Akkaraman KuzularÝn RasyonlarÝna KatÝlan Kurutulmuß Tavuk DÝßkÝsÝnÝn BazÝ Rumen ve Kan Parametreleri zerine Etkisi *

Transkript

1 Turk J Vet Anim Sci 24 (2000) T BÜTAK Akkaraman KuzularÝn RasyonlarÝna KatÝlan Kurutulmuß Tavuk DÝßkÝsÝnÝn BazÝ Rumen ve Kan Parametreleri zerine Etkisi * Ulvi Reha FÜDANCI, Berrin SALMANOÚLU Ankara niversitesi, Veteriner FakŸltesi, Biyokimya Anabilim DalÝ, Ankara-T RKÜYE GŸltekin YILDIZ, Hakan MUÚLALI, Üsmail BAYRAM Ankara niverstesi, Veteriner FakŸltesi, Hayvan Besleme ve Beslenme HastalÝklarÝ Anabilim DalÝ, Ankara-T RKÜYE Geliß Tarihi: zet: Akkaraman kuzularýn rasyonlarýna % 0 (kontrol), % 10 (I. Grup), % 20 (II. Grup) ve % 30 (III. Grup) oranlarýnda katýlan kurutulmuß tavuk dýßkýsýnýn bazý rumen ve kan parametreleri Ÿzerine etkileri incelenmißtir. Denemede aylýk ve ortalama 30 kg canlý aûýrlýkta 26 baß Akkaraman kuzudan yararlanýlmýßtýr. Grup yemlemesi uygulanan hayvanlardan, 80 gÿnlÿk deneme sÿresi i erisinde 20 gÿnde bir olmak Ÿzere toplam 5 kez rumen sývýsý ve kan šrnekleri alýnmýßtýr. Rumen sývýsý ph deûerleri, amonyak dÿzeyleri, Ÿreaz aktivitesi, toplam u ucu yaû asitleri dÿzeyleri ve Ÿre-N dÿzeyleri yšnÿnden denemenin 20. gÿnÿnden itibaren gruplar arasýnda gšzlenen farklýlýklar, denemenin ilerleyen dšnemlerinde ortadan kalkmýß ve deneme sonunda istatistiksel olarak šnemsiz hale gelmißtir. RasyonlarÝ ile % 30 oranýnda kurutulmuß tavuk dýßkýsý alan grupta, rumen sývýsý toplam tampon kapasitesi, deneme sonunda diûer gruplardan šnemli derecede yÿksek bulunmußtur (p 0.01). Rasyonlara kurutulmuß tavuk dýßkýsýnýn katýlmasý rumen Ÿrik asit ve toplam nitrojen dÿzeylerini de šnemli derecede artýrmýßtýr (p 0.01). Serum glikoz, Ÿre-N, Ÿrik asit, kreatinin, toplam protein ile serbest yaû asitleri dÿzeyleri ve kanda keton cisimleri dÿzeyleri yšnÿnden deneme sonunda gruplar arasýnda istatistiksel olarak šnemli bir fark tesbit edilememißtir. Sonu olarak, N-kaynaÛÝ olarak kurutulmuß tavuk gÿbresinin kullanýlmasýnýn rumende azot metabolizmasýný olumlu yšnde etkilerken, fermentasyon kalitesinde ve kan parametrelerinde šnemli deûißikliklere yol a madýûý kanýsýna varýlmýßtýr. Anahtar SšzcŸkler: Tavuk dýßkýsý, Akkaraman Kuzu, Besi, Rumen i eriûi, Kan parametreleri. The Effects of Dried Poultry Excreta Added to the Rations on Rumen Content and Blood Parameters in Akkaraman Lambs Abstract: The effects of 0%, 10%, 20% and 30% dried poultry excreta supplementation on rumen fermentation and blood parameters in Akkaraman lambs were investigated in the control group, group I, group II and group III respectively. Twenty-six Akkaraman lambs, months-old, weighing 30 kg were used. They were fed in four groups. The blood and rumen contents were determined at 20-day intervals and the experimental period lasted 80 days. At the 20 th day, there were a significant differences among the four groups in ph, ammonia, urease activity, total volatile fatty acids and urea-n values of ruminal fluid. However, there were no statistical differences in these values among the groups at the end of the experiment. A significant increase in the total buffer capacity of the ruminal fluid was found in the group containing 30% dried poultry excreta (p 0.01). Feeding with dried poultry excreta caused a significant