TÜRKİYE VE AVRUPA BİRLİĞİ ŞEKER SANAYİLERİNİN ETKİNLİK KARŞILAŞTIRMASI Emre Güneşer BOZDAĞ (*)

Transkript

1 TÜRKİYE VE AVRUPA BİRLİĞİ ŞEKER SANAYİLERİNİN ETKİNLİK KARŞILAŞTIRMASI Emre Güneşer BOZDAĞ (*) Öze: AB ye aday ülke olan, Türkiye nin, Birliğe enegrasyon sürecinde, şeker sanayisinin, Birliğin şeker sanayisiyle rekabe edebilecek kapasiede olup, olmadığını belirlemek için bu çalışma yapılmışır. Bu amaçla, AB5 ve Türkiye şeker sanayilerinin üreim ekinlikleri ve oplam fakör verimlilikleri analiz edilmişir yılları arasındaki dönemde, AB5 ve Türkiye şeker sanayilerinin fabrika üreim mikarları, günlük maksimum pancar işleme kapasieleri ve işgücü mikarları veri olarak ele alınmışır. Bu verilerle, önce, AB5 ve Türkiye şeker sanayileri üreim ekinlikleri, Veri Zarflama Analizi (VZA) ile elde edilmişir. Türkiye üreim ekinliği açısından en ekin ülkeler arasında yer almışır. Daha sonra, elde edilen ekinlikler, dinamik anlamda Malmquis Endeksi yle incelenerek Toplam Fakör Verimlilikleri ndeki değişimler (TFPC) hesaplanmışır. Anahar Kelimeler: Üreim Ekinliği, Veri Zarflama Analizi, Malmquis Endeksi Absrac: This sudy has been carried ou in order o deermine wheher he sugar indusry in Turkey is capable of being in compeiion wih he sugar indusry of he Union wihin he inegraion period of Turkey which is a candidae member for European Union. For his reason, he producion aciviies and oal efficiencies of he sugar indusries of EU5 and Turkey have all been analyzed. Wihin he period beween he years 99-25, facory producion amouns, maximum capaciies of daily sugar bee processing and he labour force have been aken as daa. Firs of all, he producion aciviies of he sugar indusry wihin EU 5 and Turkey have been obained wih he mehod of Daa Enveloping Analysis (DEA). Turkey became one of he counries having an efficien level of producion aciviies. Obained aciviies have hen been invesigaed wih Malmquis Index in respec o dynamics and Toal Facor Produciviy Changes (TFPC) have been calculaed. Keywords: Producion Efficiency, Daa Envelopmen Analysis, Malmquis Index I. Giriş Dünya ve Avrupa Birliği Ülkeleri nin şeker sanayilerinde üreimi arırıcı ekinlik çalışmaları ile ilgili gelişmeler izlenmekedir. Avrupa Birliği üyesi olma yolundaki Türkiye şeker sanayisinin ilgili gelişmeleri izlemesi ve Birliğin şeker sanayisi ile üreim ekinliği yönünden rekabeçi olabilmesi önem aşımakadır. Araşırmanın amacı, AB ye aday ülke olan Türkiye nin, Birliğe enegrasyon sürecinde şeker sanayisinin, Birliğin şeker sanayisiyle rekabe edebilecek kapasiede olup olmadığını belirlemekir. (*) Arş.Gör. Gazi Üniversiesi İİBF İkisa Bölümü

