İÇİNDEKİLER. Birinci Kısım DEVLETİN KAVRAM VE KÖKENİ

Transkript

1 İÇİNDEKİLER Birinci Kısım DEVLETİN KAVRAM VE KÖKENİ Bölüm 1 DEVLET KAVRAMI I. Devlet Kavramının Tanımı...4 Üç Unsur Teorisi... 4 Üç Unsurun Birlikte Gerekliliği... 5 Devlet, Unsurlarına İndirgenemez... 5 Üç Unsurun Aynı Derecede Önemi... 5 Uzun Tanımlar... 5 II. Devlet Terimi...6 Stato/Etat/State/Staat... 7 III. Devletlerin Kurulması...9 Devletlerin Kuruluş/Yıkılış Tarihi: Kritik Tarih Devletin Kurulması Tanınmasına Bağlı mıdır? Tanınmamış Bir Devlet, Devlet midir? KKTC Örneği Tanınmış, ama Fiilen Egemenlik Kurmayan Bir Devlet, Devlet midir? "Filistin Devleti" Örneği Sürgündeki Hükümetler Kukla Devletler veya Hükümetler IV. Devletlerin Sona Ermesi...14 A. Sona Erme Halleri İnsan Unsurunun Yok Olması Ülkenin Yok Olması Egemenliğin Kaybı...15 a) Fesih...15 b) Ayrılma veya Bölünme...16 c) Birleşme...16 d) İlhak...16 e) Gönüllü İltihak veya Emilme...17 B. Sona Ermenin Sonuçları: Devletlerin Halefiyeti...17 V. Devletin Hukukî Kişiliği İlkesi...20 A. Devlete Tüzel Kişilik Tanınmasının Tarihsel Sebebi...20 B. Devlete Hukukî Kişilik Tanınmasından kaynaklanan Sonuçlar Siyasî Sonuç: İktidarın Kişiselleşmesinin Önlenmesi Hukukî Sonuçlar...22 VI. Devletin Devamlılığı İlkesi...23 A. Genel olarak...24 B. Devletin Devamlılığı İlkesinin Sonuçları Uluslararası Andlaşmaların Devamlılığı İlkesi Hukukun Devamlılığı İlkesi Borçların Devamlılığı İlkesi Kamu Alacaklarının Devamlılığı İlkesi...27 VII. Devletin Faaliyet Alanı...27 A. Liberal Görüş...27 B. Müdahaleci Görüşler Sosyalist Görüş Sosyal Demokrat Görüş...28

2 VI DEVLETİN GENEL TEORİSİ Bölüm 2 DEVLETİN KÖKENİ HAKKINDA TEORİLER I. Aile Teorisi...29 II. Biyolojik Teori...31 III. Kuvvet ve Mücadele Teorisi...32 IV. Ekonomik Teori: Marksist Devlet Teorisi...34 V. Devletin Kaynağını İnsan Aklına ve İradesine Dayandıran Teoriler: Sosyal Sözleşme Teorileri...37 A. Thomas Hobbes...37 B. John Locke...38 C. Jean-Jacques Rousseau...39 D. Sosyal Sözleşme Teorilerinin Eleştirisi...40 VI. Tarihte İlk Devletlerin Ortaya Çıkışı Üzerine Notlar...40 İlk Devletlerin Ortaya Çıkmasında Rol Oynayan Faktörler Birinci Faktör: Göçebe Toplulukların Çiftçi Topluluklar Üzerinde Egemenlik Kurmaları İkinci Faktör: Küçük Sulama Tarımından Büyük Sulama Tarımına Geçiş Mezopotamya (Sümer-Babil-Asur), Mısır, Anadolu: Hititler, Girit, Eski Yunan, Roma, Çin İkinci Kısım DEVLETİN UNSURLARI Bölüm 3 DEVLETİN BEŞERİ UNSURU: MİLLET I. Genel Olarak...49 İnsan Topluluğunun Niceliği Sorunu İnsan Topluluğunun Niteliği Sorunu II. Millet Kavramı...51 A. Objektif Millet Anlayışı Irk Birliği Dil Birliği Din Birliği...54 B. Sübjektif Millet Anlayışı...57 Vatandaşlık Vatandaşın Sadakat ve Devletin Koruma Borcu Çifte Vatandaşlık Vatansızlık III. Milliyetler Prensibi...60 IV. Self-Determinasyon Hakkı...61 Millet ve Milliyetçilik ile İlgili Bazı Kavramlar Devletsiz Milletler Azınlık Milliyetçiliği İrredantizm Ulus Devlet Etnik Temizlik Etnik Milliyetçilik-Yurttaş Milliyetçiliği Bölüm 4 DEVLETİN TOPRAK UNSURU: ÜLKE I. Genel Olarak...65 Çingeneler II. Ülkenin Kazanılması...66 Keşif ve İşgal Devir... 66