increase in the uric acid and total nitrogen values of the ruminal fluid (p 0.01). There was no statistical difference between groups in terms of serum glucose, urea-n, uric acid, creatinine, total proteins, free fatty acid and bood keton bodies values. It could be concluded that dried poultry excreta added to the rations as a nitrogen source had a positive effect on the nitrogen metabolis in the rumen, although had no effect on the fermentation quality of rumen or on blood parameters. Key Words: Poultry excreta, akkaraman lambs, fattening, rumen content, blood parameters. Giriß Bir ok hayvansal atýk ve yan ŸrŸnler hayvancýlýkta protein a ÝÛÝnÝn kapatýlmasý amacýyla yem katký maddesi olarak kullanýlabilmektedir. Hayvansal atýklarýn ve šzellikle tavuk dýßkýlarýnýn deûerlendirilmesi yšnÿnde ruminantlar en elverißli hayvanlardýr (1-5). * Bu alýßma Ankara niversitesi AraßtÝrma Fonu ( ) tarafýndan desteklenmißtir. 325

2 Akkaraman KuzularÝn RasyonlarÝna KatÝlan Kurutulmuß Tavuk DÝßkÝsÝnÝn BazÝ Rumen ve Kan Parametreleri zerine Etkisi Kurutulmuß tavuk dýßkýsýnýn (KTD) hayvan beslemede kullanýlmasý dÿßÿncesinin temelinde, tavuk dýßkýlarýnýn taßýdýûý yem deûeri yanýnda, ruminantlarýn sindirim sistemlerinin fizyolojik šzellikleri yer almaktadýr. Bununla birlikte tavuk uluk endÿstrisinin olaûanÿstÿ gelißmesi, evre kirliliûine karßý artan duyarlýlýk ve dýßkýnýn gÿbreleme dýßýnda ekonomik ama lý olarak deûerlendirilmesi isteûi de tavuk gÿbresinin azot kaynaûý olarak kullanýlmasýný desteklemektedir (1,2,5-7). Ancak, KTDÕnÝn yemlere katýlarak deûerlendirilmesi se eneûinde, patojenik mikroorganizmalar, parazitler, yem katkýlarý, hormonlar, mineral maddeler, ila lar ve yataklýk materyalinden kaynaklanabilecek bazý tehlikeler sšz konusudur. Bu nedenle bšyle bir uygulamada šncelikle saûlýklý hayvanlardan elde edilen dýßkýlarýn kullanýlmasý šnerilmektedir. AyrÝca, patojenlerden kaynaklanan tehlikelerin šnlenmesi amacýyla tavuk dýßkýlarýnýn pastšrize ya da sterilize edilmesi uygun gšrÿlmektedir (1,4,8,10). KTD i eren yemlerle besleme sonucunda, hayvanlarýn et ve sÿt verimi ile kalitesinde šnemli deûißiklikler ßekillenmemektedir (11-13). Bu alýßmada, Akkaraman kuzu rasyonlarýna farklý oranlarda katýlan KTDÕnÝn, rumen fermentasyonu ve bazý kan parametrelerinde olußturabilecekleri deûißikliklerin incelenmesi ama lanmýßtýr. Materyal ve Metod alýßmada kullanýlan aylýk, ortalama 30.0 kg canlý aûýrlýûa sahip 26 baß Akkaraman erkek kuzu, TarÝm ve Kšyißleri BakanlÝÛÝ, Bala TarÝm Üßletmesi MŸdŸrlŸÛŸÕnden saûlanmýßtýr. AraßtÝrma bir kontrol, Ÿ deneme grubu olmak Ÿzere toplam 4 grupla yÿrÿtÿlmÿßtÿr. Kontrol grubu 8, deneme gruplarý ise 6Õßar baß hayvandan olußturulmußtur. Deneme A.. Veteriner FakŸltesi EÛitim AraßtÝrma ve Uygulama iftliûiõnde 80 gÿnde tamamlanmýßtýr. Deneme baßlangýcýnda kuzular i parazitlere karßý oksfendazol + oksiklozanid (Okzan - Sanofi DoÛu Üla A.