2 46 Emre Güneşer BOZDAĞ Bunun için, Türkiye şeker sanayisi ve Avrupa Birliği (AB5) şeker sanayisinin, döneminde üreim ekinlikleri incelenecekir döneminde ihmal edilebilir derecede üreim yapan Porekiz ve Lüksemburg dışında, şeker üreimi yapan Avrupa Birliği üyeleri (AB5) * ile Türkiye arasındaki, üreim ekinlikleri belirlenecekir. Bu karşılaşırmada ölçü olarak üreim ekinliği ele alınacakır. Araşırmanın amacı doğrulusunda kullanılacak yönemler, Veri Zarflama Analizi (VZA) ve Malmquis Endeksi (ME) olacakır. II. Avrupa Birliği ve Türkiye de Şeker Sanayisinin Durumu Tablo de görüldüğü gibi, AB5 in oplam şeker üreimi yılları arasında oralama olarak dünya oplam şeker üreiminin %5 ini oluşurmakadır. Türkiye ise %,62 lik payıyla dünya şeker üreiminde on ikinci sırada yer almakadır. Bu on iki yıl içinde AB5 in şeker üreiminin GSMH daki payı oralama %,9 iken Türkiye nin GSMH daki payı oralama % dir. Bu da Türkiye de şeker üreiminin ekonomide öneminin büyük olduğunu gösermekedir. AB5 de perakende oz şeker fiyaının onu oralama 2$ iken Türkiye de bu rakam 989$ dır (995-26) yılları arasında, AB5, dünya şeker ihracaında oralama %4 lük payı ile Brezilya dan (%27) sonra dünyanın en büyük şeker ihracaçısıdır. Bu anlamda AB5, dünya icareinde önemli bir yere sahipir. Tablo : Dünya Şeker Sanayisinde Türkiye ve AB5 in Yeri Yılları Arası Oralaması Ülkeler Ülkelerin Dünya Şeker Üreiminin Kişi Başına Şeker Yıllık Şeker Fiyaları Ülkelerin Dünya Şeker Şeker Üreimi GSYİH daki Tükeimi ($/TON) İhracaındaki İçindeki Payı (%) Payı (%) (kg) Payı (%) AB(5) 5,4, ,8 Türkiye,62, ,6 Kaynak: FAOSTAT Veriabanı: hp://faosa.fao.org ve USDA hp:// IMF hp:// Türkiye nin ve AB5 in şeker sanayileri yapısal olarak karşılaşırılırsa, Tablo 2 de görüldüğü şekliyle yılları arasında Türkiye nin oralama pancar ekilen alanı AB5 nin döre birine yakındır. Buna rağmen üreilen pancar mikarı bakımından Türkiye, AB5 e göre yedide biri kadar daha düşükür. Pancardaki şeker oranı açısından Türkiye AB5 oralamalarına yakın bir değere sahipir. Türkiye şeker sanayinin yapısal olarak AB5 den en ayırıcı * AB (5) Ülkeleri: Avusurya, Belçika, Danimarka, Finlandiya, Fransa, Almanya, Yunanisan, İrlanda, İalya, Lüksemburg, Hollanda, Porekiz, İspanya, İsveç ve İngilere.

3 İkisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cil: 22 Temmuz 28 Sayı: 2 47 özelliği sahip olduğu pancar yeişiricisinin fazla olmasıdır. Türkiye, AB5 den,5 kaı daha fazla pancar yeişiricisine sahipir. Türkiye de şeker fabrikalarında çalışan işçi sayısı, oplam AB5 in yarısından fazladır. Türkiye de şeker pancarı fiyaları AB5 in oralamalarından dolar bazında daha yüksekir. Buna karşın önceki Tablo de görüldüğü gibi şeker fiyalarının Türkiye de AB5 e göre düşük olması, kar marjının Türkiye de düşük olduğunu gösermekedir. Bu da Türkiye de hem pancar yeişiricisi hem de şeker ükeicisi lehine bir şeker poliikası çizildiğini, şeker üreiminin AB5 e göre daha sosyal amaçlı olduğunu gösermekedir. Ülkeler Ekilen Pancar Alanı (hekar) Tablo 2: AB(5) ve Türkiye Şeker Sanayisi Yılları Arası Oralamaları Üreilen Pancar Mikarı (bin on) Üreilen Şeker Mikarı (bin on) Pancardaki Oralama Şeker Oranı (%) Pancar Yeişirici Sayısı (kişi) Şeker Pancarı Fiyaları Fabrikalarda Çalışan İşçi Sayısı (kişi) ($/on) AB(5) , Türkiye , Kaynak: CEFS Saisiques: hp:// Türkiye ve AB5 şeker sanayilerindeki bu ekonomik ve poliik yapı içerisinde üreim ekinliklerini ölçerek Türkiye nin Avrupa Birliği ne şeker sanayii konusunda ne kadar rekabee hazır olduğu oraya konulmaya çalışılacakır. III.