TARTIŞMA METNİ 2012/71 http :// İMALAT SANAYİNDE YAPISAL DEĞİŞİM VE ÜRETKENLİK: TÜRKİYE, AKDENİZ BÖLGESİ VE MERSİN İLİ KARŞILAŞTIRMASI

Transkript

1 TÜRKİYE EKONOMİ KURUMU TARTIŞMA METNİ 202/7 hp :// İMALAT SANAYİNDE YAPISAL DEĞİŞİM VE ÜRETKENLİK: TÜRKİYE, AKDENİZ BÖLGESİ VE MERSİN İLİ KARŞILAŞTIRMASI Me Alıok ve İsmal Tucer Bu çalışma "EKONOMİK BÜYÜMENİN DİNAMİKLERİ VE İSTİHDAM: KAYNAKLAR VE ETKİLER", başlığı le Doç. Dr. Bl NEYAPTI edörlüğüde hazırlaa ve 2005 yılıda TEK yayıı olarak basıla kapa yer almakadır. Eylül, 202

2 İMALAT SANAYİNDE YAPISAL DEĞİŞİM VE ÜRETKENLİK: TÜRKİYE, AKDENİZ BÖLGESİ VE MERSİN İLİ KARŞILAŞTIRMASI Me Alıok * ve İsmal Tucer **. GİRİŞ 980 de bare Türkye büyüme performasıda ürekelk arışlarıı payıı so derece düşük kaldığı, dolayısıyla ora döemde sürdürüleblr br büyüme acak ürekelk arışlarıa dayadırılırsa kalıcı ve sağlıklı olableceğ arışılmakadır. Çükü ülkeler kalkıma performasları celedğde buu büyük ölçüde ekolojk lerleme ve bua bağlı ola emeğ ürekelk arışlarıda kayakladığı oraya komakadır. Emek ürekelğdek arışı sürdürülmes, ekoomde br yapısal değşm gerçekleşmes gerekrmekedr. Uzu döeml gelşme sürecde gerçekleşe yapısal değşm, ksad faalyeler sekörel kompozsyou değşmese, başlagıça emeğ, daha sora sermaye grdler kullaımı ve dağılımıa döük gelşmeler olarak ele alımakadır. Ya, yapısal değşm geelde geleeksel kesmlerde moder kesmlere ürem fakörler kayması olarak kabul edlmekedr. So döemde büyüme yazııda, yapısal değşm, sadece emel sekörler arası kayakları yede dağılımı olarak ele alıdığıda ürekelk arışlarıı devam emes am olarak açıklayamadığı, özellkle gelşmeler amamlamış emel sekörlerde yapısal değşm yavaşladığı, acak ürekelk arışlarıı sürdüğü dle gerlmşr. Burada, ürekelk arışlarıı sekörü ked al dalları arasıda yapısal değşme gderek gerçekleşrldğ belrlmekedr. Bu edele mala saay ked al-sekörler arasıda kayakları yede dağılımıı, emek ürekelğ ve büyüme üzerdek ekler kou ala çalışmalara lg armışır. Bu çalışmaı emel amacı da Türkye, Akdez Bölges ve Mers l mala saay al sekörler arasıda kayakları yede dağılımıı, ya yapısal değşm, emek ürekelğ ve oplam fakör ürekelğ üzerdek ekler rdelemekr. Bu bağlamda, zleye kc bölümde sürdürüleblr büyüme kayağı olarak ürekelk arışıı öeme değlmeke, büyüme yazıı çerçevesde büyüme kayaklarıa değlerek ürekelk arışıı açıklamada yapısal değşm rolü üzerde durulmakadır. Çalışma, yapısal değşm mala saay sekörüü ked al-sekörler arasıda fakör paylarıda oraya çıka kaymalar bçmde ele almakadır. Bu çerçevede, yapısal değşm kayakları, ürekelğ görece düşük kabul edle geleeksel al-sekörlerde, ürekelğ yüksek ola al-sekörlere doğru yöelmes olarak aımlamakadır. Üçücü bölümde yapısal değşm, mala saay sekörüü ked al sekörler arasıda oraya çıka sak ve damk kaymalar le sekör ç ekler oraya koya br yöemle aalz edlmekedr. Aalz yöem olarak klask pay kayması aalz (coveoal shf-share aalyss) adı verle yöem kullaılmışır. Böylece döemde Türkye, Akdez Bölges ve Mers mala saayde sürdürüleblr büyüme ç gerekl emek ürekelğ arışıı e kadarıı yapısal değşmde kayakladığı aalz edlmşr. Aalz döem, hracaa dayalı saayleşme sraejs hızladığı ve kısm lberalleşme yaşadığı , ve am lberalleşme gerçekleşrldğ döem olarak k al döemde celemşr. Dördücü bölüm se, kayakları (emek ve sermaye) mala saay al-sekörler arasıda yede dağılımıı oplam fakör ürekelğe kakılarıı aalz emekedr. Çalışmaı souç bölümüde de mala saay ç elde edle bulgular üzerde geel br değerledrme yapılmakadır. * Yrd. Doç. Dr., Mers Üverses, İ.İ.B.F., İksa Bölümü, mealok@mers.edu.r. ** Yrd. Doç. Dr., Mers Üverses, İ.İ.B.F., İksa Bölümü, ucer@mers.edu.r.

