Sınıfın Fiziksel Ortamı ve Yönetimi PEDAGOJİK FORMASYON PROGRAMI SINIF YÖNETİMİ. Yrd. Doç. Dr. Hüseyin ASLAN

Transkript

1 2 Sınıfın Fiziksel Ortamı ve Yönetimi PEDAGOJİK FORMASYON PROGRAMI SINIF YÖNETİMİ Yrd. Doç. Dr. Hüseyin ASLAN 1

2 Ünite: 2 SINIFIN FİZİKSEL ORTAMI VE YÖNETİMİ Yrd. Doç. Dr. Hüseyin ASLAN İçindekiler 2.1. FIZIKSEL ORTAMININ AMAÇLARI Eğitim Ortamının Özellikleri Fiziksel Ortamın Önemi Fiziksel Ortamın Değişkenleri Sınıfın Yerleşim Düzeni Öğretmen Merkezli Yerleşim Düzeni Öğrenci Merkezli Yerleşim Düzeni KAYNAKLAR

3 2 Sınıfın Fiziksel Ortamı ve Yönetimi Bölümün Hedefleri Öğrenme ortamı oluşturmada fiziksel düzenin önemini kavrayabilme, Sınıfın fiziksel değişkenlerini açıklayabilme, Öğretmen ve öğrenci merkezli sınıf yerleşim düzeninin farkını ve anlamını kavrayabilme Bu bölümün amacı eğitim ortamlarının düzenlenmesinde fiziksel değişkenlerin önemini kavramaktır. Bu kapsamda sınıftaki fiziksel değişken olarak adlandırılan, sınıftaki öğrenci sayısı, ısı, ışık, renk, temizlik, görünüm, gürültü, gibi fiziksel değişkenlerin önemi açıklanmıştır. Sınıfın fiziksel ortamı ve yönetimi öğretmenin ve öğrencinin davranışlarını da etkileyeceğinden sınıf yönetiminin önemli bir boyutunu oluşturmaktadır FIZIKSEL ORTAMININ AMAÇLARI Fiziksel ortam, eğitim etkinlikleri için ayrılan alanların özelliklerini belirtir. Sıra, masa, dolap vb. Sınıftaki öğretim ortamlarının uygun bir fiziksel düzene sahip olmasının üç temel amacı vardır: Öğrencilerin daha kolay öğrenmesini sağlamak, Öğrencileri fiziksel olarak daha rahat hissettirmek. Derslere karşı motivasyonu kolaylaştırmak (Işık, 2004) Eğitim Ortamının Özellikleri Sınıf, okul içerisinde eğitim öğretim etkinliklerinin gerçekleştiği ortamdır. Kolektif bir varoluş alanıdır. Farklı sosyo-ekonomik semt, köy, mahallelerden gelen öğrencilerin paylaştığı sınıf ortamı, çok boyutlu ve dinamik süreklilik içinde yaşanır. Sınıf içi yaşam, toplumsal çevrenin sosyo-kültürel öğeleri tarafından etkilenen ve bir ölçüde onları etkileyen süreçler toplamıdır (Aydın, 2013). Eğitim ortamının başlıca özellikleri; anındalık-süreklilik-eş zamanlılık-çok boyutluluk-ortak tarih ve açıklık olarak sıralanabilir. Sınıfta açık ve yüz yüze bir iletişim vardır. Bu yüzden iletişim doğrudan ve anında gerçekleşir. Anındalık: Sınıfta olaylar anında oluşur ve bunları ileri bir zamanda düşünmek, ertelemek olanaklı değildir. Öğretmenin her olaya yetişmesi, her soruya yanıt Çok boyutluluk: Sınıfta aynı anda bir çok etkinlik bir arada yapılabilmektedir. Kimi öğrenciler okurken kimileri yazmakta, kimileri tartışmakta olabilirler. Bu sınıfın çok boyutluluk özelliğidir ve öğretmen bu etkinlikleri sınıfın amaçları doğrultusunda bütünleştirebilmelidir. Öngörememe: Ne kadar iyi planlanırsa planlansın sınıfta olabilecek her şeyi önceden tahmin etmek olanaklı değildir. Her şey yolunda giderken bir öğrencinin burnunun kanaması ya da bayılması vb. bir olayı önceden tahmin etmek olanaklı değildir. Açıklık: Sınıfta olup bitenlerde gizlilik yoktur. Olaylar herkesin gözü önünde yaşanır. Ortak tarih: Sınıf bir aile gibidir. Sınıfta yıl boyunca yaşanan olumlu ve olumsuz olayları bütün sınıf birlikte yaşar ve yaşananlar ortak bir tarih oluşturur (Aydın, 2013; Tabancalı, 2011). Sınıfın ortak tarihinin yönetici, öğretmen, öğrenci ve veli