y a y n c n n n o t u

Transkript

1 u s u l g e r e i nsanl k Komedisi, William Saroyan n 1943 te ABD de yay mlanan The Human Comedy adl roman n n çevirisidir. Bu çeviride, yazar taraf ndan gözden geçirilmiş 1966 bask s esas al nm şt r. Metinde birtak m kavramlar (*) işareti ile verildi ve dipnotlarla aç klandı; [çev.] ibaresini taş yan aç klamalar çevirmen taraf ndan yap ldı. Türkçe yaz mda Ömer As m Aksoy un Ana Yaz m K lavuzu (Epsilon Yay.) temel al nd, Necmiye Alpay n Türkçe Sorunlar K lavuzu ndan (Metis Yay.) yard mc kaynak olarak yararlan ld. y a y n c n n n o t u

2 İNSANLIK KOMEDİSİ

3 Aras Yayıncılık İstiklal Caddesi, Hıdivyal Palas 231/Z Tünel, Beyoğlu-İstanbul Tel: (0212) Fax: (0212) Sertifika No: ARAS - արաս 49 William Saroyan İnsanlık Komedisi 1943 William Saroyan 2016 Aras Yayıncılık Bu kitabın yayın hakları AnatoliaLit Ajans aracılığıyla alınmıştır William Saroyan Dizisi Editörü Aziz Gökdemir Yayına Hazırlayan Altuğ Yılmaz Kapak Fotoğrafı Saroyan (şapkalı) ve bir arkadaşı bisiklet üzerinde Kapak Tasarımı Aret Gıcır ISBN Baskı ve Cilt Sena Ofset, 2. Matbaacılar Sitesi 4NB Topkapı-İstanbul Tel: (0212) / Sertifika No: Birinci Baskı: Kasım 2002, İstanbul İkinci Baskı: Ağustos 2016, İstanbul

4 İNSANLIK KOMEDİSİ WILLIAM SAROYAN İNGİLİZCEDEN ÇEVİREN BERİL EYÜBOĞLU

5 WILLIAM SAROYAN Fotoğraf: Ara GÜLER

6 Wil li am Sa ro yan Wil li am Sa ro yan, Bit lis ten Ame ri ka ya göç et miş Er meni bir ai le nin, ora da do an ilk fer di ola rak 31 A us tos 1908 de Ka li for ni ya eya le ti nin Fres no ka sa ba s n da dün yaya gel di. Bir Pres bi ter yen ra hi bi olan ba ba s, Sa ro yan üç ya ş n day ken ölün ce, an ne si, Sa ro yan ve üç kar de şi ni yetim ha ne ye ver mek zo run da kal d. Ye tim ha ne de ge çi ri len beş y l dan son ra ço cuk lar an ne le ri ne ka vu şa rak Fres no da yeniden bir araya geldiler. E i tim sis te miy le y l d z bir tür lü ba r ş ma yan Sa ro yan on beş ya ş n da oku lu terk et ti. Ara la r n da ce na ze iş le ri nin de bu lun du u, in sa na pek de il ham ver me yen bir çok iş te ça l ş t. As l he de fi ya zar ol mak t, bu nun için bir yan dan da öyküler yazmay sürdürüyordu. Öyküleri birçok editör ta ra f n dan ge ri çev ri li yor du. Yaz mak tan ne re dey se vaz geçmek üzereyken, açl ktan ölmek üzere olan genç bir yazar anlatan The Da ring Yo ung Man on the Flying Tra pe ze adl öyküsü Story dergisi taraf ndan 1933 y l nda kabul edildi. Bu, Sa ro yan için bir dö nüm nok ta s y d. Der gi nin edi törle rin den hiç bir da vet al ma d hal de, on la ra, 1934 y l n n Ocak ay bo yun ca her gün ye ni bir öy kü gön de re ce i ni yazd. Gönderdi de. K sa sürede öyküleri The Ame ri can Mer cury, Har per s, The Ya le Re vi ew, Scrib ner s, The At lantic Monthly gi bi der gi ler de ya y n lan ma ya baş la d y l n n Ekim ay nda Ran don Ho use yay nevi Saroyan n The Da ring Yo ung Man on the Flying Tra pe ze, and Ot her Sto ri es isim li ki ta b n ya y n la ma ya ha z r d ar t k. Ki tap o y l n en 7

7 çok satan öykü kitab oldu. Saroyan edebiyat dünyas na bom ba gi bi düş müş tü. Bun dan son ra, ar t k hep yaz d, yaz mak tan ve gez mekten baş ka bir iş yap ma d. Bir sü re Pa ris te ya şa d. ç ki ve ku mar al ş kan l yü zün den iniş li ç k ş l bir gra fik gös ter se de el li se ne yi aşan, ba şa r l ve üret ken bir ka ri yer or ta ya koydu y l nda The Ti me of Yo ur Li fe adl oyunuyla Pu lit zer Ödü lü nü ka zan d ama bu ese ri nin di er le rin den ne da ha iyi ne de da ha kö tü ol du u nu söy le ye rek ödü lü reddetti. Sa ro yan ha ya t bo yun ca alt m ş aş k n ki tap öykü, oyun ve ro man yazd. Düzyaz da kendine özgü bir tarz ya rat t. Ak c, ko nu şur gi bi, coş ku do lu bu edebi tarz ken di ad yla Saroyanesque olarak an l r oldu. Ken di si nin de söy le di i gi bi, öy kü le rin de tek bir şe yi an la t r Sa ro yan; in sa n. Ya zar ken iç ten ve ya l n d r. Onun eser le rin de, süs lü ta bir ler, söz oyun la r ara mak bo şu na d r; aslolan, öykünün bütünü ve konudur. Wil li am Sa ro yan, kla sik ta bir le h z l bir ha yat ya şa d, dün ya y ve bu ara da ata yur du Bit lis i gez di, ev len di, boşan d, son ra ay n ka d n la tek rar ev len di, son ra yi ne boşan d y l n da, do du u yer de, Fres no da öl dü ünde, ad Ame ri kan ede bi ya t n n en iyi k sa öy kü, roman ve oyun ya zar la r ara s na çok tan ya z l m ş t. Kök le ri ne ve ata la r n n kül tü rü ne ba l l y la, 1935 te, Avrupa gezisinin bir dura olarak Sovyet Ermenistan n zi ya ret et miş tir Sa ro yan de ki üçün cü ve son zi ya retin de, yet mi şin ci yaş gü nü nü de dost la r y la bir lik te ora da kut lar. Va si ye ti üze ri ne, na aş n n bir bö lü mü Eri van da ki ünlüler panteonuna gömülür. 8

8 nsanl k Komedisi Üzerine nsanl k Komedisi (1943) öyküleriyle ve oyunlar yla büyük ün ka zan m ş genç bir ya za r n ilk ro ma n. Bir çok ilk ro man gi bi, olum lu not lar ha ne si ne atak, ce sur di li ni, epey dir ak lda bu f r sat için bek le til di i an la ş lan us ta işi sah ne le ri; di er ha ne ye i se ken di ni bi raz faz la his set ti ren bir dün ya y keş fe ç k yo rum tav r n, yer yer bu gü nün ka şar lan m ş oku ru na hay li zor la ma ge le bi le cek tip le mele ri, di ya log la r yazabiliriz. Yir min ci yüz y l Ame ri kan ede bi ya t n n, özel lik le dünya y yüz y l or ta s n da k s ka c na alan o u ur suz sa vaş dö nemi nin en se vi len kla sik le rin den bi ri olan bu ki ta b n, nas l olup da ayn anda hem Wil li am Sa ro yan n o ta n d k ger çek çi li i ni, hem de Nor man Rock well va ri * tül per de yak la ş m n ba r n d r d n çö ze bil mek için, olu şum sü recin den k sa ca bah set mek ge re ki yor y l n da MGM film şir ke ti, Sa ro yan a sa va ş n ülke hal k n n üze rin de ki et ki si ni be tim le yen, se yir ci nin kolayl kla se ve bi le ce i ve hü kü me tin pro pa gan da ama c y la kul la na bi le ce i bir film öze ti s mar lar. Sa ro yan n yaz d uzun öy kü, bir yan dan se nar yo ya dö nüş tü rü lüp ale la ce le Hollywood un bildik çark na dahil olurken, di er yandan da Sa ro yan ta ra f n dan ro man laş t r l r (burada parantez aç p senar yo yu Ho ward Es tab ro ok un yaz ma s na kar ş l k Sa ro yan n En iyi ori ji nal öy kü da l n da 1944 Os car * Nor man Rock well ( ). ABD li res sam. Özel lik le kü çük ka sa ba la r n gün de lik ha ya t n be tim le yen, ma sal s te miz lik te ki şilerin boy gösterdi i posterleriyle tan n r. 9

9 ödü lü nü al d n, baş rol de Mic key Ro oney nin, kü çük bir rol de de Ro bert Mitc hum un oy na d n me rak l la r için be lir te lim). Bu al ş l m ş n d ş n da ya z m sü re ci ne de niy le, nsanl k Komedisi, fil mi ro ma n n dan ön ce pi ya sa ya sü rü len na dir ya p t lar ara s n da yer al r. Ancak or ta ya ç kan son senar yo kay nak öy kü den o ka dar uza a dü ş müş ol ma l ki, Saro yan sa t ş be de li olan alt m ş bin do la r, üs tü ne taz mi nat da ek le ye rek ge ri ve rip ya p t n n hak la r n ye ni den dev ralmak is ter, fa kat MGM bu na ya naş maz. Sa ro yan, son ra dan sa vaş hiz me tin de kul la n la cak bir ya p ta kay nak l k et ti i için ken di si ni eleş ti re cek tir. Evet, işin kö ke nin de Se ni Or du ma s ti yo rum di ye rek par ma n du var da ki pos ter den se yir ci ye do ru uzat m ş bir Dev let Ba ba var; ama Sa ro yan, bu un su ru den ge le mek için ola cak, ki ta b n 33. bö lü mün de si vil di re niş çi yö nü hay li kuv vet li bir as ker mek tu bu na yer ver miş tir. Kah ra man l k he ve si ye ri ne umar s z l k ve deh şet ba r n d ran, ca n m feda ol sun di ye gür le mek ye ri ne la net ol sun di ye usul ca sö ven bu mek tu bu ya zan Sa ro yan n, ikin ci ro ma n Wesley Jack son n Ma ce ra la r nda (1946, ki ta b ya y m la mak için sava ş n so na er me si ni bek le mek ge rek miş tir) kan ta r n to puzu nu iyi den iyi ye ka ç r p ko mu tan la r ta ra f n dan t mar hane ye at l ma ya ça l ş l d n ha t r lat mak ye rin de olur san r m. Se ni çok öz lü yo rum ve hep se ni dü şü nü yo rum. Ben iyi yim. Sa vaş la ra hiç inan ma d m, ge rek li ol duk la r n da bi le saç ma bul du um hal de, şim di or du da ol mak tan onur du yu yo rum, çün kü bir sü rü in san be nim gi bi sa va ş n için de. Du rum bundan iba ret. Hiç bir düş ma n in san ola rak ka bul et mi yo rum, zira in san olan hiç kim se be nim düş ma n m ola maz. O her kim olursa olsun, benim dostumdur. Benim kavgam onunla de il, ön ce ken di içim de yok et me e ça l ş t m, o baht s z ya n y la d r. 10

10 Ken di mi bir kah ra man gi bi his set mi yo rum. Bu tür den duygular besleme yetene im yok. Kimseden nefret etmiyorum. Öte yan dan aş r yurt se ver de de i lim. Ül ke mi, in san la r n, şe hir le ri ni, evi mi, ai le mi her za man sev dim. Keş ke as ker ol ma say d m. Keş ke sa vaş ol ma say d. Ge le cek te be ni ne yin bek le di i ni bil mi yo rum ama her ne ola cak sa ra z y m; ha z r m gerekeni yapmaya. Çok korkuyorum, sana itiraf etmeliyim bu nu, ama za ma n ge lin ce do ru ola n, yap mam ge re ke ni yapa ca ma ina n yo rum. Yü re i min em rin den baş ka bir em re bo yun e me ye ce im. Bu mektupta beliren temalar sa va ş n ka ç n l maz olarak içer di i bar bar l k, sa vaş su çu nun so rum lu lu u nu düşman bel le ti len var l k la s n r la ma mak Sa ro yan n Şi rak Goryan * takma ad n kulland ilk dönem öykülerinden ( Er me nis tan için Yum ruk Yum ru a, Nef ret ) son dönem ya p t la r na (ör ne in ölü mün den bir y l ön ce yaz d Var şo va Ko nu u adl oyun) kadar uzanan bir devaml l k gösterir. Bu yüzden nsanl k Komedisi ni okur ken ben filmi bir ke na ra b ra k yor ve ki ta b Meh med Akif ten çok Ah med Arif e, Ah met Re fik e, Erich Ma ria Re mar que a, Wilfred Owen a yak n görüyorum. Gü na h y la se va b y la, iş te nsanl k Komedisi. Aziz Gökdemir Ekim 2002 * Sirak Goryan, kitap anlamına gelen Ermenice kirk kelimesinin harflerinin Saroyan ile karışık dizimiyle oluşturulmuş bir takma isimdir. 11

11 Ç N DE K LER 1. Ulysses Ho mer Telg raf ha ne Ev San do val Bay Gro gan Ba yan Ma ca uley Bess ile Mary Emekli Asker Es ki Uy gar l k lar Ta ri hi Der si Burunlara Dair Ba yan Hicks Ko ca Chris Diana Kö şe Ba ş n da ki K z Eve Gidiş Üç As ker Telg raf Alan Si ne ma dan Son ra Va di Şam pi yo nu Soy gun cu Ka ra ba san Ka y s A a c Bay Ara Ba yan Ma ca uley Li onel Halk Kü tüp ha ne si Kon fe rans Ku lü bü Bet hel Pan si yo nu Bay Mekano Tren Mar cus Kilisede A a Dü şen As lan Spangler It ha ca Nal Oyu nu Ev...205

12 Bu Hi kâ ye Ta ku hi Sa ro yan çin Ne za man d r s rf se nin için bir hi kâ ye yaz ma ya u ra ş yor, onun özel lik le çok gü zel, ya za bi le cek le ri min hepsin den da ha gü zel ol ma s n is ti yor dum. Az c k ace le ye gel miş ol sa da elim den ge le ni yap t m, ni ha yet bi tir dim. Bi raz da ha bek le ye bi lir dim bel ki; ama bun dan son ra ne ola ca n kes tir mek müm kün de il ken, ya da us ta l m dan ve he ve sim den ge ri ye ne ka la ca n bi le mez ken, ha li ha z r da ki hü ner ve gay re tim le bir an ön ce şan s m de ne mek is te dim. Ya k n da ola a nüs tü bir in sa n n hi kâye yi Er me ni ce ye, se nin iyi bil di in di le çe vi re ce i ni ümit edi yo rum. Hi kâ ye nin çe vi ri si, n gi liz ce si n den da ha hoş ge le bi lir ku la a; o za man, ben yaz m ş ol sam bi le, es ki den yapt n gibi baz bölümlerini bana okumak istersin belki de. E er bu ger çek le şir se, pek az in sa n n bil di i ve hiç kim se nin k y me ti ni se nin ka dar tak dir et me di i li sa n m z n gü zel li i ne hay ran l k du ya rak se ni din le ye ce i me söz ve ri yo rum. Sen n gi liz ce yi Er me ni ce ka dar iyi oku ya mad n, do la y s y la Er me ni ce gi bi ta d na va ra ma d n, bense Er me ni ce yi ne oku ya bil di im ne de ya za bil di im için, ümi di mi zi iyi bir çe vir me ne ba la mak tan baş ka ça re miz yok. Her ne hal ise, bu hi kâ ye se nin için ya z l d. Uma r m be enirsin. Mümkün oldu u kadar yal n olsun, sana ve ai le mi ze mah sus cid di yet le uça r l n bir ka r ş m ol sun is te dim. Hi kâ ye yet me ye cek bi li yo rum, ama ne ya pa l m! Sa na ye ter li ge le cek tir emi nim; çün kü onu o lun yaz d, üstelik de büyük bir iyi niyetle. Wil li am Sa ro yan San Fran cis co,

