KAVRAM HAR TALAMA YÖNTEM N N L SE 3. SINIF Ö RENC LER N N GENET K KONULARINI Ö RENME BAfiARISI ÜZER NE ETK S

Transkript

1 Hacettepe Üniversitesi E itim Fakültesi Dergisi 25 : [2003] KAVRAM HAR TALAMA YÖNTEM N N L SE 3. SINIF Ö RENC LER N N GENET K KONULARINI Ö RENME BAfiARISI ÜZER NE ETK S THE EFFECT OF CONCEPT MAPPING ON 11th GRADE STUDENTS LEARNING OF GENETICS Mübeccel KAZANCI* N.Gökben ATILBOZ** Nihal DO AN BORA*** Meryem ALTIN**** ÖZET: Kavram haritalar, ö renmeyi kolaylaflt rmak için s - n f içi etkinli i olarak kullan lan bir araçt r. Bu çal flman n amac, kavram haritalama yönteminin lise 3.s n f ö rencilerinin genetik konular n ö renme baflar lar na etkisini geleneksel ö retim yöntemiyle karfl laflt rarak incelemektir. ki ö renci grubu olmak üzere toplam 82 kifli çal flmaya kat lm flt r. Kontrol grubunda geleneksel ö retim yap l rken, deney grubunda geleneksel ö retimin yan nda kavram haritalar kullan lm flt r. t-testi analiziyle iki grup aras ndaki baflar karfl laflt - r lm fl ve kavram haritalama yöntemiyle ö renim gören grubun geleneksel ö retim yöntemiyle ö renim gören gruba göre daha baflar l oldu u saptanm flt r (t=8,49; p=0,00). Anahtar Sözcükler: biyoloji e itimi, kavram haritalama, genetik, genetik baflar s. ABSTRACT: Concept mapping is a tool to make easy learning in classroom, particularly for biology subjects. The purpose of this study is to explore the effect of concept mapping over traditionally designed lesson on 11th grade students learning of genetics. A total of 82 students were involved in the study. To achive it, teaching of genetics lessons was conducted on both control group by traditional method and on an experimental group by concept mapping. The performances of the two groups were comparatively evaluated by t-test analysis and the group of students who were taught by concept mapping was rather more successful than the group who were taught by traditional method. Key Words: biology education, concept mapping, genetics, genetics subject achievement. 1. G R fi Biyoloji e itiminin önemli sorunlar ndan biri ö rencilerin baz temel konular anlamakta güçlük çekmeleri ve bu konularla ilgili kavram yan lg lar na sahip olmalar d r. Bu nedenle ö retim yöntem ve tekniklerinin kullan lmas nda baz yetersizliklerin oldu u düflünülebilir. Fen dersleri içerisinde belki de en fazla biyoloji konular nda deney, proje, gezi-gözlem gibi ö renci etkinli ine dayal aktivitelere ihtiyaç duyulmaktad r. Buna ra men baz çal flmalar çeflitli nedenlerle derslerin ço unlukla tahta, tebeflir, ders kitab kullan larak ve düz anlat m ile yap ld n göstermektedir (Yaman ve Soran, 2000; Akayd n, Güler ve Mülayim, 2000). Biyoloji müfredat içerisinde hücre bölünmesi, genetik gibi baz konular di er konulara temel teflkil etmekte ve yanl fl kavramlarla alg lanmalar durumunda di er konular için bir ö renme güçlü ü ortaya ç karmaktad r. Baz çal flmalar bu temel konular n ayn zamanda, en zor ö renilen konular olduklar n da ortaya koymufltur (Bahar, Johnstone & Hansell, 1999; Lewis & Wood-Robinson, 2000). Belirtilen bu güçlüklerin afl lmas ancak ö rencilerin derse kat l mlar n teflvik edici aktif ö retim yöntemlerinin kullan lmas ile mümkün olabilir. Bu yöntemlerden birisi de ilk defa Novak taraf ndan gelifltirilen kavram haritalama yöntemidir (Novak & Gowin, 1984). Önceleri bir araflt rma arac olarak gelifltirilen kavram haritalar, daha sonralar hem ö retme hem de de erlendirme amaçl olarak okullarda kullan lmaya bafllanm flt r (Brown, 1995). Anlaml ö renme sorumlulu unun bizzat ö rencinin kendisi taraf ndan yüklenilmesini, Novak nas l ö renilece ini ö renme stratejisi (metakognisyon) olarak adland rmaktad r (Jegede * Yard. Doç. Dr., G.