tarafından bilinmesi sınıfın geleceğine ilişkin yordamlarda bulunulmasına ışık tutabilir Fiziksel Ortamın Önemi Fiziksel ortam, eğitim için ayrılan mekanın özelliklerini belirtir. Sıra, masa, dolap, boş alanlar, mekanın ısı, ışık ve renk düzeni gibi etkenler ortamın fiziksel değişkenlerini oluşturur. İyi yapılandırılmış sınıf ortamı, öğrencilerin güdülenmesini kolaylaştırır. İstenmeyen davranışları azaltmak için sınıfın ve materyallerin düzenlenmesi gerekmektedir. Sınıfın ortamı, sınıftaki etkinliklerden yararlanmayı etkiler. Fiziksel ortamın uygunluğu, etkili öğrenme-öğretme sürecinin ayrılmaz bir parçasıdır (Aydın, 2013). Bu nedenle sınıfın fiziksel ortamında yer alan sıralar, sandalyeler, uygulamalı derslerde kullanılan ekipmanlar, ders ve ünite etkinlik köşeleri, tahta, harita gibi materyaller etkili bir şekilde organize edilerek kullanılması gerekir. Ülkemizde okullardaki sınıfların düzeni dört duvar, bir tahta ve rahatsız masa ve sandalyelerden oluşmaktadır. Öğrenci ergonomisine uygun değildir. Bu ortam daha çok etkinlik temelli değil anla- 3

4 SINIF YÖNETİMİ 12 tım ve ezberci bir yaklaşıma uygundur. Sınıf ortamının fiziki yapısı sınıfta olumsuz öğrenci davranışlarını arttırabilir bu da doğal olarak müfredatın uygulanmasını aksatabileceği gibi öğretmeni zaman yönetimi konusunda sıkıntıya sokabilir (Tabancalı, 2011) Fiziksel Ortamın Değişkenleri Okul ve sınıflardaki fiziksel ortamın değişkenleri konusu yazarlarla farklı şekilde isimlendirilmiştir. Genel anlamda sınıfın fiziksel değişkenleri dendiğinde; öğrenci sayısı, sınıfın büyüklüğü, ısı, ışık, gürültü, renk ve görünüm, temizlik, yerleşim düzeni, hava kalitesi, masalar, dolaplar, boş mekanlar, teknoloji, akustik gibi etkenler sınıfın fiziksel değişkenlerini oluşturur (Aydın, 2013; Işık, 2004; Özer, 1914; Tabancalı, 2011). Öğrenci Sayısı ve Sınıfın Büyüklüğü: Okulun ve sınıfın fiziksel ortamı ile ilgili en çok sorulan soru ideal okul ve sınıfta kaç öğrenci olacağıdır. Sınıfın büyüklüğü konusunda net bir ölçü olmamakla birlikte sınıf içi etkinliklere göre sınıf büyüklükleri değişmektedir. Sınıf büyüklüğü, öğrenciye dolaşabileceği, eşyalarını koyabileceği, etkinliklerini yapabileceği alanlar bırakmalıdır. Öğrenci sayısının genel olarak 30 un üstünde olması istenmeyen bir durumdur. İdeal öğrenci sayısı, dersin niteliğine, eğitimin düzeyine ve türüne göre değişebilmektedir (Aydın, 2013). MEB ise norm kadro ilişkilendirmelerinde 30 öğrenciye bir sınıf, 30 un üzerindeki öğrenciye ikinci bir sınıf açılacağını belirtmektedir. Kalabalık sınıflarda öğrencilerin güdülenmesi ek zaman gerektirir. Özellikle yeni göreve başlayan öğretmenlerde kalabalık sınıflar sınıf yönetiminde kontrolü sağlama bakımında ciddi sorunlara neden olabilmektedir. Öğrenci sayısının fazlalığı kullanılabilecek öğretim yöntem ve tekniklerinin yararlarını sınırlayabilir. Sınıftaki öğrenci sayısı ile başarı arasında ilişki olduğu yönünde araştırmalar bulunmaktadır. Bu durum öğretmen tarafından alınacak önlemlerle kontrol altına alınabilir, öğretimin öğrenci merkezli olmasına ve uygun yerleşim düzeninin sağlanması ile giderilebilir. Öğrenci sayısının azlığı, öğretmene kolaylık sağlar (Aydın, 2013). Isı: Sınıfın aşırı sıcak veya soğuk olması, öğrencilerin derse olan konsantrasyonunu olumsuz yönde etkiler. İdeal