Þ.) ve dýß parazitlere karßý amitraz (Kenaz - % 12.5 EC Atabay) ile ila lanmýßtýr. Konsantre yemlerin yapýsýna giren yem bileßenleri Ankara Yem FabrikasÝÕndan saûlanmýßtýr. Birinci, ikinci ve Ÿ ŸncŸ deneme gruplarýnýn rasyonlarýna sýrasýyla % 10, 20 ve 30 dÿzeylerinde katýlan KTD kafeste yetißtirilen yumurta tavuklarýndan elde edilmiß olup, ticari ŸrŸn olarak Ernur Tavuk uluk (Samsun)Õdan temin edilmißtir. Konsantre yemler A.. Veteriner FakŸltesi EÛitim AraßtÝrma ve Uygulama iftliûi Yem nitesinde hazýrlanmýßtýr. Deneme hayvanlarýna kaba yem olarak Ankara AtatŸrk Orman iftliûinden saûlanan yonca kuru otu verilmißtir. AraßtÝrmada kontrol ve deneme gruplarýna verilen konsantre yem karmalarýnýn bileßimi Tablo 1Õde gšsterilmißtir. HayvanlarÝn kuru madde, enerji ve diûer besin maddeleri ihtiya larý NRC (1985)Õe gšre hesaplanarak rasyonlar hazýrlanmýßtýr (14). Yemleme gÿnde 2 šûÿn halinde (9.00 ve 16.30) yapýlmýßtýr. Grup yemlemesine tabii tutulan hayvanlara kaba ve konsantre yem miktarlarý alýßtýrma dšnemindeki tÿketim dikkate alýnarak ayarlanmýßtýr. Su ise ad libitum olarak verilmißtir. AraßtÝrmada kullanýlan ve rasyonlarýn bileßimine giren konsantre yem ve yonca kuru otunun ham besin madde miktarlarý A.O.A.C. (15)Õde bildirilen metodlarla, metabolik enerji dÿzeyleri ise TSE (16) normlarýna gšre Deneme GruplarÝ Yem Maddeleri Kontrol I. Grup II. Grup III. Grup Tablo 1. Konsantre Yem KarmasÝnÝn Bileßimi (%). Arpa Ay i eûi kÿspesi BuÛday kepeûi Kurutulmuß tavuk dýßkýsý Melas Kire taßý Tuz Vitamin premiks* Mineral premiks** (*) Yemsamix (V-611): KgÕda IU Vitamin A, IU Vitamin D3, mg Vitamin E i erir. (**) Yemsamix (M-2): KgÕda 10 g Mn, 10 g Fe, 20 g Zn, 5 g Cu, 100 mg Co, 100 mg I ve 100 mg Se i erir. 326

3 U. R. FÜDANCI, B. SALMANOÚLU, G. YILDIZ, H. MUÚLALI, Ü. BAYRAM belirlenmißtir. Kontrol ve deneme gruplarýnýn konsantre yemleri ile KTD ve yonca kuru otunun ham besin maddeleri ve enerji deûerleri Tablo 2Õde gšsterilmißtir. Kontrol grubu ile I., II. ve III. grubu olußturan hayvanlardan deneme baßlangýcýnda ve denemenin 20., 40., 60. ve 80. gÿnlerinde olmak Ÿzere 5 kez rumen sývýsý ve kan šrnekleri alýnmýßtýr. Rumen sývýsý šrneklerinde ph ve amonyak dÿzeyleri spesifik elektrotlar kullanýlarak potansiyometre ile hemen šl ŸlmŸßtŸr. Toplam tampon kapasitesi titrasyon yšntemi (17) ile, Ÿreaz aktivitesi Gorin ve Chin (18) tarafýndan bildirilen metotla, toplam u ucu yaû asitleri dÿzeyleri Markham-Steam distilasyon metoduyla (19), toplam azot dÿzeyleri ise Mikro-Kjehdahl metodu (20) ile belirlenmißtir. Serumda glikoz dÿzeyleri glikoz oksidaz metodu ile (21), kreatinin dÿzeyleri Jaffe reaksiyonu ile (22), toplam protein dÿzeyleri WeichselbaumÕun biÿret metodu ile (23), serbest yaû asitlerinin dÿzeyleri ise Brenner ve ReinhardÕin (24) bildirdikleri metodla šl ŸlmŸßtŸr. Kanda keton cisimleri tayini ise Reid (25) tarafýndan bildirilen metodla ger ekleßtirilmißtir. Serum ve rumen sývýsý šrneklerinde Ÿre-NÕu dÿzeyleri modifiye Gentzkow metodu (26) ve Ÿrik asit dÿzeyleri ise hidroksilaminli fosfotungstat metodu (27) ile belirlenmißtir. AraßtÝrmada elde edilen verilerin istatistiksel deûerlendirilmesinde sonu lara varyans analizi, gruplar arasý farkýn šnemlilik kontrolÿ i in ise Duncan testi (28) uygulanmýßtýr. Bulgular Kontrol ve deneme gruplarýnýn rumen sývýsý šrneklerine ait ph, amonyak, toplam tampon kapasitesi, Ÿraz aktivitesi, toplam u ucu yaû asitleri dÿzeyleri ile Ÿre- N, Ÿrik asit ve toplam protein dÿzeyleri Tablo 3Õde, serum glikoz, Ÿre-NÕu, Ÿrik asit, kreatinin, toplam protein ve serbest yaû asitleri dÿzeyleri ile kanda keton cisimleri dÿzeyleri ise Tablo 4Õde