Dr. Meral Aksoy*, Dr. Makbule Gezmen**, Dyt. Çiðdem Çetinkaya***, Dyt. Hatice Nur Tuluk***, Dyt. Burcu Ýncekara ***

Transkript

1 7-12 Yaþ Arasý Sokak Çocuklarýnýn Farklý Yerlerdeki Yaþýtlarýyla Karþýlaþtýrmalý Beslenme Durumlarý Nutritional Status of Homeless Children at the Age of 7-12, in Comparison with Children at the Same Age Living in Other Places Dr. Meral Aksoy*, Dr. Makbule Gezmen**, Dyt. Çiðdem Çetinkaya***, Dyt. Hatice Nur Tuluk***, Dyt. Burcu Ýncekara *** Öz Bu çalýþma sokak çocuklarýnýn beslenme durumlarýnýn farklý yerlerde barýnan yaþýtlarýnýn beslenme durumlarýyla karþýlaþtýrýlmasý amacýyla yapýlmýþtýr. Çalýþmaya 7-12 yaþ arasý barýnaðý olmayan sokak çocuklarý (n:20), Ankara Sokak Çocuklarý Araþtýrma Merkezi'nde (ASÇÇM) barýnan çocuklar (n:60), Ankara Atatürk Çocuk Yuvasý nda (AÇY) bulunan çocuklar (n:60) ve kontrol grubunu oluþturmak üzere aileleri ile yaþayan çocuklar (n:70) rasgele örnekleme yöntemiyle seçilerek katýlmýþtýr. Gruplar arasýndaki farkýn önemi için SPSS 11.0 istatistik programýnda "Student's t Testi" uygulanmýþ ve deðerlendirilmiþtir. Çocuklarýn öðün daðýlýmlarýna bakýldýðýnda barýnaksýz grubunun hiç sabah kahvaltýsý yapmadýðý ve sabah kahvaltý yapanlarýn oranýnýn diðer gruplarda da düþük olduðu görülmüþtür. Gruplarýn günlük enerji alýmlarýnýn kontrol grubundan daha az olduðu, AÇY ve Barýnaksýz grubun kontrol grubuna göre günlük enerji alýmlarýnýn istatistiksel olarak farklý olduðu (sýrayla p<0.001, p<0.1) saptanmýþtýr. Protein alýmlarýnda da ayný fark gözlenmiþtir (AÇY;p<0.001, Barýnaksýz; p<0.05). Demir alýmlarýnda gruplar arasý istatistiksel fark bulunmazken, her üç grubun da kalsiyum alýmýnýn kontrol grubuna göre önemli derecede az olduðu saptanmýþtýr (ASÇÇM;p<0.01, AÇY;p<0.001, Barýnaksýz; p<0.001). Anahtar Sözcükler: Sokak çocuklarý, beslenme, büyüme-geliþme. Giriþ Ülkelerin kalkýnmýþlýðýnýn belirlenmesindeki ölçütlerden biri saðlýklý (özellikle genç) insan gücüdür. Ülkemiz gibi nüfusunun yüzde 40'ný oluþturan okul çaðý çocuklarýnda bunun önemi daha da artmaktadýr (1). Geliþmekte olan ülkelerde kent nüfusunun doðum hýzý ve göçlere baðlý olarak artmasý, sokak çocuklarýnýn sayýsýnýn ve sorunlarýnýn çoðalmasýna neden olmaktadýr. Sokak çocuklarý terimi 1851 yýlýnda H. Maylnew (2) tarafýndan evsiz, evlerinden kaçmýþ çocuklar için kullanýlmýþtýr. Bu çocuklarýn bir kýsmý ailelerine ekonomik destek saðlama çabasýnda olup, aileleri ile iliþkileri kesilmemiþtir. Bir kýsmý da tamamen ailesiz ve korumasýzdýr (1). Üretime katkýda bulunmak, topluma yük Abstract The aim of this study is to compare the nutritional status of homeless children with children at the same age who live in other places. The study includes 20 homeless children with no shelter, 60 children from Ankara Homeless Children Research Center (AHCRC), 60 children from Ankara Atatürk Children's Home (ACH); and as a control group, 70 children at the age of 7-12 years who live with their parents were randomly enrolled. In order to assess the significance of the differences between the groups, Student's t test was applied by the SPSS 11 statistics software and the results were evaluated. When examining the distribution of meals, it was noted that the children in the group with no shelter never have breakfast, and the ratio of those