İHRACATÇI KOBİ LER İÇİN MALİYET ANALİZLERİ

Transkript

1 İstanbul, 26 Mart İSTANBUL TİCARET ODASI İHRACATÇI KOBİ LER İÇİN MALİYET ANALİZLERİ Dr. H.Melih İlter

2 2 İŞLETME AMAÇLARI En yalın biçimde firma amacı : İşletme Değeri ni maksimize etmek biçiminde tanımlanabilir. Ancak firma ortakları ile firmaya fon sağlayanlar arasında tam bir amaç birliği bulunduğunu söylemek mümkün değildir. İşletmenin yüksek bir performans sağlaması, işletme değerinin yüksekliği ile ifade edilebilir. Bu ise şirket ortaklarının, yatırımları karşısında elde ettikleri getiri ile gösterilir. Bunu sağlamanın yolu ise kar etmektir.

3 3 İŞLETME AMAÇLARI KAR = GELİR MALİYET biçiminde ifade edilebilir. Ancak acaba kar, firma performansını ifade etmek açısından yeterli midir? İşletmeler dışsal bir çevre kuşatmasında faaliyetlerini sürdürmektedirler : Ekonomik Çevre Teknolojik Çevre Politik Çevre Sosyal Çevre Başarının temel noktası, rakiplere nazaran karşılaştırmalı bir avantaj elde etmektir.

4 4 İŞLETME AMAÇLARI Bu nedenle günümüzde, Kar yerine Karlılık esas alınmaktadır. KARLILIK = KAR / VARLIKLAR

5 5 İŞLETME AMAÇLARI Üstelik, rekabetin temel bir parametre olduğu günümüz ekonomilerinde Birim Karlılık esas alınmalıdır. Bu durumda işletmenin karşısında iki alternatif mevcuttur : Birim Geliri Arttırmak Birim Maliyeti Düşürmek

6 6 İŞLETME STRATEJİLERİ Yeniden Yapılanma (BPR) Aşamaları

7 7 İŞLETME STRATEJİLERİ Maliyet Düşürmek ise, sadece bir finansal önlemler dizisi ile çözümlenemez. Sorun genelde daha derinlerde yatmaktadır. Nakane Hall Modeli

8 8 İŞLETME STRATEJİLERİ Müşteri Değer Ölçütleri

9 9 İŞLETME STRATEJİLERİ BCG Matrisi

10 10 İŞLETME STRATEJİLERİ İlginç bir örnek : Japonya, kalitenin yükseltilirken maliyetlerin düşürülebileceğini kanıtlamıştır. Söz konusu durum, Japon Kalite Devrimi olarak tanımlanmaktadır. Bu konuda bir örnek Deming tarafından verilmektedir. Başlangıçta süreçteki kusurlu oranı, % 11 iken daha sonra bu % 5 e düşürülmüştür. Şu halde harcanan 100 birim maliyetin başlangıçta 89 birimi standardlara uygun ürün imalatı için harcanırken, geliştirmeden sonra bu 95 birime yükselmiştir. Dolayısıyla birim maliyet 1,12 (= 100 / 89) den 1,05 (= 100 / 95) düzeyine düşmüştür. Bir başka deyişle birim maliyet % 6.32 oranında azalmıştır.

11 İŞLETME STRATEJİLERİ 11

12 12 İŞLETME STRATEJİLERİ Sonuç : İşletme stratejileri açısından I Maliyet Düşürme (Süreç İyileştirme) II Markalaşma Sağlanmalıdır. Üstelik bunlar rakiplere nazaran karşılaştırmalı üstünlük sağlanarak ve dinamik bir yapıda gerçekleştirilmelidir. MALİYETLER DOĞRU ANALİZ EDİLMELİDİR.

13 13 İŞLETME STRATEJİLERİ Bu sürecin durağan olmayıp, dinamik bir yapı arzettiği unutulmamalıdır. Zincir Reaksiyonu

14 14 İŞLETME STRATEJİLERİ Mittelstand Modeli Herman Simon adlı Yönetim Danışmanı nın Gizli Şampiyonlar adlı kitabında, Almanya da faaliyet gösteren, yıllık ciroları 1 milyar DM nin altında 500 firmanın isimleri var. Bunlar, üretimlerinin yüzde ini ihraç ediyorlar. (Almanya nın toplam ihracatının yüzde 12 si) Almanya da bu 500 firmanın elit tabakasını oluşturduğu 3 milyon Mittelstand var. Bu ülkedeki şirketlerin satışlarının yarısını gerçekleştiriyorlar ve istihdamın 2/3 ünü (ortalama işçi sayısı 735) sağlıyorlar.