verilmißtir. Rumen sývýsý ph deûerleri denemenin baßlangýcýnda, II. ve III. gruplarda diûer gruplardan šnemli derecede yÿksek bulunurken (p 0.01), denemenin 40. gÿnÿnde ise dÿßÿk bulunmußtur (p 0.01). Rumen sývýsý amonyak dÿzeyleri ise deneme baßlangýcýnda III. grupta, kontrol ve II. gruptan šnemli derecede yÿksek bulunmußtur (p 0.01). Denemenin 20. ve 80. gÿnlerinde III. grupta šl Ÿlen rumen sývýsý toplam tampon kapasitesi diûer gruplardan šnemli šl Ÿde yÿksektir (p 0.01). RasyonlarÝnda % 30 KTD alan III. grup ayrýca, denemenin 20. gÿnÿnde rumen sývýsý u ucu yaû asitleri (p 0.05), 40. gÿnÿnde rumen sývýsý Ÿreaz aktivitesi (p 0.05) yšnÿnden diûer gruplardan šnemli derecede yÿksek deûerler gšstermißtir. Rumen sývýsý amonyak dÿzeylerinde gšzlenen durum 40. GŸnde rumen sývýsý Ÿre-NÕu dÿzeylerinde de gšzlenmiß, Ÿre-NÕu dÿzeyi šnemli šl Ÿde yÿksek šl ŸlmŸßtŸr (p 0.05). Bu parametrelere ait denemenin deûißik dšnemlerinde gruplar arasý gšzlenen bu farklýlýklar denemenin sonunda istatistiksel šnemini yitirmißtir. Gruplar arasýnda rumen sývýsý Ÿrik asit ve toplam protein dÿzeyleri ise šzellikle denemenin 60. gÿnÿnden itibaren šnemli istatistiksel farklýlýklar gšstermißtir. Deneme sonunda rasyonlarý ile % 30 oranýnda KTD alan III. grupta, kontrol grubundan šnemli derecede yÿksek Ÿrik asit ve toplam protein dÿzeyleri šl ŸlmŸßtŸr (p 0.01). Rumen sývýsý Ÿrik asit ve toplam protein yšnÿnden kontrol grubu ile diûer deneme gruplarý arasýndaki fark šnemli deûildir. RasyonlarÝ ile % 30 KTD alan III. grup, denemenin 60. gÿnÿnde diûer gruplardan yÿksek serum glikoz dÿzeyine Deneme GruplarÝ Ham Besin Maddeleri Kontrol I. Grup II. Grup III. Grup KTD YKO Tablo 2. Konsantre Yem KarmalarÝ ile KTD ve Yonca Kuru Otu (YKO)Õnun Ham Besin Madde MiktarlarÝ (%). Kuru madde Organik madde Ham kÿl* Ham protein* Ham yaû* Ham selÿloz* Azotsuz šzmadde* ME, kcal/kg* (*) % 100 KMÕde. 327

4 Akkaraman KuzularÝn RasyonlarÝna KatÝlan Kurutulmuß Tavuk DÝßkÝsÝnÝn BazÝ Rumen ve Kan Parametreleri zerine Etkisi Tablo 3. Rumen SÝvÝsÝ rneklerinde ph, Amonyak, Toplam Tampon Kapasitesi, reaz Aktivitesi, Toplam U ucu YaÛ Asitleri, re-n, rik Asit ve Toplam Protein DŸzeyleri. Parametre Deneme GruplarÝ ve Kontrol Grubu I. Grup II. Grup III. Grup F GŸnler x ± Sx x ± Sx x ± Sx x ± Sx ph ± 0.08 ab 6.64 ± 0.06 b 7.02 ± 0.04 a 7.04 ± 0.07 a 6.96 ** ± ± ± ± ± 0.03 ab 7.06 ± 0.04 a 6.93 ± 0.07 bc 6.87 ± 0.04 c 4.31 * ± ± ± ± ± ± ± ± Amonyak (ppm) ± 5.79 c ± 6.3 ab ± 11.1 bc ± 19.6 a 4.58** ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± Toplam Tampon Kapasitesi (mmol/l) ± ± ± ± ± 1.90 b ± 1.65 b ± 2.27 b ± 5.22 a 9.19** ± ± ± ± ± ± ± ± ± 2.37 b ± 1.87 b ± 4.23 b ± 3.00 a 14.48** reaz Aktivitesi (IUB Ÿnit/ml) ± ± ± ± ± ± ± ± ± 4.01b ± 3.75 b ± 3.44 b ± 5.85 a 3.15* ± ± ± ± ± ± ± ± Toplam U ucu YaÛ Asitleri (mmol/l) ± ± ± ± ± 2.04 b ± 8.36 b ± 4.78 b ± 9.00 a 3.45* ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± re-n (mg/dl) ± ± ± ± ± ± ± ± ± 0.52 b 9.66 ± 1.48 ab 6.01 ± 0.84 b ± 1.99 a 4.64* ± ± ± ± ± ± ± ± rik Asit (mg/dl) ± ± ± ± ± ± ± ± ± 9.20 c ± 12.1 ab ± 10.6 bc ± 5.93 a 3.73* ± 9.29 b ± 9.2 ab ± 17.1 a ± 14.4 a 6.25** ± 8.66 b ± 13.0 ab ± 13.5 ab ± 8.42 a 8.75** Toplam Protein (g/l) ± 0.03 b 0.76 ± 0.05 b 0.98 ± 0.05 a 0.75 ± 0.05 b 11.11** ± 0.04 b 0.29 ± 0.03 b 0.31 ± 0.04 b 0.56 ± 0.01 a 4.60* ± ± ± ± ± 0.03 b 0.44 ± 0.06 ab 0.52 ± 0.06 a 0.56 ± 0.04 a 4.40* ± 0.02 b 0.27 ± 0.02 b 0.32 ± 0.03 ab 0.46 ± 0.06 a 5.21** a, b, c AynÝ sýrada deûißik harf taßýyan deûerler birbirinden istatistikel olarak farklý bulunmußtur. (*) p 0.05 ve (**) p 0.01 anlamýndadýr. 328