3 2. BÜYÜMENİN SÜRDÜRÜLEBİLİRLİĞİ, ÜRETKENLİK ve YAPISAL DEĞİŞİM Ekoomk büyüme, br ülkede sermaye brkm ve uzu döemde oplumu yaşam kales arırmaı güçlü moorudur. Ya oplumu yaşam kales yleşrlmes, ülkeler büyüme hızlarıı sürdürüleblrlğe bağlıdır. Büyüme hızları ülkeler arasıda öeml farklılıklar gösermekedr. Fakör doaımları öeml ölçüde bezerlk gösere ülkelerde büyüme performasları arasıdak farklılıklar ürekelk düzeylerdek farklılıklarda kayaklamakadır. Öreğ bazı ülkelerde ekoomler küçülürke, bazılarıda oldukça yüksek büyüme hızları göze çarpmakadır. Büyüme hızlarıdak bu farklılıklar uzu döemde ülkeler arasıdak sermaye brkm farklılıklarıa yol açmakadır. Sermaye brkm ülkeler ekoomk büyümes e emel usurlarıda br olmuşur. Öreğ Brezlya, Arja gb La Amerka ülkeler 20 yüzyıl oralarıa kadar düyaı e zeg ülkeler arasıda yer alırke, büyüme hızlarıdak yavaşlama le brlke ekoomler küçülmesyle ( döem % -0.) al gelr grubu ülkeler arasıa düşmüşlerdr. Bua karşılık, yüzyılı oralarıa kadar yoksul br ülke ola Japoya ve Güey Kore, Hog Kog, Sgapur ve Tayva gb Uzak Doğu Asya ülkeler de göserdkler olağaüsü büyüme performası le ( döem % 5) bugü düyaı zeg ülkeler hale gelmşlerdr (Joes, 200: 5-2). Şmdlerde se yıllık % 0 larda br büyüme performası gösere Ç, gerçekleşrdğ bu büyüme hızıyla gelecek k o yıl çde oplumuu düyaı refah düzey yüksek saları yaşadığı br ülke hale gerecekr. Burada belrmes gereke öeml br oka, ekoomler büyüme performasıı her döem sürekllk arzede br olgu olmadığıdır; ya ülkeler, yapısal değşm geçrdkler kalkımaı lk aşamalarıda hızlaa, daha sora durağalaşa (seady-sae) br büyüme performasıyla karşı karşıya kaldıklarıdır. Br ekoom büyümesde emel olarak üç usurda söz edleblr. Brcs, kullaıla fakörler arışı yoluyla büyümedr. Bu, sermaye mkarıda ve emek shdamıdak arışa kayaklaır. İkcs, bu fakörler ürekelğdek arışlarda kayaklaır. Üçücüsü, ayı mkar grd kullaarak daha fazla kama değer yaramakır. Bu ek kama değer, ayı ürem faalyede fakörler daha ek kullamak veya ürekelğ yüksek sekörlere doğru kayakları yöledrmekle mümkü olablr. O zama burada ürem sürecde çıkı arışı, ekoomk büyüme gerçekleşrlmes ve sermaye brkm hızlaması, büyüme kayaklarıı elğe bağlı olacakır (Uygur, 999: 7). Sürdürüleblr br büyüme, ürem sürecde emek ürekelğ arırılmasıyla gerçekleşr. Bu da ekolojk gelşme ışığıda sağlaır. Tekolojk gelşme olmaksızı, sermaye brkm azala gerlere ab olacakır. Tekolojk gelşme sermaye brkm azala gers orada kaldırır. Emek ürekelğ, hem doğruda ekolojdek lerlemeler, hem de bu lerlemeler olaaklı hale gerdğ ek sermaye brkm soucu arar. Tekolojk gelşme oplam fakör ürekelğ arırarak büyümey gerçekleşrr. Büyüme kayakları zama çde değşm göserecekr. Sermaye soğuda br değşm olmaksızı emek ürekelğdek yavaşlama oplam fakör ürekelğdek arış oraıdak azalmada kayaklaacakır. Ürekelkek yavaşlama kousuda yapıla çalışmalar değşk açıklamalar öe sürmüşür. Öreğ 973 ve 979 yıllarıdak eerj fyalarıdak a yükselmeler, yavaşlamaya ede ola usurlarda brdr. Dğer br ede, şgücü bleşmdek değşm, ya da ekoomler yüksek ürekelk koşullarıa sahp mala saay üremde, düşük ürekelk koşullarıa sahp olua hzmeler sekörüe doğru kaymasıdır (Joes, 200: 44). Ayrıca so döemlerde hızlaa küreselleşme sürecyle brlke ekolojler yakılaşmaları, fas sermaye gderek reel sermayede uzaklaşması gb olgular ürekelk arışıı yavaşlaıcı ekeler arasıda sayılablr. Güey Kore, Hog Kog, Sgapur ve Tayva da oluşa Uzak- Doğu Asya ülkeler ç yapıla çalışmalar, bu ülkeler yaşadığı büyüme muczes öeml br kısmıı, fzksel ve beşer sermaye ve eğm yaırımları, mal asarruf düzey yükselmes, şgücüe kaılımdak arışlar le arımda mala saaye kayma yoluyla gerçekleşe grd brkmler br soucu olduğuu gösermşr (Km ve Lau, 994; Youg, 995). Bu ülkeler yüksek büyümelerde ek fakör oplam fakör ürekelğ arışı değldr. Çükü, mucze y yaraa usurları büyük ölçüde aşırı