Üreim Ekinliği Ölçümünde Veri Zarflama Analizi (VZA) nın Kullanımı Üreim ekinliği, ekonomi birimlerinin, kullandıkları girdilerle, elde eikleri çıkıyı, daha opimal şekilde gerçekleşirebilecekleri başka girdilerle karşılaşırmasıdır (Lovell,993:4). Bu çalışmada üreim ekinliğini ölçmek için Veri Zarflama Analizi (VZA) kullanılacakır. VZA analizi, ilk defa Charnes vd.,(978) arafından gelişirilmiş ve kullanılmışır. Charnes, Cooper ve Rhodes arafından gelişirilmiş ve kısaca CCR modeli olarak adlandırılmışır. Bu model, ölçeğe göre sabi geiri varsayımı alında üreim ekinliğini inceler. Banker vd., (984), CCR modelini gelişirmişlerdir. Banker, Charnes ve Cooper arafından gelişirilen modele kısaca BCC modeli denir. Bu model, CCR den farklı olarak ölçeğe göre değişken geiri varsayımı alında üreim ekinliğini incelemekedir. VZA, kuramsal olarak uzaklık fonksiyonlarından üreilen bir analizdir. Ekonomik karar birimlerinden en ekin olanların oluşurdukları en

4 48 Emre Güneşer BOZDAĞ ekin üreim sınırına diğer ekin olmayan ekonomik karar birimlerinin ne kadar uzak olduklarını ölçer ve bir ekinlik skoru verir. VZA analizinin başlıca özellikleri aşağıdaki gibidir: - VZA yla üreim ekinliğini, opimal oranda ölçerken, verileri ağırlıklandırma zorunluluğu yokur. Çıkılarla girdiler arasında herhangi bir fonksiyonel ilişkinin sağlanmasına da gerek bulunmamakadır (Banker,984:78). - VZA yönemiyle ölçek ekinliğini ölçme imkanı diğer yönemlere göre daha kolaydır (Banker,984:8). - VZA, ekinlik ölçümünde isaisiksel haaları barındırmamakadır. - VZA, kamu yararı için yapılan üreimlerin bu amaca uygun bir ekinlike olup olmadığını daha kolay belirlemekedir (Lovell, 993:26;Sahoo,999:382). Bu çalışmada bir VZA yönemi olan ve ölçeğe göre değişken geirili üreim ekinliğini ölçen Girdiye Yönelik BCC modeli kullanılmakadır. Bu yönemin formülasyonu, Minimum : θk Kısılar: N Yrjλjk Yrk r=,...,s j= N θkxik - Xijλjk i=,...,m j= N λj = j= λjk j=,...,n, şeklindedir. θk, şeker üreicisi ülkelerin ümünün oraya koydukları minimum inpu/oupu skoru, Yrj, ülke j nin üreiği şeker çıkısı r, Xij, ülke j nin kullandığı i girdi mikarı, λjk, ülke j nin ekinliğe olan uzaklık kasayısı, Üreim ekinliklerinin zaman içerisindeki değişimini oraya koyabilmek için ise Toplam Fakör Verimliliklerindeki Değişimler, Malmquis Endeksiyle incelenmekedir. Bu endeksin formülasyonu, (TEC)= (SEC) x (PEC) (TFPC)= (TEC) x(tc) (TFPC)= Malmquis Endeksi şeklindedir. Formülün kısalma halinde verilen öğeleri ise şunları emsil emekedir.