5 U. R. FÜDANCI, B. SALMANOÚLU, G. YILDIZ, H. MUÚLALI, Ü. BAYRAM Tablo 4. Serum rneklerinde Glikoz, re-n, rik Asit, Kreatinin, Toplam Protein ve Serbest ve Serbest YaÛ Asitleri ile Kanda Keton Cisimleri DŸzeyleri. Parametre Deneme GruplarÝ ve Kontrol Grubu I. Grup II. Grup III. Grup F GŸnler x ± Sx x ± Sx x ± Sx x ± Sx Glikoz (mg/dl) ± ± ± ± ± ± ± ± ± 2.96 a ± 1.73 b ± 3.29 a ± 0.54 a 4.74 * ± 3.08 b ± 4.19 b ± 3.51 b ± 2.00 a 3.73 * ± ± ± ± re-n (mg/dl) ± ± ± ± ± 1.05 b ± 1.12 b ± 1.42 ab ± 2.24 a 4.54* ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± rik asit (mg/dl) ± ± ± ± ± 0.04 b 0.72 ± 0.06 b 0.87 ± 0.04 ab 1.08 ± 0.13 a 5.79** ± 0.05 b 0.88 ± 0.05 ab 1.12 ± 0.11 a 1.22 ± 0.12 a 7.95** ± ± ± ± ± ± ± ± Kreatinin (mg/dl) ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± Toplam protein (g/dl) ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± 0.13 ab 8.13 ± 0.12 b 8.49 ± 0.18 ab 8.77 ± 0.12 a 3.72* ± ± ± ± Serbest yaû asitleri (mg/dl) ± 0.34 b 4.54 ± 0.57 ab 5.24 ± 1.07 ab 7.06 ± 0.97 a 4.39* ± ± ± ± ± ± ± ± ± 0.55 b 7.31 ± 1.28 a 4.87 ± 0.63 ab 3.49 ± 0.38 b 4.33* ± ± ± ± Keton cisimleri (mg/dl) ± ± ± ± ± 0.02 b 0.02 ± 0.01 b 0.06 ± 0.02 b 0.15 ± 0.06 a 3.16* ± ± ± ± ± ± ± ± ± 0.02 a 0.11 ± 0.02 a 0.08 ± 0.01 a 0.04 ± 0.01 b 4.53* a, b, c AynÝ sýrada deûißik harf taßýyan deûerler birbirinden istatistikel olarak farklý bulunmußtur. (*) p 0.05 ve (**) p 0.01 anlamýndadýr. 329

6 Akkaraman KuzularÝn RasyonlarÝna KatÝlan Kurutulmuß Tavuk DÝßkÝsÝnÝn BazÝ Rumen ve Kan Parametreleri zerine Etkisi erißmißtir (p 0.05). Denemenin 20. gÿnÿnde III. grup sadece kontrol ve I. gruptan yÿksek serum Ÿre-NÕu dÿzeyine sahiptir (p 0.05). Serum Ÿrik asit deûerleri yšnÿnden ise istatistiksel olarak šnemli farklýlýklara 40. ve 60. gÿnlerde rastlanmýßtýr. RasyonlarÝ ile % 20 ve % 30 oranýnda KTD alan II. ve III. gruplar 60. gÿnde kontrol grubundan šnemli derecede yÿksek Ÿrik asit dÿzeyine erißmißlerdir. Serumda toplam protein yšnÿnden ise gruplar arasýndaki p 0.05 dÿzeyindeki farklýlýk 60. gÿnde gšzlenmißtir. Denemenin baßlangýcýnda III. grupta ve denemenin 60. gÿnÿnde II. grupta diûer gruplardan yÿksek dÿzeyde serbest yaû asitleri šl ŸlmŸßtŸr (p 0.05). Kanda keton cisimleri yšnÿnden III. Deneme grubunda 20. gÿnde gšzlenen ve p 0.05 dÿzeyinde šnemlilik gšsteren artýß daha sonra kaybolmuß, 80. gÿnde ise p 0.05 dÿzeyinde azalmýßtýr. Gruplar arasýnda deûißik zamanlarda gšzlenen bu farklýlýklar deneme sonunda ortadan kalkmýßtýr. Sadece serum kreatinin dÿzeyleri gruplar arasýnda tÿm deneme sÿresince šnemli farklýlýk gšstermemißtir. TartÝßma ve Sonu Ruminantlarda sindirim % oranýnda rumen i erisinde ger ekleßmektedir. Bu nedenle rasyondaki deûißikliklere baûlý olarak rumen i eriûi ve dolayýsý ile kan metabolitleri dÿzeylerinde de deûißiklikler ßekillenebilir (29, 30). Bu alýßmada da KTDÕnÝn rasyonlara katýlmasý ile rumen fermentasyonu, rumendeki azot metabolizmasý ve bazý kan parametrelerinde olußabilecek deûißiklikler izlenmißtir. KTDÕnÝn rasyonlara katýlmasý ile rumen sývýsý ph ve amonyak dÿzeyleri deneme baßlangýcýnda gruplar arasýnda farklýlýklar gšstermiß olmakla birlikte (p 0.01), denemenin 20. gÿnÿnden itibaren bu fark ortadan kalkmýß ve istatistiksel olarak šnemsiz hale gelmißtir (Tablo 3). Rasyonlara deûißik dÿzeylerde katýlan KTDÕnÝn bu parametreleri šnemli dÿzeyde etkilemediûi kabul edilebilir. Bu sonu lar Harmon ve ark (8) ile MuÛlalÝ ve ark.