4 geşleye fzksel ve beşer sermaye brkm olduğu vurgulamışır (World Bak, 993: 3, 57-58). Ayrıca büyümey eşvk emek ç sorumluluk üslee hükümeler varlığıı da bu büyümede payı olduğu fade edlmşr (Sglz, 996:5). Mucze yaşaya bu ülkeler büyümelere so yıllarda oplam fakörlerdek hacmsel arışı kakı sağladığı söylemekedr (Colls ve Bosworh, 996 da akara Soobe ve Osuka, 200). Acak P. Krugma (994) de bu ülkeler büyümeler grdlerdek hızlı arışa kayakladığıı ve vermllk arışı yere grdler brkme dayaa br büyüme ede souda kaçıılmaz olarak azala gerlerle karşılaşacağıı söylemşr. Dğer br deyşle, sermaye ger oraı düşükçe bu bölge büyüme mome yavaş yavaş kaybedeceğ ler sürmüşür (Krugma, 994: 63-69). Kısacası bu çalışmalarda büyüme ürekelk arışlarıda beslemedğ oraya komuşur. Ürekelk arışlarıda beslememelere rağme bu ülkeler oldukça uzu süre hızlı büyümey başarmışlardır. O zama, fakör brkme dayamasıa rağme bu ekoomler uzuca br süre hızlı büyüme başarısıı asıl sürdürebldler? Bu büyüme başarısıı kayağı yapısal değşm olablr m? gb soruları sorulması gerekmekedr. Yapıla çalışmalar, yapısal değşm sekörler ç ürekelk arışları kadar öeml rol oyadığıı ve ekoomk büyüme ç emel sürükleyc br güç olduğuu vurgulamışır (Fagerberg, 994; Fagerberg, 2000). Yapısal değşm kavramı, çıkı arışlarıa yol aça ve bu arışlarda eklee ksad yapıdak döüşümler ve döüşümlere ede ola olası ekler çermekedr (Cheery ve Syrqu, 986: 38). Gelşme yazıı geellkle yapısal değşm, arımda saayye veya geleeksel sekörde - moder seköre doğru kayakları yede dağılımı olarak ele almışır. Uzu döeml gelşme sürecde gerçekleşe yapısal değşm, ksad faalyeler sekörel kompozsyouu değşmes, başlagıça emeğ daha sora sermaye kullaımı ve dağılımıa döük gelşmeler olarak kabul edlmşr. İmala saayde kayak dağılımı emek yoğu sekörlerde sermaye yoğu sekörlere doğru değşm göserrse, Hechsher-Ohl model, her br sekörde sermaye emek oraı değşmede oplam sermaye brkm sağlaacağıı ögörür. Dolayısıyla ekoloj değşmede sermaye brkm arsa ble, sermaye ger oraı düşmeyeblr (Soobe ve Osuka, 200). Saayleşme daha formel bçmler, ürekelk arışı ç yapısal değşm Lucas (993) de olduğu gb arz yalı veya Verspage (993) de olduğu gb alep yölü br modelde daha öeml olduğuu vurgulamakadır. Sıırlı sayıda geşleye ve ekolojk olarak damk dallardak uzmalaşma, herhag br edüsr ç büyümeye ek olarak oplam ürekelğ de arırmakadır (Tmmer ve Szrma, 2000: 374). Yapısal değşm hpoez desekleye bakış açılarıda brs de ekoom lberalleşrlmes soucu gerçekleşe yapısal değşklkler olumlu souçlarıa göderme yapmakadır. Neoklask eor, ülke yurç pyasalarıı serbesleşrdğde ve uluslararası caree ve doğruda yabacı yaırımlara açıldığıda fakör grdler daha üreke ve ek faalyelere doğru yöeldğ ögörmekedr. 3. İMALAT SANAYİİNDE YAPISAL DEĞİŞİMİN EMEK ÜRETKENLİĞİ ARTIŞINA ETKİSİ 980 lerde Türkye ç ve dış care pyasalarıı edrc olarak lberalleşrerek ekoomde yapısal değşm gerçekleşrmşr. Yaşaa yapısal değşm mala saayde gerçekleşe ürekelk arışıa ek br kakıda (bous) buluup bulumadığıı veya emek ürekelğ e kadar ekledğ esp emek, büyüme sürdürüleblr br elke olup olmadığıı gösermes açısıda öem kazamakadır. Bu edele, yapısal değşmle emek ürekelğ ç değlse ble, e azıda oplam fakör ürekelğ arışı ç yapısal prm hpoez (srucural bous hypohess,sbh) desekleye kaıları bulmayı ummakayız. 3. Çalışmada Kullaıla Yöem Bu çalışmada yapısal değşm, mala saay sekörüü ked al-sekörler arasıda oraya çıka fakör kaymaları bçmde aımlamakadır. Türkye mala saay al-sekörler arasıda emeğ yede dağılımı olarak aımlaa yapısal değşm, mala sekörü emek ürekelğ üzerdek ekler oraya koymak amacıyla Klask Pay Kayması Aalz (Coveoal Shf-Share Aalyss, SSA) olarak ble yöem kullaılmışır. Bu yöem büyük ölçüde ürekelk aımları ve büyüme

5 muhasebes özdeşlklere dayamakadır. SSA, oplam ürekelk arışıda yapısal değşm ekler le sekör ç ürekelk arışıı ekler ayrışırmakadır. Bu ayrışırma yöem lk olarak, br brm çıkı üremek ç gereksm duyula emek mkarıı aalz ede Fabrca (942) ı kulladığı kabul edlmekedr. Fabrca, emek kaymalarıı ürekelğe ekler aalz emşr. Daha sora bu yöem emek ve sermaye ç eş zamalı br kaymayı çerecek şeklde Massel (96) arafıda gelşrlmşr (Bkz. Tmmer ve Szrma, 2000). Toplam ürekelk arışıı öeml br kayağı ola mala saayde yapısal değşm hpoez k emel varsayımı çerr. Brcs, am zamalı grd fakörler dağılımıda emel kaymalar olmalıdır. İkcs, mala saay al-sekörlerde ürekelk düzeyler ve büyüme oralarıı oldukça farklı olduğu kabul edlmekedr. Büyük fakör kaymaları ürekelk düzey değşm le brleşğde, ürekelk arışıı kayağıdak br yapısal değşm büü al sekörlerde büyüme oraları ç poasyel olarak öeml rol oyadığı ler sürülmekedr. E geel aımıyla ürekelk, ürele çıkıı kullaıla grdye oraıdır. Kısm ürekelk ölçüü ola emek ürekelğ se, mala saay sekörü ç reel kama değer şgücüe oraı olarak aımlamakadır. Kısaca: KD EÜ = (D.) L Burada, EÜ mala saay sekörü emek ürekelğ, KD reel kama değer, L şgücüü ve üs dse yer ala söz kousu döem fade emekedr. Geel mala saay emek ürekelğ bu bçmde aımladıka sora, oplam sekörü emek ürekelğ le her br al sekörü emek ürekelğ arasıdak bağlaı muhasebe özdeşlkler yardımıyla oraya koduğuda SSA dekleme ulaşılır. İmala saayde her br al sekörü oplam mala saay shdamı çdek payıı S le fade edelm (al ds al-sekörü fade emekedr). D. deklem mala sekörü geeldek ürekelk le her br al-sekörü ürekelğ arasıdak bağlaıyı verecek bçmde şöyle düzeleyeblrz. EÜ = KD L = KD L = = L L = EÜ S (D.2) Bu deklem bze, her br al-sekörü emek ürekelğ ( EÜ ) al-sekörü shdam çdek payı le ağırlıkladırılarak opladığıda oplam mala sekörüü emek ürekelğe ulaşılacağıı ve söylemekedr. Bell br sürede oraya çıka yapısal değşm görmek ç, br başlagıç yılı ( ) ha yıl ( y) seçerek karşılaşırmak gerekecekr. Buu ç D.2 deklem farkıı alarak büyüme csde yazmak kullaışlı olacakır. EÜ EÜ EÜ y ( EÜ y = EÜ ) S S + + = EÜ = EÜ = ( S y ) EÜ ( S y S y )( EÜ EÜ (I) (II) (III) EÜ ) (D.3) Toplam ürekelk arışıı akbe, eşlğ sağ arafıdak lk erm (I) sekör ç ürekelk arışıı fade emekedr. Burada sekörü shdam payı sab uularak emek ürekelğdek arışı e kadarıı sekörü ked çdek ürekelk arışlarıda kayakladığı bulumakadır. Yapısal değşm oplam eks, sak kaymayı çere II. erm ve damk eky fade ede III. erm oplayarak elde edeblrz. Burada, sak kayma (II) le damk kayma (III) ekler arasıda ayırım yapmak, şgücüü başlagıça ürekelk düzey yüksek sekörlere doğru kaymasıı ekler

6 yaıda, hızlı büyüme performası gösere sekörlere doğru kaymaı ekler görmek bağlamıda öemldr. (II). erm, emek ürekelğdek arışı e kadarıı emek gücüü sekörler arası kaymalarda kayakladığıı gösermekedr. Sak kayma eks döem başlagıcıda yüksek emek ürekelk düzeydek dallara doğru emeğ kaymasıı sebep olduğu ürekelk arışıı ölçer. Düşük ürekelğe sahp sekörlerde yüksek ürekelğe sahp sekörlere doğru kayma olursa bu erm pozf, ers durumda se egaf olacakır. Böylece, bu erm br ülke kayaklarıı düşük ürekelke yüksek ürekelğe sahp sekörlere doğru harekee geçrme yeeeğ gösermekedr. (III). erm se, emek ürekelğ arışıı e kadarıı sekörü ked ürekelk büyümesdek değşm le, emek gücüü sekörler arası kaymasıı brlke eks göserr. Damk kayma eks, daha yüksek emek ürekelğ arış oralarıa sahp sekörler gb, daha damk al-sekörlere doğru kaymaları alaır. Bu ek, ürekelğ hızlı büyüye sekörler oplam shdam çdek paylarıı arırıyorsa pozf olacakır. Dolayısıyla bu erm, ürekelğ hızla ara sekörlere doğru ülke kayaklarıı harekee geçrme yeeeğ göserr (Fagerberg, 2000:40-402; Tmmer ve Szrma, 2000: ) Kullaıla Verler Devle İsask Esüsüü (DİE) döem ç Türkye geel ve l bazıda mala saay ISIC (Uluslararası Sadar Saay Sııflaması, revze 2) k hael al sekör verler kullaılmışır. Verler kamu sekörüü amamı le özel sekörde 0 ve daha fazla şç çalışıra şyerler kapsamakadır. Akdez Bölges verlere ulaşmak ç bölgede yer ala Aalya, Ispara, Burdur, Adaa, Mers, Haay, Kahramamaraş ve Osmaye ller mala saay verler oplulaşırılmışır. ISIC (Rev. 2) e göre düzelemş döem mala saay kama değer ve gayr saf sermaye oluşumu verler, 987 bazlı sekörel opa eşya fyaları (TEFE) edeksler le fya harekelerde arıdırılmışır. Toplam fakör vermllğ ahmlerde sermaye soku verlere hyaç duyulmuşur ve sermaye sokua lşk verler Tucer ve Özuğurlu (2004) da alımışır. 3.3 İmala Saayde Emek Ürekelğ Arışıı Ayrışırılması ve Bulgular SSA yöem uyguladığımız Türkye, Akdez Bölges ve Mers l bulgularımızı değerledrdğmzde, Toplam mala saayde emek ürekelğ arışıı ayrışırma souçları Tablo -2-3 de verlmşr. Türkye, Akdez bölges ve Mers l ç , al-döemler le döem ç lk süuda oplam mala saayde emek ürekelğ yıllık oralama büyüme hızı verlmşr. Dğer süular sırasıyla, klask pay kayması deklemdek sekör ç ek (I), sak kayma eks (II) ve damk kayma (III) ekleryle emek ürekelğdek büyümey vermekedr. Tablo. Türkye İmala Saayde Emek Ürekelğ Arışıı Ayrışırılması Emek Ürekelğ Arış Hızı % Sekör İç Ek I Sak Kayma Eks II Damk Kayma Eks III Toplam Ek ,3 0,084-0,00 0,00 0,085 % 99,69-0,85, ,88 0,049-0,002 0,000 0,047 % 04,07-4,5 0, ,60 0,067-0,00 0,00 0,066 % 0,27-2,04 0,77 00 Tablo e göre, Türkye mala saay ç emek ürekelğ al döem ç oralama yıllık %9.3, al döem ç % 5.88 ve döem geelde de % 7.60 büyüme gösermşr. Klask SSA yardımıyla bu ürekelk büyümes kayaklarıa bakığımızda 98- Damk ekler döem uzuluğu kısaldıkça sıfıra yaklaşacakır. Bu edele seçle başlagıç yılı le ha döem arasıdak süre souçları öeml ölçüde ekleyecekr.

7 990 döemde sekör ç ürekelk arışı (I. erm) % 99.7 le e büyük payı oluşurmaka, yapısal değşmde kayaklaa sak ek (II. erm) % ve damk ek (III. erm) %.6 düzeyde kakıda bulumuş görümekedr. II. ve III. ermler oplamıda oluşa yapısal değşm kakısı oldukça sıırlı (% 0.3) kalmışır döemde sekör ç ürekelk arışı (I) % le e büyük payı oluşurmaka, yapısal değşmde kayaklaa sak ek (II) % -4.5 ve damk ek (III) % 0.08 oraıda kakı sağlamışır döem büüüde sekör ç ürekelk arışı (I) % 0.27 le e büyük payı oluşurmaka, yapısal değşmde kayaklaa sak ek (II) % ve damk ek (III) % 0.77 lk br kakı vermşr. Dolayısıyla, Türkye mala saay emek ürekelğ büyümes büyük br bölümü sekörü ked koşullarıı yaraığı ürekelk arışıda kayaklaırke, yapısal değşm döem boyuca alamlı br kakısıı olmadığı görülmekedr. Burada döem boyuca oralamaı üsüde emek ürekelğe sahp al sekörlerdek emek payları düşmüş görümekedr. Bu durum daha çok karşılaşırmalı üsülüklere sahp ve daha emek yoğu mala sekörlerde gerçekleşmşr. Souça Türkye mala saay ç yapısal değşm, döem ümüde % -.27 kadar emek ürekelğ azalmış görümekedr. Aslıda yapısal değşm çoğulukla düşük ürekelk arış oraları ve düzeylere sahp dallarda emeğ kaymasıı çermekedr. Büü döemlerde emek ürekelğ arışları, yapısal değşm yaraacağı eksra (bousda) br kazaça zyade, sekör ç emek ürekelğ arışları le sürdürülmüşür. Burada, al-sekörler emek paylarıdak kaymaı, br sekörde dğere şgücüü fzksel rasfer çermes gerekmemekedr. Bu kaymalar, mala saay shdamıı büyümese bağlı olarak, al-sekörler oplam mala saay shdamı çdek payıı görece değşmes bçmde gerçekleşr. Başka br deyşle, mala saaydek bu geşleme üm al sekörlerde shdamı arırırke payları da değşreblr. Tablo 2. Akdez Bölges* İmala Saayde Emek Ürekelğ Arışıı Ayrışırılması Emek Ürekelğ Arış Hızı % Sekör İç Ek I Sak Kayma Eks II Damk Kayma Eks III Toplam Ek % % % * Bu bölgede Aalya, Ispara, Burdur, Adaa, Mers, Haay, Kahramamaraş ve Osmaye ller yer almakadır. Akdez Bölges ç emek ürekelğ büyümes ayrışırma souçları Tablo 2 de verlmşr. Akdez bölges mala saay ç emek ürekelğ al döem ç oralama % 6.56, al döem ç % 5.80, ve döem geelde, de, % 6.8 büyüme gösermşr. Klask SSA yardımıyla bu ürekelk büyümes kayaklarıa bakığımızda, döemde sekör ç ürekelk arışı (I) % le e büyük payı oluşururke, yapısal değşmde kayaklaa sak ek (II) % 24.48, ve damk ek (III) de % oraıda kakı sağlamışır döemde sekör ç ürekelk arışı (I) % le e büyük payı oluşururke, yapısal değşmde kayaklaa sak ek (II) % -9.02, ve damk ek (III) % düzeyde kakı sağlamışır döem büüüde de sekör ç ürekelk arışı (I) % le e büyük payı oluşurmaka, yapısal değşmde kayaklaa sak ek (II) %.70 ve damk ek (III) % lık br kakıda bulumakadır. Akdez ç, yapısal değşm ekler pozf faka sıırlı kalmışır. Dolayısıyla emek düşük ürekelğe sahp sekörlerde yüksek ürekelğe sahp sekörlere doğru sıırlı ölçüde kayma gösermşr. Emeğ asıl kayması sermaye yoğu sekörler ola kmya-perol ve meal eşya-make ve eçhza, ulaşım aracı, İlm ve meslek ölçme aleler saay al sekörlerde meydaa gelmşr. Ayrıca orma, orma ürüler ve moblya le aş ve oprağa dayalı saay sekörler de lokomof şlev göreblecek sekörler arasıdadır.