5 İkisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cil: 22 Temmuz 28 Sayı: 2 49 Teknik Ekinlik Değişimi (TEC): Ölçeğe göre sabi geiri varsayımı alında ekinlike meydana gelen değişimdir. Ölçek Ekinliğindeki Değişim (SEC): Ekonomi biriminin en ekin (opimum) üreim büyüklüğüne ulaşıp ulaşmadığını göserir. Saf Ekinlik Değişimi (PEC): Ölçeğe göre değişken geiri varsayımı alında eknik ekinlike meydana gelen değişimdir. Teknolojik Değişim (TC): Kullanılan eknoloji düzeyindeki değişimi belirir(bası, 26: 49-53;Thanassoulis,2: 24-25). Toplam Fakör Verimliliğindeki Değişim (TFPC): Teknik Ekinlik ve Teknolojide meydana gelen değişimlerin oplamını verir. Malmquis Endeksi nin formülü aşamalarıyla şu şekildedir: + d (x +, y+ ) Teknik Ekinlikeki Değişim = d (x, y ) Teknolojik Değişim = d d + (x (x + +, y, y + + ve Toplam Fakör Verimliliğindeki Değişim d = (x, y d (x, y ) ) (Färe vd.,994:7) d ( x d + ( x + +, y, y + ) d ) d + (x, y ) (x, y ) ) d ( x, y ) + ) d ( x, y ) IV.AB(5) ve Türkiye Şeker Fabrikalarında Üreim Ekinlikleri Rekabe gücü, özellikle üreimde ekinlik olarak ölçülmesi, Türkiye şeker sanayisinin Avrupa Birliği şeker sanayisi karşısındaki konumunu ve gelecekeki rolünü de belirlemekir. Bu nedenle, iki aşamada Türkiye nin ve AB5 in ekinlikleri incelenecekir. İlk aşamada Türkiye de varolan durumu oraya koyabilmek için üreim ekinliğinin analizi yapılacakır. İkinci aşamada ise, Türkiye Şeker Sanayisi nin yıllar içerisindeki poansiyeli incelenecekir. Malmquis Endeksi olan ikinci aşamadaki analiz, gelecek için bir fikir verme görevini de gerçekleşirmekedir. Bu çalışmada incelemenin ne şekilde yapıldığı ablo3 de ayrınısıyla oraya konulmakadır. Avrupa Birliği ne giren yeni adayların (Bulgarisan, Çek Cumhuriyei, Livanya, Leonya, Macarisan, Polonya, Romanya, Slovakya, Slovenya), incelenen zaman aralığında (99-25), şeker sanayileriyle ilgili yeerli verinin bulunmaması ve şeker sanayilerinin diğer AB5 ülkeleriyle rekabe edemeyecek bir yapıda bulunması nedeniyle analize dahil edilmemişlerdir. AB5 ülkelerinin çıkı ve girdileri günlük mikarlarda ve +

6 5 Emre Güneşer BOZDAĞ fabrika oralamaları alınarak hesaplanmışır. Türkiye nin verilerini, AB5 in verilerine uyumlaşırmak için incelenen zaman aralığı içinde (99-25) üm kamu ve özel şeker fabrikalarına ai çıkı ve girdilerin oralamaları hesaplanmış ve analize koyulmuşur. Bu amaçla birinci aşama olan VZA analizinin bulguları aşağıda Ek Tablo de olduğu gibidir. Bu analizin gereği ekinlik skorları sıfırla bir arasındadır (<θ,). Ekinlik skoru bir olan kareler (θ=,), o üreim yılı için karşılık gelen ülke şeker üreiminin ekin olduğunu gösermekedir. Ekinlik skorları birden küçük olan kareler (<θ<,) ise o üreim yılı için karşılık gelen ülke şeker üreiminin ekin olmadığını göserir. Tablo 3: Ekinlik Analizi Değişkenleri ve Analizin İçeriği Ülkeler Değişkenler ALMANYA, AVUSTURYA, BELÇİKA, DANİMARKA