õnýn (5) sonu larý ile benzerlik gšstermektedir. Okeke ve OjiÕde (31) ke ilere ayýr otu silajý veya mýsýr silajý ile birlikte verilen tavuk gÿbresinin, rumen sývýsý ph deûerleri, amonyak-n, toplam u ucu yaû asitleri dÿzeyleri Ÿzerinde šnemli deûißikliklere yol a madýûýný, sadece 4. saatte yapýlan šl Ÿmde mýsýr silajý alanlarda toplam u ucu yaû asitleri dÿzeyinde yÿkselme olduûunu bildirmektedir. Sonu lar normal rumen fonksiyonlarýnýn sÿrdÿrÿldÿûÿ yšnÿndedir. Harmon ve ark. (8) yemle birlikte kuzulara verilen KTDÕnÝn toplam u ucu yaû asitleri dÿzeyleri Ÿzerinde etkisi olmadýûýný bildirmektedir. MuÛlalÝ ve ark. (5) besi sýûýrlarý ile yaptýklarý alýßmadan saûladýklarý sonu lar da ayný yšndedir. Ancak, Aderibigbe ve Church (32) Ÿre ve Ÿre ile birlikte KTD i eren rasyonlarla beslenen kuzularýn, rumen toplam u ucu yaû asitleri ve propiyonik asit dÿzeylerinde artýß tesbit etmißlerdir. Bu alýßmadan elde edilen sonu lar Harmon ve Ark. (8) tarafýndan toplam u ucu yaû asitleri dÿzeylerine ilißkin olarak bildirilen sonu larla uyum gšstermektedir. Rumen sývýsý toplam tampon kapasitesi deûerleri, šzellikle 20. ve 80. gÿnlerde, rasyonlarý ile % 30 oranýnda KTD alan III. grupta, diûer gruplara gšre šnemli derecede yÿksek bulunmußtur (p 0.01). Kontrol grubu ile diûer gruplar arasýndaki farklýlýklar šnemli deûildir. zellikle % 30 KTD i eren rasyonla beslenen III. deneme grubunda toplam tampon kapasitesinin yÿksek bulunmasý (Tablo 3), tavuk dýßkýsýnda yÿksek dÿzeyde yer alan kalsiyum miktarlarýnýn (2), rumen sývýsý tampon kapasitesinde bir artýßa yol a mýß olabileceûini dÿßÿndÿrmektedir. Rumen sývýsý Ÿreaz aktivitesi ve Ÿre-N dÿzeyleri yšnÿnden 40. gÿnde, III. grup ile diûer gruplar arasýnda bir fark (p 0.05) gšzlenmesine raûmen, denemenin ilerleyen dšnemlerinde bu fark kaybolmußtur. RasyonlarÝna KTD katýlan deneme gruplarý ile kontrol grubu arasýnda, rumen Ÿrik asit dÿzeyleri yšnÿnden denemenin baßlangýcýndan itibaren gšzlenen farklýlýklar 40. gÿnden itibaren istatistiksel šnem kazanmýß ve deneme sonunda kontrol grubu ile rasyonlarýna % 30 KTD katýlan grup arasýndaki istatistiksel fark p 0.01 dÿzeyine bir šnemliliûe ulaßmýßtýr (Tablo 3). Toplam protein dÿzeylerinde gšzlenen farklýlýklar ise deneme sonunda istatistiksel olarak šnemli derecelere ulaßmýßtýr (p 0.01). rik asit de, Ÿre ve amonyak gibi rumen mikroorganizmalarý tarafýndan deûerlendirilebilmektedir. Oltjen ve ark. (33) Ÿrik asitin rumende Ÿreye gšre daha yavaß bir hýzla yýkýldýûýný ve Ÿrik asitten yararlanma oranýnýn Ÿreye nazaran daha fazla olduûunu bildirmektedirler. Rumen sývýsý Ÿrik asit ve toplam protein dÿzeyleri ile ilgili olarak bu alýßmadan saûlanan sonu lar, tavuk dýßkýsýnýn zengin Ÿrik asit i eriûi ile rumende artan mikrobiyel protein Ÿretiminin sonucu olabilir. Serumda glikoz dÿzeyleri yšnÿnden šzellikle 40. ve 60. gÿnlerde gšzlenen farklýlýklar (p 0.05) daha sonra istatistiksel olarak šnemsiz hale gelmißtir. Serumda Ÿre-N deûerleri yšnÿnden gruplar arasýnda 20. gÿn dýßýnda šnemli bir fark gšrÿlmemißtir. rik asit seviyeleri ise 20. ve 40. gÿnlerde III. deneme grubunda, diûer 330