3 İÇİNDEKİLER VII Fetih veya İlhak Ülke-Egemenlik İlişkisi III. Ülkenin Kısımları...67 A. Kara Sahası (Kara Ülkesi)...68 Türkiye'nin Sınırları...69 B. Su Sahası (Su Ülkesi) Birinci Alan (İçsular, Karasuları ve Boğazlar): Kıyı Devletinin Egemenliği Tamdır...70 a) İç Sular b) Karasuları c) Boğazlar İkinci Alan (Bitişik Bölge, Münhasır Ekonomik Bölge, Kıta Sahanlığı ve Balıkçılık Bölgesi): Kıyı Devletinin Egemenliği Sınırlıdır...71 a) Bitişik Bölge b) Münhasır Ekonomik Bölge c) Kıta Sahanlığı d) Balıkçılık Bölgesi Üçüncü Alan (Açık Deniz): Kıyı Devletinin Egemenliği Yoktur...73 C. Hava Sahası (Hava Ülkesi)...74 İnsanlığın Ortak Mirası III. Devlet Ülkesinin Bütünlüğü İlkesi...75 Bölüm 5 DEVLETİN İKTİDAR UNSURU: EGEMENLİK I. Genel Olarak...77 II. Egemenliğin Değişik Anlamları...79 A. Dış Egemenlik Devletlerin Egemen Eşitliği İlkesi İçişlerine Karışmama İlkesi...80 İnsanî Müdahale Uluslararası Ceza Mahkemesi B. İç Egemenlik Devlet İktidarının Kendisi Anlamında Egemenlik Devlet İktidarının Nitelikleri Anlamında Egemenlik...82 III. Hangi İktidar Egemen İktidardır? Veya Hangi Devlet İktidarları Aslî ve Sınırsızdır? Aslî Kurucu İktidar Tali Kurucu İktidar Yasama İktidarı Yürütme İktidarı Yargı İktidarı IV. Egemenliğin Sahibi Konusunda Teoriler A. Teokratik Egemenlik Teorileri Doğaüstü İlâhî Hukuk Doktrini Providansiyel İlâhî Hukuk Doktrini...88 B. Demokratik Egemenlik Teorileri Millî Egemenlik Teorisi Halk Egemenliği Teorisi...91 Demokratik Egemenlik Teorilerinin Eleştirisi...94 V. Türk Anayasalarında Egemenlik...95 A Kanun-u Esasîsi...95 B Anayasası...96 Millî Egemenlik - Halk Egemenliği Ayrımı Türkiye de Geçerli mi? Anayasasında Egemenliğin Kullanılması C Anayasası...97 Millî Egemenlik... 97