15 İŞLETME STRATEJİLERİ Mittelstand ların Özellikleri Kendi müşterileri, yan sanayicileri ve rakipleri dışında fazla tanınmıyorlar Bazılarının isminden çok ürettikleri mamuller biliniyor Faaliyet alanları çok küçük pazarları kapsıyor Ürün maliyetleri, kalite ve müşteri memnuniyeti konularına büyük önem veriyorlar Bürokrasiden uzak bir yönetim anlayışları var Know-how larını rakiplerinden kıskançlıkla saklıyorlar Dışarıdan çok fazla parça ve bileşen almıyorlar, hatta imalatta kullandıkları tezgahların tasarımlarını bile kendileri yapıyorlar Çoğunlukla aile şirketleri Pazarlamada aracı kullanmıyorlar Devamlı innovasyon yapıp, standartları belirliyorlar. 15

16 16 İŞLETME STRATEJİLERİ Türkiye de ana sanayi işletmeleri, yan sanayicilerine uyguladıkları denetimlerde (audit), bir performans göstergesi olarak, Maliyet Düşürme Çalışmaları nı esas almakta, her yıl, belirli ölçüde birim maliyet azalması gerçekleştirmelerini istemektedirler. Konu özellikle ihracat yapan yan sanayi işletmeleri açısından çok daha önemlidir. İhracatçı KOBİ ler global alanda rakiplerle mücadele etmek zorundadır. Alman Mittelstand modeli, Türk Sanayii açısından önemli bir modeldir. Amacımız global tedarikçi (outsourcing) KOBİ ler yaratmak olmalıdır.

17 MALİYETLERİN OLUŞUMU 17

18 18 MALİYETLERİN OLUŞUMU Maliyet Bir mal veya hizmetin elde edilmesi için, dönem içinde yapılan harcamalarla, daha önceki dönem harcamalarından, söz konusu mal veya hizmetin üretilmesinde kullanılanların toplamıdır. Sebep Sonuç İlişkisi Yaklaşımı

19 19 MALİYETLERLE İLGİLİ BAZI TERİMLER Sabit Maliyet Üretim/Hizmet miktarı değişikliklerine karşı, değeri yaklaşık olarak aynı kalan maliyetler dir. Örnek olarak bir işletmenin üretim tesisleri kiralanmak suretiyle elde ediliyorsa, bu kira sabit bir maliyettir, zira firma hiç üretim yapmasa da bu kirayı ödeyecektir. Aksi olarak, tam kapasite çalışma durumunda kirada bir artış husule gelmeyecektir. Değişken Maliyet Çıktı miktarına bağlı olarak değişen maliyet unsurları ise değişken maliyet olarak tanımlanırlar.

20 20 MALİYETLERLE İLGİLİ BAZI TERİMLER Yarı Değişken Maliyet Yarı Değişken Maliyetler, hem Sabit ve hem de Değişken Maliyetleri, aynı anda bünyesinde barındıran maliyet unsurlarıdır. Örnek olarak bir Pazarlama Sorumlusu belirli bir sabit aylık ücret almakta, ancak, yaptığı satışlardan da bir oran dahilinde prim geliri bulunmaktadır. İşte adı geçen Pazarlamacı nın ücreti, çalıştığı işletme için bir Yarı Değişken Maliyettir.

21 21 MALİYETLERLE İLGİLİ BAZI TERİMLER Toplam Maliyet Üzerinde çalışılan sisteme etki eden tüm maliyet bileşenlerinin toplamı, Toplam Maliyet olarak adlandırılmaktadır. Ortalama Maliyet Ortalama maliyet, göz önüne alınan bir nicelik açısından, Toplam Maliyet I meydana getiren birim başına isabet eden Maliyet tutarıdır.

22 22 BAŞABAŞ NOKTASI ANALİZİ Başabaş Noktası Analizi, sabit ve değişken maliyetler ile kar arasındaki ilişkileri ortaya çıkarmak amacıyle yatırım analizlerinde yaygın biçimde kullanılan bir tekniktir.

23 23 BAŞABAŞ NOKTASI ANALİZİ Q * = R s C f C v Örnek : Bir işletme, ürettiği ürünleri, ortalama olarak, tonunu 320 $ dan satmaktadır. Adı geçen işletmenin, yine ortalama olarak, Birim Değişken Üretim Maliyeti 230 $ ve aylık Sabit Maliyeti ise 225,000 $ dır. Firmanın toplam kapasitesi, aylık 3,400 tondur. Adı geçen işletme, ayda kapasitesinin en az yüzde kaçını kullanmalıdır?

24 24 BAŞABAŞ NOKTASI ANALİZİ Toplam Gelir ve Değişken Maliyet in doğrusal olduğunu kabul edelim. Buna göre ilgili formülü kullanılarak 2,500 ton/ay bulunur. Şu halde bu firma toplam kapasitesinin 2,500 / 3,400 = % ünü kullanırsa başabaş konumuna gelmektedir. Kar etmek için ise bu miktarın üzerine çıkmak gerekmektedir.

25 25 BAŞABAŞ NOKTASI ANALİZİ Burada Sabit Maliyetler i düşürmek, işletmenin karşı karşıya kaldığı riski de azaltmak demektir. Zira herhangi bir kriz durumunda satışların durması, firmayı üretimi durdursa da, maliyetleri kesememe ikilemi ile karşı karşıya bırakmaktadır. Şu halde işletmeler maliyetlerinin değişken ve sabit ayrımını dikkatle izlemek ve maliyet düşürme çalışmalarında, özellikle sabit giderleri azaltmak doğrultusunda çaba göstermelidirler.

26 26 MALİYETLERİN HESAPLANMASI Maliyet Oluşu sırasında üç farklı karar vermek gerekmektedir. Buna göre Maliyetin Kapsamı Maliyetin Zamanlaması İşletmenin Üretim Akışı konusunda gerekli tercihler başlangıçta yapılmalıdır.

27 27 MALİYETLERİN HESAPLANMASI Maliyetin Kapsamı Maliyetin oluşturulmasında, hangi bileşenlerin gözönüne alınacağı birinci karar noktasıdır. Burada çok önemli olan husus, maliyet unsurunu yönetim kararlarında kullanan idarecilerle ilgilidir. Satınalma kararları, ihale kararları gibi maliyetle çok yakından bağlantılı durumlarda, bir yönetici, elindeki raporda belirtilen maliyetin kapsamının ne olduğunu bilmek zorundadır. Maliyetin kapsamının belirlenmesinde üç ana yaklaşım mevcuttur : Tam Maliyet Yöntemi Değişken Maliyet Yöntemi Normal Maliyet Yöntemi

28 28 MALİYETLERİN HESAPLANMASI Tam Maliyet Yöntemi, tüm maliyet bileşenlerinin maliyet hesabı kapsamına alınmasını savunmaktadır. Değişken Maliyet Yöntemi nde ise, sadece Değişken Maliyet ler, maliyet hesabına dahil edilmektedir. Bir diğer deyişle Sabit Maliyetler, maliyet hesabında dikkate alınmamaktadır. Normal Maliyet Yöntemi Tam ve Değişken Maliyet yöntemlerinin bir kombinasyonudur. Burada Değişken Giderler maliyet hesabına dahil edilmekte, ancak sabit giderler olduğu gibi değil, kapasite kullanım oranına bağlı olarak maliyete katılmaktadır.

29 29 MALİYETLERİN HESAPLANMASI Maliyetin Zamanlaması Bu ikinci karar ayrımında ise, maliyetlerin saptanma zamanı kriter olarak alınmaktadır. Maliyetin saptanması, maliyetin oluşumundan önce, ya da sonra gerçekleşebilir. Buna göre iki farklı yöntem söz konusu olabilecektir : Fiili Maliyet Yöntemi Standart Maliyet Yöntemi

30 30 MALİYETLERİN HESAPLANMASI Fiili Maliyet yaklaşımında, maliyeti oluşturan faaliyetler gerçekleştikten sonra, fiili değerler alınır ve bu yolla maliyet hesaplanır. Standart Maliyet yönteminde ise, maliyeti meydana getiren faaliyetler henüz gerçekleşmeden, daha önceden saptanmış bulunan standartlar yardımıyla maliyet hesaplanır.

31 31 MALİYETLERİN HESAPLANMASI İşletmenin Üretim Akışı Maliyet Oluşumu için üçüncü olarak, söz konusu işletmenin üretim akışı ele alınmalıdır. Buna göre üç farklı yaklaşım söz konusu olabilir. Sipariş Maliyeti Sistemi Safha Maliyeti Sistemi Faaliyet Tabanlı Maliyet Sistemi

32 32 MALİYETLERİN HESAPLANMASI Tekdüzen Hesap Planı Resmi gazete nin 26 Aralık 1992 tarih ve Mükerrer sayısında yayınlanan Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği Sıra No.1 ve bu tebliğ üzerindeki vaki değişiklikler, Maliyet Muhasebesi açısından da önemli sonuçlar getirmektedir. Zira söz konusu sistem, belirli bir standardizasyon sağlamaktadır. Bu ise, Genel Muhasebe uygulamaları açısından olduğu kadar, Maliyet Muhasebesi açısından da yararlı olmaktadır.

33 33 MALİYETLERİN HESAPLANMASI 7/A seçeneğinde maliyet hesapları, üç farklı kritere göre sınıflandırılmaktadır. Buna göre : Fonksiyona Göre Gider Çeşidine Göre Gider Yerine Göre bölümleme söz konusudur.

34 MALİYETLERİN HESAPLANMASI Fonksiyona Göre Sınıflandırma Maliyet Hesapları, fonksiyona göre aşağıdaki şekilde sınıflandırılmışlardır : 70 Maliyet Muhasebesi Bağlantı Hesapları 71 Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri 72 Direkt İşçilik Giderleri 73 Genel Üretim Giderleri 74 Hizmet Üretim Giderleri 75 Araştırma ve Geliştirme Giderleri 76 Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri 77 Genel Yönetim Giderleri 78 Finansman Giderleri 34

35 MALİYETLERİN HESAPLANMASI Gider Çeşidine Göre Sınıflandırma Maliyet Hesapları, gider çeşidine göre aşağıdaki şekilde sınıflandırılmışlardır : 0 İlk Madde ve Malzeme Giderleri 1 İşçi Ücret ve Giderleri 2 Memur Ücret ve Giderleri 3 Dışarıdan Sağlanan Fayda ve Hizmetler 4 Çeşitli Giderler 5 Vergi, Resim ve Harçlar 6 Amortisman ve Tükenme Payları 7 Finansmn Giderleri 35

36 MALİYETLERİN HESAPLANMASI Gider Yerine Göre Sınıflandırma Maliyet Hesapları, gider yerine göre aşağıdaki şekilde sınıflandırılmışlardır : Esas Üretim Gider Yerleri Yardımcı Üretim Gider Yerleri Yardımcı Hizmet Gider Yerleri Yatırım Gider Yerleri Üretim Yerleri Yönetimi Gider Yerleri Araştırma ve Geliştirme Gider Yerleri Pazarlama, Satış ve Dağıtım Gider Yerleri Genel Yönetim Gider Yerleri Finansman Gider Yerleri 36

37 MALİYETLERİN HESAPLANMASI Önerilen Bazı Raporlar Satışların Maliyeti Tablosu İşletme Ayrıntılı Gelir Tablosu İşletme Genel Faaliyet Sonuçları Türlerine Göre Maliyet Sınıflandırılması İşgücü Maliyetleri Raporu Kalite Maliyetleri Raporu Stok Maliyetleri Raporu Bakım Maliyetleri Raporu Sermaye Maliyetleri Raporu 37

38 38 MALİYETLERİN HESAPLANMASI Gider Dağıtımı, üç kademede gerçekleştirilmektedir. Birinci Dağıtım Gider Çeşitleri nin Gider Yerlerine Dağıtılması İkinci Dağıtım Giderlerin Esas Üretim Gider Yeri ne Dağıtılması Üçüncü Dağıtım Giderlerin Mamul veya Hizmetlere Dağıtılması İnd,rekt giderlerin dağıtımı, Dağıtım Anahtarları ile sağlanmaktadır.