FRANSA, FİNLANDİYA, HOLLANDA, İNGİLTERE İRLANDA, İSPANYA, İSVEÇ, İTALYA, YUNANİSTAN TÜRKİYE ÇIKTI Üreilen Beyaz Şeker Mikarı ( Ton) İncelenen Zaman Aralığı 6 yıl. Uygulanan Model GİRDİLER -Çalışan İşçi Sayısı 2-Günlük Pancar İşleme Kapasiesi (Ton/Gün) yılları arasında Başlangıç Tarihi: 99, Biiş Tarihi: 25. BİRİNCİ AŞAMA - BCC Girdi Yönlü Ekinlik Modeli (Ölçeğe göre değişken geiri varsayımı alında) İKİNCİ AŞAMA 2- Malmquis Toplam Fakör Verimliliğindeki Değişim Endeksi Ek Tablo de görüldüğü üzere, döneminde, üreimde en ekin ülkeler, Türkiye (6 yıl), Finlandiya (6 yıl), Hollanda (6 yıl) ve Belçika (5 yıl)'dır. Avusurya (6 yıl), Almanya (6 yıl), İsveç (6 yıl) ve Danimarka (5 yıl) kimi dönemlerde ekin, kimi dönemlerde ekin değillerdir. Fransa (2 yıl), İrlanda (2 yıl) ve İspanya ( yıl) da, bir iki yıl ekinlik gösermekedir. İngilere, İalya ve Yunanisan'ın ise, on alı yıllık dönem içerisinde hiç ekin olamadıkları görülmekedir. Ölçeğe göre değişken geiri varsayımı alında Türkiye nin ekinlik değerleri birçok AB5 ülkesinin ekinlik değerlerinden yüksek çıkmışır. Tablo 2 de görüldüğü üzere Türkiye çok farklı bir yapıda şeker sanayisine sahipir. Şeker sanayisinde olsun, bu sanayiye hammadde sağlayan pancar

7 İkisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cil: 22 Temmuz 28 Sayı: 2 5 yeişirilmesinde olsun Türkiye, emek yoğun bir üreim gerçekleşirmekedir. Tablo ve ablo 2 de görüldüğü üzere fiya poliikası konusunda da farklı bir uum sergileyen Türkiye, AB5 karşısında bu alernaif üreim modeli ve fiya yapısıyla ekinliğini korumuşur. Türkiye şeker sanayisinin bu ekinliği koruyabilecek gücün varlığınıpoansiyelini- belirlemek için, ikinci aşama olan Malmquis oplam fakör verimliliğindeki değişim endeksini ölçmek gerekmekedir. Bir dönem öncesine göre bir dönem sonrasının verimliliklerini karşılaşıran bu endekse oplam fakör verimliliğindeki değişim, bire eşise (TFPC=,), bu herhangi bir değişimin olmadığını göserir.birden küçükse (TFPC<,) değişimin azalış yönünde ve birden büyükse (TFPC>,)değişimin arış yönünde olduğunu göserir. -Bir ülkenin oplam fakör verimliliğindeki değişim, yıllar içinde aran konumda (TFPC>,) ise ve ülke üreimi ekinse (θ=,), bu ülkenin elindeki ekinliği koruma poansiyeli yüksekir. 2-Bir ülkenin oplam fakör verimliliğindeki değişim, yıllar içinde aran konumda (TFPC>,) ise ve ülke ekin değilse (<θ<,), bu, ülkenin ekinliğe ulaşma olanağı yüksekir. 3-Bir ülkenin oplam fakör verimliliğindeki değişim, yıllar içinde azalan konumda (TFPC<,) ise ve ülke ekinse (θ=,), bu ülkenin ekinliğini koruma poansiyeli düşükür. 4-Bir ülkenin oplam fakör verimliliğindeki değişim, yıllar içinde azalan konumda (TFPC<,) ise ve ülke ekin değilse (<θ<,), bu ülkenin ekinliği yakalama olanağı azdır. Tablo 5 genel olarak değerlendirilirse: ekin olan ve ekinliğini koruyacak olan ülkeler, Finlandiya, Hollanda, Türkiye dir. Ekin olmayıp ekinliğe ulaşabilecek ülkeler, Almanya, Danimarka, İngilere, İrlanda, İsveç, Yunanisan dır. Ekin olan ve ekinliğini devam eiremeyecek olan ülke Belçika dır. Ekin olmayan ve ekinliğe ulaşamayacak ülkeler Avusurya, Fransa ve İspanya dır. Türkiye en ekin üreim yapan şeker sanayisine sahipir (Ek Tablo ). Türkiye nin oplam fakör verimlilikleri değişimi (TFPC) oralaması, (,2) AB5 oralamasından (,2) yüksekir (Tablo 5). TFPC deki bu arış Türkiye nin poansiyel olarak önümüzdeki yıllarda da rekabe edebilir durumda olacağını kanılamakadır. Bu oralamanın yüksek olmasında, hem eknik ekinlik değişiminin (TEC) hem de eknolojik değişimin (TC) payı büyükür. Türkiye onalı yıllık dönem boyunca dinamik, üreim ekinliği sınırlarına çabuk uyum sağlayabilen bir şeker sanayisine sahip olabilecek kapasiededir. Çünkü, bunu belirleyen TC oralaması, AB5 oralamasının üzerindedir (Tablo 5). Teknik ekinlik değişimi (TEC) olarak anımlanan (,7) ve ekinlik skorundaki değişimleri ölçeğe göre sabi geiri biçiminde belirleyen değerin AB oralamasının (,) üzerinde bulunması ve son iki yılda bu verilerde arış

8 52 Emre Güneşer BOZDAĞ görülmesi, Türkiye nin bu ekinliğini koruyacağını ve AB ülkeleri arasında üreimde rekabei sürdürebileceğini gösermekedir (Tablo 5). Türkiye nin ölçek ekinliklerinde görülen değişim (SEC) arış yönünde olup (,6), AB oralamasından (,) yüksekir (Tablo 5). Bu da, Türkiye nin yılları arasında, oralama ölçek büyüklüğünün, uygun bir düzeyde olduğunu gösermekedir. Tablo 5: AB 5 Ülkeleri ve Türkiye Şeker Sanayisinde Yılları Arası Oralama Üreim Ekinlikleri ve Malmquis Endeksleri Ülkeler Oralama Ekinlik Değerleri Teknolojik Değişim (TC) Ülkelerin 6 Yıllık Dönemde Ekin Olduğu Yıl Sayısı Toplam Ekinlik Değişimi (TEC) Saf Ekinlik Değişimi (PEC) Ölçek Ekinliğindeki Değişim (SEC) Toplam Fakör Verimliliğinde ki Değişim (TFPC) Avusurya,956 6,989,7,99,999,994 Almanya,964 6,5,3,3,,5 Belçika,999 5,986,8,,986,996 Danimarka,935 5,2,5,,,6 Finlandiya, 6,,997,,,4 Fransa,849 2,996,5,994,,998 Hollanda, 6,4,2,,4,6 İngilere,927,8,,2,5,5 İrlanda,936 2,7,6,8,999, İspanya,923,999,5,994,8, İsveç,98 6,9,5,3,6,2 İalya,862,997,7,3,998,2 Yunanisan,887,7,6,5,999,2 AB5 Oralama,94 -,,4,,,2 Türkiye, 6,7,6,,7, Ek Tablo de kullanılan veriler ve elde edilen sonuçlardan hesaplanmışır. V.Sonuç Bu çalışmada ekinlik analizi veri zarflama analizi (Ek Tablo ) ve malmquis endeksi (Tablo 5) DEAP.2 programıyla gerçekleşirilmişir. Elde edilen analiz sonucunda, Türkiye şeker sanayisi, AB5 şeker sanayilerinin birçoğundan ekindir. Türkiye şeker sanayisi, Finlandiya ve Hollanda gibi incelenen 6 yıllık dönemde en ekin ülkelerden biridir. Tablo 2 de de görüldüğü üzere AB5 inden farklı olarak Türkiye de yüksek değerde şeker pancarı yeişiricisine ( kişi) rağmen AB5 in şeker pancarı kaliesini yakaladığı görülmekedir (şeker pancarındaki şeker oranı AB5 de %6,7 iken Türkiye deki bu oran hemen hemen aynı olup %6,58 dir, bakınız, ablo 2).

9 İkisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cil: 22 Temmuz 28 Sayı: 2 53 Bunun en önemli nedenlerinden biri ablo 2 de görüldüğü gibi Türkiye deki oralama şeker pancarı fiyaının (59$), AB5 in oralama fiyaından (49$) bile yüksek oluşudur. Türkiye deki yüksek şeker pancarı fiyaları, daha kalieli şeker pancarı yeişmesine imkan sağlamakadır. Bu sayede fabrikanın üreim fakörleri hammaddenin işlenmesinde daha kolay ve ekin çalışmakadır. Türkiye şeker sanayisinin, yüksek değerde fabrika çalışanıyla (22695 kişi, bakınız, ablo 2) AB5 şeker sanayisi karşısında ekinliği sağlaması, üreim ekinliğinin farklı fakör yapılarında ve farklı fakör dağılımlarında da sağlanabildiğini gösermekedir. Sadece belli bir fakör (sermaye/emek) oranıyla, belli bir üreim ekniğiyle üreim ekinliğinin sağlanabileceği gibi bir görüş geçerli değildir. Elde edilen analiz sonucu Türkiye şeker sanayisi, emek yoğun bir eknolojiyle de ekin üreimde bulunabileceğini oraya koymakadır (ek ablo ). Türkiye şeker sanayisinin AB5 şeker sanayisi karşısında ekinliğini sürdürebilme poansiyeli ve bu ekinliğini gelecek dönemlere aşıyabilme konusunda bilgi veren diğer bir analiz, arası, onalı yıllık dönem içeren, Malmquis oplam fakör verimliliğindeki değişim endeksidir (TFPC). Bu analiz sonucunda, Türkiye şeker sanayisi (,), en ekin olan Finlandiya (,4) ve Hollanda (,6) şeker sanayilerinden yüksek bir oplam fakör verimliliği arışı gerçekleşirmişir (bakınız ablo 5). Bu rakam, AB5 oralamasının (,2) çok üzerinde bir rakamdır. Bir anlamda Türkiye, incelenen sanayiler içinde ekin üç şeker sanayisinden birine sahip olduğu gibi, sahip olduğu bu sanayinin ekinliği de yüksek bir dinamizmi barındırmakadır. Yüksek pancar fiyaları ve düşük şeker fiyalarıyla Türkiye Şeker Sanayisi,-diğer üreim fakörleri olan fabrikada çalışan işçiye (emek harcamaları) ve günlük pancar işleme kapasiesini sürdürmek için yapılan harcamaları (sermayeye yapılan harcamaları) sabi varsayıldığında- AB5 den daha az bir kar marjıyla çalışığı ama ekin olduğu görülmekedir. Bu ekinliğini de sürekli olarak arırarak korumuşur. Bunu başarmasındaki en önemli nedenlerden biri de ablo 5 de görüldüğü üzere oplam fakör verimliliğindeki değişimin (TFPC) öğelerinde görülmekedir. TFPC, yukarıda da göserildiği gibi oplam ekinlikeki değişim (TEC) ve eknolojik değişimden (TC) meydana gelmekedir. Türkiye şeker sanayisinde, TEC nin (,7) kaynağı amamen ölçek ekinliğindeki değişimden (SEC) meydana gelmekedir (Tablo 5). Oralama olarak (,7) olan Türkiye şeker sanayisindeki SEC, Finlandiya nın ki hariç (,) büyükür. Bu da Türkiye de opimum ölçeke üreime her geçen yılda daha fazla yaklaşığını, fabrikaların kapasiesini bir önceki yıla göre diğer AB5 üreicilerine göre daha ekin kullandığını gösermekedir. Türkiye şeker sanayisindeki eknolojik değişim (TC) gelişme yönünde olup (,6), AB5 oralamasının (,4) üzerindedir (Tablo 5). Tüm bu sonuçlar bir araya geirildiğinde, Türkiye şeker sanayisinin ekinliğindeki arışın ağırlıklı olarak ölçek ekinliğindeki değişiminden kaynaklandığı görülmekedir. Aran girdiler

10 54 Emre Güneşer BOZDAĞ bileşimi ve bu aran girdiler bileşiminin en iyi şekilde kullanımında meydana gelen arış, Türkiye deki emek ve sermaye arasındaki örgüsel uyumun gün geçikçe arığının bir gösergesidir. Yapılan ekinlik analizleri sonucu, Avrupa Birliği ne aday ülke olan Türkiye nin, şeker sanayisinin, üreim ekinliğinin yüksek olduğu belirlenmişir. Ayrıca, bu ekinliğini koruma poansiyeli bulunmakadır. Bu anlamda, Türkiye nin, AB pazarı içinde, üreimde rekabeçi bir yapıya sahip olduğu, yapılan araşırmayla açık bir şekilde oraya konulmuşur. Kaynaklar Banker, R.D., A.Charnes ve W.W.Cooper (984), Some Models for Esimaing Technical and Scale Efficiencies in Daa Envelopmen Analysis Managemen Science, 3(9), ss: Baren s (99-26), Sugar Indusry Saisics-Europe. Bası, Eyup (26) Kriz Teorileri Çerçevesinde 2 Türkiye Finansal Krizi, SPK yay. no:9, Ankara. CEFS (Comié Europeén des Fabricans de Sucré) Saisiques: hp:// Charnes, A., W.W.Cooper ve E.Rhodes (978), Measuring he Efficiency of Decision-Making Unis, European Journal of Operaion Research, 2(6), ss: Färe, R., S.Grosskopf, M.Norris, ve Z.Zhang (994) Produciviy Growh, Technical Progress, and Efficiency Change in Indusrialized Counries American Economic Review, 84(), ss: FAO (Food and Agriculural Organizaion) FAOSTAT Daabase: hp://faosa.fao.org. IMF (Inerneional Moneary Fund), World Economic Oulook Daabase: hp:// Lovell, Smih (993) Producion Froniers and Producive Efficiency, H.O. Fried, K. Lovell ve S. Schmid (der.) The Measuremen of Producive Efficiency, Oxford Universiy Press, Oxford, ss: Sahoo,B.P, K.J.Mohapara ve M.L.Trivedi (999) A Comparaive Applicaion of Daa Envelopmen Analysis and Fronier Translog Producion Funcion for Esimaing Reurns o Scale and Efficiencies, Inernaional Journal of Sysems Science, 3(4), ss: Thanassoulis, Emmanuel (2) Inroducion o he Theory of Daa Envelopmen Analysis, Kluwer Academic Publishers, Neherlands. TŞFAŞ (Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş Türkşeker) (99-25) Faaliye Raporları, Ankara. USDA (Unied Saes Deparmen of Agriculure) (995-27)FAS, Counry Repors: hp://

11 İkisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cil: 22 Temmuz 28 Sayı: 2 55

12

13 Ek Tablo : AB5 Ülkeleri ve Türkiye Şeker Sanayisinde Üreim Ekinlikleri Y.Or. E.Frk. Avusurya,,,,,957,,,933,878,969,972,952,99,928,946,845,956 6 Almanya,93,,,994,978,967,,95,94,,,,93,97,92,946,964 6 Belçika,,,,,,,,,,,,,,,979,,999 5 Danimarka,,92,895,879,878,855,929,899,97,925,,93,,,947,,935 5 Finlandiya,,,,,,,,,,,,,,,,, 6 Fransa,854,95,838,8,,,88,858,826,868,824,84,868,77,747,738,849 2 Hollanda,,,,,,,,,,,,,,,,, 6 İngilere,899,933,949,938,922,883,948,96,93,963,937,947,926,942,886,94,927 İrlanda,92,859,969,954,98,933,964,94,957,987,932,,875,892,96,,936 2 İspanya,94,,975,977,982,977,928,957,97,962,99,94,865,849,735,84,923 İsveç,966,,,,98,92,986,989,935,996,,95,,992,987,,98 6 İalya,82,98,97,99,862,78,8,848,85,895,924,957,876,8,77,89,862 Yunanisan,826,822,839,872,93,85,74,873,843,976,89,965,958,94,935,986,887 AB Oralaması,933,95,957,954,952,932,937,934,99,965,954,957,94,926,9,929,94 TÜRKİYE,,,,,,,,,,,,,,,,, 6 Topl. Or.,938,954,96,957,956,937,942,938,925,967,957,96,944,93,97,934,944 Baren s Sugar Indusry Saisics-Europe ve TŞFAŞ Faaliye Raporları ndan alınan verilerle hesaplanmışır.