sınıf ısısının 20 derece olduğu kabul edilir. Sınıf ısısının düzenlenmesi, ısıtıcı ve soğutucularla yapılabileceği gibi, öğrenciler de ısı değişimiyle tutarlı giysi seçimi yapılabilmelidir(aydın, 2013; Tabancalı, 2011). Işık: Davranışlarımız, tutumlarımız ve öğrenmemiz üzerinde etkili olan en önemli fiziksel ortam unsurlarından biri ışıktır. Kötü aydınlatılan veya penceresiz sınıfların, öğrencilerin günlük olarak jet lag olarak adlandırılan fiziksel ve ruhsal uyumsuzluklar yaşamalarına neden olabilir (Özer, 2014). Sınıfta kullanılacak ışıklar doğal gün ışığı olmalı bunun olmadığı durumlarda gün ışığına yakın aydınlatma seçilmelidir. Sınıfta eğitim etkinliklerinin rahat bir ortamda gerçekleşmesi için ışık yeterli olmalıdır. Okul binasının mimarisi dersliğin doğal gün ışığından azami derecede yararlanacak şekilde oluşturulmalı, bu durumun olmadığı durumda dersliklerin ışığı doğal güneş ışığına en yakın aydınlanma tercih edilmelidir. Aşırı ışık veya yetersiz ışık gözü yorar, ilgiyi dağıtır ve zihnin gevşemesine neden olur. Sınıfın pencereleri gün ışığından yeterince yararlanmayı sağlayacak yönde ve büyüklükte olmalı, pencere çerçeveleri ve sınıfın badanası da ışığın yansıma özelliği dikkate alınarak açık renkli olmalıdır (Aydın, 2014). Gürültü: İnsanda olumsuz fizyolojik ve psikolojik etkiler yaratan gürültü istenmeyen ses olarak tanımlanabilir. Gürültünün insan sağlığı ve psikolojisi üzerinde pek çok olumsuz etkisi olduğu açıktır. Gürültü sınıfın fiziksel düzenini bozan bir değişkendir. Aşırı gürültü ortamında öğretmen-öğrenci iletişimi zayıflar. Bunun için sınıfın içindeki ses yansımaları doğrudan ulaşması halinde gürültü olmayacaktır. Sınıftaki ses yansımalarını engelleyecek sınıfın bir akustik yapısı olmalıdır. Yani sınıfın fiziki yapısı oluştururken akustik düzen, tavan yüksekliği gibi durumlara dikkat edilesi gerekir (Çelik, 2009; Işık, 2004). Gürültü öğrenci-öğretmen etkileşimini olumsuz yönde etkileyen bir değişkendir. Sınıfın tavan yüksekliği, tavan, taban ve duvar döşemeleri sınıfın akustik düzenini yani sesin yayılmasına etki eder. Gürültü rahatsız edici, işitmeyi engelleyici, dikkati dağıtıcı, ruhsal sağlığı bozucu bir değişkendir. Gürültünün çözümü için öncelikle sebeplerinin saptanması gerekir (Aydın, 2013). Gürültü genellikle derse ilgisizlik, dikkat kaybı gibi nedenlerle ortaya çıkar. Bu nedenle öğretmen, 4

5 2 Sınıfın Fiziksel Ortamı ve Yönetimi öğrencilerin ilgi ve dikkatlerini her durumda uyanık tutmalıdır. Ancak öğretmen gürültüyü azaltmak için sürekli sesini yükseltmemeli zaman zaman sessiz kalarak durumun farkında olduğunu öğrencilere hissettirmelidir. Gürültü işitmeyi engelleyen, zihni yoran ve edimi düşüren bir etkendir. Bu nedenle öğretmen sınıfta gürültüyü yok etmedikçe huzurlu bir öğretim ortamını sağlayamayacağının bilincinde olmalıdır. Gürültü zamanın iyi kullanılmasını engeller (Aydın, 2013). Renk ve Görünüm: Renkler insan üzerinde fizyolojik ve psikolojik etkiler bırakabilen önemli unsurlardır. Bu bakımdan renkler öğrencilerin fiziksel ve davranışsal durumunu etkilemektedir. Renkler kendine özgün dilleri vardır. Ancak bu tartışmalı bir durumdur. Önemli olan öğretmen sınıftaki araçları ve sınıfı düzenlerken renklerin uyumuna dikkat etmeli ve mutlaka öğrencilerin görüşünü almalıdır (Aydın, 