Защид Сяфяроьлу Дювлятчилийи сарсыдан бяла О, артыг милли тящлцкясизлийимизи вя генофондумузу тящдид етмякдядир Мцсават 166 (2093),

Transkript

1 Защид Сяфяроьлу Дювлятчилийи сарсыдан бяла О, артыг милли тящлцкясизлийимизи вя генофондумузу тящдид етмякдядир Мцсават 166 (2093), Korrupsiya - vezifeden (dövlet, yaxud qeyri-dövlet) şexsi ve qrup maraqları namine suiistifadeye deyilir. Geniş politoloji anlamda, bu termin altında istehsalına qanunla icaze verilen, yaxud verilmeyen her hansı kapitalın siyasi kapitalın iştirakı ile qanunsuz elde olunması, hereketi, tenzimlenmesi, istehsalı nezerde tutulur. İstehsalına icaze verilen kapital növleri iqtisadiyyat, siyaset ve intellektual saheleri, icaze verilmeyen kapital növleri ise - narkotika, silah növleri, müharibe, insan alveri, milli münaqişelerin qızışdırılması hesabına qazanılan gelirleri ehate edir. Göründüyü kimi, korrupsiya cinayet emelidir. Ancaq onu adi kriminaldan ferqlendiren esas cehet mehz SİYASİ KAPİTALIN iştirakı ile reallaşmasıdır. Bu, korrupsiyanı cemiyyet ve dövlet üçün tehlükeli eden başlıca meyardır. Xüsusile keçid dövrü yaşayan ölkelere xas olan bu bela Azerbaycanda hele öten esrin 70-ci illerinden lisenziya alıb ve müstesna olaraq dövlet strukturlarını sarıb. Onun iqtisadi zereri çoxşaxelidir ve hem konkret reqemlerle müeyyenleşir, hem de ölçüyegelmez ağır fesadlar töredir. Neticede mülki cemiyyetin formalaşması prosesi lengiyir, sosial-siyasi telatümlere yol açılır. Azerbaycandakı hakimiyyetin avtoritar xarakteri, üstegel, ölkemizin elverişli geostrateji veziyyeti ve zengin tebii ehtiyatları problemi dövletimiz üçün xüsusile aktual edib. Tesadüfi deyil ki, kasıb ölkelerin hamısında korrupsiya ile qeyri-demokratik rejimler çiyin-çiyine meydan sulayır. Bize gelince, ABŞ sefirinin tebirince desek, Azerbaycanda korrupsiya adi heyat terzine çevrilib. Ele bu sebebden de H.Eliyevin 2000-ci ilin iyununda imzaladığı, Avropa Şurası qarşısında götürülen öhdeliklerden ireli gelen Korrupsiya ile mübarize tedbirleri haqqında serencam indiyedek reallaşmayıb. Onu sadece, zibil qutusuna atıblar. (Senedin icrasına mesul şexslerden biri Prezident Aparatının rehberi Ramiz Mehdiyevdir.) Şübhesiz, idareetme sisteminin, güc strukturları ve hüquq-mühafize orqanlarının, vergi ve gömrüyün total korrupsiyası şeraitinde onunla effektli mübarize mümkünsüzdür. Hakimiyyet bütövlükde korrupsiyaçı mahiyyet daşıdığından, onun hansısa strukturu veziyyetin yaxşıya deyişmesinde maraqlı görünmür. (Öten müddetde yüksek çinlilerden heç kim korrupsiya ittihamı ile cezalanmayıb!) Aşağıdakı reqemlerden de göründüyü kimi (onlar resmi statistikadan ve müsteqil menbelerden götürülüb - Z.S.), korrupsiya Azerbaycanda normal iqtisadi inkişafın dayaqlarını sarsıdır ve milli gelirlerin ictimai edalet prinsipleri üzre bölünmesini, böyük mebleğde sermayelerin cemiyyetin inkişafını temin eden hedeflere çatmasını engelleyir. Tebeqeleşmenin derinleşmesi ise sabitliyin qarantı sayılan orta qatı aradan çıxarır.