Ü. Gazi E itim Fakültesi, Ortaö retim Fen ve Mat. Al. E t. Bölümü, Biyoloji E itimi A.B.D.-Ankara ** Arafl. Gör., G.Ü. Gazi E itim Fakültesi, Ortaö retim Fen ve Mat. Al. E t. Bölümü, Biyoloji E itimi A.B.D.-Ankara *** Dr.Binnaz Ege-Dr.R dvan Ege Anadolu Lisesi, Balgat-Ankara **** Arafl. Gör., G.Ü. Gazi E itim Fakültesi, Ortaö retim Fen ve Mat. Al. E t. Bölümü, Biyoloji E itimi A.B.D.-Ankara

2 136 Mübeccel Kazanc - N.Gökben At lboz - Nihal Do an Bora - Meryem Alt n J. of [ Ed.25 et al., 1990). Kavram haritas da, bireyin zihinsel aktivitesi ile bilginin, bütünleflmifl kal plar halinde organize olmas n sa layan bir araçt r ( Novak & Gowin, 1984). Ö rencinin, ö retmenle birlikte tart flarak kavram haritas oluflturmas durumunda bu haritalar n, bilginin zihinde somut ve görsel olarak düzenlenmesini sa layaca belirtilmektedir (Kaptan, 1998). Kavram haritalar, anlaml ö renmeyi teflvik eden bir araç olarak yanl fl kavramalar n oluflumunu engellemekte ayn zamanda ö rencinin zihninde oluflturdu u kavramlar aras ndaki iliflkileri göstererek ö retmenin kavram yan lg lar n önceden fark etmesine de olanak sa lamaktad r. Nitekim bir çok çal flmada, farkl biyoloji konular n n kavram haritalar ile verilmesi durumunda baflar n n artt, ö rencilerin daha iyi motive oldu u ve biyoloji derslerine karfl pozitif tutum de- iflikliklerinin izlendi i rapor edilmifltir (Esiobu & Soyibo, 1995; Jegede, Alaiyemola & Okebukola, 1990; Kinchin, 2000; Marbach-Ad, 2001; Novak, Gowin & Johansen 1983; Okebukola, 1990; Wallace & Mintzes, 1990). Bu çal flmada, ö retmen-ö renci iflbirli i ile tespit edilen genetik ile ilgili kavramlar, ö renciler taraf ndan haritalanm fl ve baflar üzerine etkisi test edilmifltir. Konu ile ilgili kavram yan lg lar - n n araflt r lmas çal flman n amac de ildir. Ancak veri toplama arac olarak kullan lan Genetik Baflar Testi kavram bilgisini ortaya koyacak flekilde planlanm fl olup, bu bilgiye dayal baflar görülmeye çal fl lm flt r. Bu amaçla, kavram haritalama yönteminin lise 3. s n f ö rencilerinin genetik konular n ö renme baflar lar na etkisi geleneksel ö retim yöntemiyle karfl laflt r larak incelenmifltir. 2. YÖNTEM 2.1. Örneklem Bu çal flma Balgat Anadolu Teknik Lisesinde ayn ö retmenin iki ayr lise 3.s n f ndan toplam 82 ö renci ile yap lm flt r. Kavram haritalar n n kullan ld deney grubu ve geleneksel ö retimin yap ld kontrol grubunun her biri 41 ö renciden ibaret olup, iki farkl ö retim yöntemi s n flara rast gele uygulanm flt r Veri Toplama Arac Çal flmada kullan lan Genetik Baflar Testi, araflt rmac lar taraf ndan gelifltirilmifltir. Genetikteki allel gen, genotip, fenotip, eksik bask nl k, kontrol çaprazlamas, krossing-over, dominant gen, resesif gen gibi temel kavramlarla Mendel kanunlar n kapsamaktad r. Test, 148 kifli üzerinde uygulanarak bir pilot çal flma ile denenmifl ve madde analizi yap larak yeniden düzenlenmifltir. Testin son hali, biri do ru üçü çeldirici olmak üzere dört seçenekli 15 çoktan seçmeli sorudan oluflmaktad r. Genetik Baflar Testine ait örnek bir madde fiekil 1 de verilmifltir. Örnek Madde Anne ve baban n fenotipinde görülmedi i halde o ul bireylerde 1/4 oran nda aç a ç kan bir karakterin kal t m ndan sorumlu gen için afla dakilerden hangisi kesinlikle do rudur? I. Resesiftir. II. Dominantt r. III. Eksik bask nd r. A) Yaln z I B) Yaln z III C) I ve II D) I ve III fiekil 1. Testteki maddelerin zorluk ve ay r c l k indeksleri fiekil 2 de verilmifltir ( ki maddenin indeksleri ayn d r). Uzman görüflleri do rultusunda, testin kapsam geçerlili inin uygun oldu u sonucuna var lm flt r. P (Zorluk ndeksi) fiekil 2. Genetik Baflar Testine Ait Örnek Bir Madde D Ay r c l k ndeksi) Genetik Baflar Testi Maddelerinin Zorluk ve Ay r c l k ndeksleri