7 U. R. FÜDANCI, B. SALMANOÚLU, G. YILDIZ, H. MUÚLALI, Ü. BAYRAM gruplardan daha yÿksek bir seviyeye ulaßmýß (p 0.01), ancak 60. gÿnden itibaren farklýlýklarýn istatistiksel olarak šnemi kalmamýßtýr (Tablo 4). Serumda glikoz ve Ÿre-NÕu dÿzeyleri ile ilgili bulgular Okeke ve Oji (31) ile Akbar ve ark. (34)ÕnÝn sonu larýna benzerlik gšstermektedir. Akbar ve ark. (34) koyunlarla yaptýklarý alýßmada, orta kalite kuru ayýr otu, arpa samaný ve melaslý diyetlerle birlikte verilen KTDÕnÝn serbest yaû asitleri Ÿzerinde bir etkisi olmadýûýný bildirmektedir. Bu alýßmada da genel olarak rasyonlara % 10 oranýnda katýlan KTDÕnÝn serbest yaû asitleri dÿzeyini artýrdýûý, ancak deneme sonunda gruplar arasýndaki farkýn istatistiksel šneminin kalmadýûý gšzlenmißtir. AraßtÝrma boyunca serumda kreatinin ve toplam protein dÿzeyleri yšnÿnden kontrol ve deneme gruplarý arasýnda šnemli bir fark gšzlenmemißtir (Tablo 4). Kanda keton cisimleri dÿzeyleri deneme sÿresince kontrol ve deneme gruplarýnda belirgin yÿksek dÿzeylere ulaßmamýß, ancak denemenin sonunda III. deneme grubunda istatistiksel olarak šnemli azalma gšstermißtir (p 0.05). Sonu olarak, Akkaraman kuzu rasyonlarýna azot kaynaûý olarak % oranýnda KTD katýlmasýnýn, rumende azot metabolizmasýný olumlu yšnde etkilediûi, rumen fermentasyonu ve kan parametrelerinde šnemli deûißikliklere yol a madýûý kanýsýna varýlmýßtýr. Kaynaklar 1. Arndt, D.L., Day, D.L., Hatfield, E.E.: Processing and handling of animal excreta for refeeding. J. Anim. Sci. 1979; 48: Smith, L.W., Wheeler, W.E.: Nutritional and economic value of animal excreta. J. Anim. Sci. 1979; 48: Hennig, A., Flachowsky, G.: Rezyklierung der Tierexkremente als Futter. Wissenschaftliche Zeitschrift der Karl Marx Universitaet Mathematisch Naturwissenchaftliche Reihe. 1987; 36: Islam, M.N., Hossain, M.S.: Animal excreta as livestock feed - A review. Bangladesh J.Anim. Sci. 1990; 19: MuÛlalÝ,.H., GŸrbŸz, A., DikicioÛlu, T., Oba, G: Tavuk GŸbresinin Besi SÝÛÝrÝ RasyonlarÝnda KullanÝlma OlanaklarÝnÝn AraßtÝrÝlmasÝ. Tr. J. of Veterinary and Animal Sciences, 1995; 19: El-Sabban, F.F., Bratzler, J.W., Long, T.A., Frear, D.E.H., Gentry, R.F.: Value of processed poultry waste as a feed for ruminants. J. Anim. Sci. 1970; 31: Rankins, D.L., Eason, J.T., McCaskey, T.A., Stephenson, A.H., Floyd, J.G.: Nutritional and toxicological evaluation of three deepstacking methods for the processing of broiler litter as a foodstuff for beef cattle. Anim. Prod. 1993; 56: Harmon, B.W., Fontenot, J.P., Webb, K.E.: Effect of processing method of broiler litter on nitrogen utilization by lambs. J. Anim. Sci. 1974; 39, Platz, S.: Hygienisierung und Verwertungsmšglichkeit von GeflŸgelkot und Einstreu. Eine LiteratŸrŸbersicht. Archiv fÿr GeflŸgelkunde. 1975; 5: McCaskey, T.A., Anthony, W.B.: Human and animal health aspects of feeding livestock excreta. J. Anim. Sci. 1979; 48: Reuter, G., Troger, K., Wachelau, G.: Fleischhygienische Aspekte zum Einsatz von industriell getrockhetem Legehennenkot in der Rindermast. Fleischwirtschaft. 