PAZARDA ÇALIÞAN ÇOCUKLARIN ÇALIÞMA KOÞULLARI VE SAÐLIK DURUMLARI *

Transkript

1 PAZARDA ÇALIÞAN ÇOCUKLARIN ÇALIÞMA KOÞULLARI VE SAÐLIK DURUMLARI * Nurcan KOLAÇ Öðr. Gör. (Msc), Marmara Üniv. Hemþirelik Y.O. Halk Saðlýðý AD. Ayþe ERGÜN Yrd. Doç., Marmara Üniv. Hemþirelik Y.O. Halk Saðlýðý AD. Saime EROL Öðr. Gör.(PhD), Marmara Üniv. Hemþirelik Y.O. Halk Saðlýðý AD. Özet Amaç: Pazarda çalýþan çocuklarýn çalýþma koþullarýný ve saðlýk durumlarýný belirlemektir. Gereç ve Yöntem: Bu tanýmlayýcý araþtýrmanýn evrenini Ýstanbul Ýli Kadýköy Ýlçesi nde bulunan en büyük üç semt pazarýnda çalýþan 8-18 yaþ arasý çocuklar oluþturmuþtur. Örnekleme, Haziran-Temmuz 2004 tarihleri arasýnda ulaþýlabilen 89 çocuk alýnmýþtýr. Veriler, çocuklarýn sosyo-demografik ö- zellikleri, çalýþma nedenleri, çalýþma koþullarý, saðlýk sorunlarýný deðerlendirmeye yönelik soru formu ile araþtýrmacýlar tarafýndan yüz yüze görüþülerek toplanmýþtýr. Bulgular:Araþtýrmaya katýlan çocuklarýn %74.1 i yaþ arasýndadýr. %37.1 i okula devam etmemektedir. %29.2 si 9 yaþýndan itibaren pazarda çalýþmaktadýr. %64 ü haftada 5-6 gün, %12.4 ü haftanýn her günü çalýþmaktadýr. %70.8 i çalýþmaya sabaha karþý baþlamaktadýr ve %51.7 si akþam saatlerine kadar çalýþmaktadýr. %74.2 sinin sosyal güvencesi bulunmamaktadýr. Çocuklarýnýn %28.1 inin bel aðrýsý, %9 unun sýrt aðrýsý, %21.3 ünün ayak aðrýsý, %21.3 ünün burun kanamasý, %42.7 sinin yorgunluk/ halsizlik þikâyeti vardýr. %39.3 ünün son bir yýl içinde tedavi gerektiren bir saðlýk sorunu olmuþtur. %31.5 i son bir yýl içinde pazarda kaza geçirmiþ, %36 sý kesici bir a- letle yaralanmýþtýr. Sonuç: Pazarda çalýþan çocuklar, günün büyük bölümünü dinlenme arasý vermeden çalýþarak geçirmektedir. Büyük çoðunluðu haftada 5 günden fazlaçalýþmaktadýr.çocuklarýn tamamýna yakýnýnýn sosyal güvencesi yoktur. En sýk yaþadýklarý saðlýk sorunu yorgunluk/halsizlik ve aðrýdýr. Yaklaþýk üçte biri pazar ortamýnda kaza ve yaralanma ile karþýlaþmýþtýr. Anahtar sözcükler: Çalýþan çocuk, çalýþma ortamý, çocuk saðlýðý. Summary Purpose: To define the working conditions and health status of children working at open air markets. Method: The scope of this descriptive study covered children 8 to 18 years of age, working at the largest regional open-air markets of the Kadýköy district of Istanbul city. Eighty-nine students, who could be contacted with during the period June-July were included in the sample. Data were collected using a questionnaire encompassing questions that assess children s socio-demographical attributes, reasons for working, working conditions, and health problems. Questionnaires were done during face-to-face interviews conducted by the researchers. Findings: Of the participant children, 74.1% were years old. The rate of the children that were not going to school was 37.1%. Of them, 29.2% had been working at open-air markets since the age of 9. Sixty-four per cent of the children were working 5-6 days per week while 12.4% the whole week. 70.8% were starting work before morning and 51.7% were working until in the evening. Of them, 74.2% did not have social insurances. Complaints that the children had were as follows: 28.1% waist pain, 9% back pain, 30