2013). Öğrencilerin gelişim özelliklerine göre sınıf renkleri değişiklik göstermelidir. Okul öncesi ve ilkokullarda sıcak(sarı, turuncu, kırmızı), ortaokullarda soğuk (yeşil, mavi, mor) renkler tercih edilmelidir. Sınıfın görüntüsü, öğrencinin sınıfa isteyerek gelmesini sağlamalıdır. Sınıfın görüntüsünü yaratmada öğrencilerin bireysel katkıları alınırsa, öğrencilerin eğitim yaşamına dönük algı ve beklentileri olumlu yönde gelişebilir. Her rengin kendine özgü bir dili vardır. Siyah gücü ve tutkuyu ifade eder. Mavi sakinliği ifade eder ve dinlendirici bir renktir. Yeşil güven veren bir renktir. Lacivert otoriteyi ve verimliliği simgeler. Pembe rahatlatıcı bir renktir. Sarı, geçiciliği ve dikkat çekiciliği ifade eder. Kırmızı uyarıcı bir renktir. Kırmızı rengin kan akışını ve tansiyonu yükselttiği düşünülmektedir. Temizlik: Uygar bir sınıf ortamı sağlık kuralları ve insan onuruna uygun olmalıdır. Temizlik alışkanlığı kazanmak öğrencilerin bireyselleşme sürecinin en önemli aşamalarından birini oluşturur. Bedensel temizliğin önemini kavrayan öğrenci aynı duyarlılığı çevresi için de gösterecektir. Temiz bir çevrede yaşama bilinci kazanan öğrenciler, sınıflarını temiz tutma yönünde ortak çaba gösterirler. Sınıflar toplu yaşamın gerçekleştiği yerler olduğu için devamlı temiz tutulmalı, enfeksiyon hastalıklarına karşı öğrenciler uyarılmalı, öğretmen bunun gerekçelerini sürekli anlatmalıdır. Temizlik alışkanlığının kazanılmasında öğretmen kişisel görüntüsüne özen göstermeli ve öğrencilerinin karşısına her zaman temiz çıkmalıdır. Temizlik konusunda aile ile işbirliği içinde olunmalıdır (Aydın, 2013; Tabancalı, 2011) Sınıfın Yerleşim Düzeni Yerleşim düzeni, eğitimin etkin ve akıcı bir işleyişe kavuşturulmasına dönük eylemleri içerir. Başarılı bir yerleşim düzeni, sınıf içi iletişimi ve öğretimi olumlu yönde etkiler, kaynaklara ulaşmayı kolaylaştırır. Yerleşim düzeni ders araç-gereçlerin ve öğrencilerin oturma düzeni olarak ikiye ayrılır. Her iki düzenlemede de öğrencilerin birbirlerini ve öğretmenlerini rahatça görebilmelerine özen gösterilmelidir (Aydın, 2013). Öğretmen sınıfın düzenini oluştururken bireysel farklılıkları dikkate almalıdır. Birbiriyle samimi veya çok zıt olan öğrencilerin bir arada oturtulması öğrencileri istenmeyen davranışa itebilir. Başarı düzeyi düşük ve derse ilgisi az olanların ön sıralara oturtulmalıdır (Çelik, 2009). Sınıftaki alanın ve mobilyaların fiziksel olarak düzenlenmesi, sınıfta disiplin sağlanması ve sınıf yönetimi açısında oldukça önemlidir. Öğretmenin sınıfı düzenlerken şu soruların cevaplarını göz önünde bulundurmalıdır (Özer, 2014). Sınıftaki bütün öğrenciler tahtayı, projeksiyon ekranın rahatlıkla görebilecek mi? Öğretmen olarak siz sınıfınızdaki öğrencileri net olarak görebiliyor musunuz? Sınıfınızda engelli öğrenciler var mı? Bunlara uygun düzenlemeler yaptınız mı? Sıralar ile öğrencilere ait eşyaların (çanta, mont vb) bulunduğu alanlar arasında yeteri boşluk var mı? Sınıf yerleşim düzeninde öğretmen ve öğrenci merkezli yaklaşım olmak üzere iki temel yaklaşım vardır. Bu yaklaşımlar (Aydın, 2013): Öğretmen Merkezli Yerleşim Düzeni Öğretmen merkezli yerleşim düzeninde öğrenciler klasik düzende birbirlerinin ensesini görecek şekilde otururlar. Ders araç-gereçlerin sınıf içi dağılımı daha çok öğretmene göre ayarlanmıştır. Bu düzende iletişim öğretmen-öğrenci ekseninde gerçekleşirken öğrenci-öğrenci iletişimi zayıftır. Ön sırada oturan öğrenciler arka sıradakilere göre avantajlıdırlar. Bu oturma düzeninde ders dışı 5

