çal flmalar K lavuzu, Ankara, 1947, s. 49; Halit Çal, Türkiye'de Cumhuriyet Devri Tafl nmaz Eski Eser Tahribat ve Sebepleri, s dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/26/1 249/ pdf, (eriflim tarihi, 25 Nisan 2012) (4b) Ar k, age, s. 55; Çal, agm, s (4c) Feridun Akozan, Türkiye'de Tarihi An tlar Koruma Teflkilat ve Kanunlar, stanbul, 1977, s. 38.Çal, agm, s (14 Nisan 1936'da do rudan Baflbakan smet nönü, "Diyarbak r'daki Hüsreviye ve Behramiye camilerinin boflalt lmas ve camilerin ve eski eserlerin as l görevinin d fl nda baflka amaçla kullan lmamas na dair" bir tamim yay nlam flt r. (BCA, Dosya:1354, Fon Kodu: ,Yer No: ) (4d) Akozan, age, s. 38; Çal, agm, s [5] Tufan Türenç, Çirkin ftira ve Gerçek, Hürriyet gzt., 11 Ocak [6] Ramazan Balkan, smet Pafla n n Y kt rd Camiler Kocatepe gzt, [7] Balkan, agm.