8 Tablo 3. Mers İl İmala Saayde Emek Ürekelğ Arışıı Ayrışırılması Emek Ürekelğ Arış Hızı % Sekör İç Ek I Sak Kayma Eks II Damk Kayma Eks III Toplam Ek % % % Mers l mala saay ç emek ürekelğ al döem ç oralama % 7.32, al döem ç % 7.4 ve döem geelde, de, % 7.36 büyüme gösermşr. Klask SSA yardımıyla bu ürekelk büyümes kayaklarıa bakığımızda döemde sekör ç ürekelk arışı (I) % le e büyük payı oluşurmaka, yapısal değşmde kayaklaa sak ek (II) % 3.43, ve damk ek (III) %.77 oraıda ekde bulumakadır döemde sekör ç ürekelk arışı (I) % le e büyük payı oluşurmaka, yapısal değşmde kayaklaa sak ek (II) % ve damk ek (III) % düzeyde ekde bulumakadır döem büüüde de sekör ç ürekelk arışı (I) % le e büyük payı oluşurmaka, yapısal değşmde kayaklaa sak ek (II) % -9.7 ve damk ek (III) % 5.48 düzeyde ekde bulumakadır (Tablo 3). Damk ek döem büüü ç pozf olması Mers l ç grd ürekelğ yüksek olduğu Aaş Rafers varlığıa bağlaablr. Mers bu sekördek emek ürekelğ ve sermaye ürekelğ değerler Türkye oralamasıa göre çok yüksekr (Uygur, 999:79, 85). Ürekelğ pozf olması, shdamı ürekelğ hızla ara kmya, perol, aş ve oprağa dayalı saay ve gıda, çk ve üü saay al sekörlere kaydığıı gösermekedr. Ayrıca Mers l ç yapısal değşm döemde % 5.2 oraıda kakıda bulumasıda 980 sorası uygulaa hracaa döük saayleşme polkalarıyla brlke mala saaye yapıla ekolojk yaırımlara ve ara alebe bağlaablr. Daha sora bu pozf kakıı çok büyük orada egafe döüşmes ldek mala saay sekörüü hem alep açısıda hem de arz açısıda öem azalması, l Körfez Savaşıda sora Oradoğu ülkelere dış caree herlad olarak görece öem kaybemesde kayaklamış olablr. Türkye, Akdez bölges ve Mers l ç emek ürekelğ hızlı br empoda arığı mala saay yapısıda büyük değşklkler meydaa gelmşr. Acak bulgular, mala sekörü oplam emek ürekelğ arışıı açıklamada, emeğ kaymasıı çok da öeml olmadığıa şare emekedr döem boyuca yapısal değşm emek ürekelğe kakısı, gelşme farklı aşamaları boyuca değşk ekler olsa da Türkye mala saay, Akdez bölges ve Mers l ç göz ardı edlecek kadar küçük olduğua döük bulgular elde edlmşr döemde hem sak hem de damk olarak emek kaymaları Akdez ve Mers l ç pozf kakı verrke, döemde yapısal değşm oplam emek ürekelğ arışıa egaf ekde buluarak, döem büüü ç öeml br rol oyamadığıı gösermşr. Ayrıca 980 de bu yaa Türkye ekooms açısıda belrleyc ola krz-skrar-yapay büyüme ve krz sürec bağlamıda, döem ç yapısal değşm emek ürekelğe kakısıı, döemledrme farklılaşırıldığıda asıl br değşm gösereceğ aalz edlmşr. Burada mala saay dış caree yöelk olarak hızlı yapısal değşm yaşadığı döem, ekoom yapay br büyüme göserdğ döem ve ekoom durağalaşığı döem ayrımıa gdlmşr. Türkye mala saay, Akdez bölges ve Mers l ç yapısal değşm emek ürekelğe kakısıı, bu üçlü döemledrmede de, kl döemledrmedek gb göz ardı edlecek kadar küçük olduğua yöelk bulgular elde edlmşr. Türkye mala saayde oplam emek ürekelğ arışıda yapısal değşm sağladığı kakıı küçük olduğua yöelk bulgular, yapıla dğer çalışmaları bulgularıyla da uarlıdır. Öreğ Fagerberg (2000) döem mala saay ve 39 ülkey kou ala çalışmasıda klask pay

9 kayması aalzyle oplam mala sekörü ç emek ürekelğ arışlarıı ayrışırmış ve burada Türkye mala saay ç sak kayma (II) eks % -2.0 ; damk kayma (III) eks % -2,8 ve sekör çde gele (I) eky % 4.3 olarak hesaplamışır (Fagerberg, 2000, ). Bezer şeklde, Taymaz ve Suçmez (2005), Saler eğrler kullaarak Türkye mala saay ç yapısal değşm ürekelk arışlarıa kakısıı, 982 yılı baz alıarak döem ç hesaplamış ve üm döem ç egaf olduğuu gösermşlerdr. Br başka deyşle, 982 de sorak üm yıllarda, 982 le karşılaşırıldığıda, ürekelğ düşük ola sekörler shdam paylarıı arması soucu oralama ürekelk düzeyde br düşüş gerçekleşmşr döemde bu ek sürekl ararak eks % 8 e ulaşmışır (Taymaz ve Suçmez, 2005: 34). Flzek (2005) de döem Türkye özel mala saay sekörü ç yapığı çalışmada, emek ürekelk ayrışırmasıda sekör ç ürekelk arışıı % 6.9 pozf, sekörler arası eky se egaf bularak bezer bulgulara ulaşmışır (Flzek, 2005: 96-98). Tmmer ve Szrma (2000), Hdsa, Edoezya, Güey Kore ve Tayva gb bazı Uzakdoğu Asya ülkeler ç yapıkları ayrışırmada da arası değşk al döemler baryle bu ülkeler ç yapısal değşm kakısıı göz ardı edlecek kadar küçük olduğuu gösermşlerdr (Tmmer ve Szrma, 2000, ). Ayrıca Dolar ve Wolff (993) de Brezlya, Hog Kog, Sgapur ve Taylad da mala saay sekörler ç bezer souçlar bulmuşur. Yapısal değşm eksra kakısıı mala saayde değl, arımda saayye doğru br kayma le gerçekleşmş olduğuu belrmşlerdr (Tmmer ve Szrma, 2000: 378). Souç olarak, bulgular Türkye, Akdez Bölges ve Mers l mala saayde emek kayağıı ürekelğ görece düşük sekörlerde yüksek olalara doğru yöledrmede başarı sağlaamadığıı gösermekedr. İcelee 20 yıllık döem boyuca emek ürekelğ yılda oralama % 7 arması, ülke geelde ya da bölgesel bazda uygulaa eşvk ve dğer polkaları soucu olablr. Buula brlke, yapısal değşm olarak sadece emek fakörüü al-sekörler arasıdak yede dağılımıa dayamak yeerl olmayacakır. Bu edele emek fakörüü yaıda, sermaye fakörüü de eşalı kaymalarıı dkkae alarak yapısal değşme ve yapısal değşm oplam fakör vermllğ (TFV) büyümese ekler ayrışırmak daha alamlı olacakır. Çalışmaı sorak bölümüde kayakları (emek ve sermaye) mala saay al-sekörler arasıda yede dağılımıı oplam fakör ürekelğe kakılarıı aalz emek ç kullaılablecek br çerçeve oluşurulmaka ve Türkye mala saay ç elde edle bulgular değerledrlmekedr. 4. İMALAT SANAYİNDE YAPISAL DEĞİŞİMİN TOPLAM FAKTÖR ÜRETKENLİĞİNE ETKİSİ Üremde sermaye mallarıı kullaımı arıkça emek ürekelğe kakı sağlaya dğer usurlarıda celemes öem kazamakadır. Bu amaçla, çalışaları eğm, becerler, ecrübeler ve fzksel sermaye kullaımıdak değşmler de dkkae ala yöemler gelşrlmeye çalışılmışır. Ölçüle grd arışları arafıda açıklaamaya çıkı büyümese oplam fakör vermllğ adı verlmekedr. Toplam fakör vermllğ (TFV) büyümes büyük ölçüde, kayakları daha ek bçmde yede dağılması, geel blg arışları, daha ek br yöem ya da örgüsel yapıları kullaılması gb olguları yasımakadır (Sedel ve Sroh, 200, 6-7). Yapısal değşm ürekelk arışlarıa kakısıı bulmak ç, her br al-sekörü ürekelğ alsekörü reel kama değer çdek payıyla ağırlıkladırılmış oplamı le elde edle TFV le, oplam mala saay verler kullaılarak hesaplaa TFV arasıdak farka faydalaılmakadır. İmala saay herhag br al-sekörüdek grdlerle çıkılar arasıdak ekk lşky Cobb-Douglas p bas br ürem foksyouyla fade edelm (D.4). Y = A L K (D.4) α α Burada, Y, A, K ve L, sırasıyla, sekörüü döemdek reel kama değer, oplam fakör vermllğ düzey, sermaye ve emek hzmeler fade emekedr. Bu foksyou doğal logarmasıı ve zamaa göre ürev aldığımızda büyüme kayaklarıı aşağıdak gb ayrışırmış oluruz (D.5).

10 Yˆ ( α ) Kˆ = Aˆ + α Lˆ + (D.5) Burada, α erm emeğ kama değerde aldığı payı fade emekedr. Değşkeler üzerdek şapka şare (^) değşke büyüme hızıı gösermekedr. D.5 deklem düzelersek sekörüü oplam fakör vermllğ büyüme hızıı elde ederz (D.6). ( α ) Kˆ Aˆ = Yˆ α Lˆ (D.6) Bu şeklde her br al-sekör ç hesaplaa oplam fakör vermllğde harekele, mala saay geeldek oplam fakör vermllğe, her br al-sekörü oplam mala saay çdek kama değer payıyla ağırlıkladırarak ulaşılablr (D.7). = = = = ( α ) ρ Aˆ = ρ Yˆ ρ α Lˆ ρ Kˆ (D.7) Burada, ρ = Y = Y, ya sekörü kama değer oplam mala kama değer çdek payıdır. Bu bçmde al-sekörlerde harekele hesapladığımız (mala sekörü oplamı) oplam fakör vermllğ (TFV) al-sekörler sadece ked çlerde gele ürekelk arışlarıı fade emekedr. Bu bçmde hesaplaa TFV, kayakları (emek-sermaye) sekörler arasıda kaymalarıa lşk herhag br ek çermeyecekr. Bu edele sekörler oplam fakör vermllğ ağırlıklı oplamıda oluşa bu ölçüe yazıda sekör (edüsr) ç ekolojk değşme adı verlmekedr. İmala saay oplamı ç, TFV y mala saay ek br sekör kabul ederek oplam verlerle hesaplayablrz (D.8). Aˆ = Yˆ α Lˆ ( α )Kˆ (D.8) Burada, Y, A, K ve L, sırasıyla, üm al-sekörler oplamıda oluşa oplam mala sekörüü reel kama değer, oplam fakör vermllğ düzey, sermaye ve şgücü fakörler gösermekedr. Bu bçmde hesaplaacak oplam fakör vermllğ emek ve sermaye sekörler arasıda yede dağılımıı ürekelk üzerdek ekler de çerecekr. Bu bçmde hesaplaa oplam fakör vermllğe sekörler (edüsrler) arası ekolojk değşm adı verlmekedr. Sekörler arası ekolojk gelşme adı verle bu ölçü le sekör ç ekolojk değşm adı verle ürekelk arasıdak fark bze sermaye ve şgücüü daha üreke sekörlere doğru kaymasıı ekler, başka br fade le yapısal değşm ürekelk üzerdek ekler verecekr. Bu ek, yede dağılım eks (TYDE) olarak fade edlmeke ve aşağıdak gb hesaplamakadır (D.9). TYDE = Aˆ ρ ˆ (D.9) = A Toplam yede dağılım eks (TYDE), şgücü ve sermaye sağladığı görel kakılar arasıda ayrışırılması ç D.0 deklemde yararlaılmakadır. = L TYDE = ρ α Sˆ + ρ ( α ) Sˆ (D.0) = K Burada, S L = L / L erm sekörü shdamıı oplam mala saay shdamı çdek payıı, S K = K / K erm de sekörü sermaye sokuu oplam mala saay sermaye soku çdek payıı gösermekedr. Eğer emek ve sermaye marjal ürekelğ görece yüksek sekörlere doğru kaydırılacak olursa oplamda yede dağılım eks pozf olacakır.

11 Tablo 4: Türkye İmala Saayde Yapısal Değşm Toplam Fakör Vermllğe Eks Toplam Fakör Ürekelğ Arış Hızı % Toplam Fakör Ürekelğde Değşme Sekör İç Ek I Toplam Yede Dağılım Eks II + III Yede Dağılım Eks Emeğ Kayması Sermaye Kayması Kama Değer Büyüme Hızı Tablo 4 de yapısal değşm TFV büyümese ekler ayrışırılmasıı souçları verlmşr. İlk süu yıllık oralama TFV büyüme hızıdır. İkc süu TFV arış hızıı e kadarıı sekör ç, e kadarıı kayakları yede dağılımıda geldğ gösermekedr. Bu k süu arasıdak oplama farkı yuvarlamalarda kayaklamışır. Tablo 4 e bakıldığıda Türkye mala saay ç TFV arışıda yapısal değşm kakısı çok küçük kalmışır. Kullaıla yıllık verler, küçük de olsa TFV arışıda sermaye kaymalarıı pozf ek oluşurduğuu gösermekedr: döem ç % 0.04, döem ç % 0.24 ve döem ç % 0.4 olarak gerçekleşmşr. Özellkle 980 sorası hracaa dayalı saayleşme sraejs alıda care serbesleşrlmese gdlmesyle yapısal değşm kakısıı pozf olması beklese de, TFV arışıa alamlı br kakı sağlamadığı görülmekedr. Yapısal değşm oplam fakör vermllğ üzerdek ekler ayrışırılması, Akdez Bölges ve özellkle Mers l ç hem al sekörler baryle bazı yıllarda verler eksk ve sağlıklı olmaması edeyle, hem de sağlıklı br sermaye soku vers elde eme zorluğu yüzüde yapılmamışır. 5. SONUÇ Çalışma mala saayde oplam ürekelk arışıda ürem fakörler kayma eks (yapısal değşm) ele almışır. Klask Pay Kayması Aalz (SSA) le bulua souçlar yapısal değşm (kayakları yede dağılımı)türkye, Akdez Bölges ve Mers l mala saay ürekelk arışıda eksra (bous) br büyüme kazacı sağlamadığıı oraya koymuşur. Ayrıca, yapısal değşm mala saay al sekörler büyümese de pozf kakı sağlamamışır. Souça mala saayde emek ürekelğ ç yapısal değşm kakı (srucural bous) değl, emek ürekelğe yük (srucural burde) germş gb görümekedr. Kısacası, al-sekörler arasıda emek fakörüü yede dağılımı oplam mala saay şgücü ürekelğ arışıı açıklamaka çok uzak görümekedr. Bu, sadece emek ürekelğ arışı ç değl, ayı zamada oplam fakör vermllğ arışı ç de geçerldr. Bu döemde oplam ürekelk arışı, mala saay üm al dallarıda sekör ç ürekelk arışlarıda beslemşr. Dolayısıyla sermaye brkme yol aça yapısal değşm, belk kalkımaı lk aşamalarıda öeml rol oyayablr. Acak sorak aşamalarda emek ürekelğ keds ve az da olsa oplam fakör vermllğ ekoomk büyümey sürüklemekedr. Ürekelk arışıı yapısal değşmde kayaklamamasıı, mala saayde daha çok ye ekolojler kullaıma grmes sağlayacak yaırımları erelemes ve elkl şgücü kullaımı yere ucuz şgücü kullaımıda kayakladığı düşüüleblr. Bu açıda lk bakışa üzerde durulması gereke, mala saayde ürem arışıı yaraacak ürekelk arışı sağlaya ler ekolojler ürem sürece sokulması olmalıdır.

12 KAYNAKLAR Cheery, H. Syrqu, M. (986), Typcal Paers of Trasporao, I Cheery, H.-Robso, S.- Syrqu, M., Idusralzao Ad Growh: A Comparave Sudy, Oxford Uversy Pres. Fagerberg, Ja (994), Techology ad Ieraoal Dffereces Growh Raes, Joural of Ecoomc Leraure, Vol. 32, No:4, pp Fagerberg, Ja (2000), Techologcal Progress, Srucural Chage ad Producvy Growh: A Comparave Sudy, Srucural Chage ad Ecoomc Dyamcs, No: (2000), pp Flzek, Alpay, (2005), Türkye de Büyüme Damkler, TÜSİAD Büyüme Sraejler Dzs, çde, Yayı No: 2005/6/398, s Joes, Charles, I. (200), İksad Büyümeye Grş, Çev. S.Aeş-İ.Tucer, Leraür Yayıcılık, İsabul. Km, Jog ve Lau, Lawrece J. (994). The Sources of Ecoomc Growh of he Eas Asa Newly Idusralzed Coures, Joural of he Japaese ad Ieraoal Ecoomes, Vol. 8, pp Kuzes, Smo (979), Growh ad Sruural Shfh, I. Galeso, W. (Eds.), Ecoomc Growh ad Surcural Chage Tawa: The Poswar Experece of he Rebuplc of Cha, Corell Uversy Pres, Lodo, pp Krugma, Paul (994), The Myh of Asa s Mracle, Foreg Affars, Vol. 73, November/December 994, pp Maddso, Agus (987), Growh ad Slowdow Advaced Capals Ecoomes: Techques of Quaave Assesme, Joural of Ecoomc Leraure, Vol.25, No:2, pp Soobe Tesush ve Kejro Osuka (200), A New Decomposo Approach o Growh Accoug: Dervao of he Formula ad s Applcao o Prewar Japa, Japa ad he World Ecoomy, (3), pp. -4. Sglz, Joseph E. (996), Some Lessos From The Asa Mracle, The World Bak Research Observer, Vol., No: 2, Augus 996, pp Sedel, Charles ve Kev Sroh (200), Producvy Growh: Wha s I, ad Why Do We Care abou IT?, Busess Ecoomcs Vol. XXXVI, No. 4, ss.3-3. Taymaz Erol ve Hal Suçmez (2005), Türkye de Vermllk, Büyüme ve Krz, Türkye Ekoom Kurumu, Tarışma Me 2005/4, Erşm arh, Tmmer, Marcel, P. ve Adam Szrma (2000), Producvy Growh Asa Maufacurg: The Srucural Bous Hypohess Examed, Srucural Chage ad Ecoomc Dyamcs, No: (2000), pp Tucer, İsmal ve Yasem Özuğurlu (2004), Türkye Ekoomsde Büyüme Ve Sekörel Ürekelk Aalzler: Bölgesel Karşılaşırmalar , Türkye Ekoom Kurumu, Tarışma Me 2004/24, Erşm arh, Uygur, Erca (999), Ürekelk Ölçülere Göre İçel Türkye ve Sekör Karşılaşırmaları, İçel Saays Gelşrme Sempozyumu, Hazra 999 İçel, DİE Yayıları, s World Bak (993), The Eas Asa Mracle, Ecoomc Growh ad Publc Polcy, The World Bak, Oxford Uversy Pres. Youg, Alwy (995). The Tyray of Numbers: Cofrog he Sascal Reales of he Eas Asea Growh Experece, Quarerly Joural of Ecoomcs, 0, pp