3 2003 Kavram Haritalama Yönteminin Lise 3. S n f Ö rencilerinin Genetik Konlar n Ö renme Baflar s Üzerine Etkisi 137 ] 2.3. fllem Araflt rman n deneysel çal flmas yaklafl k dört hafta sürmüfltür. Ön-test son-test kontrol grubu yöntemi kullan lm flt r. Genetik Baflar Testi ö retimden önce her iki gruba da ön-test olarak uygulanm flt r. S n f ö retmeni taraf ndan deney grubu ö rencileri ile genetik konusuna bafllamadan önceki konularla ilgili kavram haritalama çal flmalar yap lm flt r. Kavram haritalama çal flmalar çok yönlü düflünme ile kavramlar aras nda ileri, geri ve çapraz ba lant lar yapmay gerektirir. E er ö rencide kavramlar hatal yerleflmiflse, ço- u zaman çabalar bofla ç kacak ve ba lant lar aras nda yanl fll klar meydana gelecektir. Bu çal flmada do ru bir haritan n oluflturulabilmesi için öncelikle do ru bilginin gerekti i, ö rencilere önemle vurgulanm flt r. Kavramlar ve ba lant kelimeleri ö retmenle birlikte tespit edilmifl, haritalar n oluflturulmas ö renciler taraf ndan yap lm flt r. Genetik konular ise deney grubunda geleneksel ö retimin yan nda kavram haritalar kullan larak bir ders saati için afla da verilen basamaklar izlenerek ifllenmifltir. 1. Ö retmen taraf ndan derse k sa bir girifl yap larak konu ana hatlar yla kavrat lmaya çal fl l r. Bu s rada her bir ö renci konu ile ilgili kavramlar belirleyerek not eder. 2. Ö retmenle birlikte ö rencilerin tart flarak, belirledikleri kavramlar tahtaya listelenir ve kavramlar genelden özele s ralan r. 3. Her bir ö renci kavramlar aras nda ileri, geri ve çapraz ba lant lar kurup ba lant çizgileri üzerine aç klay c ba lant kelimelerini yazarak kavram haritalar oluflturmaya çal fl r. 4. Ö retmen ö rencilerin kavram haritalar n toplayarak de erlendirir. Bir sonraki ders kavram haritalar üzerinde tart fl larak örnek bir kavram haritas oluflturulur. Bu uygulamada ö rencilerin oluflturdu u kavram haritalar ndan örnekler Ek-1 ve Ek-2 de verilmifltir. Kontrol grubunda ise sadece anlat m ve sorucevap yöntemleri kullan lm flt r. Ö retimin sonunda her iki gruba da Genetik Baflar Testi son-test olarak uygulanm flt r. 3. VER LER N ÇÖZÜMLENMES VE BULGULAR Verilerin analiz edilmesinde ba ms z t- testi kullan lm fl ve istatistiksel sonuçlar SPSS/PC paket program kullan larak elde edilmifltir. Ön-test sonuçlar na göre, deney ve kontrol gruplar aras nda, bilgi düzeyleri aç s ndan istatistiksel olarak anlaml bir farkl l k yoktur (t=0,76; p> 0,05 ). Son-test sonuçlar n n analizi ile, kavram haritalama yöntemiyle ö renim gören deney grubu ö rencileri ile geleneksel ö retim yöntemiyle ö renim gören kontrol grubu ö rencilerinin Genetik Baflar Testi ortalamalar aras nda istatistiksel olarak anlaml bir farkl l k oldu u görülmüfltür (t=8,49;p<0,05). Ortalama fiekil Ön-test Kontrol Grubu Son-test Deney Grubu Kontrol ve Deney Gruplar n n Genetik Baflar Testi Ortalama Puanlar fiekil 4 de de görüldü ü gibi bu farkl l k deney grubu lehinedir. ( X K = 4,70 ; X D = 8,68). Gruplar n ön-test son-test ortalamalar, t ve p de- erleri Tablo 1 de gösterilmifltir.