1981; 61: Arwae, C.W., Dobson, D.C., Arambel, M.J., Purcell, D., Walters, J.L.: Effect of poultry waste feeding on intake, body weight and milk yield of Holstein cows. Journal of Dairy Sci. 1990; 73: Chen, K.J., Jan, D.F.: Feeding value of ensiled dry poultry waste for native goat. J. Chinese Society of Anim. Sci. 1991; 20: NRC (National Research Council): Nutrient Requirements of Sheepy, 6 th Ed. National Academy Press, Washington, A.O.A.C. (Association of Official Analytical Chemists): Official Methods of Analysis. 13 th Ed. A.O.A.C. Inc., Arlington, TSE (TŸrk StandartlarÝ EnsttisŸ): Hayvan Yemleri-Metabolik ( evirebilir) Enerji Tayini (Kimyasal Metot): TSE No: 9610, Ankara, Emmanuel, B. Lawhor, M.J., McAleese, D.M.: The rumen buffering system of sheep fed pelleted roughage-concentrate rations. Br. J. Nutr. 1969; 23: Gorin, G., Chin, C.C.: Urease VI. A New Method of Assay and the spesific Enzymic Activity. Anal. Biochem. 1966; 17: Markham, R.: A steam distilation appratus suitable for Micro- Kjeldahl analysis. Biochem. J. 1942; 36: Wootton, I.D.P.: Microanalysis in medical biochemistry. 5 th Ed., , Campbell, L.A., Kronfeld, D.S.: Estimation of low concentration of plasma glucose using glucose oxidase.amer. J. Vet. Res. 1961; 22: White, W.L., Erickson, M.M., Stevens, S.C.: Chemistry for the clinical laboratory. The C.V. Mosby Co., Saint Louis, USA, , Natelson, S.: Microteschniques of Clinical Chemistry, 2 th Ed. Thomas Books, Springfield, USA,

8 Akkaraman KuzularÝn RasyonlarÝna KatÝlan Kurutulmuß Tavuk DÝßkÝsÝnÝn BazÝ Rumen ve Kan Parametreleri zerine Etkisi 24. Brenner, K.V., Reinhard, P.: Untersuchungen zur Photometrischen Bestimmungen und zur Stabilitat der Freien Fettsaeuren im Plasma und Serum von Rind. Monatshefte fÿr Veterinaermedizin, 1976; 18: Reid, D.L. : The determination of keton bodies in blood. J. Soc. Anal. Chem. 1960; 22: Annino, J.S.: Clinical chemistry. Little Brown and Co., 155, Simones, M.S.: A sensitive method for the measurement of serum uric acid using hydroksylamine, J.Lab. Clin. Med. 1965; 65: Snedecor, W.G., Cochran, W.G.: Statistical Methods, 6 th Ed. Iowa State Univ. Press, Ames, Iowa, U.S.A., Rai, G.S., Pandey, M.D., Rawat, J.J.: Biochemical and microbial changes in goat rumen under maintance feeding standart. Indian Vet. J. 1972; 49: Jensen, K.: Fermentation pattern in the bovine rumen after feeding straight feeds. Acta Veterinaria Scand. 1977; 18: Okeke, G.C., Oji, U.I.: The nutritive value of grass ensiled with cassava peel and poultry excreta for goats. Goat production in the humid tropics. Proceedings of a workshop at the University of Ife, Ile-Ife, Nigeria, July Nutrition Abstracts and Reviews, Series B, 1991; Aderibigbe, A.O., Church, D.C.: Evaluation of cardboard and dried poultry waste as feed ingredients for ruminants. Animal Feed Science and technology. 1987; 18: Oltjen, R.R., Slyter, L.Y., Kozak, A.S., Williams, E.E.: Evaluation of urea, biuret, urea phosphate and uric acid as NPN sources for cattle. J. Nutr. 1968; 94, Akbar, M.A., Scaife, J.R., Topps, J.H.: Effect of diet on glucose and other blood metabolites of sheep. Bangladesh-Vet. J. 1987; 21: