6 MADDE VE ÖZELL KLER

Transkript

1

2 6 MDDE VE ÖZELL KLER

3 MODEL SORU DEK ETK NL KLER N ÇÖZÜMLER ETK NL K N ÇÖZÜMÜ madde cisim molekül a atom b çekidek c elekton d ETK NL K N N ÇÖZÜMÜ a) Uzayda ye kaplayan; kütlesi, acmi ve eylemsizli i bulunan e fleye madde deni. b) Cisimlein tamam molekül leden oluflu. c) tomun mekezinde çekidek bulunu. d) Maddelei fakl k lan çekidekleindeki poton ve nöton say la d. e) Poton ve nötonun yap taflla kuak lad. f) Evendeki en basit atom idojen atomudu. g) Maddenin flekil alm fl aline cisim deni. ) Kütle, eylemsizlik, tanecikli yap, acim ve elektikli yap maddelein bafll ca otak özelikleindendi. ETK NL K ÜN ÇÖZÜMÜ q a) kütle q c) esneklik q e) özkütle q g) acim q ) elektikli yap q b) genleflme q d) eylemsizlik q f) saydaml k q ) tanecikli yap q i) enk ve flekil ETK NL K ÜN ÇÖZÜMÜ a) Yanl fl. Tüm maddele poton, nöton ve elektonladan oluflu. b) Do u. c) Yanl fl. Kütle eflit kollu teazi ile ölçülü; ama biimi Newton de il kilogam veya gamd. d) Do u. MDDE VE ÖZELL KLER 7

4 MODEL SORU DEK SORULRIN ÇÖZÜMLER.. cm w5cm l0cm a) Cismin yüzey alan, (lw + w + l) ( ) 60 cm di. b) Cismin acmi, V l.w cm tü. Cismin yüzey alan n n acmine oan, 60 6, cm bulunu. V 00 a) li nin boya yapaca alan, (lw + w + l) ( ) 76 m di. b) Duvada dikdötgenle pizmas fleklinde ince bi tabaka oluflaca ndan bu pizman n acmi boyan n acmine eflit olacakt. 76 m 7600 dm 0,5 m 0,005 dm V ,005 8 dm 8 litedi.. Boyac duvaa boyay südü ünde dikdötgenle pizmas fleklinde ince bi tabaka oluflu. Bu pizman n acmi boya kutusundaki boyan n acmine eflitti. 0lite 0 lite 0 dm 0000 cm 0 m cm V ,5 cm 0. a) Kitab n acmi veildi ine göe, kal nl n bulabiliiz. V cm b) Kitab n kal nl cm 0 mm di. Ön ve aka kapakla n toplam kal nl.(,5) 5 mm di. Geiye kalan yapakla n kal nl, mm olu. He bi sayfa yapa n kal nl 0, mm oldu- 5 undan bu kitap 50 yapaktan yani, 0, sayfadan oluflmaktad. 8 MDDE VE ÖZELL KLER

5 MODEL SORU TEK SORULRIN ÇÖZÜMLER. a) Pasta bi kena cm olan küp dilimlee ay l - yo. O alde e bi dilimin yüzey alan, küp 6a cm di. b) Pastadan ç kacak küp dilimlein say s na n desek, V pasta n.v dilim 0.. n. n 5 tane dilim ç ka. c) Pastan n yüzey alan, pasta (lw + w + l) ( ) 76 cm di. Küp dilimlein toplam yüzey alan, dilim 5.(6a ) cm di. Göüldü ü gibi pastan n yüzey alan, küp dilimlein toplam yüzey alan ndan daa azd.. a) Bi kena 0 cm olan flekildeki küpün kesit alan, K a 0 00 cm 0000 mm di. b) lk duumda silindiin yüzey alan, π + π. π.( + ) π.( + ) π( + ) Son duumda silindiin yüzey alan, π.( + ) π.( + ) 8π( + ) Son duumda silindiin yüzey alan atm flt. c) lk duumda silindiin acmi, V π. π.(). π. Son duumda silindiin acmi, V π. π.(). 6π. V V 6π. π. b) Küpün yüzey alan, 6a cm di. c) Küpün acmi, V a cm tü. MODEL SORU TEK SORULRIN ÇÖZÜMLER. a) Kaba 50 cm su döküldü ünde kab n ya s doldu una göe, kab n toplam acmi, V kap cm olu. 50cm 0. a) lk duumda silindiin kesit alan, K π() π di. Son duumda silindiin kesit alan, K π() 6π K K bulunu. 6π π b) Özdefl cisimleden kaba 0 tane at ld nda, kab n %75 i doldu una göe, 0 tane cismin acmi, V cisim V kap. V kap V cisim.v 00 kap 0.V cisim.00 V cisim 7,5 cm bulunu. MDDE VE ÖZELL KLER 9

6 MODEL SORU 5 TEK SORULRIN ÇÖZÜMLER. a) Ya çap cm olan küenin kesit alan, K π. cm di. b) Küenin acmi, V π.. cm tü. cm c) Küçük oyun amula n n ya çap, V küçük π k.. k k cm di. Büyük oyun amuunun yüzey alan, büyük π b.. 9 cm Küçük oyun amula n n yüzey alanla toplam, küçük 8.π k cm di. Bu duumda yüzey alanla eflit de ildi. c) Küenin yüzey alan, π.. 8 cm di.. a) Küpün acmi, V küp 6 cm olu.. a) Küenin yüzey alan n n acmine oan, cm oldu una göe, π V π cm di. Yap labilecek bilye say s na n desek, V küp n.v küe 6 n... cm n 6 tane bilye yap labili. b) Bi bilyenin yüzey alan, π.. cm di. b) Küenin acmi, V π.. cm tü. 5. a) c) Küenin yüzey alan, π.. cm di.. a) Yeni oyun amuu 8 tane küçük oyun amuundan olufltu una göe acmi, V büyük 8.V küçük cm tü. 7cm donduma 8cm 6cm Toplam acim de iflmeyece inden, V V n(.. ) n 8 tane top oluflu. cm b) Büyük oyun amuunun ya çap, V büyük.π. b 56.. b b cm di. b) Dikdötgenle pizmas fleklindeki donduma kutusunun d fl yüzey alan, ( ) 59 cm di. 0 MDDE VE ÖZELL KLER

7 6. a) 8 tane küenin toplam d fl yüzey alan, n.(.π. ) 8... cm olu. Yüzey alan ndaki at fl cm olu. Bi bilyenin ya çap cm oldu una göe tabana en fazla. 8 tane bilye yelefltiebiliiz. Kab n yüksekli i 6 cm oldu undan üç s a konabili. Bu duumda kaptaki maksimum bilye say s, N.8 tane olu. b) Kab n acmi, V kap cm Kaptaki bi bilyenin acmi, V bilye π () cm Bilyelein toplam acmi, V T. 96 cm olu. Kap içindeki bofl acim su ile dolduuldu una göe kaba konabilecek suyun acmi, V su V kap V bilye cm olu. 8. a) b) Bi bilyenin acmi, V π.() cm olu. Bafllang çta kapta 00 cm su oldu undan suyun yüksekli i, taban cm di. He bi bilyenin su seviyesi (cm) acmi cm ve 5 kab n taban alan cm oldu una göe 5 bilye bi bilye at ld - say s nda su, cm yükseli. Gafik yuka daki gibi olu. 5cm a0cm Küe, küpün bütün yüzeyleine temas etti ine göe küpün bi kena, a.5 0 cm olu. Küenin kesit alan, K π.5 75 cm Küpün kesit alan, K 0 00 cm di. 7. a) 00 suyun acmi (cm ) bilye say s Su içine bilye at ld nda kaptaki suyun acmi de iflmez. Bu duumda suyun acmi sabit kal. Gafik yuka daki gibi olu. K K b) Küenin yüzey alan, π cm Küpün yüzey alan, 6a cm bulunu. bulunu. MDDE VE ÖZELL KLER

8 c) Küenin acmi, V π cm Küpün acmi, V a cm tü. V 500 V 000 bulunu.. a) Silindi fleklindeki sütunla n dayan kl l ya - çapa ba l d. Dayan kl l k k. oldu una göe ya çap kat na ç ka l sa, Dayan kl l k k.() k olu. Yani dayan kl l k kat na ç ka. b) Sütunla n boyunun kat na ç kmas dayan kl l etkilemez. MODEL SORU 6 DK SORULRIN ÇÖZÜMLER MODEL SORU 7 DEK ETK NL KLER N ÇÖZÜMLER. Tafl nabilecek yük ipin kesit alan yla yani ile do u oant l oldu undan, G G π π cm ETK NL K 5 N ÇÖZÜMÜ a) 7 G π. π. 5 G 00 N bulunu.. Bi cismin dayan kl l, a) Cismin flekline ve boyutuna b) Cisme uygulanan kuvvetin z na c) Cismin yap ld maddenin cinsine d) S cakl na ba l d. b) Dev balinala n iskelet kemiklei vücutla yla oant l olaak düflünüldü ünde fazla dayan kl de ildi. Suyun içindeyken balinan n a l kemikleince de il suyun kald ma kuvvetince dengeleni. Bu nedenle kemikleinin zay fl balinan n sudaki aeketine engel de ildi; ancak balina k y ya vuusa bütün a l kemikleinin üzeinde olu ve kemiklei bu a l tafl yamaz. Sonuçta kabuga kemiklei k l ve balina ölü.. a K ya çapl alat G a l n tafl yabildi ine göe G a l n tafl yabilecek alat n ya çap, G. G π πa a a olu. L Filin yüzey alan n n acmine oan küçüktü. Bu nedenle fazla enejileini d fla atabilmelei için yüzey alanla n at acak fiziksel özelliklee saiptile. Filin kulakla yüzey alan n geniflleteek d fla ya eneji akta m n kolaylaflt. MDDE VE ÖZELL KLER

9 ETK NL K 6 NIN ÇÖZÜMÜ Canl la n günlük tükettiklei besin mikta, kaybettiklei s miktala ile do u oant l d. Vücudun kaybetti i s mikta da vücudun yüzey alan ile do u oant l d. Bu bilgile fl alt nda bu souyu çözesek, a) Besin mikta α (boyut) b) c) filin yüzey alanı 50 filin acmi 50 kedinin yüzey alanı 5 kedinin acmi 5 filin be sin miktaı 50 5 kedinin be sin miktaı 50 5 Kedinin biim a l na düflen besin mikta, filin besin mikta n n 0 kat d. Yani kedile filleden 0 kat fazla besine itiyaç duyala. ETK NL K 7 N N ÇÖZÜMÜ Bi canl y sabit oanda büyütüp ondan bu flekliyle sisteminin önceki gibi çal flmas beklenemeyece i gibi küçültmede de flafl t c sonuçla vei. Bi insan ka nca kada küçülseydi yüksekten düflse de içbi zaa gömezdi veya yükse e z playabilidi. Yaln z kendini bi soun bekledi. Fazla zaman geçmeden afl s kayb ndan ölüdü. Çünkü yüzey alan /acim oan büyü ve otamla daa fazla s al flveiflinde bulunudu. MODEL SORU 8 DEK ETK NL KLER N ÇÖZÜMLER ETK NL K 8 N ÇÖZÜMÜ a) C van n cam bada slatmamas ( koezyon ) b) Ya mu damlala n n pencee cam na yap flmas ( adezyon ) c) Çay içeken bada kald d m zda alttaki taba n da beabeinde kalkmas ( adezyon ) d) Suyun musluktan bi bütün olaak akmas ( koezyon ) e) Yeni bas lan ka t paala n slanmamas ( koezyon ) ETK NL K 9 UN ÇÖZÜMÜ a) Da bi bouda adezyon kuvveti yeteince büyükse s v kendili inden yükseli. b) Yüzey geilimi s v la n sebest yüzeyinde fak edilen ve s v yüzeyini gegin bi za gibi dengede tutan kuvvetti. c) K lcal bounun ya çap kat na ç ka l sa s v n n yükselme mikta azal. d) Bi s v n n adezyon etkisiyle bi kat içinde yay lmas na k lcall k deni. e) Suyun içeisine tuz att m zda yani yo unluk att - nda yüzey geilimi ata. f) Yüzeysel çekilmenin (yüzey geiliminin) olabilmesi için sebest yüzeyin e isel olmamas geeki. g) lkol ve benzen gibi oganik maddelein yüzey geilimi suyunkinden küçük, c van nki ise sudan büyük tü. ) C va dolu bi kaba peçete bat d m zda peçete slanmaz. ETK NL K 0 UN ÇÖZÜMÜ a) S v molekülleinin bibiine uygulad çekim kuvveti K O H E Z Y O N b) Benze olmayan molekülle aas ndaki çekim kuvveti D E Z Y O N c) S v yüzeyinin esnek bi za gibi davanmas Y Ü Z E Y G E R L M d) Bi s v n n çok ince bi bou içinde ya da bi oyukta yükselmesi veya alçalmas K I L C L L I K E T K S e) Sebest yüzeyin e isel bi yüzey olmas âlinde yüzey geiliminin, sebest yüzey alt ndaki molekülle ile üstündeki molekülle aas nda meydana getidi i bas nç fak K I L C L B S I N Ç ETK NL K N ÇÖZÜMÜ q a) Havlula n vücudumuzdaki suyu almas q b) Gözde süekli salg lanan göz yafl q c) Spo malzemelei için üetilen kumaflla q d) Böceklein su üzeinde yüüyebilmelei q e) Detejan n suda köpümesi q f) Bitkilein topaktan su çekmesi q g) Gaz lambas n n fitilinin slanmas q ) Çiçek veya yapakla n de iflik enklele boyan p dekoatif olaak kullan lmas MDDE VE ÖZELL KLER

10 ETK NL K N N ÇÖZÜMÜ a b c V z yla ileleyen tata paças n n su ile temas ndan dolay aala nda adezyon kuvveti oluflu. Bu yap flman n etkisiyle tata bi süe daa suyla bilikte süükleni. Haeketli su moleküllei alttaki su molekülleini aala ndaki koezyon sebebiyle aeket ettii. Git gide dibe do u azalan aeketlilik en dipte s f olu. Buada adezyon koezyondan daa etkilidi. Yüzey geilimi sayesinde yap lan ebu sanat nda suyun koyulaflt c bi madde ile k vam at l ve su üzeine içine öd kat lm fl suda eimeyen boyala n sepilmesi sonucunda su yüzeyinde oluflan flekillein bi ka da geçiilmesiyle oluflu. Yapaktaki su damlas adezyon etkisiyle yapakta tutunabili. Su taneciklei aas ndaki koezyon kuvveti adezyon kuvvetini yenince damla yee düflecekti. d e f Su moleküllei s v içindeki eangi bi taneci e e yönde kuvvet uygulaken su yüzeyinin üst k s mla nda s v olmad ndan yuka yönde kuvvet etki etmez. Bu nedenle tüm yüzeydeki tanecikle, suyun iç k s mla - na do u etki eden kuvvetlein çekim etkisi alt ndad. Yani yüzey geilimi etkisiyle köpe in tüylei yap fl. nce madeni paan n özkütlesi s v - n nkinden büyük olmas na a men yüzey geilimi sayesinde suya batmadan dengede kalabilmektedi. S v molekülleinin adezyon etkisiyle bi kat içine do u yay l m aeketiyle yani k lcall k etkisiyle ka t avluda bulunan ince k lcal boula sayesinde s v emili. MDDE VE ÖZELL KLER

11 g C va molekülleini bi aada tutan kuvvet koezyon kuvvetidi. Bu kuvvet c vada çok büyük oldu undan c va yüzeye döküldü ünde da- lmaz. Tüm bitkile k lcall k olay sayesinde topaktan tüyleindeki k lcal tüylele yapakla na kada su çekebili. Küp flekede bulunan ince k lcal boula sayesinde çay emili ve fleke ei. Bu olay k lcall k ile ilgilidi. i j k Su ve cam n bibiine yap flmas n sa layan çekim kuvveti adezyondu. E e ya mu damlas n n boyutu atasa a l ndaki at fl adezyondan fazla olu ve cama tutunamay p düfle. Sabunlu su üfleneek küesel balon fleklini al. Bu olay da yüzey geilimi sayesinde geçeklefli. Günlük ayatta kulland m z bi çok temizlik malzemesi s v la n yüzey geilimini düflüeek suyun maddeyi daa iyi slatmas n ve kilei daa iyi ç kamas n sa la. MDDE VE ÖZELL KLER 5

12 MODEL SORU 9 DK SORULRIN ÇÖZÜMLER MODEL SORU 0 DK SORULRIN ÇÖZÜMLER. a) Koezyon ve adezyon kuvvetlei bi s v n n bulundu u otamdaki davan fl n belile. fiekil-i de adezyon > koezyon oldu undan su k lcal bouda yükselmiflti ve su yüzeyi cama do u geniflleyeek iç bükey bi göünüm alm flt. Bounun çap küçüldükçe s v n n yükselme mikta ata.. d d K s v s L s v s fiekil-i fiekil-ii K ve L s v la için ay ay yüzey geilim fomülünü kullan sak,. su fiekil-i b) fiekil-ii de ise adezyon < koezyon oldu undan c va k lcal bou içinde alçal ve kendi yüzeyi üzeinde toplanaak d fl bükey bi göünüm al. Bounun çap küçüldükçe c va seviyesi azalacakt. K K L L c va fiekil-ii. a) γ K γ L Bu iki de ein bibiine oan ise γk olu. γ L. gd.. gd.. g. d gd olu. su su Boula ayn suyun içine bat ld ndan suyun yüzey geilimi iki bou için de ayn d. Bu duumda,.. d. g.. d K K L L g γ Yüzey geilim kat say s fomülünü kullan sak, π G π π d.g γ. gd. K. K L. L K. L. K L olu. 750., ,5.0 m 5 mm yükseli. b) Yükselme mikta ile oant l d. γ ya ya düflese iki kat na ç ka..5 0 mm olu. 6 MDDE VE ÖZELL KLER

13 MODEL SORU DEK ETK NL KLER N ÇÖZÜMLER ETK NL K ÜN ÇÖZÜMÜ tmosfedeki gazla n %75 ini olufltuu. tmosfedeki gazla n kinetik enejisi kayna d. azot... Günefl ava ozon TMOSFER... Dünya atmosfeine veilen add. Günefl ten gelen zaal fl nla süze. 5 katmandan oluflu. 5 statosfe 6 mezosfe 7 iyonosfe 8 egzosfe 9 toposfe Gökyüzüne mavili i veen ozon gaz bu tabakada bulunu. tmosfee gien küçük göktaflla bu tabakada meydana gelen sütünmeyle yanaak bualafl. Van llen fl n m kutupla bu tabakada oluflu. Yapay uydula n yöüngelei bu katmandad. tmosfedeki bütün ava olayla bu tabakada oluflu. MDDE VE ÖZELL KLER 7

14 MODEL SORU DEK ETK NL KLER N ÇÖZÜMLER ETK NL K ÜN ÇÖZÜMÜ y ld zla flimflek Günefl üzgâla uzay... Dünya uzay π ª iyonosfe alev neon lambas Dünya... insan yap m insan yap m º Ω æ floesan lamba Günefl kutup fl kla (auoa) insan yap m... uzay Dünya 8 MDDE VE ÖZELL KLER

15 ETK NL K 5 N ÇÖZÜMÜ. Buz, su ve su bua ayn maddele di.. Yükseklee ç k ld kça atmosfedeki yo unluk azal.. tmosfedeki su bua n n %99 u toposfe tabakas nda bulunu.. Y ld m, flimflek ve magma Dünya da göülen plazmaladand. 5. Gö e mavili i veen ozon tabakas statosfe tabakas nda bulunu. 6. Ozon tabakas ve sea etkisi Günefl ten gelen zaal fl nla n Dünya ya gelmesini engelle. 7. tmosfedeki gaz tabakas ye çekimi nedeniyle dünyay teketmez. 8. tmosfe olmasayd Dünya da gece-gündüz aas ndaki s cakl k fak çok yüksek oludu. 9. Y ld zla ve Günefl ten dünyam za ulaflan fl nla n Dünya n n manyetik alan taaf ndan apsedilmesiyle Van llen kuflakla oluflu. ETK NL K 6 NIN ÇÖZÜMÜ 5 ETK NL K 7 N N ÇÖZÜMÜ G Ü P U R O R G O V N L L E N E fi Z M Gaz molekülleine kütleleinden dolay ye çekimi etki ede. Ye çekimi gaz molekülleinin Dünya dan uzaklaflaak uzaya da lmas n engelle ve yeyüzünü samala n sa la. Bu nedenle yeyüzüne yak n yelede s kl kla bulunula. MDDE VE ÖZELL KLER 9

16 TEST KTILRD BOYUTLR RSI L fik VE DYNIKLILIK. II. duumda topun ya çap, yap ld na göe, K π() π K K Düzgün geometik flekle saip cisimlede dayan kl l k yükseklikle tes oant l d. Buada K ve L cisimleinin yüksekliklei eflit oldu undan dayan kl kla da eflitti. CEVP L π.π.() 6π V π.π() 8..π 8V K V π 8 8. π olu. Göüldü ü gibi topun yüzey alan kat na ç km flt. I. ifade do udu. Hacmi 8 kat na ç km flt. II. ifade de do udu. Topun kesit alan n n acmine oan ise ya ya inmiflti. III. ifade yanl flt. CEVP C K V.. lk duumda silindiin acmi V π a a kesit alan K π kütlesi m d.v olsun. a a a I. duum II. duum Kutunun ilk duumdaki, kesit alan K a acmi V a a l G d.v olu. Kutunun ikinci duumdaki, kesit alan K (a) 6a 6 K acmi V (a) 6a 6V a kinci duumda ya çap ve yükseklik kat na ç ka l sa, V π(). 8π 8V K π() π K m d.v d.8v olu. Buna göe I. ve II. ifadele do u, silindiin kütlesi II. duumda 8 kat na ç km flt. III. ifade yanl flt. a l G d.v d.6v 6G olu. CEVP C CEVP D 5.. lk duumda topun, kesit alan K π yüzey alan π X Y Z acmi V π kesit alan /acim K V π. olsun π Düzgün geometik flekle saip cisimle için, dayan kl l k α oant s geçelidi. S S S kesit alanı K α α acim. K 0 MDDE VE ÖZELL KLER

17 Buna göe, cisimlein dayan kl l kla n s as yla bulal m: X in dayan kl l, D X Y nin dayan kl l, D Y Z nin dayan kl l, D Z Bu duumda, D Z > D X > D Y bulunu. olu. CEVP C 8. Buna göe, oldu undan II. ifade yanl flt. Silindilein dayan kl l kla, dayan kl l k α k. ba nt s ndan ya çapla fakl oldu undan dayan kl l kla da fakl olu. III. ifade de yanl flt. CEVP 6. Duvaa süülen boyan n acmi kutudaki boyan n acmine eflitti. Buna göe, V küp ,5 cm,5 mm bulunu. fiekil-i 8 5cm fiekil-ii CEVP B Silindilein s cakl kla ayn ise yo unlukla eflitti. Hacimlei de eflit oldu undan, V V a Küenin yüzey alan, π.. Küpün yüzey alan, 6a 6 di. bulunu Önce biim dönüflümleini yapal m. V boya 0 lite 0 dm 0,0 m Boyan n kal nl mm ise, mm 0,00 m olu. CEVP B Yüzeye süülen boyan n acmi 0,0 m oldu una göe, boyan n yüzey alan, V. a 00, 0,0.0,00 0 m di. 000, CEVP π. π..8 a. a olu. Buna göe I. ifade do udu. Silindilein yüzey alanla na bakal m: π ( + ).π.( + 8) 8π π ( + ).π.( + ) 6π di. 0. su c va fiekil-i de su moleküllei iç bükey flekil alm flt. Bunun sebebi cam molekülleinin su molekülleine uygulad adezyon kuvvetinin, su moleküllei aas ndaki koezyon kuvvetinden büyük olmas d. (adezyon > koezyon) I. ifade yanl flt. su c va fiekil-i fiekil-ii fiekil-iii MDDE VE ÖZELL KLER

18 fiekil-ii de c va moleküllei d fl bükey bi göünüm alm flt. Bunun sebebi ise c va molekülleinin aas ndaki koezyon kuvvetinin, cam molekülleinin c va molekülleine uygulad adezyon kuvvetinden büyük olmas d. (adezyon < koezyon) II. ifade do udu. fiekil-iii te su ve c va moleküllei aas ndaki koezyon kuvvetlei için kesin bi fley söylenemez. CEVP B. küp silindi küe piamit Hacimlei eflit ve kapal olan yuka daki cisimleden yüzey alan en küçük olan küedi. I. ifade do udu. Cisimlein yo unlukla bilinmedi inden kütlelei için bi fley söylenemez. Küp ile silindi aas nda yüzey alanla aas nda bi iliflki kuulamaz. II. ve III. ifadelede kesinlik yoktu. CEVP D. Canl n n tüm boyutla ayn oanda büyütülüse yo- unlu u de iflmez. Canl n n acmi boyunun küpü ile oant l d. Kütle yo unluk.acim acim α (boy) V α L Canl n n ilk kütlesi 50 kg, ilk boyu m oldu undan ve tüm boyutla 8 kat na ç ka ld ndan, d ilk d son m V ilk ilk m V son son L mdi. L CEVP E MDDE VE ÖZELL KLER

19 TEST KTILRD BOYUTLR RSI L fik VE DYNIKLILIK. I. patates V Küenin acmi V O alde I. patates için, II. patates V π oldu una göe, V α tü.. Kat cisimlein dayan kl l, yüzey alanla ile do u oant l d. I. ifade do udu. yn kal nl k ve uzunluktaki tata çubu u k abildi- imiz alde demi çubu u k amamam z n nedeni dayan kl l kla n n fakl olmas d. Yani dayan kl l k maddelein cinsine ba l d. II. ifade do udu. Dayan kl k maddenin engine ba l de ildi. III. ifade de do udu. CEVP E V α α V / II. patates için, V α α (V) / Patatesle eflit kal nl kta soyuldukla na göe, a l kla patateslein yüzey alanla ile do u oant l - d. Bu duumda kabukla n a l kla oan, G G / / π ( V ) V ( ) / / / π [( V) ]. V bulunu. / CEVP B. fiekil-i deki küpün yüzey alan ve acmi, 6a V a olu. fiekil-ii deki küpün yüzey alan ve acmi ise, 6(a) a V (a) 8a 8V olu. a a a a a a CEVP D 5. Balonun ilk acmi,. a a V π.. cm a cm tü. lk duumda pizman n yüzey alan, (lw + l + w) (a.a + a.a + a.a) 8a di. Son duumda pizman n tüm boyutla kat na ç ka ld na göe, l 8a, w a ve a olu. (8a.a + 8a.a + a.a) a olu. 8 ise olu. CEVP D Balon flifliilip ya çap cm yap ld nda acmi, V π cm.. 08 cm olu. Balonun acmindeki at fl mikta, V V V cm tü. CEVP D MDDE VE ÖZELL KLER

20 6. MKS (SI) biim sisteminde uzunluk biimi mete (m), alan biimi metekae (m ), acim biimi meteküp (m ) tü. Kesit alanı m Yüzey alanı m oldu undan bu ifadenin biimi yoktu. Bu duumda, I, II ve III ifadelei do udu. CEVP E 8. Naz n boyu L, acmi V, kütlesi m olsun. Naz üyas nda bütün uzuvla n n kat büyüdü ünü gödü üne göe, acim α (uzunluk) L Naz V L 8V Rüyadaki Naz V α L V α (L) V α 8L α 8V Bu duumda acmi 8 kat na ç ka. Yo unluk de iflmeyece inden kütlesi, d d 7. m V m V m V 8m 8V 0 V m m 60 kg olu. 8V CEVP E a a Küpün kütlesi 8 kat na ç kt na göe acmi de 8 kat na ç ka. Bu duumda bi kena uzunlu u, V a V a V a a a olu. 8V a I. ifade do udu. lk duumda küpün dayan kl l, 9. silindi küp D α kesit alanı a α acim a Son duumda ise, α a di. Silindiin yüzey alan, S π + π D α ( a ) ( a ) a bulunu. Bu duumda dayan kl l k ya ya inmiflti. II. ifade de do udu. lk duumda yüzey alan, 6a di. π( + ) di. Küpün yüzey alan, K 6a 6() di. Bu duumda silindi ve küpün yüzey alanla eflitti. I. ifade do udu. Son duumda yüzey alan, 6(a ) a olu. Küpün yüzey alan kat na ç km flt. III. ifade yanl flt. CEVP C Silindiin acmi, V S π... 9 Küpün acmi, V K () 8 tü. 9 > 8 oldu undan, II. ifade de do udu. MDDE VE ÖZELL KLER

21 Silindiin kesit alan, KS π Küpün kesit alan, KK () di. oldu undan III. ifade yanl flt. CEVP C 0. Küpün kesit alan kae, silindiin kesit alan daie, küenin kesit alan daie, dikdötgenle pizmas n n kesit alan dikdötgen, üçgen pizman n kesit alan üçgendi. Bu duumda küpün kesit alan yanl fl efllefltiilmiflti. CEVP. fiekildeki gibi düzgün bi geometik flekle saip olmayan bi cismin acmi, fomül kullan laak bulunamaz. I. ifllem yap lamaz. Cismin sudan daa yo un olup olmad ve suda eiyip eimedi i bilinmedi inden suya at p cismin acmi bulunamaz. II. ifllem de yap lamaz. Düzgün geometik flekli olmayan cisimlein acmi içinde eimeyeceklei ve kendileinden daa az yo- un olan s v la n içinde at laak bulunabili. CEVP C. Bi cismin dayan kl l cismin bulundu u otama göe de iflmez. Cismin s cakl na ve kal nl na ba l d. CEVP D. Küpün acmi ve yüzey alan, V a, 6a di. Küpün acminin yüzey alan na oan ise, acim a yüzey alanı 6a a 6 a 6 b olu. Bu duumda acmi ve yüzey alan, V a 6 6 b olu. 6a b olu. a b Buna göe, I. ve II. ifadele do u, III. ifade yanl flt. CEVP C MDDE VE ÖZELL KLER 5

22 TEST SIVILRD DEZYON VE KOHEZYON. Yüzey geilimi s v - lada ve s v yüzeyindeki s v mülekül- lei aas ndaki koezyon kuvvetinin s v bi sonucu olaak gözleni. S v n n cinsine ba l d. S v n n deinli i yüzey geilimini etkilemez. Bu duumda I ve II ifadelei do udu. CEVP D. dezyon kuvveti, fakl tü molekülle aas nda göülüken koezyon ayn tü molekülle aas nda göülmektedi. I. ve II. ifadele do udu. Yüzey geilimini olufltuan kuvvet adezyon de il koezyondu. III. ifade yanl flt. CEVP C. K lcal bounun içinde s v n n yükselme mikta (),... gd. γ eflitli ine göe, yüzey geilim kat say s (γ) ile do u, yeçekimi ivmesi (g), s v n n yo unlu u (d) ve k lcal bounun ya çap () ile tes oant l olaak de ifli. yüksekli i veilen niceliklein epsine ba l d. CEVP E X 5. Bi tek damlan n a l G ise, biim uzunluk bafl - na düflen a l kla yüzey geilim L kat say s aas nda, K P G γ π iliflkisi bulunu. Damlala n a l kla eflit oldu undan, γ α yazabiliiz. Buna göe, s v la n yüzey geilim kat say la s alan sa, K L < P oldu undan γ K γ L > γ P olu. CEVP D Y 6. X s v s Y s v s fiekil-i fiekil-ii X s v s n n k lcal bouda yükselmesi bu s v n n slatan s v oldu unu göstei. ΙΙ. ifade do udu. Y s v s na dald lan k lcal bouda s v seviyesinin düflmesi Y s v s n n slatmayan s v oldu unu göstei. O alde Y s v s na bat lan bi ka t mendil slanmaz. III. ifade do udu. Bu duumda bu iki s v n n özellik ve yap bak m ndan fakl oldu unu söyleyebiliiz. I. ifade de do udu. CEVP E fiekil-i fiekil-ii fiekil-iii Boula ayn s v ya dald ld kla ndan yüzey geilim kat say la (γ), yo unlukla (d) ve yeçekimi ivmesi (g) eflitti... gd. γ eflitli ine göe bouladaki s v seviyelei () ile boula n ya çapla () tes oant l d. O alde, > > ise > > olu. CEVP B 6 MDDE VE ÖZELL KLER

23 7. K L M K L M yn s v içine dald lan k lcal boulada s v yüksekliklei fakl ise bu duum k lcal boula n ya - çapla n n fakl oluflundan kaynaklan. Bounun s v içindeki deinli i ve bou uzunlukla n n bu olayla ilgisi yoktu. Buna göe yaln zca I. ifade do udu. CEVP 0. Suyun ince bi tüp içinde yükselmesinin temelinde adezyon etkisi vad. Çünkü su ve cam moleküllei aas ndaki adezyon, su tanecikleinin kendi aas ndaki su koezyondan daa büyüktü. Bu nedenle tüp suya bat ld nda adezyon etkisiyle tüpün iç ve d fl yüzeylei belli bi yüksekli e kada ince bi film tabakas gibi su ile kaplan. Bu s ada suyun yüzey geilimi alen etkin duumdad. II. ifade do udu. ç k ava bas nc n ve yein çekim ivmesini bu olayla iliflkilendiemeyiz. CEVP B 8. Yüzey geiliminin sebebi, s v la n aç k yüzeyindeki s v müleküllei aas ndaki çekim kuvvetidi. II. ifade do udu. Hava bas nc ve s v yo unlu u yüzey geiliminin oluflmas n etkilemez. CEVP B 9. G: Bi damlan n a l : Bi damlan n ya - çap olmak üzee yüzey geilim kat say s, G γ π fleklinde yaz labili. 000 tane damlan n a l 6N oldu una göe bi damlan n a l, G G T Nolu Damlan n ya çap da cm 0 m olu. S v n n yüzey geilim kat say s, γ G π 0.. N/ m olu. damlal k CEVP D. S cakl kla yüzey geilimi tes oant l d. S cakl k azalt ld nda yüzey geilimi ata. I. ifade do udu. S v n n içine çözünen bi madde koydu umuzda yüzey geilimi azal. II. ifade yanl flt. Ka fl mla için kesin bifley söylenemez. CEVP. K lcal boudaki yüksekli i, k lcal bounun kesit alan na ( o ) ve s v n n cinsine ba l d. Kaptaki suyun yüksekli i ( o ) ve bounun deinli i ( ), yüksekli ini etkilemez. o su o CEVP E MDDE VE ÖZELL KLER 7

24 TEST SIVILRD DEZYON VE KOHEZYON. F çan n tüyleinin sudan ç kaken toplanmas yüzey geiliminden kaynaklan. Çünkü suyu teketmekte olan f çan n tüyleindeki su taneciklei bu konumdayken afla yönlü a l kla ile bilikte yüzeye yak n tanecikle taaf ndan çekim kuvvetlei etki ede. Böylece f çadaki sula afla do u süzülüken f çaya yap fl. CEVP C. nce madeni paan n suda batmamas ve baz böceklein su üzeinde yüüyebilmelei yüzey geilimi ile ilgiliyken c van n slatmamas c va moleküllei aas ndaki koezyon kuvvetinin büyük olmas yla ilgilidi. CEVP C. K L. Önce biim dönüflümleini yapal m: d ya 0,8 g/cm 800 kg/m 0, cm.0 m Yüzey geilim kat say s,,.. gd. γ γ, gd m mm ya CEVP 5. Baz ketenkelelein su yüzeyinde koflabilmelei yüzey geilimi ile, ya mu sula n n cama yap flmas adezyon kuvveti ile aç klan. açla n topaktan su çekmelei ise k lcall k olay ile ilgilidi. CEVP l su su He iki kapta da su oldu una göe yüzey geilim kat say la ayn d. K bousu için,.. gd. γ L bousu için,. gd.. γ yaz labili... gd.. gd.. fiekil-i bulunu. fiekil-ii CEVP B 6. Önce biim dönüflümleini yapal m. d su g/cm 0 kg/m mm 0 m Yüzey geilim kat say s, gd... γ γ gd , m 05, mm su CEVP B 8 MDDE VE ÖZELL KLER

25 7. fiekil-i de s v ile kap aas ndaki adezyon kuvveti, s v müleküllei aas ndaki koezyondan küçük oldu u için fiekil-i de s v yüzeyi d fl bükey bi flekil alm flt. (adezyon < koezyon) d fl bükey 9. S cakl k att tkça yüzey geilimi azal. S v n n içine çözünen madde at ld nda yüzey geilimi azal. Yani yüzey geilimi s v n n safl na, s cakl na ve cinsine ba l d. CEVP E fiekil-i fiekil-ii de s v ile kap aas ndaki adezyon kuvveti, s v moleküllei aas ndaki koezyondan büyük oldu u için s v yüzeyi iç bükey flekil alm flt. iç bükey 0. Göz yafl s v s em koneay em de kontakt lensi kuvvetlice çekti inden buada adezyondan söz edilebili. (adezyon > koezyon) I 8. fiekil-iii te adezyon ile koezyon kuvveti bibiine eflit oldu undan s v yüzeyi düz bi göünüm alm flt. (adezyon koezyon) fiekil-ii düz fiekil-iii CEVP B Su molekülleinin bibiini çekeek musluktan bütün alinde akmas koezyon kuvveti sebebiyledi. Çay taba ile çay bada aas nda ince bi su veya çay tabakas olufltu unda tabakla badak bibiine yap fl. Buada da adezyon geçeklefli. II III CEVP C S v la n yüzey geilim kat say la, γ X γ Y oldu una göe, γ d X X γ d Y X Y fiekil-i fiekil-ii.. gd... gd. Y Y d d X X d d Y X Y olu. CEVP D. Sine in tafl d su mikta yüzey alan ile do u oant l d. Vücut ölçülei küçüldükçe biim acme düflen yüzey alan att ndan suya düflen sine i slatan su mikta kendi a l ndan fazlad. y - ca vücuda yap flan su taneciklei ile su yüzeyindeki di e su taneciklei aas ndaki koezyon yani yüzey geilimi sine e yenemeyece i kada büyük bi kuvvet uygulad ndan sinek bu kuvvetlei yenemez ve sudan ç kamaz. CEVP D. S v n n cinsi yüzey geilimini etkile. S cakl kla yüzey geilimi tes oant l d. Suyun üzeine detejan döktü ümüzde yüzey geilimi azal. Bu duumda, I, II ve III ifadelei do udu. CEVP E MDDE VE ÖZELL KLER 9

26 TEST 5 TMOSFERDEK GZLR VE PLZM. Günefl (uzayda) Plazma topu (Dünya da). tmosfein yo unlu u e yede ayn de ildi. Üst tabakalaa ç k ld kça yo unluk azal. I. ifade yanl flt. tmosfede %78 oan nda azot bulunu. gon, kabondioksit, neon, metan gibi gazla ise çok az miktada bulunu. II. ifade yanl flt. tmosfede gazla n yan nda az da olsa kat ve s - v maddele de bulunu. III. ifade do udu. CEVP C fiimflek (Dünya da) tefl (Dünya da) 5. tmosfein Dünya ya en yak n katman toposfedi. Daa sona s as yla statosfe, mezosfe, temosfe ve egzosfe geli. CEVP yonosfe (Dünya da) CEVP. tmosfe; Günefl ten gelen zaal fl nla süze. Canl la için geekli gazla bulunduu. Dünya n n afl s nmas n ve so umas n önle. Bu duumda e üç ifade de atmosfein faydala ndand. CEVP E 6. tmosfe içinde en çok bulunan gaz %78 oan yla azottu. y ca % oksijen, % de agon ve di e gazla bulunu. I. ifade yanl flt. tmosfe; toposfe, statosfe, mezosfe, temosfe ve egzosfe olmak üzee 5 katmandan oluflu. II. ifade do udu. tmosfe a l ndan dolay Dünya ya belili bi bas nç uygulamaktad. III. ifade de do udu. CEVP D. tmosfein gaz k sm na ava deni. I. ifade do udu. tmosfe canl la n yaflam için geeklidi. II. ifade yanl flt. tmosfein içinde oksijen, idojen, azot, kabondioksit gibi gazla vad. III. ifade de do udu. CEVP B 7. Maddenin dödüncü âli olan plazmada kimyasal eaksiyon geçeklefli ve çok zl d. Yük bak m ndan nöt duumdad. Elektik ve manyetik alandan etkileni. Elekti i ve s y çok iyi ileti. Buna göe, I. ifade yanl fl, II, III ve IV. ifadele do udu. CEVP E 0 MDDE VE ÖZELL KLER

27 8. Dünya Statosfe X Y Z tmosfe katmanla s as yla toposfe, statosfe, mezosfe, temosfe ve egzosfeden oluflu. Bu duumda X-toposfe, Y-mezosfe, Z-egzosfedi. CEVP B 9. tmosfede bulunan gazla Dünya n n kütle çekimi kuvveti sebebiyle Dünya ya ba l kal la. CEVP C 0. C va d fl nda veilen bütün gazla atmosfede bulunu. CEVP. Plazma yüksek s cakl kta geçekleflti ine göe Günefl, iyonosfe ve kutup fl kla plazma aldedi. Su bua plazma alde bulunmaz. CEVP D Temosfe. tmosfede gazladan baflka az da olsa s v ve kat maddele de bulunu. I. ifade yanl flt. Yeküeyi saan bi katmand. II. ifade do udu. Günefl ten gelen zaal fl nla süze. III. ifade de do udu. CEVP D. tmosfein en kal n tabakas temosfedi. seçene i yanl flt. tmosfedeki gazla n yaklafl k % ini oksijen olufltuu. B seçene i yanl flt. Ozon tabakas statosfe tabakas nda bulunu. C seçene i yanl flt. tmosfedeki gazla yeçekimi sayesinde da lmazla. D seçene i yanl flt. tmosfe olmasayd Dünya da gece ile gündüz aas ndaki s cakl k fak çok yüksek oludu. E seçene i do udu. CEVP E 5. Füzyon, iyonlaflm fl gaz, yüksüz atom ve manyetik alan plazmayla ilgilidi. Fisyon çekidek bileflmesidi. Plazmayla iliflkilendiilemez. CEVP B. Plazma yal tkan de il iletkendi. Is ve elekti i çok iyi ileti. I. ifade yanl flt. Plazma yüksek s cakl k ve eneji yo unlu una saipti. II. ifade do udu. Elektik ve manyetik alanla etkilefli. III. ifade yanl flt. CEVP C MDDE VE ÖZELL KLER

28 . a) Silindiin yüzey alan, π + π π( + )...( + 0) cm di. b) Silindiin acmi, V taban. π. cm 0cm c) Kaba demi at ld - nda kaptan 0 cm su taflt na göe demiin acmi, V demi S cm tü. tafl demi..0 0 cm tü. c) Silindiin kesit alan, K π. cm di.. a) Ya çap iken balonun yüzey alan, π K V cm bulunu a) Silindi kab n taban alan 50 cm ve içine 00 cm su konuldu unda su seviyesi oldu una göe de ei,.s cm olu. Kab n yüksekli i ise, S Ya çap iken balonun yüzey alan, π() π.9 6π olu. Yüzey alan ndaki at fl, 6π π π di. b) Ya çap iken balonun acmi, V π, Ya çap iken balonun acmi, V.π() 7( π ) 6π olu. Hacimdeki at fl, V V 6π π 0 π olu.. 8 cm di. b) Kab n içine tafl at ld nda su seviyesi oldu una göe tafl n acmi, V tafl S. 50.( ) cm olu. tafl. a) l ktaki at fl, acimdeki at flla oant l d. Boyutla m z kat na ç kasa acmimiz () 8 kat na ç ka. Bu duumda a l m z da 8 kat na ç ka. b) lk boyumuzu l, geniflli imizi a ile gösteisek, ilk kesit alan m z ve ilk dayan kl l m z da a ile oant l olu. lk acmimiz l ise ilk a l m z l ile oant l olu. Buna göe biim a l ktaki dayan kl l - kesit alanı a m z, bulunu. acim, MDDE VE ÖZELL KLER

29 Son boyumuz l, son kesit alan m z, (a) a olu. Son dayan kl l m z a ile oant l olu. Son acmimiz ve son a l m z (l) 8l ile oant l olu. Bu duumda son duumda biim a l ktaki a a dayan kl l m z olu. 8,, Bu oan ya ya indi ine göe kendi a l m z tafl makta kat zolan z. c) Bacak kemikleimizin dayan kl l da a ile oant l olu. Son duumda bu de e (a) a olaca ndan kemikleimizin sa laml kat na ç ka. 5. pin tafl d yük, ya çap n n kaesiyle do u oant l d. G G 6. a) Yüzey geilimi ba nt s ndan damlan n a l - n bulabiliiz. G o πγ G π.( ) π( 5) 900 G G 500 Ndu (.0 ) N b) N a l k içindeki damla say s G G o.n 60.0.n n 50 di. 900N 8. Yüzey geilimi sayesinde komflu denizlein sula bibiine ka flmaz. Komflu denizle fakl yo unluk, fakl tuz oan ve fakl yap la az ede. Bu fakl - l k fakl canl la n yaflamas için elveiflli otamla az la. 9. ki insan ayn özelliklee saipse dayan kl l kla ayn olacakt. Dayanakl l k kütle ile oant l oldu- undan, m α 0. m α m m cm oludu. % % %78 % oksijen %78 azot % agon, neon, metan, kipton, ksenon, elyum, idojen Dayan kl l k sadece yeyüzünde de il uzayda da kafl m za ç ka. Büyük kütleli gök cisimlei ve gezegenle kütlesel çekim kuvveti etkisinde küe fleklinde olmak zoundad. Gezegenlein yüzeyinde çok giinti ve ç k nt la olamaz. Bu giinti ve ç k nt - la mekeze do u büyük bi kuvvetle çekileek içei çöke veya paçalan. Böylece en basit geometik flekil olan küeye dönüflüle. MDDE VE ÖZELL KLER

30 . q a) Sabunlu sudan küesel balonla n oluflmas q b) nce madeni bi paan n su yüzeyinde batmadan dumas q c) Baz böceklein su üzeinde yüüyebilmesi q d) q e) q f) q g) Bi a ac n topaktan yapakla na kada su tafl mas Musluktan suyun bi bütün âlinde akmas Bi bilyenin suyun dibine batmas Temiz bi suya s v sabun damlatt m zda sabunlu yüzeyin zla genifllemesi. a) Bi telin kesit ya çap ya ya inese dayan kl %5 oan nda düfle. b) Bi kediyi ve fili 8 katl binan n tepesinden att m zda fil daa fazla zaa göü. c) Küçük canl lada s kayb fazla oldu u için metabolizmala çok zl çal fl. d) Kat âlde bulunan bi maddenin atomla aas ndaki boflluk en azd. e) Bi cismin dayan kl ; s cakl k, flekil ve boyuta ba l d. f) Kat bi cismin dayan kl l kesit alan ile do u, acmi ile tes oant l d. g) Toplam a l kg olan 5 küçük patatesten fazla, kg l k büyük patatesten az kabuk ç ka... Do u.. Yanl fl. Plazma manyetik ve elektik alandan etkileni.. Yanl fl. γ..g.d/ fomülüne göe ile d tes oant l d.. Do u. 5. Do u. 6. Yanl fl. Plazma ile eneji üetimi daa bafllang ç aflamas ndad. Buna a men baz ülkele bundan faydalanmaktad. 7. Yanl fl. Plazmadaki kimyasal tepkimele gazlaa göe çok daa zl geçeklefli. 8. Do u. 9. Yanl fl. Laboatuvalada geçeklefltiilen plazma çal flmala yüksek bas nç de il düflük bas nç alt nda geçeklefli. 0. Do u... yonize olmufl gaz ava. Dünyam z çeveleyen gaz kütlesi koezyon. Dünya atmosfeine veilen ad kesit alan. Bi s v n n bi kat içeisinde adezyon etkisiyle yay l m aeketi plazma 5. S v molekülleini bi aada tutan kuvvet atmosfe 6. Bi kat n n dayan kl l n n do u oant l oldu u nicelik k lcall k MDDE VE ÖZELL KLER