B E N L İ K. kavramının inşa edilmesi

Transkript

1 B E N L İ K kavramının inşa edilmesi

2 sorular sorular - sorular Siz diğerlerinden farklı mısınız, yoksa benzer mi? Herkes için aynı kişi misiniz? (Eğer öyle değilseniz siz bu farklı benlerinizi nasıl bütünleştiriyorsunuz?)

3 Bu derste, Benlik kuramları Kendimizle ilgili bilgileri ayırdetme Benlik ve kimlik türleri, tutarlı bir benlik kavramı oluşturma Sosyal kimlik ve kişisel kimlik Benlik bilgisi edinmeyi etkileyen güdüler konularını konuşacağız.

4 Ben kimim? ben... im. ben... im. ben... im. ben... im. ben... bir insanım. ben... bir insanım. ben... bir insanım. ben... bir insanım.

5 Psiko-dinamik kuramda benlik Freud id-ego-superego Bireysel benlik-kollektif benlik Ben-biz Benlik bireysel mi, kollektif mi? Kollektif benlik Wundt, Durkheim Kollektif olan (örn. din, dil, gelenek-görenekler) bireysel olanla açıklanamaz LeBon, McDougall, Şerif, Asch Moscovici; Tajfel, Hogg.

6 Sembolik etkileşimci benlik Temel kabul: benlik sosyal etkileşim sayesinde biçimlenir. W.James ve diğ., ben/ben (I/me) Yani özne olarak ben / nesne olarak ben

7 Mead, Cooley ve AYNA BENLİK Diğerleriyle sözlü ve sözlü olmayan (yani simgesel) yollarla etkileşimler yaşarız. Benlik bu etkileşimlerden ortaya çıkar. Diğeriyle birlikte iken, onların gördüğü ben (me), sürekli, etkin bir şekilde rol alma kendimizi diğerlerinin bizi gördüğü gibi görme toplumu da yansıtan bir benlik kavramı inşa etme AYNA BENLİK Diğerlerinin bizi nasıl gördükleri hakkındaki ALGIMIZ bizim kendimizi nasıl gördüğümüzü biçimlendirir.

8 DİKKAT! Bazen aynaların düşüncelerini ve sözlerini içselleştirebiliriz. Birilerinin söyledikleri ile kendimizi görmeyi de öğrenebiliriz. Pygmalion etkisi Çocuklara tertiplisiniz desek tertipli olurlar mı? Öğretmenlerin düşünceleri öğrencileri daha çalışkan, yetenekli yapar mı? (Rosenthal ve Jacobson un öğretmen beklentileri çalışması)

9 Düşük gelir grubundan öğrencilerin okulda karşılaştığı üç engel (Seligman, 1999): 1. okul performansı hakkında düşük ebeveyn beklentileri, 2. düşük öğretmen beklentileri 3. kültürel olarak ilgili eğitim materyalinin bulunmaması.

10 Kendinin farkında olma (öz-farkındalık) Her zaman kendimiz üzerinde düşünüp durmayız. Bu nedenle öz-farkındalık bazen yüksek bazen düşüktür.

11 Kendimiz hakkındaki bilgimizin kaynakları nelerdir?

12 Benlik bilgisi (self-knowledge) Diğerlerini bilme yolu ile kendini bilme yolu aynı Benlik şemaları Benliğe ilgili bilgilerin, değerlendirmelerin bellekte saklandığı yapı. Nezaket önemlidir, ben naziğim nazik davranıyorum

13 Benlik şemaları birbirinden çok farklı (olumlu ve olumsuz uçlarda) ise bireyde sıkıntılara sebep olabilir. Benlik şemaları kendinizle ilgili enformasyonun alınmasını, işlenmesini ve değerlendirilmesini etkiler.

14 Higgins (1987) Benlik Uyuşmazlığı Kuramı 3 tür benlik şeması Gerçek Benlik İdeal benlik Zorunlu benlik Zıtlığı memnuniyetsizlik Zıtlığı kaygı Bu üç tür benlik şeması arasındaki mesafe ne kadar fazla ise kişi o kadar sıkıntılı duygular yaşar (örn. kaygı, keyifsizlik).

15 Davranıştan hareketle yapılan çıkarımlar Kendini algılama kuramı (Bem, 1967; 1972) Kendi davranışlarımızla ilgili de nedensel açıklamalar yaparız. Davranışlarımızın nedenini kendimizin bazı özelliklerine atfedecek şekilde çıkarımda bulunuruz. Dolayısıyla kendimizi davranışlarımızdan hareketle biliriz.

16 Sosyal karşılaştırma ve benlik bilgisi Kendimizi diğerleriyle karşılaştırarak da bilebiliriz Sosyal Karşılaştırma Kuramı (Festinger, 1954) Diğerleri bir referans noktası oluşturur. Kanaatlerimizi ve yeteneklerimizi diğer insanlarınki ile karşılaştırarak değerlendiririz. Karşılaştırma için genellikle benzerleri seçeriz.

17 Aşağı doğru karşılaştırma o özellik/davranış için kendinizden daha kötü olanlarla karşılaştırma benlik saygısı yükselir Yukarı doğru karşılaştırma o özellik/davranış için kendinizden daha iyi olanlarla karşılaştırma benlik saygısı düşer Altın ve bronz madalya kazananlar gümüş madalya kazananlardan daha memnundur.

18 Aşağı doğru gruplar arası karşılaştırmalar biz onlardan daha iyiyiz duygusu yaratır. Bu karşılaştırmalar bir grup üyesi olarak benlik kavramını etkiler. Kendini kategorilendirme kuramına göre biz iyi isek ben de iyiyim demektir. Birey kendisini bir şekilde ilişkilendirdiği kişilerin elde ettiği başarılardan haz duyar YANSIYAN ZAFERDEN MEST OLMA (Cialdini ve ark., 1976)

19 Benlik-kimlik açısından birey, 1. hem farklı ve biricik olduğunu hem de benzer olduğunu hissetmek ister (P.I.P olgusu); yani içinde zorunlu olarak bir kıyaslama vardır. 2. zaman içinde aynı kaldığını ve bir olduğunu hissetmek ister, yani bir tutarlılık ve değişmezlik gösterir. 3. kendine sosyal veya kişisel arzulanırlığı yüksek nitelikler atfeder ve kendini bir güç sahibi olarak görmek ister.

20 Benlik ve kimlik türleri Sosyal kimlik grup aidiyetleri yoluyla edinilen kimlik Kişisel kimlik oldukça kendine özgü kişisel ilişkiler ve özellikler Bireysel-ilişkisel-kollektif benlik

21 SOSYAL KİMLİK Sosyal Kimlik Kuramı (Tajfel ve Turner, 1979) Sosyal ve Kişisel kimlik Kişisel kimlik benliğin kendine özgü kişisel ilişkiler ve özellikler açısından tanımlanan yönü Sosyal Kimlik benliğin grup üyeliği açısından tanımlanan yönü

22 Sosyal kimlik, grup ve gruplararası olgularla (etnosentrizm, iç grup tarafgirliği, grup dayanışması, gruplararası ayrımcılık, normatif davranış, stereotipleme ve önyargı) ilişkilidir. Sosyal kimliğin zenginliğini ait olduğumuzu hissettiğimiz grupların sayısı belirler. Bunlardan bazıları benlik kavramımızda daha merkezi olabilir.

23 Benlik güdüleri

24 Benlik güdüleri Kendini değerlendirme ve doğrula(t)ma (Swann, 1983) İnsanlar mevcut benlik kavramlarını doğrulamak, geçerlemek ve sürdürmek isterler.

25 Benlik güdüleri Kendini kayırma Kendini olumlu özelliklerle görme eğilimi Kendini olumlama kuramı (Steele, 1988) Kendileriyle ilgili olumlu yanları çeşitli yollarla olumlama, iyi dans edemem belki, ama iyi yemek yaparım

26 Benlik saygısı İnsanların niye kendini kayırıp durduklarının cevabı Benliğin duygusal yönüdür. Benlik içeriğine (özelliklerimize) yönelik iyi-kötü değerlendirmesi yaptığımızda hissettiğimiz duygu. Ben zekiyim- ne güzel! BS yükselir Ben zekiyim- keşke olmasaydım! BS düşer Kişisel ve kollektif öz-saygı

27 Benlik sunumu Diğerinin gözündeki imajımızı kendi haline bırakmak yerine kontrol etmeye çalışırız. Benlik sunumunun 2 türü: Otantik benlik sunumu Stratejik benlik sunumu

28 Benlik sunumu stratejileri Olumlu izlenim oluşturma Olumlu bir izlenim oluşturarak ya da Başkalarını kötü göstererek iyi görünmeye çalışma Olumsuz izlenimden kaçınma Olumsuz izlenimlerden kaçarak ya da Olumsuz izlenimle savaşarak kötü görünmemeye çalışma

29 Zırh kuşanıp kılıç takmak adamı şövalye yapmaz. CICERO