13

14 1. Ulys ses Ulys ses Ma ca uley ad n da ki kü çük o lan, Ka li for ni ya Eya le ti ne ba l It ha ca da, San ta Cla ra Cad de si nde ki evinin ar ka bah çe sin de, da ha ön ce gör me di i bir sin cap de li i keş fet ti o gün. Is lak top ra eşe le yen sin cap, de li in içinden o la na ka ça mak bir ba k ş f r lat t ; ya ban c ol du u kesin di ama düş man de il di her hal de. O la n n bu mu ci ze nin key fi ni ye te rin ce tat ma s na f r sat kal ma dan, It ha ca kuş lar n dan bi ri ar ka bah çe de ki yaş l ce viz a a c na do ru uç tu, bir da la kon duk tan son ra ken din den ge çer ce si ne şa k ma ya baş la ya rak o la n n hay ran l n top rak tan a a ca yö nelt ti. Der ken, hep sin den da ha ho şu, çok uzak lar dan bir yük treni nin of la y p puf la yan ho mur tu su du yul du. O lan ku lak kabartt ve trenin ayaklar n n alt ndaki topra titretti ini his set ti. Son ra bir ko şu tut tur du; ken di ne ka l r sa, dün yada ki tüm can l lar dan da ha h z l ha re ket edi yor du. Ge çi de tam za ma n n da var m ş, lo ko mo ti fi ve yük ka tarla r y la bir lik te bü tün tre nin ge çi şi ni gö re bil miş ti. Ma ki niste el sal la d, ama ma ki nist onun se la m n al ma d. Tren deki beş ki şi ye da ha el sal la d y sa da hiç bi ri ora l ol ma d. Ne olur du el sal la sa lar d san ki, ama yap ma d lar iş te. O s ra da yük va go nu nun ke na r na aban m ş bir zen ci gö rün dü. Ulysses, adam n trenin gürültüsünü bast ran bir sesle söyledi i şar k y duy du: 15

15 Art k a lama sevgilim, a lama art k bugün Ken tucky de ki es ki evi miz için şar k söy le ye ce iz, Çok uzak lar da, Ken tucky de ki es ki evi miz için. * Ulys ses Zen ci ye de el sal la d ve o an bek len me dik, hari ku la de bir şey ol du. Bu adam, bu si yah, öte ki le rin hepsinden farkl olan bu adam, Ulysses e seslenerek el sallad : Evi me gi di yo rum ev lat. Ait ol du um ye re dö nü yorum! Kü çük o lan la Zen ci, tren ne re dey se göz den kay bo lunca ya ka dar bir bir le ri ne el sal la d lar. Tren uzak laş t k tan son ra Ulys ses et ra f na ba k n d. Ne var sa ora da, çev re sin dey di; için de ya şa d e len ce li ve yaln z dün ya... Aca yip, ya ba ni ot la r bü rü müş, köh ne, ola anüs tü, du yar s z ama gü ze lim dün ya! Yol dan, s r t na vur du u den giy le bir ih ti yar ge li yor du. Ulys ses ona da el sal la d ama adam kü çük bir ço cu un gös ter di i dost lu un key fi ne va ra ma ya cak ka dar yaş l ve yor gun du. h ti yar, san ki ço cuk da ken di si de çok tan öl müş müş gi bi bak t Ulys ses e. Kü çük ço cuk ge ri dö ne rek a r a r evin yo lu nu tut tu. Yü rür ken ku la n da hâ lâ tre nin se si, Zen ci nin tür kü sü ve se vinç le söy le di i söz ler var d : Evi me gi di yo rum ev lat. Ait ol du um ye re dö nü yo rum! Bü tün bun la r dü şün mek için bir a a c n al t n da dur du; ye re düş müş ko ku lu, sa r meyveleri tekmeledi. Az sonra kendi kendine gülümsedi, tüm can l la ra Mer ha ba di yen, Ma ca uleyler e öz gü o se ve cen, bilge, es rar l te bes süm... Kö şe yi dö nüp de Ma ca uley ailesinin evi kar ş s na ç k n ca, se vinç ten hop la ya z p la ya koş ma ya * My Old Ken tucky Ho me, Go od-night! Step hen Fos ter ta ra f ndan, 1853 y l n da kö le lik kar ş t söz ler le ya z l p bes te len miş, 1928 y l n da, ABD nin Ken tucky eya le ti ni tem sil eden res mi şar k ola rak kabul edil miş tir. 16

16 baş la d. Bu ne şe si ye re ka pak lan ma s na se bep ol duy sa da he men aya a kal k p yo lu na de vam et ti. An ne si bah çe de ta vuk la ra yem ve ri yor du. O la n n yere kapakland n, sonra toparlan p kalkt n ve yeniden z p la y p s ç ra d n gör müş tü. Ço cuk usul ca an ne si nin yan na sokuldu, sonra kümese girerek yumurta var m diye araş t r d. Bir ta ne bul du. Bir an bak t k tan son ra yer den ala rak an ne si ne gö tür dü ve özen le ona uzat t ; hiç kim se nin tah min ede me ye ce i ve hiç bir ço cu un söy le me yi ak l edeme ye ce i bir an lam yük lüy dü bu tav r n da. İnsanlık Komedisi / William Saroyan F: 2 17