2 21.3% foot pain, 21.3% nasal bleeding, 42.7% fatigue/weariness. Of the children, 39.3% have had a health problem requiring treatment within the last year. 31.5% have had an accident at the market, and 36% had been injured by a sharp tool. Result: Children working at the open-air markets spend most of the day without giving a resting break. The majority work more than five days a week. Almost all of the children do not have social insurances. Most frequent health problem experienced by them is fatigue/weariness. Nearly one third have experienced accidents and injuries at the market environment. Key words: Child worker, working environment, child health. Giriþ Dünyadaki kalýcý ve uzun dönemli aktivite kýsýtlýlýðýna yol açan baþlýca saðlýk sorunlarý sýralamasýnda, iþ kazalarý ve meslek hastalýklarý ön sýralarda yer almýþtýr. Ýþ kazasý ve meslek hastalýklarý bakýmýndan önemli bir risk grubu da çalýþan çocuklardýr (1). Dünya iþgücünün %8 i çocuklardan oluþmaktadýr. Uluslararasý Çalýþma Örgütü nün verilerine göre dünyada 5-17 yaþ grubunda 352 milyon çocuk ekonomik aktivitelere katýlmaktadýr. Bu çocuklarýn çoðu geliþmekte olan ülkelerde yaþamakta ve bu ülkelerin birçoðunda, çocuklar belli bir yaþa gelince tarla iþleri baþta olmak üzere ailelerinin yaptýklarý çeþitli iþlerde çalýþmaya baþlamaktadýr. Latin Amerika da çocuklarýn %18 i, Asya da %7 si, Afrika da ise %25 i çalýþma hayatý içinde yer almaktadýr. Afrika da çocuklar günde 12 saat tehlikeli iþlerde çalýþmaya zorlanmaktadýr (1-2). Türkiye de çocuklarýn erken yaþlarda çalýþma hayatýnda yer almalarý, çeþitli alan ve iþ kollarýnda gitgide daha fazla çocuðun çalýþmasý önemli bir toplumsal sorun olarak dikkati çekmektedir (3,4). Türkiye de çocuk iþçilerin sayýsal durumu incelendiðinde DÝE nin 2003 Hane Halký Ýþ Gücü Anketi sonuçlarýna göre Türkiye genelinde yaþ grubunda çalýþan çocuklarýn sayýsý 948 bin kiþidir. Bu yaþ grubunda ki çocuklarýn %58.9 u tarým, %21.1 i hizmet, %21.1 i sanayi sektöründe çalýþmaktadýr. Türkiye genelinde bu yaþ grubunda çalýþan çocuklarýn %35 i(332bin kiþi) kentsel yerlerde bulunmakta ve %55.6 sýný erkek çocuklar oluþturmaktadýr. Ülkemizde çocuklarý çalýþma hayatýna i- ten nedenlerin baþýnda yoksulluk gelmektedir. Yoksulluðun altýnda ise, ebeveynlerin iþsizliði, bozuk gelir daðýlýmý, nüfus artýþý ve göç gibi sorunlar bulunmaktadýr (3,5). Ülkemizde pazarda çalýþan çocuklarýn sayýlarý ve özellikleri ile ilgili net bir veri yoktur. Pazarda çalýþan çocuklar çalýþma ve çevre koþullarý nedenleri ile çeþitli saðlýk risklerine açýktýr ve önemli bir halk saðlýðý sorunu oluþturmaktadýr. Bu doðrultuda araþtýrma, pazarda çalýþan çocuklarýn çalýþma koþullarý ve saðlýk durumlarýnýn belirlenmesi amacýyla planlanmýþtýr. Gereç ve Yöntem Tanýmlayýcý türde yürütülen, araþtýrmanýn evrenini, Ýstanbul Ýli Kadýköy Ýlçesi nde bulunan en büyük üç semt pazarýnda