2 Nehayet, ölkenin milli (herbi, siyasi, iqtisadi, intellektual, informativ) tehlükesizliyi risk altına düşür. Netice etibarile sosial gerginlik artır. Sefil ehali inqilabi ovqata köklendiyinden, sabitlik kövrek xarakter daşımağa başlayır. Statistik göstericilere göre, hazırda Azerbaycan ehalisinin texminen yarısı, qeyri-resmi melumatlara göre ise 80 faizi yoxsuluq heddinden aşağı yaşayır. Bir o qeder iş qabiliyyetli vetendaşımız (50%) işsizdir. Hakimiyyetin Esrin müqavilesi imzalanan zaman verdiyi vedlerden 9 il keçmesine, 60 milyard dollarlıq 22 neft müqavilesinin (!) imzalanmasına reğmen, neft seltenetinin sakinleri hele de acınacaqlı heyat terzi sürmekdedir. Strateji ehemiyyetli tebii servetlere (neft, qaz, kürü) malik ölkede minimal emek haqqı , orta emek haqqı manatdır. Halbuki minimal istehlak sebetinin mebleği işleyenler üçün manatdan çox, işlemeyenler üçünse manatdır. Başqa reqem: eger 1990-cı ilde ümumi gelirlerin 49 faizi ehalinin 50 faizinin, 6,2 faizi ise 5 faizinin payına düşürdüse, 2000-ci ilde gelirlerin 67 faizi cemi 5 faizin payına düşüb. Ehalinin 10 faizlik temin olunmuş tebeqesinin gelirlerile 10 faizlik temin olunmamış kesiminin gelirleri arasında ferq 1989-cu ilde 5 defeden artaraq hazırda 23 defeye çatıb. Bu, tebeqeleşmenin ve korrupsiyanın dinamikasını aydın gösterir. Korrupsiyanın derinliyini tesdiqleyen diger göstericiler: - Azerbaycanda ÜDM-deki kölge iqtisadiyyatının payı resmi melumatlara göre 20, qeyriresmi melumatlara göre ise 60% teşkil edir. Yeni aşağı heddi illik dövlet büdcesi qeder, yuxarı heddi ise ondan üç defe çoxdur; - İlde bir milyard dollara yaxın mebleğ büdceden gizledilir. Onun 300 milyon dolları İlham Eliyevin vitse-prezident olduğu Dövlet Neft Şirketinin, bir o qederi Xezerdeki balıq ehtiyatlarının (kürü ve s.) qanunsuz istismarının, 130 milyon $-ı spirtli içkiler ve tütün memulatlarının payına düşür. Tekce 1998-ci ilde istifadeye verilen Milli Bankın yeni binasının tikintisi zamanı 9 milyon $-lıq vergi büdceden yayındırılıb; - Azerbaycanın illik büdcesi 1,2 milyard dollardır. Lakin belli iqtisadi göstericilere esasen azı 2 milyard $ olmalıdır. Kasad büdce ise keyfiyyetli tehsil ve sehiyye xidmetini, qüdretli ordu quruculuğunu istisna edir. Demek, hem de milli tehlükesizlik ve genofond meselesidir; - Banklar iqtisadiyyatın qan damarları sayılır. Azerbaycandakı korrupsiyaçı aparat ise bank biznesini iflic edib. Yuxarıların xeyir-duası olmadan kimse sermaye götürüb serbest sahibkarlıqla meşğul ola bilmez. Odur ki, alınan kreditler öz hedeflerine çatmır. Eyni sebebden aqrar sektor berbad durumdadır. Kendlerimiz boşalıb. Ölkede ele fealiyyet sahesi yoxdur ki, ora hakim Ailenin eli çatmasın. Xarici borcların hecmi hazırda rekord seviyyede - 1 milyard 400 milyon $ mebleğindedir. Bu sebebden eger 2000-ci ilde her