39 FAALİYET TABANLI MALİYETLENDİRME Örnek A Ürünü B Ürünü C Ürünü Üretim 10,000 adet 15,000 adet 5,000 adet 1 defada 3 defada 10 defada Yükleme 10,000 adet 15,000 adet 5,000 adet 1 defada 5 defada 20 defada Satış Fiyatı $/adet $/adet $/adet Hammadde 4 $/bileşen 5 $/bileşen 1 $/bileşen 5 bileşen 6 bileşen 10 bleşen Hazırlık İşgücü Kullanımı Direkt İşgücü Kullanımı Tezgah Direkt Kullanımı Mühendislik Hizmetleri 10 saat / defa 10 saat / defa 11 saat / defa ½ saat / adet 1/3 saat / adet ¼ saat / adet ¼ saat / adet 1/3 saat / adet ½ saat / adet % 25 % 35 % 40 39

40 40 FAALİYET TABANLI MALİYETLENDİRME Örneğimizde işgücünün saatlik maliyeti 20 $ olarak alınmıştır. Diğer yandan tezgah kullanımı direkt maliyeti saatte 70 $ dır. Dağıtılacak olan Genel Giderler ise 1,703,000 $ dır. Bunun detayı aşağıdaki gibidir : Hazırlık:3,000 $ İkmal:300,000 $ Mühendislik:500,000 $ Paketleme:200,000 $ Tezgah:700,000 $

41 FAALİYET TABANLI MALİYETLENDİRME Genel Giderlerin dağıtımında anahtar olarak direkt işçilik sürelerini alalım. Buna göre : (1/2 * 10,000) + (1/3 * 15,000) + (1/4 * 5,000) = 11,250 saat olacağından, toplam direkt işgücü maliyeti : 11,250 * 20 = 225,000 $ olarak bulunacaktır. Şu halde : 1,703,000 / 225,000 = % şeklinde hesaplanacaktır. 41

42 42 FAALİYET TABANLI MALİYETLENDİRME A Ürünü B Ürünü C Ürünü Malzeme Direkt İşgücü Genel Giderler $ $ $

43 43 FAALİYET TABANLI MALİYETLENDİRME O halde işletme 10,000 * ( ) + 15,000 * ( ) + 5,000 * ( ) = 1,415,350 $ kar etmektedir. Öte yandan kar marjları A için % B için % 44.52, C için % şeklinde bulunmaktadır.

44 44 FAALİYET TABANLI MALİYETLENDİRME A Ürünü B Ürünü C Ürünü Malzeme Direkt İşgücü Hazırlık İşgücü 0.02(=20*10*1) Makina Genel Gid (=70*1/4) İkmal 1.20(=300,000*% 4) Paketleme 0.80(=200,000*% 4) Mühendislik 12.50(=500,000* %25)

45 45 FAALİYET TABANLI MALİYETLENDİRME Bu durumda ise işletme yine 10,000 * ( ) + 15,000 * ( ) + 5,000 * ( ) = 1,416,000 $ kar etmektedir. Öte yandan kar marjları A için % B için % C için % (Zarar) şeklinde bulunmaktadır. Görüldüğü gibi her iki durumda kar değişmemiştir, Ancak klasik yönteme göre en karlı ürün C görünmekte (Kar Marjı % 100) olmasına rağmen ABC ile çıkan sonuç bu üründe % nisbetinde zarar edildiğidir.

46 FİNANSAL DEĞERLENDİRME Grafik 1: TEFE VE TÜFE'DE GELİŞMELER (AYLIK YÜZDE DEĞİŞME) 46 % 1996 Ocak Mart Mayıs Temmuz Eylül Kasım 1997 Ocak Kasım Mart Mayıs Temmuz Eylül Kasım 1998 Ocak Mart Mayıs Temmuz Eylül Kasım 1999 Ocak Mart Mayıs Temmuz Eylül Kasım 2000 Ocak Mart Mayıs Temmuz Eylül 2001 Ocak Mart Mayıs Temmuz Eylül Kasım TEFE TÜFE

47 FİNANSAL DEĞERLENDİRME Grafik 3 - AYLIK ORTALAMA DÖVİZ SATIŞ ($ VE DM) KURLARI (AYLIK YÜZDE DEĞİŞME) 47 % 1996 Ocak Nisan Temmuz Ekim 1997 Ocak Nisan Temmuz Ekim 1998 Ocak Nisan Temmuz Ekim 1999 Ocak Nisan Temmuz Ekim 2000 Ocak Nisan Temmuz Ekim 2001 Ocak Nisan Temmuz Ekim $ KURU DM KURU

48 ,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0-5,0 10,0 FİNANSAL DEĞERLENDİRME TEFE VE US$ DEĞİŞİMİ Dönemler TEF US$

49 49 FİNANSAL DEĞERLENDİRME Aylık Faiz ve Döviz Artış Oranı (%) Minimum Faiz Maksimum Faiz Döviz Artışı Günler