having breakfast in the other groups is also low. It was determined that the daily energy intake is lower than that of the control group, and that the daily energy intake values of the ACH and the Shelterless group were significantly different when compared to the control group (p<0.001, p<0.1, respectively). The same difference was observed in dietary protein intake (p<0.001, p<0.05, respectively). While no statistically significant difference was found in dietary iron intake, dietary calcium intake values of all three groups were found to be significantly lower than that of the control group (AHCRC, p<0.01; ACH, p<0.001; homeless children group, p<0.001). Key Words: Homeless children, nutrition, growth and development. olmamak ve yararlý olmak için vücut ve mental saðlýk gereklidir. Ýnsan haklarýndan biri olan beslenme ve barýnma, saðlýk ve üretkenlik için zorunludur (1,3). Dolayýsýyla, bireyin yaþamýný sürdürebilmesi ve sosyal olabilmesi için; beslenme, barýnma, giyinme, hareket etme, dinlenme, öðretim ve eðitim gibi çeþitli gereksinmeleri karþýlanmalýdýr (1). Beslenmenin önemi, çocuklarda büyüme ve geliþme devam ettiðinden eriþkinlerden daha çok ön plana çýkar. Fiziksel ve sosyal büyümegeliþme ve saðlýklý kiþiliði bulma ancak doðru çevrede olasýdýr (1,4). Barýnmasýz, korunmasýz ve aç kiþi yalnýzca topluma yük olmamakta, *Prof.; Hacettepe Ü. Beslenme ve Diyet. Böl. Bes. Bilim. AD, Ankara **Arþ. Gör.; Hacettepe Ü. Beslenme ve Diyet. Böl. Bes. Bilim. AD, Ankara ***Hacettepe Ü. Beslenme ve Diyet. Böl. Bes. Bilim. AD, Ankara 2006 cilt 15 sayý 1 11

2 ayný zamanda çeþitli sorunlara da neden olabilmektedir. Ülkemizde adölesan çaðýndaki sokak çocuklarýnýn sayýsý istatistiklere göre civarýndadýr (5). Nüfusumuzun büyük bir bölümünü okul çaðý çocuklarýnýn oluþturmasý ve bunlar arasýnda sokak çocuklarý oranýnýn yüksek bulunmasý nedeniyle farklý yerlerde barýnan çocuklarýn beslenme durumlarýný yukarýda belirtilen nedenlerden dolayý saptamak amacýyla bu araþtýrma planlanmýþtýr. Gereç ve Yöntem Yedi-on iki yaþlarý arasýnda Ankara sokaklarýnda yaþayan ve barýnaðý olmayan (I. Grup 20 kiþi), Büyükþehir Belediyesi ne baðlý Ankara Sokak Çocuklarý Araþtýrma Merkezi'nde (ASÇÇM) barýnan (II. Grup 60 kiþi), Ankara Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu'na (SHÇEK) baðlý Ankara Atatürk Çocuk Yuvasý nda bulunan (III. Grup 60 kiþi) ve aileleri ile yaþayan (IV. Kontrol Grup, 70 kiþi) gönüllüler arasýndan rasgele örneklemle çocuklar araþtýrmanýn kapsamýna alýnmýþtýr. Antropometrik ölçümleri; hassas terazi ile aðýrlýklarý, esnemeyen mezura ile boy uzunluklarý alýnmýþ, bu deðerler kullanýlarak; Vücut Kütle Göstergesi (VKG=Vücut aðýrlýðý, kg / boy uzunluðunun karesi, m 2 ) formülüyle hesaplanmýþtýr. Üst orta kol çevresi (ÜOKÇ) ölçümü scapulanýn acromial process ile ulnanýn olecranon process arasýndan alýnmýþtýr (6). Tablo 1. Gruplardaki çocuklarýn yaþ daðýlýmlarý Yaþ Gruplar (yýl) Kontrol ASÇÇM AÇY ÇÞ Barýnaksýz Sayý % Sayý Sayý %% Sayý % Sayý % Toplam Yiyecek tüketimleri ve sýklýðý kendilerinden, ailelerinden ve barýndýklarý kurumlardan ayrý ayrý soruþturma yöntemi ile, hafta içinden iki ve hafta sonundan bir gün alýnarak saptanmýþtýr. Bir günlük fiziksel aktivite türü ve zamaný ise izlenerek kaydedilmiþtir. Antropometrik veriler "National Centre for Health Statistics" (NCHS) Standardýna (7), besin tüketim miktarý "Yiyecek Bileþimleri Cetveli" kullanýlarak (8) hesaplanmýþ ve "Recommended Daily Allowance" (RDA) (9,10) göre bu yaþ grubunda cinsiyet farký gözetilmeden deðerlendirilmiþtir. Fiziksel aktivite ise Physical Activity Rate (PAR) olarak hesaplanmýþtýr (11). Verilerin istatistiði, yüzde alýnarak ve gruplar arasý farkýn önemi için "Student's t Testi" uygulanarak deðerlendirilmiþtir (12). Sonuçlar Çocuklarýn yaþ daðýlýmýnda; kontrol grubu dýþýnda diðer gruplarda yedi yaþ çocuðu bulunmamaktadýr. En düþük sayý sekiz yaþ olup, bunu hemen hemen her grupta yaþ artýþýna göre sayý artarak diðer yaþlar almaktadýr. En yüksek sayý ise her grupta 12 yaþ olduðu dikkati çekmektedir (Tablo 1). Gruplar arasýnda aðýrlýk (30±1.47 kg), boy (128±3.11 cm) ve üst orta kol çevresi (20±0.62 cm) ortalama deðerleriyle en düþük grup barýnaksýz sokak çocuklarý olmaktadýr (Tablo 2). Buna karþýn VKG ortalamasý (19±0.73 kg/m 2 ) ile en yüksek deðerde bu gruba aittir. Bu ve diðer gruplarýn deðerleri, kontrol grubuna göre p< derecesinden farklý bulunmuþtur. Boy uzunluðu ortalamasýnda ise; en yüksek deðerin kontrol grubunda bulunduðu ve bu deðerin barýnaksýz grup deðerinden istatistiksel açýdan farklý olduðu (136±0.01 cm) (p<0.02), buna karþýn üst orta kol çevre deðerlerinin hem kontrol, hem de ASÇÇM ve ASY gruplarýnda ayný olduðu görülmektedir (Tablo 2). Gruplardaki çocuklarýn antropometrik ölçüm deðerlerinin persentil ortalamalarý Tablo 2. Gruplardaki çocuklarýn antropometrik ölçüm deðerleri (x+se) Ölçümler Kontrol ASÇÇM AÇY Barýnaksýz (n=70) (n=60) (n=60) (n=20) Aðýrlýk (kg) Boy (cm) ** ÜOKÇ (cm) ** VKG (kg/m 2 ) * * * *p<0.001, ** p< cilt 15 sayý 1 12

3 Tablo 3'te verilmektedir. Buna göre kontrol grubundaki çocuklarýn aðýrlýk ( ) ve boy ( ) persentil ortalamalarý diðer gruplardaki çocuklara göre fazladýr. Barýnaksýz sokak çocuklarýnýn ÜOKÇ persentil ortalama deðeri ( ) diðer gruplardaki çocuklara göre daha yüksektir. Buna karþýn gruplar arasý istatistiksel fark saptanmamýþtýr. Tablo 4'te gruplarýn çeþitli yiyecekleri tüketim sýklýðý gösterilmiþtir. Kontrol grubu etyumurtayý haftada 3-4 kez, süt-yoðurt, sebze-meyve, ekmek grubu ile þekerli yiyecekleri her gün 2-4 kez tüketmektedir. ASÇÇM grubu et-yumurtayý haftada 3-4 kez, süt-yoðurd, sebze-meyveyi ve þekerli yiyecekleri günde bir kez, ekmek grubunu ise günde 2-4 kez almaktadýrlar. AÇY grubu etyumurtayý haftada 3-4 kez, süt-yoðurdu, sebze-meyveyi, ekmek grubunu ve þekerli yiyecekleri günde 2-4 kez tüketmektedirler. Buna karþýn barýnaksýz sokak çocuklarý; etyumurtayý ancak haftada bir, süt-yoðurt, sebze-meyve ve þekerli yiyecekleri günde bir, ekmek grubunu ise günde 2-4 kez alabilmektedirler. Çocuklarýn öðün daðýlýmlarýnda dikkati Tablo 3. Gruplardaki çocuklarýn antropometrik ölçüm deðerlerinin persentil ortalamalarý (x+se) Ölçümler Kontrol ASÇÇM AÇY Barýnaksýz (n=70) (n=60) (n=60) (n=20) Aðýrlýk (kg) Boy (cm) ÜOKÇ (cm) VKG (kg/m 2 ) *p<0.001, ** p<0.02 Tablo 4. Gruplarýn yiyecek tüketim sýklýðý Y i y e c e k G r u p l a r ý Tüketim Sýklýðý Et-Yumurta Süt-Yoðurt Sebze Meyve Ekmek Seker Sayý % Sayý % Sayý % Sayý % Sayý % Sayý % Hiç Kontrol ASÇÇM AÇY Sokak Çocuk Hergün 1 kez Kontrol ASÇÇM AÇY Sokak Çocuk Hergün 2-4 kez Kontrol ASÇÇM AÇY Sokak Çocuk Haftada 1 kez Kontrol ASÇÇM AÇY Sokak Çocuk Haftada 3-4 kez Kontrol ASÇÇM AÇY Sokak Çocuk Ayda 1 kez Kontrol ASÇÇM AÇY Sokak Çocuk cilt 15 sayý 1 13