4 138 Mübeccel Kazanc - N.Gökben At lboz - Nihal Do an Bora - Meryem Alt n J. of [ Ed.25 Tablo 1. Gruplar n ön-test son-test ortalamalar, t ve p de erleri. Testler Grup Ö r.say s Ortalama Std.sap t p Kontrol grubu 41 2,31 2,12 Ön-test 0,76 0,44* Deney grubu 41 2,65 1,93 Deney grubu 41 4,70 1,72 Son-test 8,49 0,00** Kontrol grubu 41 8,68 2,45 4. SONUÇ Bu çal flmada, ö renciler kavram haritalama yöntemi ile ilk kez karfl laflmalar na ra men, ço- unun bu yöntemden zevk ald ve derse karfl ilgilerinin artt gözlenmifltir. Ek-1 ve Ek-2 de verilen deney grubu ö rencilerinin oluflturduklar kavram haritas örneklerinde oldukça az say da hatal ba lant lar vard r. Ancak son-test sonuçlar n n deney grubu lehine anlaml bir farkl l k göstermesi önemlidir (t=8,49; p=0,00). Hem bu sonuç hem de ö rencilerin derse karfl ilgilerinin art fl, de iflik ö renme stratejilerinden biri olan kavram haritalar n n bir ö retim arac olarak kullan lmas n n yararl olaca görüflünü do urmaktad r. Çal flmam zda kavram haritalar kullan larak ders iflleyen deney grubu ile kavram haritalar n n kullan lmad kontrol grubunun son testlerinin karfl laflt r ld t-testi sonuçlar, deney grubu ö rencilerinin kontrol grubu ö rencilerine göre daha baflar l oldu unu göstermifltir (t=8,49; p=0,00). Benzer çal flmalardan elde edilen sonuçlar, çal flmam z n bulgular n destekler niteliktedir (Esiobu & Soyibo, 1995; Jegede et al., 1990; Marbach-Ad, 2001; Novak et al., 1983; Okebukola, 1990; Wallace & Mintzes, 1990). Sadece Lehman ve di erlerinin (1985) kavram haritalar n n ve V-diyagramlar n n ekoloji ve genetik konular ndaki baflar y anlaml düzeyde art rmad n belirttikleri çal flmalar n n sonuçlar, bu çal flman n sonuçlar yla çeliflmektedir. Ancak Kinchin (2000), kavram haritalar n n tek bafl na ö retme stratejisi olarak kullan ld nda yetersiz olabilece ini, di er s n f içi aktiviteleri ile birlikte uyguland zaman ise maksimum baflar sa lad n savunmufltur. Kinchin in görüflünü dikkate almak gerekir. Her ne kadar bu çal flmada sadece kavram haritalar n n bir araç olarak baflar ya etkisi ele al nm fl ve sonuç olumlu bulunmuflsa da Gardner in kurucusu oldu u çoklu zeka kuram na göre kavram haritalar n n daha çok mant ksal ve görsel zeka düzeyi yüksek ö renciler üzerinde etkili olabilece i ifade edilmektedir (Gardner&Hatch, 1990). Çal flmam z n Lehman ve arkadafllar n n sonuçlar ile çeliflmesi bu sebeple olabilir. Bir çok araflt rma sonuçlar ile bizim sonuçlar - m z n olumlu de erler vermesi kavram haritalama yönteminin ö retmenlere de ö retilmesi ve hizmetiçi e itim programlar na dahil edilmesi gerekti i görüflünü desteklemektedir. Ayn flekilde Okebukola (1990) da, kavram haritalama stratejisinin, biyoloji ö retmenlerinin hizmet içi e itim programlar nda yer almas gerekti ini belirtmifltir. KAYNAKLAR Akayd n, G., Güler, M. H. ve Mülayim, H. (2000). Liselerimizin biyoloji laboratuvar araç ve gereçleri bak - m ndan durumu. Hacettepe Üniversitesi E itim Fakültesi Dergisi, 15, 1-4. Bahar, M., Jhonstone, A. H. & Hansell, M. H.(1990). Revisiting learning difficulties in biology. Journal of Biological Education, 33(2), Brown. C. R. (1995). The effective teaching of biology. London and New York: Longman. Esiobu, G. O. & Soyibo, K. (1995). Effects of concept and Vee mapping under three learning modes on students cognitive achievement in ecology and genetics. Journal of Research in Science Teaching 32( 9), Gardner, H. & Hatch, T. (1990). Multiple intelligences go to school: Educational implications of the theory of multiple intelligences. CTE Technical Report Issue No 4 < edc. org./cct/ccthone/reports/tr4.htm> (15 Aral k 2001)