3 azerbaycanlı körpesi 130 $ borcla doğulurdusa, indi bu reqem 170-e beraberdir; - Çirkli pulların son on ildeki hecmi milyard $-a beraberdir. Azerbaycandakı pul dövriyyesi 1,7 trilyon manatdır ki, onun da 80%-i klanın nezaretindedir. Çirkli pullar hesabına xaricde elde edilen terpenmez emlakın (villalar, torpaq saheleri, obyektler) deyeri yüz milyonlarla $ ölçülür. Bele ki, Avropada (London ve başqa şeherlerde), Amerikada tayfa yetkililerine mexsus, qiymeti yüz milyonlarla $ ölçülen imaretler, ereb şeyxlerinin de hesed apardığı villalar, kazinolar var. Bu barede xarici metbuat sehifelerinde döne-döne yazılar derc edilib. İqtidarda temsil olunan yalnız 30 orta çinli memurun üst-üste bir milyard $ varidatının olduğu bildirilir; - Hesablamalara göre, Türkiyedeki azerbaycanlı iş adamlarının elinde texminen 800 milyon $, Rusiyadakı soydaşlarımızın elinde ise 25 milyard $-dan qat-qat çox vesait var. Hemin vesaitin Azerbayana celb edilmesi minlerle iş yerinin açılmasına, dolanışığın yaxşılaşmasına getirmekle, ölkede mal bolluğu yaradar, manatın mövqeyini möhkemleder, xaricden sermaye asılılığımızı azaldardı. Sonuncu amil iqtisadi tehlükesizlik göstericisi sayılır; - Tekce qanunsuz özelleşmeden götürülen gelir yüz milyonlarla $ ölçülür. Bir neçe nümune: özelleşme zamanı ABŞ investorlarının 450 milyon $-lıq sermayesi batırılıb. Çex iş adamı V.Kojeninin dediyine göre (resmiler tekzib etmeyib) Azerbaycan rehberliyine 83 milyon $ rüşvet verib. Yaxud eks-spiker R.Quliyevin iddiasına göre, tekce Şahdeniz müqavilesinin imzalanması zamanı tayfa hakimiyyeti 8 milyon $ şapka götürüb. Dövlet Emlak Komitesinin keçmiş sedr müavini Barat Nuriyevin çek fırıldaqları neticesinde 2,7 milyon $ qazanc elde etdiyi bildirilir; - Son on ilin bezi en qalmaqallı korrupsiya faktları: 1997-ci ilde Senaye-İnvestisiya Bankının Sebayel rayon şöbesinde müdir yoxa çıxdıqdan sonra 24 milyon $ vesaitin oğurlandığı belli olub. Sahilbank da 40 milyon $ oğurlanıb. (Yalnız şöbe müdiri hebs edilib.) Bir o qeder Azerbalıq da menimseme aşkarlanıb (1998). Yene bir o qeder vesait - humanitar yardım Qaçqınkomda (1997) yoxa çıxıb. Gülmeli de olsa, buna göre yalnız anbardar cezalanıb. İlham Eliyevin adının hallandığı Avropa" oteli meselesi (1996) ve kazino qalmaqalında dövlete deyen zererin miqdarı 10 milyon $-a yaxındır ci ilde 250 milyard manatlıq büdce vesaiti teyinatdan kenar xerclenib ci ilde ise 27 milyon $ büdce vesaiti menimsenilib. Abşeron Regional Sehmdar Su Cemiyyetinde 84 milyon $ xarici kredit oğurlanıb. Abşeron Su Techizatı üzre illik yeyintinin mebleği 10 milyon $-dır. ABŞ sefirliyi erazisindeki keçmiş sakinlere ayrılan pul tezminatların ehemiyyetli hissesi menimsenilib. Her menzil üzre texminen 50 min $ oğurlandığı bildirilir. Bu iş üzre yalnız Bakı şeher merinin müavini istintaqa celb edilib cı ilde milli pasportların hazırlanması adı altında yarım milyon $-dan çox vesait çırpışdırılıb. Bir o qeder dövlet vesaiti ABŞ-da lobbi yaratmaq adı altında menimsenilib;

4 - Xaricden qanusuz yolla getirilen, vergiden, gömrükden ve sanitar yoxlamadan keçmeyen, çox vaxt yararsız olan derman ve erzaqın, tütün memulatları ve spirtli içkilerin mebleği ilde yüz milyonlarla $ ölçülür. Meselen, Azerbaycanda derman preparatlarının illik satış hecmi 100 milyon $-dır. Onun yarıdan çoxu qeydiyyatsız dermanların payına düşür. Bura keyfiyyetsiz erzaq ve dermanın milli genofondumuza vurduğu ziyanı da elave edin; - Energetika (neft-qaz, elektrik enerjisinin istehsalı ve istehlakı) sahesinde, ordu ve müdafie sistemi, sehiyyedeki korrupsiyanın mebleği ilde on-yüz milyonlarla $ ölçülür. Bir neçe fakt: 1996-cı ilde 260 milyon $ deyerinde 1,3 milyon ton neftin qanunsuz ixracı haqda resmi menbeden melumat yayılıb cı illerde Sehiyye Nazirliyine Türkiyenin Eksimbank ı ve Avropa Birliyinden ayrılan üst-üste 33 milyon $-lıq kredit menimsenilib. Hemin ilde Sehiyye Nazirliyinin xetti ile elillerin müalicesi adı altında xarici banka köçürülen 320 min $ yoxa çıxıb. Aptekleri tekce qanunsuz özelleşdirmeye buraxmağa göre 1,2 milyon $ şapka alınıb. Azerenerji üzre illik yeyintinin mebleği 150 milyon $, Azeriqaz üzre ise on milyonlarla $ olub; - Qadın ticareti ve narkotikanın dövriyyesinden ilde on milyonlarla $ qanunsuz gelir götürülür; - Son iller erzinde ölkeni yüzlerle xarici şirket terk edib. Onlar esasen Qerbe (ABŞ, İngiltere) ve Türkiyeye mexsusdurlar. Bu, sermaye mühitinin keskin pisleşmesine delalet edir; - Öten illerde düşmen Ermenistana qanunsuz yollarla on milyonlarla dollar deyerinde neft ve başqa strateji mehsulların, erzaq ve balıq memulatlarının gönderilmesi faktları aşkarlanıb. MTN-nin xeberdarlığına reğmen, cezalanan olmayıb. Xüsusi olaraq ordu barede. Fikrimizce, buradakı korrupsiyanın Azerbaycana ziyanı, Qarabağ savaşının dağıntıları ile müqayise oluna biler. Ateşkes dövründe 5700 esgerimiz müemmalı sebeblerden (intihar, xestelikler, qesdler, qida çatışmazlığı) dünyasını deyişib. Eslinde, onların mütleq ekseriyyeti ordudakı korrupsiyanın ve zabit özbaşınalığının qurbanlarıdır. İnsan itkisi ise valyuta ile ölçülmez. Elelxüsus, söhbet genofondumuzun (genc neslin) itkisinden gedirse. Bir neçe il önce ordudakı korrupsiya ve yeyintileri araşdırmaq meqsedile dövlet seviyyesinde komissiya yaradılsa da netice yoxdur. Esgerimiz yemeye bir şey tapmadığı halda, debdebeli villalara malik generral lar peyda olub. Artıq vurğulandığı kimi, vezifeli şexsin müharibe amili hesabına varlanması da korrupsiya emeli sayılır. Nehayet, korrupsiyanın kök saldığına başqa sübut çirkli pullar hesabına yaradılan ve rejimden narazı qüvveleri susdurmaq meqsedi daşıyan silahlı qoçu destelerinin mövcudluğudur. Belelikle, Azerbaycanda korrupsiyanın iqtisadi deyerini müeyyenleşdirmek üçün iki

5 istiqametde itkiler toplanmalıdır: 1. GÖZLE GÖRÜNEN VE HESABLANAN MADDİ İTKİLERİN ÜNVANI - bura neft-qaz sahesi, gömrük ve vergi sistemleri, diger istehsal ve istehlak saheleri, hedefe çatmayan kreditler ve sermayeler, xarici borclar, narkotiklerin qanunsuz dövriyyesi ve tranziti, diger qaçaqmalçılıq, qanunsuz silah ve qadın alveri, qanunsuz özelleşdirme daxildir. 2. GÖZLE GÖRÜNMEYEN, LAKİN LABÜD İTKİLER: iqtisadi dayaqların sarsılması ve demokratik inkişafdan sapınma qorxusu, keskin tebeqeleşme ve lümpenleşmenin yaratdığı inqilabi situasiya, hakimiyyetin seçki yolu ile deyişmesi mümkünlüyüne ictimai inamsızlıq, cemiyyetde qisasçılıq ve düşmençilik ab-havasının güclenmesi, milli, herbi tehlükesizliyimizin zeiflemesi ve investisiya mühitinin korlanması, düşmen terefin güclendirilmesi, 3 milyon soydaşımızın terki-veten olmasının yaratdığı iqtisadi-sosial itkiler, islahatların iflası ve xammal ölkesine çevrilme tehdidi, qloballaşma prosesinden tecrid tehlükesi, beyin axını ve s. Buraya beynelxalq terror şebekesinin korrupsiyaçı rejimle asan anlaşma hesabına deye bilecek zereri de elave edin. YEKUN YERİNE: Şübhesiz, korrupsiya azad iqtisadi-siyasi reqabetin düşmenidir. Azad reqabet yoxsa, AZAD İNSAN, ORTA TEBEQE de formalaşa bilmez. Bunlar yoxsa, ölkede möhkem SABİTLİK yaranmayacaq. Ümumiyyetle, demokratiyaya inam ölecek. Çünki mülk sahibi, azad insan bir qayda olaraq demokratik qüvvelerin, sefil kütle ise radikal-solçu, yaxud dini temelçilerin elektoratını teşkil edir. Demek: 1. Korrupsiya ile mübarize siyasi meseledir - siyasi sistem deyişdirilmeli, idareçilik şeffaflıq prinsiplerine keçmelidir. 2. Huquqi meseledir - hüquqi dövlet qurulmalı, qanunun aliliyi temin edilmeli, çirkli pulların hereketini, yuyulmasını engelleyen normativ aktlar tesbit edilmelidir. 3. İqtisadi meseledir - iqtisadi islahatlar süretlenmeli, yeni iqtisadi siyaset formalaşmalıdır. 4. Milli tehlükesizlik meselesidir - maddi qazanc müqabilinde strateji ehemiyyetli melumatların ve malların (neft, benzin) düşmen terefe, yaxud terrorçu qruplara ötürülmesinin mümkünlüyü ciddiye alınmalıdır. 5. Beynelxalq meseledir - Qerb dünyası korrupsiyaçıların ifşasına yardımçı olmalıdır. 6. Nehayet, menevi meseledir - cemiyyet tehlükeni bütün ciddiliyi ile derk etmelidir. REZÜME: her bir cinayet növü kimi, korrupsiya ile mübarize de onun siyasi-iqtisadi, menevi-exlaqi ve sosial esaslarını dağıtmaqdan başlamalıdır. Bundan ötrü vetendaşların siyasi-sosial hüquqlarının temin edilmesi, demokratik seçkiler yolu ile hakimiyyet qollarının legitimleşdirilmesi, mülki nezaret altında olan ordunun yaradılması, habele korrupsiya eleyhine geniş ictimai koalisiyaların formalaşdırılması ve maarifçilik en vacib şertlerdendir. P.S. Yazı müsabiqeye teqdim edilir.