4 VIII DEVLETİN GENEL TEORİSİ Egemenliğin Kullanılması Terimler D Anayasası...98 Millî Egemenlik İlkesi Egemenliğin Kullanılması Yetki/Görev Ayrımı E Anayasası Millî Egemenlik İlkesi Egemenliğin Kullanılması Yürütme Yetkisi ve Görevi Yasama, Yürütme ve Yargı Yetkilerinin Eşit Yetkiler Olarak Düzenlenmesinin Eleştirisi Egemenliğin Türk Milletine Ait Olması ve Egemenliğin Türk Milletinin Yetkili Organları Eliyle Kullanılması Hakkında Bir Not Üçüncü Kısım DEVLET Ş EKİ LLERİ Bölüm 6 DEVLET ŞEKİLLERİ I: MONARŞİ VE CUMHURİYET I. Monarşi ile Cumhuriyet Arasındaki Ayrım Sorunu Devletin Resmî Adı Önemli Değildir Ömür Boyu Seçilen Devlet Başkanları II. Monarşi A. Monarşi Çeşitleri Saltanat Hakların Sınırlanmasına Göre Monarşi Çeşitleri a) Mutlak Monarşi b) Meşrutî Monarşi Hükümdarın Tahta Geçiş Biçimine Göre Monarşi Çeşitleri a) İrsî Monarşiler Hanedan Dışına Çıkma Yasağı Veraset Kuralları Direkt Hat Sistemi Civar Sistemi Baba Soyundan - Ana Soyundan İntikal İnterregnum Yasağı Din Şartları Evlenme İzni Yaş Tacın Otomatik İntikali İlk Kralın Hakkı Niyabet b) Seçimli Monarşiler Federal Devletler de Monarşi Olabilir B. Monarşilerin Değerlendirilmesi III. Cumhuriyet A. Dar Anlamda Tanım: Cumhuriyet Monarşinin Tersidir B. Geniş Anlamda Tanım: Cumhuriyet = Demokrasi C. Hangi Anlayış Doğru: Ampirik Veriler IV. Devlet Şeklinin Monarşi veya Cumhuriyet Olmasından Kaynaklanan Anayasal Farklılıklar A. Yasama Organı Bakımından B. Yargı Organı Bakımından C. Yürütme Organı Bakımından...125

5 İÇİNDEKİLER IX Bölüm 7 DEVLET ŞEKİLLERİ II: ÜNİTER DEVLET-BİLEŞİK DEVLET I. Üniter Devlet A. Tanım Devletin Unsurlarında Teklik Devletin Organlarında ve Yetkilerinde Teklik B. Üniter Devletin İdarî Teşkilatı Üniter Devletin Merkezî İdaresi: Başkent Teşkilâtı ve Taşra Teşkilâtı Adem-i Temerküz Üniter Devlette Yerel Yönetimler Merkezî ve Adem-i Merkezî Üniter Devlet Ayrımı Üzerine Bir Not II. Bileşik Devlet A. Devlet Birlikleri Şahsî Birlik Britanya Commonwealth Krallıkları Şahsî Birliğin Tersi Hakikî Birlik B. Devlet Toplulukları Konfederasyon Avrupa Birliği: Konfederasyon mu, Federasyon mu? Federasyon (Federal Devlet) a) Tanımı b) Federasyon - Konfederasyon Karşılaştırması aa) Kaynak bb) Üye Devletler Arasındaki Bağın Niteliği cc) Ayrılma Hakkı dd) Zorlama Gücü ee) Dış İlişkiler ff) Vatandaşlık c) Federal Devlet - Üniter Devlet Karşılaştırması aa) Devlet Sayısı bb) Hukuk düzeni Sayısı cc) Yasama, Yürütme ve Yargı Organları Sayısı dd) Yetki Paylaşımı Bölüm 8 FEDERASYON (FEDERAL DEVLET) I. Federasyonun Devlet Yapısı A. Federal Devlet Federal Devletin Millet, Ülke ve Egemenlik Unsurları Federal Devletin Yasama, Yürütme ve Yargı Organları a) Federal Devletlerde Yasama Organı Federal Devletin yasama Organının Oluşumunda Rol Oynayan İlkeler: Devlet Olarak Katılma ve Eşit Temsil İlkeleri aa) İki-Meclislilik bb) Eşit İki-Meclislilik bb) İkinci Mecliste Eşit Temsil b) Federal Devletlerde Yürütme Organı c) Federal Devletlerde Yargı Organı B. Federe Devletler Federe Devletlerin Uluslararası Kişiliği Yoktur Federe Devletin Millet, Ülke ve Egemenlik Unsurları Federe Devletin Örgütlenmesi: Yasama, Yürütme ve Yargı Organları...162