5 2003 Kavram Haritalama Yönteminin Lise 3. S n f Ö rencilerinin Genetik Konlar n Ö renme Baflar s Üzerine Etkisi 139 ] Jegede, O.J., Alaiyemola. F.F.; Okebukola, P. A.( 1990). The effects of concept mapping on students' anxiety and achievement in biology. Journal of Research in Science Teaching, 27( 10), Kaptan, F. (1998). Fen ö retiminde kavram haritas yönteminin kullan lmas. Hacettepe Üniversitesi E itim Fakültesi Dergisi, 14, Kinchin, I. M. (2000). Concept mapping in biology. Journal of Biological Education. 34( 2), Lehman, J. D., Carter, C. & Kahle, J. B.( 1985). Concept mapping, Vee mapping and achievement: results of a field study with black high school students. Journal of Research in Science Teaching, 22 (7), Lewis, J.&Wood-Robinson C., (2000). Genes, chromosomes, cell division and inheritance do students see any relationship? International Journal of Science Education, 22(2), Marbach-Ad, G.( 2001). Attempting to break the code in student comprehension of genetic concepts. Journal of Biological Education, 35 (4), Novak. J. D., Gowin, D. B. & Johansen, G. T.(1983). The use of concept mapping and knowledge Vee mapping with junior high school science students. Science Education, 67 (5), Novak, J. D. & Gow n, D. B.(1984). Learning How to Learn. Cambridge: Cambridge University Press. Okebukola, P. A.(1990). Attaining meaningful learning of concepts in genetics and ecology: An examination of thepotency of the concept mapping technique. Journal of Research in Science Teaching, 27 (5), Wallace, J. D. & Mintzes, J. J.; The concept map as research tool: Exploring conceptual change in biology. Journal Research in Science Teaching, 27 (10), Yaman M. & Soran, H. (2000). Türkiye de orta ö retim kurumlar nda biyoloji ö retiminin de erlendirilmesi. Hacettepe E itim Fakültesi Dergisi, 18,

6 140 Mübeccel Kazanc - N.Gökben At lboz - Nihal Do an Bora - Meryem Alt n J. of [ Ed.25 EKLER GEN DNA D PLO T Çift tafl n rsa Tek tafl n rsa HAPLO T(n) fiemat K HÜCRE olabilir HOMOLOG Olur GAMET Olur ALEL GEN SPERM Birleflirse YUMURTA BA LI GEN BA IMSIZ GEN TEK ALEL ÇOK ALEL Z GOT HOMOZ GOT Birleflirse HETEROZ GOT oluflturur de ilse de ilse ÇEVRE Birleflirse GENOT P DOM NANT RESES F de ilse FENOT P EKS K BASKINLIK Ek-1. Ö rencilerin Oluflturduklar Kavram Haritalar ndan Bir Örnek

7 2003 Kavram Haritalama Yönteminin Lise 3. S n f Ö rencilerinin Genetik Konlar n Ö renme Baflar s Üzerine Etkisi 141 ] GEN DNA Çift tafl n rsa Tek tafl n rsa D PLO T fiemat K HÜCRE HAPLO T(n) GAMET HOMOLOG ALEL GEN SPERM YUMURTA HOMOZ GOT HETEROZ GOT BA LI GEN BA IMSIZ GEN TEK ALELL K (?????) ÇOK ALELL K (A, B, AB, 0) DOM NANT (BASKIN) RESES F (ÇEK N K) u rayabilir olabilir MM, Nn dizilifli ile De ilse EKS K BASKINLIK De ilse KROSSING OVER SPERM GAMET YUMURTA GENOT P ÇEVRE oluflturur Z GOT FENOT P HOMOZ GOT HETEROZ GOT KONTROL ÇAPRAZLAMASI Ek-2. Ö rencilerin Oluflturduklar Kavram Haritalar ndan Bir Örnek