çalýþan 8-18 yaþ arasý çocuklar oluþturmuþtur. Örnekleme, Haziran-Temmuz 2004 tarihleri arasýnda ulaþýlabilen 89 çocuk alýnmýþtýr. Çocuklar ve ulaþýlabilen aileleri araþtýrma hakkýnda bilgilendirilmiþ ve araþtýrma için bireysel izin alýnmýþtýr. Veriler, çocuklarýn sosyo-demografik özellikleri, çalýþma nedenleri, çalýþma koþullarý, saðlýk sorunlarýný deðerlendirmeye yönelik soru formu ile araþtýrmacýlar tarafýndan yüz yüze görüþülerek toplanmýþtýr. Anket formu uygulanmadan önce pilot çalýþma yapýlarak, gerekli düzeltmelerden sonra ankete son þekli verilmiþtir. Veriler bilgisayar ortamýnda tanýmlayýcý istatistikler ile deðerlendirilmiþtir. Bulgular Pazarda çalýþan çocuklarýn %33.7 si yaþýnda, %40.4 ü ise yaþýndadýr. Çocuklarýn %98.8 i (n=88) erkektir. %3.4 ü okul bitirmemiþ ve %37.1 i okula devam etmemektedir. %86.5 i (n=77) Ýstanbul a Doðu Anadolu dan gelmiþtir (Tablo-1). Çocuklarýn %83.1 i dört ve daha fazla kardeþe sahiptir(tablo-1). Çocuklarýn %2.2 sinin babasý hayatta deðildir. %68.5 inin annesi, %30.3 ünün babasý okur-yazar deðildir. Çocuklarýn %95.5 inin annesi çalýþmamaktadýr. %49.4 ünün babasý, %2.2 sinin annesi pazarda çalýþmaktadýr.%36 sýümraniye Bölgesi nde ve %50.6 sý kiralýk evlerde oturmaktadýr. 31

3 Tablo-1: Çocuklarýn tanýtýcý özellikleri (n=89) Özellik Sayý % Yaþ Okula gitme durumu Gidiyor Gitmiyor Öðrenim durumu Ýlkokul Ortaokul Lise Okul Bitirmemiþ Kardeþ sayýsý ve üstü Anne eðitim durumu Okur-yazar deðil Ýlkokul Ortaokul Lise Baba eðitim durumu Okur-yazar deðil Ýlkokul Ortaokul Lise Annenin iþi Ev hanýmý Dýþarýya el iþleri yapýyor Pazarda çalýþýyor Babanýn iþi Pazarda çalýþýyor Ýþçi Memur Ýþsiz Çiftçi Bir odayý paylaþan kiþi sayýsý 1-2 kiþi kiþi kiþi dan fazla %48.3 ü bir odayý üç-dört kiþi ile, %15.5 i beþ-altý kiþi ile ve %10.1 i altýdan fazla kiþi ile paylaþmaktadýr (Tablo-1). Çocuklarýn %12.4 ü sigara içmekte ve içenlerin %54.5 i günde adet sigara içmektedir. %2.2 si alkol kullanmaktadýr. Çocuklarýn %10.1 i dokuz yaþýndan önce pazarda çalýþmaya baþlamýþtýr. %64 ü haftada 5-6 gün, %12.4 ü haftanýn her günü çalýþmaktadýr. %4.5 i okul çýkýþlarýnda, %67.3 ü hafta sonlarý ve okul tatillerinde çalýþmaktadýr. %71.9 u sabah saat dan önce çalýþmaya baþlamakta ve %51.7 si akþam evlerine ancak saatlerinde, %14.6 sý saatlerinde dönmektedir. Bu durum çocuklarýn yarýsýndan fazlasýnýn 12 saatten fazla sürelerle çalýþtýðýný göstermektedir (Tablo-2). Çocuklarýn %93.3 ünün pazarda çalýþan bir yakýný vardýr. %48.3 ünün anne / baba ya da kardeþleri pazarda çalýþmaktadýr. Çocuklarýn %51.7 sinin pazarda çalýþma nedeni aile ekonomisine katký saðlamaktýr. Çocuklarýn %50.6 sý elde yük taþýyarak, %58.4 ü satýþ yaparak, %20.2 si sýrtta küfe taþýyarak, %49.4 ü ise yürüyerek satýþ yapmaktadýr (Tablo-2). Çocuklarýn %64 ü (n=57) pazarda çalýþtýðý süre boyunca 30 k.ile 1 saat arasýnda dinlendiklerini ifade etmiþlerdir. Tablo-2: Çocuklarýn pazarda çalýþma durumu ile ilgili özellikler (n=89) Özellik Sayý % Pazarda çalýþmaya baþlama yaþý 9 yaþýndan küçük yaþ yaþ yaþ ve üstü Sabah iþe gelme saati Saat dan önce Akþam eve dönüþ saati dan sonra Pazarda çalýþma nedeni Meslek öðrenmek Aile ekonomisine katkýda bulunmak Okul ihtiyaçlarýný karþýlamak Ailenin isteði Kendi isteði Pazarda yaptýðý iþler* Sýrtta küfe taþýma Tezgahta satýþ Kamyona yükleme/ boþaltma Elde yük taþýma Çömelerek yapýlan hafif iþler Yürüyerek satýþ *Birden fazla seçenek iþaretlenmiþtir. 32

4 Tablo-3: Çocuklarýn sosyal güvence ve kazanç durumu ile ilgili özellikleri (n=89) Özellik Sayý % Sosyal güvence Var Yok Günlük kazancý 10 milyon T.L nin altýnda milyon T.L milyon T.L Kazancýný deðerlendirme durumu Anneye veriyor Babaya veriyor Kardeþlerine veriyor Kendi gereksinimleri için kullanýyor Diðer aile bireylerine veriyor Çocuklarýn %74.2 sinin sosyal güvencesi yoktur. %11.2 sinin günlük kazancý 10 milyon T.L. nin altýnda, %83.1 inin milyon T.L. arasýndadýr. %30.3 ü kazancýný annesine, %44.9 u babasýna vermektedir. Sadece %9 u kazancýný kendi gereksinimleri için kullanmaktadýr (Tablo-3). Çocuklarýn %57.3 ü belediye denetim memurlarýndan, %10.1 i diðer tezgahlarda çalýþan pazarcýlardan ve %10.1 i müþteriler ile ilgili sorunlardan yakýnmaktadýr. Çocuklarýn %29.2 si dinlenme ile ilgili, %12.4 ü beslenme ile ilgili sorun yaþadýðýný belirtmiþtir (Tablo-4). Çocuklarýn en az karþýlaþtýklarýný belirttiði sorunlar, hijyenik koþullar ve boþaltým gereksinimi ile ilgilidir. Çocuklarýn en sýk yaþadýklarý saðlýk sorunlarý; %42.7 sinin yorgunluk / halsizlik, %28.1 inin bel aðrýsý, %21.3 ünün ayak aðrýsý, %9 unun sýrt aðrýsý, %21.3 ünün burun kanamasýdýr (Tablo-5). Çocuklarýn pazarda çevre koþullarýndan etkilenme durumu sorulduðunda %66.3 ü aþýrý sýcaktan, %22.5 i gürültüden, %13.5 i aþýrý soðuktan ve %11.2 si hava kirliliðinden olumsuz etkilendiðini belirtmektedir. Son bir yýl içinde çocuklarýn %39.3 ünün tedavi gerektiren bir saðlýk sorunu olmuþtur. Aðrý ve kulak-burun-boðaz þikayetleri en sýk karþýlaþýlan sorunlardýr. Sadece bir çocukta rastlanmakla birlikte 17 yaþýnda cinsel yolla bulaþan hastalýk görülmesi dikkat çekicidir (Tablo-6). Çocuklarýn %18 i (n=16) sürekli ilaç kullandýðýný, %7.9 u (n=7) kullandýðý ilacýn aðrý kesici olduðunu belirtmiþtir. Tablo-4: Çocuklarýn pazarda yaþadýðý güçlük ve sorunlar Güçlük ve sorunlar* Sayý % Belediye denetim memurlarý ile ilgili sorunlar Diðer tezgahlarda çalýþan pazarcýlar ile ilgili sorunlar Müþteriler ile ilgili sorunlar Dinlenmeyle ilgili sorunlar Beslenme sorunlarý Boþaltým sorunlarý Hijyenik sorunlar *Birden fazla seçenek iþaretlenmiþtir. Tablo-5: Çocuklarýn en sýk yaþadýklarý saðlýk sorunlarý Saðlýk sorunu* Sayý % Yorgunluk/halsizlik Bel aðrýsý Ayak aðrýsý Kol-bacak aðrýsý Sýrt aðrýsý Burun kanamasý *Birden fazla seçenek iþaretlenmiþtir. Çocuklarýn kaza ve kesici aletle yaralanma durumlarý incelendiðinde; çocuklarýn %31.5 i son bir yýl içinde pazarda kaza geçirmiþ, %36 sý kesici bir aletle yaralanmýþtýr. Kaza ve yaralanma durumunda; %62.9 u yara bandý ile kapattýðýný, %22.5 i saðlýk kuruluþuna gittiðini belirtmiþtir (Tablo-7). Çocuklarýn sadece %24.7 si (n=22) tetanoz a- þýsý olduðunu belirtmiþtir. Pazarda çalýþtýklarý süre boyunca çocuklarýn %15.7 si (n=14) tek öðün, %84.3 ü (n=75) iki ya da üç öðün yemek yediklerini belirtmiþlerdir. %88.8 i (n=79) sokak satýcýlarýndan aldýklarý yiyecekler ile, %11.2 si (n=10) pazara yakýn lokantadan beslenmektedir. Çocuklarýn geleceðe yönelik düþünceleri sorulduðunda; %49.4 ü (n=44) diploma gerektiren öðretmen, avukat vb. bir meslek sahibi olmayý istemektedir. %13.5 i (n=12) futbolcu olmak, %10.1 i (n=9) gelecekte pazarcý olarak çalýþmayý sürdürmek istemektedir. Tartýþma Araþtýrmaya katýlan çocuklarýn yaklaþýk üçte biri yaþýndadýr. Ülkemiz için en küçük çalýþma yaþý 15 olarak tespit edilmesine raðmen Türkiye de küçük ve orta iþletmelerde çalýþan her üç iþ- 33

5 Tablo-6: Çocuklarýn son bir yýl içinde yaþadýðý saðlýk sorunlarý Son bir yýl içinde saðlýk sorunu Sayý % Olan Olmayan Toplam Saðlýk sorunlarýnýn daðýlýmý Aðrý (baþ, mide, omuz, ayak, bel) ÜSYE, kulak, burun, boðaz sorunlarý Göz sorunlarý Diþ sorunlarý Alerji ve cilt sorunlarý Hepatit A Cinsel yolla bulaþan hastalýk Toplam Tablo-7: Çocuklarýn kaza ve kesici aletle yaralanma durumlarý n=89 Kaza ve yaralanma durumu Sayý % Kaza Geçirmiþ Geçirmemiþ Kesici aletle Yaralanmýþ Yaralanmamýþ Kaza ve yaralanma durumunda Yara bandý ile kapatan Saðlýk kuruluþuna giden Hiçbir þey yapmayan Diðer (Kolonya sürme vb.) çiden biri 18 yaþýn altýndadýr. Bu durum ulusal ve uluslararasý mevcut uygulamalara uymamaktadýr (2, 6). Çocuklarýn %37.1 i okula devam etmemektedir. Tüm dünya da çocuklarýn iþ yaþamýna katýlmalarý eðitimlerini olumsuz etkilemektedir. ILO nun tahminlerine göre çalýþan çocuklarýn 252 milyonu eðitimden sýnýrlý olarak yararlanmaktadýr. Türkiye de ise küçük sanayi sitelerinde çalýþan çocuklarýn %60.8 i herhangi bir okula gitmemektedir (2). Pazarda çalýþan çocuklarýn tamamýna yakýný Ýstanbul a Doðu Anadolu dan gelmiþtir. Bakar ve arkadaþlarýnýn Ankara da yaptýðý bir çalýþma da çocuklarýn %40.4 ünün Ankara dýþýndan geldiði belirtilmektedir (7). Türkiye de, kentlerde ki çocuk iþçilerin %55.6 sý kýrsaldan göç eden ailelerin çocuklarýndan oluþmaktadýr (8). Ýki çalýþmada da Doðu Anadolu Bölgesi nden göç oranýnýn yüksek olmasý bölgedeki ailelerin iþsiz ya da dar gelirli olmalarý nedeniyle iliþkilendirilebilir. Ayný zamanda göç, ülkemizde ucuz iþgücü özelliði olan çocuk çalýþmasýný ön plana çýkarmaktadýr. Çocuklarýn %83.1 i dört ve daha fazla kardeþe sahiptir. Çamkuþu ve ark. çalýþmasýnda çalýþan çocuklarýn %54.2 sinin 3 den fazla kardeþe sahip olduklarýný; Geçer ve ark. çalýþmasýnda ise çalýþan çocuklarýn aile birey sayýsý 4-6 arasýnda deðiþmektedir (9,10). Çalýþma sonuçlarý; çocuk sayýsýndaki artýþýn özelikle ekonomik yetersizlik yaþayan ailelerde bu yetersizliðin artmasýna ve dolayýsý ile çocuklarýn erken yaþta çalýþma hayatýna atýlmak zorunda kalmalarýna neden olduðunu düþündürmektedir. Çocuklarýn %2.2 sinin babasý hayatta deðildir. %68.5 inin annesi, %30.3 ünün babasý okur-yazar deðildir. Bakar ve ark. çalýþmasýnda okur-yazar olmayan anne oraný %12.9, baba oraný %2.7 dir. Çamkuþu ve ark. çalýþmasýnda ise okur-yazar olmayan anne oraný %31.3, baba oraný %13.3 dür (7,9). Ýki çalýþmada da anne ve baba eðitim durumlarý bizim çalýþmamýzdan daha iyi oranlarda bulunmuþtur. Çoðunluðunu ailesi Doðu Anadolu Bölgesi nden göç eden çocuklarýn (%86.5) oluþturduðu çalýþmamýzda okur-yazar olmayan anne ve baba oranýnýn çok yüksek olmasý ülkemizde Doðu Anadolu Bölgesi nde eðitimin halâ istedik düzeyin çok altýnda olduðunu göstermektedir. Pazarda çalýþan çocuklarýn yarýya yakýný bir o- dayý üç-dört kiþi ile, dörtte biri beþten fazla kiþi ile paylaþmaktadýr. Çok kalabalýk konutlarda yaþama; enfeksiyon, kaza ve ruhsal bozukluklarýn görülme riskini artýrmaktadýr (11). Çalýþmaya katýlan çocuklarýn büyük bölümünün ev koþullarý nedeniyle risk altýnda olmasý iþ koþullarýndan kaynaklanan riskleri artýrmaktadýr. Çocuklarýn %12.4 ü sigara içmektedir. Çalýþan çocuklar ile yapýlan araþtýrma sonuçlarýna göre sigara içme oranlarý Çamkuþu ve ark. çalýþmasýnda %45.9; Ocakcý ve ark. çalýþmasýnda %46.6 olmak üzere çalýþma bulgularýmýzdan daha yüksektir (9,12). Araþtýrma bulgularý arasýndaki farkýn, çalýþmalarýn yaþ özelliklerinin farklýlýðýna baðlý olabileceði düþünülmekle birlikte, çalýþmamýzda sigara içme o- ranýnýn diðer çalýþan çocuklardan düþük bulunmasýnýn nedeni zamanýnýn büyük bir kýsmýný pazarda dolaþarak geçiren çocuklarýn bu ortamda kendile- 34

6 rine ve dolayýsý ile sigara içmeye zaman ayýramamalarý ile açýklanabilir. Çocuklarýn %10.1 i dokuz yaþýndan önce pazarda çalýþmaya baþlamýþtýr. Literatürde büyüme geliþmeleri tamamlanmadan çok küçük yaþta kendilerini çalýþma ortamý içinde bulan çocuklarýn hem ruhsal hem de fiziksel olarak etkilenebileceði belirtilmektedir (2). Çocuklarýn yarýsýndan fazlasýnýn 12 saatten fazla sürelerle çalýþtýðý belirlenmiþtir. Sabah erken çalýþmaya baþlamalarý ve akþam eve geç dönmeleri nedeniyle çocuklarýn birçoðu yeterli uyumamakta ve dinlenememektedir. Ayný zamanda uzun süre ev ortamý dýþýnda kalmak çocuklarýn bazý riskli durumlarla karþýlaþma olasýlýklarýný artýrmaktadýr. Literatürde çocuklarýn 8-12 saat uykuya gereksinimi olduðu belirtilmektedir (13). Çalýþma süresinin çok uzun olmasýnýn, uzun vadede fizyolojik ve psikososyal saðlýk sorunlarýný beraberinde getireceði düþünüldüðünde durum çocuk saðlýðý açýsýndan kaygý vericidir. Çocuklarýn yarýdan fazlasýnýn pazarda çalýþma nedeni, aile ekonomisine katký saðlamaktýr. Bakar ve ark. yaptýðý çalýþmada çocuklarýn %23.3 ünün, Fiþek in yaptýðý çalýþmada ise %37.8 nin aile ekonomisine katký yapmak için çalýþtýklarý saptanmýþtýr. Bu sonuçlar çocuklarýn çalýþmaya baþlama nedenleri arasýnda ekonomik kaygýlarýn önemli olduðunu göstermektedir (2,6,7). Çocuklarýn büyük bölümü pazarda elde yük taþýma, tezgahta ya da yürüyerek satýþ yapma ve sýrtta küfe taþýma gibi aðýr iþleri yapmaktadýr. Çocuklarýn pazarda aðýr yükleri el, kol, bacak ve sýrtlarýný kullanarak taþýmalarý; büyüme geliþme dönemi devam eden bu çocuklarda ileride ortaya çýkabilecek kas, iskelet sistemi ile ilgili sorunlar açýsýndan oldukça önemlidir. Çocuklarýn %64 ü pazarda çalýþtýðý süre boyunca 30 dakika ile 1 saat arasýnda dinlendiklerini ifade etmiþlerdir. Çalýþmak yerine okula gitmesi gereken, oysa büyük bölümü 12 saatin üstünde çalýþan semt pazarý çocuklarý için bu dinlenme zamanýnýn çok yetersiz olduðu açýktýr. Geçer ve ark. yaptýðý çalýþmada çýraklýk eðitimi gören çocuklarýn %76.5 i günde 9-12 saat çalýþtýklarýný bulmuþlardýr (10). Çocuklarýn hemen hemen hepsinin sosyal güvencesi yoktur. Bu durum, çocuklarýn saðlýk hizmetlerinden yararlanmasýný olumsuz etkilemektedir. Çocuklarýn yarýsýndan fazlasý kazancýný anne ya da babaya vermektedir. Çamkuþu ve ark. yaptýðý çalýþmada çocuklarýn %68.3 ü kazandýklarý ücreti ailesine vermektedir (9). Bu durum ülkemizde çocuklarýn halâ bir aile iþçisi olmaya devam ettiðini göstermektedir. Çocuklarýn büyük bölümü dinlenme, beslenme, hijyen ve boþaltým gibi temel gereksinimleri sorun olarak belirtmemiþtir. Bu sonucun gereksinimlerin önemini ve saðlýklarýna olan etkilerini bilmemelerinden kaynaklanabileceði düþünülmektedir. Çocuklarýn yorgunluk / halsizlik, bel aðrýsý, a- yak aðrýsý, sýrt aðrýsý ve burun kanamasý þikayetleri vardýr. Yapýlan iþin fiziksel güçlük derecesine baðlý olmadan yorgunluk, halsizlik ve buna baðlý sorunlarýn görülmesi çocuklarýn fiziksel ve psiko-sosyal açýdan etkilendiðini göstermektedir. Önlem alýnmadýðý takdirde çocuklarýn bu sorunlarýnýn artacaðý, fiziksel ve ruhsal saðlýklarýnýn tehlikeye girebileceði ve çocuklarýn geleceklerinden kaybettikleri düþünülmektedir. Çocuklarýn pazarda çevre koþullarýndan etkilenme durumu sorulduðunda, aþýrý sýcak, gürültü, soðuk ve hava kirliliði gibi çevre koþullarýndan o- lumsuz etkilendikleri belirlenmiþtir. Çocuklarýn büyük bölümünün aþýrý sýcaktan olumsuz etkilendiðini belirtmesi, çalýþmanýn yaz mevsiminde yapýlmasý ile ilgili olarak düþünülmekle beraber, çalýþma kapsamýna alýnan çocuklarýn büyük çoðunluðunun Doðu Anadolu Bölgesi nden göç etmiþ olmalarý ve soðuða dayanýklý olduklarýný ifade etmeleri önemli bir bulgudur. Çocuklarýn yaklaþýk üçte biri son bir yýl içinde pazarda kaza geçirmiþ ve kesici bir aletle yaralanmýþtýr. Bakar ve ark. yaptýðý çalýþmada çocuklarýn %48.2 si, Çamkuþu ve ark. çalýþmasýnda %51.2 si kesici aletlere baðlý yaralanmalar yaþamýþtýr (7,9). Çalýþma sonuçlarý, çalýþan çocuklarýn yaralanma açýsýndan önemli bir risk altýnda olduklarýný belirtmektedir. Okul aþýlama programlarýndan yararlanamama ve eriþkin aþýlama programlarýnýn yetersizliði nedeniyle çocuklarýn sadece dörtte biri tetenoz aþýsý yaptýrmýþtýr. Pazarda çalýþan çocuklarýn kaza, yara- 35

7 lanma oranlarý ve çevre koþullarýnýn olumsuzluklarý göz önüne alýndýðýnda, tetanoz baðýþýklamasýnýn yapýlmamasýnýn tetenoz riskini artýrabileceði düþünülmektedir. Çocuklarýn büyük bölümü ekmek arasý yiyecekler ve poðaça gibi besinler tüketmektedir. Adölesan dönem gibi önemli bir geliþme döneminde o- lan çocuklarýn saðlýksýz beslenmesi, beraberinde boy ve kilo anormallikleri ve enfeksiyonlara yatkýnlýk gibi birçok sorun yaratabilecektir. Sonuçlar Çocuklarýn %86.5 i Doðu Anadolu Bölgesi nden göç etmiþtir. %3.4 ü okul bitirmemiþ ve %37.1 i okula devam etmemektedir. Çocuklarýn tamamýna yakýnýnýn sosyal güvencesi yoktur. Çocuklarýn %29.2 si 9-10 yaþýndan itibaren pazarda çalýþmaktadýr. Çocuklarýn haftalýk ortalama çalýþma süreleri 5-6 gündür. Çocuklarýn yarýsýndan fazlasý günde 12 saatten fazla çalýþmakta ve günün büyük bölümünü dinlenme arasý vermeden çalýþarak geçirmektedir. Çocuklarýn %83.1 nin günlük kazancý milyon T.L. arasýndadýr. Çocuklarýn yaklaþýk üçte biri pazar ortamýnda kaza ve yaralanma ile karþýlaþmýþtýr. Çocuklarýn en sýk yaþadýklarý saðlýk sorunu yorgunluk/halsizlik ve aðrýdýr. Çocuklarýn %31.5 i son bir yýl içinde pazarda kaza geçirmiþtir ve kesici aletle yaralanma oraný %36 dýr. Öneriler Sorunun temel çözümü sosyal devletten beklentiler de düðümlenmektedir. Yoksulluk, iþsizlik ve göç sürdükçe çocuk iþçiliði de sürecektir. Bu konuda ulusal ve uluslararasý düzenlemeler sorunun çözümünde önemli yer tutmaktadýr. Çocuk iþçiliðini etkileyen uygulamalarýn baþýnda eðitimle ilgili sorunlarýn çözümü gelmektedir. E- ðitimin sekiz yýla çýkarýlmasý, olumlu bir uygulama olmakla birlikte eðitim olanaklarýnýn artýrýlmasý, e- ðitimin desteklenmesi gibi düzenlemeler olmalýdýr. Kaynaklar 1. Evci D.,Bilir N., Dünya Saðlýk Örgütü nün 21. Yüzyýlda Herkes Ýçin Saðlýk Kavramýnýn Ýþ Saðlýðýna Yansýmasý, Saðlýk ve Toplum, 1999; 2: Yýldýz N., Çalýþan Çocuklar: Sorun ve Çözüm Önerileri, 2. Ulusal Ýþ Saðlýðý ve Ýþyeri Hemþireliði Sempozyumu Kitabý, Zonguldak, 2001: Doðan Ý., Çocuk Haklarý Açýsýndan Türkiye de Çocuk Olgusu; Milli Eðitim Dergisi, 2001, 151 ( meb. gov. tr/dergiler/151/dogan.htm ) Fiþek G., Türkiye de Çocuk Emeði Çalýþmalarýna Genel Bakýþ, Fiþek Enstütüsü Çalýþan Çocuklar Bilim ve Eylem Merkezi Vakfý, Ankara. ( 019.php ). 7. Bakar C., Meral I., Aygün R., Ostim ve Ahi Evran Mesleki Eðitim Merkezlerinde Eðitim Gören Çýraklarýn Sosyo Demogafik Özellikleri, Çalýþma Nedenleri ve Ýþ Yaþamý ile Ýlgili Özellikleri, Mesleki Saðlýk ve Güvenlik Dergisi, 2004; 17: Þengül, B., AB yolunda zorlu baþlýk: Çocuk Ýþçiler, 27 O- cak, ( www. cnnturk. com/ozel_dosya- LAR/haber_detay. asp? PID= 485&HID=1&haberID= 67901, ) 9. Çamkuþu B., Sala G., Yýldýz A.N., Ahi Evran Çýraklýk E- ðitim Merkezi Son Sýnýfta Eðitim Gören, Oto Yan Sanayide Çalýþan Ýþçilerin Psikolojik Semptom Daðýlýmý, V. Ulusal Halk Saðlýðý Kongre Kitabý, Ýstanbul, 1996: Geçer H., Çaðlayan Ç., Kocaeli Mesleki Eðitim Öðrencilerinde Ýþ Kazasý Sýklýðý, Mesleki Saðlýk ve Güvenlik Dergisi, 2004;20: Karataþ N., Çevre Saðlýðý, içinde Erefe Ý. (ed), Halk Saðlýðý Hemþireliði El Kitabý, Vehbi Koç Yayýnlarý, Ýstanbul, Ocakçý A., Berk Z., Sala G., Kuaför Çýraklarý ve Riskleri, Çalýþma Ortamý, 2000; 49: Erdoðan S., Bebek, Çocuk, Adölesan Saðlýðý, içinde E- refe Ý. (ed), Halk Saðlýðý Hemþireliði El Kitabý, Vehbi Koç Yayýnlarý, Ýstanbul, *Araþtýrma; IX. Ulusal Halk Saðlýðý Kongresi nde poster bildiri olarak sunulmuþtur. 3-6 Kasým 2004, Ankara. 36