4 çeken noktanýn, barýnaksýz grubun hiç sabah kahvaltýsý olmadýðý, öðle yemeklerinin ancak yüzde 25'nin yapabildiði, akþam yemeklerinde ise bu oranýn yüzde 75'e çýktýðýdýr (Tablo 5). Diðer bir nokta da sabah kahvaltý yapanlarýn oranýnýn diðer gruplarda da düþük olduðudur. Kontrol ve ASÇÇM grubunda en fazla akþam öðünü, AÇY grubunda da en fazla öðle öðünü tüketilmektedir. Gruplarýn günlük enerji alýmlarýnýn kontrol grubundan daha az olduðu, AÇY ve Barýnaksýz grubun kontrol grubuna göre günlük enerji alýmlarýnýn farklýlýðýnýn istatistiksel olarak önemli olduðu (sýrayla p<0.001, p<0.1) saptanmýþtýr. Protein alýmlarýnda da ayný fark gözlenmiþtir (AÇY;p<0.001, Barýnaksýz; p<0.05). Demir (Fe) alýmlarýnda gruplar arasý istatistiksel fark bulunmazken, her üç grubun da kalsiyum (Ca) alýmý kontrol grubuna göre önemli derecede az olduðu saptanmýþtýr (ASÇÇM;p<0.01, AÇY;p<0.001, Barýnaksýz; p<0.001) (Tablo 6). Tüm gruplardaki çocuklarýn günlük enerji alýmlarýnýn, enerji harcamalarýna göre daha az olduðu Tablo 7'de görülmektedir. Bu yetersizlik kontrol grubunda p<0.1, ASÇÇM grubunda p<0.001, AÇY grubunda p<0.001 ve Barýnaksýz grupta p<0.001 düzeyinde önemlidir. Enerji harcamada gruplar arasý en büyük fark ise kontrol grubu ile ASÇÇM Tablo 5. Gruplarýn en fazla yiyecek tükettikleri öðün daðýlýmlarý Gruplar Öðünler Sabah Öðle Akþam Toplam Sayý % Sayý % Sayý % Sayý % Kontrol ASÇÇM AÇY Barýnaksýz Tablo 6. Gruplardaki çocuklarýn ortalama günlük enerji ve besin alýmlarý (x+se) *p<0.1, ** p<0.05, *** p<0.01, **** p<0.001 arasýnda bulunmuþtur (p<0.001). Tartýþma Bir ülkenin kalkýnmýþlýk düzeyinin belirlenmesinde o ülkenin saðlýklý insan gücünün önemli bir rolü vardýr. Saðlýklý insan gücü ise çocukluktan baþlayarak saðlýðýnýn bilincinde olan, saðlýðýný koruyabilen ve saðlýðý bozulduðunda fark edebilen bireylerin yetiþtirilmesi ile olanaklýdýr. Ülkemizde nüfusun yüzde 40'ýný oluþturan okul çaðý çocuklarýnýn toplumun saðlýk düzeyinin yükseltilmesinde önemli rolü olduðu düþünülmektedir. Çünkü okul çaðý çocuklarý için büyüme, geliþmeye, hýzlý öðrenmeye ve bilgi-beceri kazanmaya sürekli açýk olan bir dönemdir. Bu özellikleri olan çocuðun aile ortamýnda kazanmaya baþladýðý saðlýkla ilgili yanlýþ ya da eksik davranýþlarý okulda verilecek saðlýk eðitimiyle düzeltilebilmektedir (1,4). Tüm geliþmekte olan ülkeler gibi ülkemizde de milyonlarca çocuk okul ve oyun çaðýnda çeþitli iþlerde çalýþarak yaþam kavgasý vermektedir. Bedensel, ruhsal geliþimlerini tamamlayamamýþ çocuklarýn çalýþtýrýlmalarýnýn en olumsuz sonuçlarý saðlýk alanýnda görülmektedir. Deðiþik nedenlerden dolayý yetersiz beslenen çocuðun çalýþmasýyla birlikte gereksinimi artmakta buna karþýn beslenmesi iyice yetersiz kalmaktadýr (13,14). Bu çalýþmada; 7-12 yaþ grubu arasýndaki barýnaksýz sokak çocuklarýnýn, belirli bir merkeze baðlý olarak yaþayan çocuklarýn ve evde ailesiyle birlikte yaþayan ve çalýþmayan çocuklarýn beslenme durumlarý ile beslenme sorunlarý evde yaþayan ve çalýþmayan çocuklarla (kontrol grubu) karþýlaþtýrýlarak incelenmiþtir. Günümüzde çocuklarýn büyüme ve geliþme Kontrol (n=70) ASÇÇM(n=60) AÇY (n=60) Barýnaksýz (n=20) Enerji (kkal) **** * Karbonhidrat (gr) Protein (gr) **** ** Demir (mg) Kalsiyum (mg) *** **** **** Tablo 7. Gruplardaki çocuklarýn ortalama günlük enerji alýmlarý ve harcamalarý (x+se) Kontrol (n=70) ASÇÇM(n=60) AÇY (n=60) Barýnaksýz (n=20) Enerji alýmý (kkal) * ** ** ** Enerji harcama (kkal) *** * p<0.1, ** p<0.001, *** p< cilt 15 sayý 1 14

5 düzeyi, toplumlarýn saðlýk ve beslenme durumunu ortaya koyan iyi bir gösterge olarak kabul edilmektedir. Çocuklarýn büyüme ve geliþme düzeyini ortaya koymak için en pratik yöntemin ise antropometrik ölçümler olduðu da bilinmektedir (15,16). Yaptýðýmýz bu çalýþmada antropometrik ölçümlerden vücut aðýrlýðý (kg), boy (cm), ÜOKÇ (cm) ölçümleri alýnmýþ, çocuklarýn boy ve aðýrlýklarý ile VKG (kg/m 2 ) hesaplanmýþtýr. Çocuklarýn gruplara göre ayrý ayrý antropometrik ölçümleri deðerlendirildiðinde kontrol grubu, ASÇÇM ve AÇY grubunun aðýrlýk ortalamalarýnýn çok yakýn olduðu ve barýnaksýz sokak çocuklarýnýn aðýrlýk ortalamasý en düþük olan grup olduðu görülmüþtür. Yine gruplar arasýnda boy ortalamalarý karþýlaþtýrýldýðýnda boy uzunluðu en düþük olan grubun barýnaksýz sokak çocuklarý grubu olduðu, boy uzunluðu en yüksek olan grubun ise kontrol grubu olduðu ve bunun da istatistiksel açýdan önemli olduðu (p<0.02) görülmüþtür. Barýnaksýz sokak çocuklarýnýn çalýþma ve yaþam koþullarýndan dolayý karþýlaþtýklarý beslenme sorunlarýnýn diðer gruptaki çocuklara göre daha fazla olduðu yadsýnamaz. Yeterli ve dengeli beslenemeyen çocuklarda aðýrlýk yetersizliðinin ve boy kýsalýðýnýn olasý bir durum olduðu düþünülürse çalýþmada çýkan bu sonuç beklenildiði gibidir (16,17). Gruplardaki çocuklarýn ÜOKÇ deðerlerinin ortalamalarý karþýlaþtýrýldýðýnda kontrol grubu, ASÇÇM ve AÇY grubunun ÜOKÇ deðerleri birbirine çok yakýn bulunmuþ ve gruplar arasý karþýlaþtýrmada istatistiksel fark bulunmamýþtýr (p>0.05). Tüm gruplar arasýnda ÜOKÇ deðerlerinde en düþük grubun barýnaksýz sokak çocuklarý grubu olduðu görülmüþtür. Üst orta kol çevresi iskelet kasý ve protein kitlesinin iyi bir göstergesidir (6). Barýnaksýz sokak çocuklarý grubunun beslenmelerinde yetersizlik olduðu düþünülürse çocuklarýn iskelet kasý ve protein kütlesinin göstergesi olan ÜOKÇ deðerinin düþük olmasý beklenen bir durumdur. VKG ortalamalarý gruplar arasýnda karþýlaþtýrýldýðýnda; kontrol grubunun VKG deðerleri düþük, barýnaksýz sokak çocuklarýnýn ise yüksektir. Bunun bir nedeni olarak barýnaksýz sokak çocuklarýnýn boy uzunluklarýnýn kýsa olmasýndan kaynaklandýðý ve bu çocuklarda VKG'nin tek baþýna güvenilir bir ölçüm olamayacaðýdýr. Çalýþmaya katýlan çocuklarda PEM oranýna bakýldýðýnda en fazla PEM'in ASÇÇM grubunda (yüzde 39) daha sonra sýrasýyla AÇY grubunda (yüzde 32), barýnaksýz sokak çocuklarý grubunda (yüzde 30) ve kontrol grubunda (yüzde 13) olduðu görülmüþtür. Gruplardaki çocuklarýn PEM görülme oranýnýn kontrol grubundaki çocuklara göre istatistiksel açýdan önemli olmadýðý saptanmýþtýr (p>0.05). Kontrol grubundaki çocuklarýn yüzde 8'i hafif þiþman, yüzde 6'sý þiþman olarak belirlenirken diðer gruplarda þiþman çocuk olmadýðý saptanmýþtýr. Bunun nedenleri arasýnda ASÇÇM, AÇY ve barýnaksýz sokak çocuklarý grubunda bulunan çocuklarýn genelde çalýþýyor olmasý, günlük aktivitelerinin çok olmasý ve rahat bir aile ortamýnda yaþayamamalarý gösterilebilmektedir (13,14). Okul çaðý çocuklarýnýn en önemli beslenme sorunlarýndan biri öðün atlama durumudur. Öðün atlama; okula gidip gelme saatlerinin uygun olmamasý, okulda kalma süresinin uzun olmasý ve okul çocuðunun daha önce düzenli bir beslenme alýþkanlýðý kazanmamýþ olmasý nedenleriyle okul çaðý çocuklarýnýn beslenmesinde sorunlar olabilmektedir (1). Öðün atlama durumu deðerlendirilirken kahvaltýya daha çok önem verilmelidir. Özellikle okul çaðý çocuklarýnýn kahvaltý yapmalarý gerekirken çeþitli nedenlerle ya hiç yapýlmamakta ya da dengesiz bir kahvaltýyla çocuklar okula gitmektedirler. Kahvaltýnýn biliþsel iþleve etkisini inceleyen çalýþmalarda; kahvaltý yapmadan okula giden öðrencilerin biliþsel iþlevinin olumsuz etkilendiði gösterilmiþtir (18). Yaptýðýmýz çalýþmada çocuklarýn öðün tüketim durumlarý deðerlendirilmiþtir. Kontrol grubunun ve ASÇÇM grubunun yüzde 10'u sabah kahvaltýsý yaparken, AÇY grubunun yüzde 13'ü sabah kahvaltýsý yapmaktadýr. Çocuklarýn öðün daðýlýmlarýnda dikkati çeken bir nokta, barýnaksýz grubun hiç sabah kahvaltýsý olmadýðý, öðle yemeklerini ancak yüzde 25'ninyiyebildiði, akþam yemeklerinde ise bu oranýn yüzde 75'e çýktýðýdýr. Barýnaksýz sokak çocuklarýnýn çalýþýyor olmalarý ve belli bir merkeze baðlý olmamalarý nedeniyle öðle yemeklerini düzenli tüketemedikleri belirlenmiþtir. Öðle ve akþam öðününü genelde bütün gruplar tüketmekte olup ASÇÇM ve AÇY grubundaki çocuklarýn öðle 2006 cilt 15 sayý 1 15

6 yemeði tüketimi sýrasýyla yüzde 40, yüzde 68 bulunmuþ olup bu, bir kuruma baðlý olmanýn öðünlerini düzene koyduðunu ve öðün atlama oranýný azalttýðýný göstermektedir. Bu çalýþmada tüm gruptaki çocuklarýn miktar olarak en fazla yiyecek tükettikleri öðünün akþam öðünü olduðu görülmektedir. ASÇÇM ve AÇY grubundaki çocuklarla kontrol grubundaki çocuklarda düzenli öðün saatlerine baðlý olarak olasý bu sonuçla, barýnaksýz sokak çocuklarýnýn gün boyu çalýþmalarý nedeniyle akþam öðününde tüketimlerinin artmasý beklenen bir sonuçtur. Yiyecek tüketim sýklýklarý incelendiðinde etyumurta ve süt-yoðurt gibi yiyecekleri en az tüketen grubun barýnaksýz sokak çocuklarý olduðu görülmektedir. Et-yumurta, süt-yoðurt grubundaki yiyeceklerin protein içerikleri yüksektir. Yüksek protein içerikli yiyecekler büyüme-geliþmede önemli rol oynar. Barýnaksýz sokak çocuklarýnýn, bu gruptaki yiyecekleri tüketme sýklýðýnýn az olmasýnýn bunlarýn maliyetinden de kaynaklandýðý düþünülebilir (19). Çalýþmadaki çocuklarýn günlük enerji ve besin ögesi alýmlarý incelendiðinde en fazla enerji alýmýnýn kontrol grubunda, yine en az enerji alýmýnýn barýnaksýz sokak çocuklarý grubunda olduðu bulunmuþ, AÇY ve Barýnaksýz grubun kontrol grubuna göre günlük enerji alýmlarýnýn farklýlýðýnýn istatistiksel olarak önemli olduðu (sýrayla p<0.001, p<0.1) saptanmýþtýr. Karbonhidrat ve protein alýmlarý incelendiðinde; en fazla karbonhidrat ve protein alýmýnýn ASÇÇM grubunda, en az barýnaksýz sokak çocuklarý grubunda olduðu, kontrol grubuyla kýyaslandýðýnda ise AÇY ve Barýnaksýz sokak çocuklarý gruplarýnýn protein alýmlarýnda istatistiksel açýdan farklý olduðu saptanmýþtýr (p<0.001, p<0.05). Ortalama olarak demir alýmý en fazla ASÇÇM, en az AÇY grubunda olup demir alýmlarýnda gruplar arasý istatistiksel fark bulunmamýþtýr. Ortalama kalsiyum alýmýnýn en fazla kontrol grubunda, en az ise barýnaksýz sokak çocuklarý grubunda olduðu görülmüþtür. Bu sonuç boy uzunluðu ortalamasýnda en yüksek deðerin kontrol grubunda bulunduðu ve bu deðerin barýnaksýz grup deðerinden istatistiksel açýdan farklý olduðu sonucunu desteklemektedir. Her üç grubun da kalsiyum alýmýnýn kontrol grubuna göre önemli derecede az olduðu saptanmýþtýr (ASÇÇM;p<0.01, AÇY;p<0.001, Barýnaksýz; p<0.001). Barýnaksýz sokak çocuklarý grubunda etyumurta, süt-yoðurt gibi protein, demir ve kalsiyum içeriði yüksek yiyeceklerin az tüketilmesine baðlý olarak bu besinlerin alýmlarýnda yetersizlik olduðu söylenebilir. Endonezya'da sokak çocuklarýnda yapýlan bir araþtýrmada da bu gruptaki çocuklarýn yetersiz protein aldýklarý belirtilmiþtir (3). Ülkemizde ve geliþmekte olan ülkelerde bu yaþ grubundaki çocuklarýn en önemli sorunlarýndan biri yetersiz demir alýmýdýr. Adölesanlarda her iki cinsiyette de demir yetersizliðine rastlanmaktadýr (11). Çalýþmaya katýlan çocuklarda önerilen düzeyde olmamasýna karþýn yetersiz demir almamalarýnýn baþýnda kurubaklagil yemeklerini sýk tüketiyor olmalarý gelmektedir. Tüm gruplardaki çocuklarýn yetersiz kalsiyum almalarýnýn nedeni ise az miktarda süt-yoðurt tüketiyor olmalarýdýr. Özellikle büyüme ve geliþme çaðýnda kemik yoðunluðu en üst düzeye çýkmaktadýr. Bu dönemde yetersiz kalsiyum alýmý ileriki yaþlarda görülen diþ çürükleri, osteomalasia ve osteoporoz için risk faktörü oluþturmaktadýr. Özellikle barýnaksýz sokak çocuklarý grubunda yetersiz süt-yoðurt grubu yiyecek tüketmesiyle birlikte kalsiyum alýmý düþük bulunmuþtur. Kalsiyum alýmýn yetersiz olmasýyla birlikte tüm gruplardaki çocuklarýn boylarýnýn persentil ortalamalarýnýn yüzde arasýnda olmasý beklenen bir sonuç olup bu sonuç diðer çalýþmalarla benzerlik göstermektedir (2,4). Çocuklarýn günlük enerji ve besin ögesi alýmlarý RDA'ya göre deðerlendirildiðinde; kontrol gurubu ve ASÇÇM grubundaki çocuklarýn sýrasýyla yüzde 70, yüzde 57'sinin enerji alýmlarý normal, AÇY grubunun ve barýnaksýz sokak çocuklarý grubunun yaklaþýk yüzde 50'sinin normalin altýnda olduðu bulunmuþtur. Tüm gruplardaki çocuklarýn yüzde 50'sinden fazlasýnýn karbonhidrat alýmlarý normalin üzerinde bulunmuþtur. Protein alýmlarý ise; kontrol grubu, ASÇÇM ve barýnaksýz sokak çocuklarý grubunun çoðunun (sýrasýyla yüzde 77, yüzde 78, yüzde 70) alýmlarý normalin üstünde, AÇY grubundaki çocuklarýn protein alýmlarý ise diðer gruplardan daha az olmakla birlikte (yüzde 57'si) normalin üzerinde bulunmuþtur. Kontrol grubu ve 2006 cilt 15 sayý 1 16

7 barýnaksýz sokak çocuklarýnýn çoðunun (yüzde 72, yüzde 65'inin) demir alýmlarý normal bulunmuþtur. AÇY grubunun yarýsýnýn demir alýmlarý normal bulunmuþken ASÇÇM grubundaki çocuklarýn yüzde 67'sinin demir alýmlarý normalin üzerinde bulunmuþtur. Kalsiyum alýmlarý incelendiðinde ise tüm gruplarýn kalsiyum alýmlarý yetersiz bulunmuþtur. Tüm gruplardaki çocuklarýn günlük enerji alýmlarýnýn harcamalarý deðerlendirildiðinde gruplarda enerji alýmýnýn en fazla olduðu grup kontrol grubu ( ), en az olduðu grup ise AÇY grubu ( ) olduðu saptanmýþtýr. Enerji harcamasý ise ASÇÇM grubunda en fazla ( ), kontrol grubunda ise en az ( ) olarak bulunmuþtur. Tüm gruplardaki çocuklarýn günlük enerji alýmlarýnýn harcamalarýna göre daha az olduðu dikkati çekmiþtir. Kontrol grubuyla ASÇÇM grubunun enerji harcamasý arasýnda istatistiksel açýdan önemli fark saptanmýþtýr (p<0.001). Kontrol grubu ve diðer gruplar arasýndaki fark ise istatistiksel açýdan önemli bulunmamýþtýr (p>0.005). Çocuklarda büyümeyi saðlamak için enerji alýmý enerji harcamasýna eþit olmalýdýr. Ancak yeterli enerji alýndýðýnda büyüme-geliþme saðlanabilmektedir (20). Gruplardaki çocuklarýn enerji harcamasýnýn alýmýndan fazla olmasý fiziksel aktivitelerinin para kazanma çabasý ile daha fazla olmasýndan kaynaklanabileceðini düþündürmektedir. Bununla birlikte tüm gruplardaki çocuklarýn ancak yaklaþýk %50-70'inin önerilen enerjiyi aldýklarý da gözlenmektedir. Enerji dengesindeki bu negatif tablo, çocuklarýn geliþiminde geriliðe ve ileriki dönemde saðlýk sorunlarýna neden olabilmektedir (20). Yarýnýmýzý oluþturacak olan çocuklarýmýzýn öncelikle bedensel ve zihinsel saðlýklarýný geliþtirmemiz gerekmektedir. Bu nedenle tüm çocuklarýn barýnak, yemek ve eðitim gereksinmeleri en kýsa zamanda ve uygun düzeyde saðlanmalýdýr. Ýletiþim: Dr. Makbule Gezmen E-posta: Kaynaklar 1- Aydýn A. Okul Çaðý Çocuklarýnýn Beslenme, Aðýz ve Genel Vücut Hijyenine Ýliþkin Uygulamalarý ve Varolan Saðlýk Sorunlarýnýn Belirlenmesi. H.Ü Saðlýk Bilimleri Enstitüsü Uzmanlýk Tezi, Görker I, Aygülü S. Ýstanbul Sokak Çocuklarý ile Yapýlan Bir çalýþma. Cerrahpaþa Týp Dergisi 2000; 5(2): Avoya SO, Esamai FO. Health Problems of Street Children in Eldoret Kenya. East Afr Med 2001; 78 (12): Ersoy G. Okul Çaðý ve Spor Yapan Çocuklarýn Beslenmesi. Ata Ofset, Ankara, Türkiye Çalýþan Çocuklar. T.C Baþbakanlýk Devlet Ýstatistik Enstitüsü, Uluslararasý Çalýþma Örgütü, Ankara, Pekcan G. Malnutrisyon; Hastanýn Antropometrik Yönden Deðerlendirilmesi ve Ýzlenmesi. Enteral ve Parenteral Beslenme. Türkiye Diyetisyenler Derneði Yayýný:8, Ankara, Pekcan G. Hastanýn Beslenme Durumunun Saptanmasý. Diyet El Kitabý. Hatipoðlu Yayýnevi, 3. baský. Ankara, Besinlerin Bileþimleri. Türkiye Diyetisyenler Derneði Yayýný:1. 3.Baský, Ankara, Tables For Dietary Reference Intakes For Energy, Carbohydrate, Fiber, Fat, Fatty Acids, Cholesterol, Protein and Amino Acid. Institute of Medicine of the National Academies. The National Academies Press, USA, Dietary Reference Intake. The National Academies Press, USA, Baysal A. Beslenme. Hatipoðlu Yayýnevi, 10.baský, Ankara, Sümbüloðlu,K., Sümbüloðlu, V. Biyoistatistik. Hatiboðlu Yayýnevi, 8. baský, Ankara, Türkmen Z, Ýlik B. Sokakta Çalýþan Çocuklar, Ankara, Ekim, Altýnbaþ B. Ankara Sokaklarýnda Çalýþan Çocuklar. Ýletiþim Yayýnevi, Ýstanbul, Baysal A, Aksoy M, Bozkurt N ve ark. Diyet El Kitabý, 4. Baský, Hatipoðlu Yayýnevi, Ankara, Hayran O. Çocuklarda Beslenme ve Büyümenin Deðerlendirilmesi Açýsýndan Antropometrik Ölçümlerin Anlamý ve Yorumu. Beslenme ve Diyet Dergisi 1990; 19: Türkmen Z, Ýlik B. Ýstanbul Sokaklarýnda Çalýþan Çocuklar. Araþtýrma Projesi Dokümaný, Ýstanbul, Eylül, Baysal A. Kahvaltý ve Okul Baþarýsý. Beslenme ve Diyet Dergisi 1996; 28(1): Gross R., Landfried B, Herman S. Height and Weight as a Reflection of The Nutritional Situation of School-Aged Children Working and Living in The Street of Jakarta. SOS Sci Med 1996; 43(4): Lifshitz F, Moses N. Textbook of Pediatric Nutrition, cilt 15 sayý 1 17