6 SINIF YÖNETİMİ 12 davranışlar daha fazla görülebilir, bu durumda oturma düzenine bağlı doğal tepkiler olarak algılanmalıdır Öğrenci Merkezli Yerleşim Düzeni Ders ve konunun özelliklerine bağlı olarak birey ya da grup olarak yapılabilir. Bireysel düzeninde öğrenciler masalarında tek tek ve birbirlerinin yüzlerini görecek biçimde otururlar. Grup şeklindeki yerleşimde ise aynı konuda işbirliği içinde çalışması gereken öğrenciler bir araya getirilir. Problem çözme teknikleri ve grup içi etkileşimde yoğunlaşma esastır. Öğrencilerin oturma biçimleri, öğrencilerin fiziksel özellikleri, dersin özellikleri ve sınıf içindeki davranış biçimlerine göre düzenlenebilmelidir. İlk sınıflarda öğretmenler çeşitli etkenlere göre düzenlemeler yapabilirken, üst sınıflarda öğrencinin görüşleri alınmalıdır. Sınıftaki araç gereçlerin hareketli olması, gerektiğinde istenilen biçimde düzenlenebilmesi önemlidir (Aydın, 2013). Sınıfın öğrenci sayısı, fiziki olanakları, ve sınıf alanının durumuna göre değişik yerleşim düzenleri oluşturulabilir. Her yerleşim düzeninin olumlu ve olumsuz yanları olabilir. Bazı yerleşim türleri ise (Çelik, 2009; Tabancalı, 2011)): 1. Sıralı yerleşim düzeni 2. Bireysel yerleşim düzeni 3. Çok gruplu yerleşim düzeni 4. Tek grup düzeni 5. Oditoryum (konferans) düzeni Sıralı yerleşim düzeni: Bütün sistemimizde en çok kullanılan yerleşim düzenidir. Öğretmen merkezli öğretim yöntemlerinin kullanıldığı sınıflarda kullanılır. Kalabalık sınıflar için uygundur. Öğretmen merkezli yerleşim düzenidir. Öğrenci etkileşimi ve katılımı azdır. Daha çok düz anlatımın kullanıldığı, öğrencilerin dinleme ve not alma etkinliklerine uygun bir düzendir. 2. Bireysel yerleşim düzeni: Öğrencilerin bağımsız olarak kendi başlarına kullanabildikleri tek kişilik sıra ve masalarla oluşturulabilen yerleşim düzenidir. Bu yerleşim düzeninde öğretmen ve öğrenciler değişik biçimlerde bir araya gelebilirler. Bireysel öğretim düzeni her öğrencinin kendi öğrenme hızında öğrenmesine imkan hazırlar. Bireysel öğrenmeyi ön planda tutan bir yerleşim düzenidir. 3. Çok gruplu yerleşim düzeni: Sınıf ortamında, birden çok küçük çalışma grupları oluşturmak düşüncesine uygun öğrencilerin bir masa etrafında grup oluşturmasıyla gerçekleştirilen yerleşim düzenidir. İşbirliğine dayalı öğretim, tartışma ve diğer küçük grupla öğretim yöntemleri için uygundur. İyi bir plan ve gözetim gerektirir. 4. Tek grup yerleşim düzeni: Bu düzende sınıfın tamamı tek grup olarak düşünülür. Öğrencilerin birbiriyle iletişim kurabildiği, derse aktif olarak katıldığı, ilginin dağılmadığı ve istenmeyen davranışların kolaylıkla belirlenebildiği bir yerleşim düzenidir. Bu düzende çember ve U modellerinden herhangi biri uygulanabilir KAYNAKLAR Aydın, A. (2013). Sınıf yönetimi. Ankara: Pegem Akademi. Çelik, V. (2009). Sınıf yönetimi. Ankara: Nobel Yayıncılık. Özer, N. (2014). Sınıfın fiziksel ortamı ve yönetimi. Argon, T. ve Nartgün, Ş. (Ed.) Sınıf yönetimi. Ankara: Maya Akademi. Tabancalı, E. (2011). Sınıf ortamının fiziksel özellikleri. Kıran, H. (Ed.) Sınıf yönetimi. Ankara: Anı Yayıncılık 6