6 X DEVLETİN GENEL TEORİSİ a) Federe Devletlerin Yasama Organı b) Federe Devletlerin Yürütme Organı c) Federe Devletlerin Yargı Organı II. Federasyonun Hukuk Düzeni: Federal ve Federe Hukuk Düzenleri ve Bunların Arasındaki İlişkiler Federal Hukukun Üstünlüğü İlkesi III. Federal Devlet ile Federe Devletler Arasında Yetki Paylaşımı A. Yetki Paylaşımı Yazılı ve Katı Bir Anayasayla Yapılmış Olmalıdır Yetki Bölüşümü Usûlü Federal Devletin Yetkilerini Sayma Federe Devletlerin Yetkilerini Sayma Münhasır Yetkiler-Ortak Yetkiler Federe Devletlerin Özerkliği İlkesi B. Anayasanın Değiştirilmesine Federe Devletler de Katılmalıdır C. Yetki Uyuşmazlıklarının Yargısal Çözüm Yolu Olmalıdır: Federal Yüksek Mahkemenin Gerekliliği Federe Devletlerin Kendi Arasındaki Yetki Paylaşımı ve Yetki Uyuşmazlıkları IV. Federasyonların Kurulması A. Birleşme Yoluyla Federasyon Kurulması B. Ayrılma Yoluyla Federasyon Kurulması V. Federalizmin Nedenleri Tarihsel Nedenler Dış Tehdit Coğrafi Büyüklük Kültürel ve Etnik Bölünmüşlük VI. Korporatif Federalizm VII. Federalizmin Değerlendirilmesi A. Avantaj ve Dezavantajları B. Federalizm Etnik Bölünmüşlüğe Çare Olabilir mi? C. Federalizm ile Demokrasi Arasında Bir İlişki Var Mıdır? D. Federalizm ile Cumhuriyet Arasında Bir İlişki Var mıdır? VIII. Bölgesel Devlet A. Tanım B. Bölgesel Devlet-Üniter Devlet Karşılaştırması C. Bölgesel Devlet-Federasyon Karşılaştırması Dördüncü Kısım DEVLETİN TEMEL ORGAN VE FONKSİYONLARI I. Genel Olarak II. Tarihsel Gelişim A. Aristo B. Grotius, Wolff ve Puffendorf C. Locke D. Montesquieu: Kuvvetler Ayrılığı Teorisi Bölüm 9 YASAMA I. Yasama Organı: Parlâmento Yasama Organının Diğer Devlet Organlarından Ayrılması A. İngiltere de Parlâmentonun Doğuşu ve Gelişmesi Normon İstilasından Önce (1066'dan Önce) Normon İstilasından Sonra (1066'dan Sonra)

7 İÇİNDEKİLER XI Magna Carta Libertatum (1215) Simon de Monfort (1265) Model Parlâmento (1295) Parlâmentonun İkiye Bölünmesi (1332) Dilekçe Hakkı+Vergiye Muvafakat Silahı Dilekçe Hakkının Kanun Tasarısına Dönüşmesi Ancak Kral Yasama Yetkisini Daha Kaybetmemiştir Petition of Rights (1628) Sonrası Gelişmeler "Uzun Parlâmento" ( ) Devrimi Cumhuriyetin İlanı ve Cromwell ( ) Habeas Corpus Act Bill of Rights (1689) Act of Settlement (1701) B. Parlâmentoların Yapısı: Tek-Meclisi ve İki-Meclisli Parlâmentolar Tek-Meclislilik İki-Meclislilik a) Genel Olarak Tarihsel Kök Örnekler İsimlendirme b) Birinci Meclisler ile İkinci Meclisler Arasındaki Farklar Büyüklük Yasama Dönemi Uzunluğu Kısmî Yenileme Yetkiler Hükümetin Sorumluluğu Seçilme Yöntemleri Seçilme Yeterliliği Azınlıkların Artık Temsili Kısmî Yenileme c) İki-Meclisliliğin Nedenleri Çoğulcu Toplum Yapısı Federalizm Nüfus Büyüklüğü Tarihsel Nedenler İki-Meclisliliğin Değerlendirilmesi a) İki-Meclis Sisteminin Aleyhine İleri Sürülmüş Görüşler b) İki-Meclis Sisteminin Lehine İleri Sürülmüş Görüşler II. Yasama Fonksiyonu A. Yasama Fonksiyonunun Tanımı Ve Diğer Devlet Fonksiyonlarından Ayrılması Maddî Kriter Organik Kriter B. Yasama İşlemleri Yasama İşleminin Tanımı Yasama Organının Tüzel Kişilik Sıfatından Kaynaklanan İşlemleri Yasama İşlemi Değildir Yasama İşlemlerinin Türleri: Parlâmento Kararı ve Kanun Kanun-Parlâmento Kararı Ayrımı a) Parlâmento Kararları b) Kanun C. Yasama Fonksiyonunun Özellikleri Yasama Yetkisinin Genelliği Yasama Yetkisinin Aslîliği Yasama Yetkisinin Devredilmezliği...239

8 XII DEVLETİN GENEL TEORİSİ Bölüm 10 YÜRÜTME I. Yürütme Organı Yürütme Organının Diğer Devlet Organlarından Ayrılması Yürütme Organının Yapısı A. Başkanlık Sistemlerinde Yürütme Organı: Başkan Başkanlık Sistemlerinde Yürütme Organının Özellikleri a) Tek-Başlılık b) Başkanın Halk Tarafından Seçilmesi c) Başkanın Siyasal Sorumsuzluğu Diğer Hususlar B. Parlâmenter Sistemlerde Yürütme Organı Parlâmenter Sistemlerde Yürütme Organının Özellikleri a) İki-Başlılık b) Yürütmenin Göreve Gelişi c) Siyasal Sorumluluk: Yasamanın Güvenine Dayanma Devlet Başkanları a) Monarşilerde Devlet Başkanları: Krallar b) Cumhuriyetlerde Devlet Başkanları: Cumhurbaşkanları Hükümet a) Bakanlar Kurulu aa) Bakanlar Kurulunun Oluşumu bb) Bakanlar Kurulunun İngiltere'de Ortaya Çıkışı ve Gelişimi cc) Bakanlar Kuruluna Hâkim Olan İlkeler Başbakanın Üstünlüğü İlkesi Bakanlar Kurulunun Kolektif Sorumluluğu İlkesi Bakanlar Kurulunun Kolejyalliği İlkesi Bakanlar Kurulunun Birliği İlkesi Bakanlar Kurulunun Homojenliği İlkesi Bakanlar Kurulunun Dayanışması İlkesi Bakanlar Kurulunun Toplantılarının Gizliliği İlkesi Bakanların Sır Saklama Yükümlülüğü Eleştirmeme Yükümlülüğü dd) Bakanlar Kurulunun Kurulması ve Göreve Başlaması Birinci Sistem: Önce Başbakanın Atanması Yeni Bir Başbakanın Atanamaması Durumunda Ne Olur? İkinci Sistem: Başbakanın ve Bakanların Birlikten Atanması İkinci Sistemde Bakanlar Kurulunun Kurulma Tarihi Güven Oyu 262; Karar Yetersayısı 263; Yemin 264; Süre Bakanlar Kurulunun Kurulamaması ve Güven Alamaması Durumunda Ne Olur? ee) Bakanlar Kurulunun Görevinin Sona Ermesi İstifa Başbakanın Görevinin Sona Ermesi Yeni Genel Seçimler Güvensizlik Oyu Bütçenin Reddi ff) Geçici Bakanlar Kurulu ve Hükûmetin Devamlılığı İlkesi b) Başbakan Başbakanın Tarihsel Olarak Ortaya Çıkması Başbakanın Diğer Bakanlar Karşısındaki Üstün Konumu Başbakanlık Bağdaşmazlıkları Başbakanlık Başbakan Yardımcısı Başbakan Atanma Yeterliliği Atama Yetkisi

9 İÇİNDEKİLER XIII Karşı-İmza Devlet Başkanı İstediği Kişiyi Başbakan Olarak Atayabilir mi? İngiltere Başbakanın Görevinin Sona Ermesi Başbakana Vekalet c) Bakanlar Bakan ve Bakanlıklar Bakanlıkların Kuruluşu ve Sayısı Bakan Sayısı Bakanlar Arasında Eşitlik İlkesi Bakanlık Bağdaşmazlıkları Bakan Çeşitleri Bakanlık Sahibi Bakanlar Bakanlık Sahibi Olmayan Bakanlar Bakanlar Kurulu Üyesi Olmayan Bakanlar Bakan Atanma Yeterliliği Atama Yetkisi ve Usûlü Bakanların Görevlerinin Sona Ermesi Geçici Bakan Bakanlara Vekalet d) Diğer Hükûmet Üyeleri: Devlet Sekreterleri ve Parlâmento Müsteşarları Çeşitleri Devlet Sekreterleri Parlâmento Müsteşarları Atanmaları Bağlılık Statüleri Örnekler Beşinci Fransız Cumhuriyeti Delege Bakanlar Devlet Sekreterleri İngiltere Kabine Üyesi Bakanlar Kabine Üyesi Olmayan Bakanlar Junior Ministers II. Yürütme Fonksiyonu A. Yürütme Fonksiyonunun Tanımı ve Diğer Devlet Fonksiyonlarından Ayrılması Yürütme Fonksiyonunun Yasama Fonksiyonundan Ayrılması Yürütme Fonksiyonunun Yargı Fonksiyonundan Ayrılması B. Yürütme İşlemleri Yürütme İşleminin Tanımı Yürütme İşlemlerinin Türleri C. Yürütme Fonksiyonunun Özellikleri Kanuna Dayanma: Yürütme Fonksiyonunun Secundum Legem Niteliği Kanuna Aykırı Olmama: Yürütme Fonksiyonunun Intra Legem Niteliği Yürütme Fonksiyonunun Alanı Bölüm 11 YARGI I. Yargı Fonksiyonu (Fonksiyonel Anlamda Yargı) A. Yargı Fonksiyonunun Tanımı Yargı Fonksiyonunun Maddî Açıdan Tanımlanması (Maddî Kriter) Uyuşmazlık Kavramı Çözme Kavramı Yargı Fonksiyonunun Organik Açıdan Tanımlanması (Organik Kriter) Değerlendirme

10 XIV DEVLETİN GENEL TEORİSİ Yargı Organlarının İdarî Nitelikteki İşlemleri Maddî ve Organik Kriterlerin Birlikte Kullanılması B. Yargılama Yetkisi C. Yargı Fonksiyonunun Yerine Getiriş Usûlü: Dava Kavramı İtham Sistemi Tahkik Sistemi Başlıca Yargılama Usûlleri: Hukuk, Ceza ve İdarî Yargılama Usûlü Yargılama Usûlüne Hâkim Olan İlkeler (Davayı Yöneten İlkeler) a) Çelişme İlkesi b) Alenîlik İlkesi c) Sözlülük/Yazılılık İlkeleri D. Yargı İşlemi (Mahkeme Kararı) Yargı İşlemi Kavramının Tanımı Yargı İşlemlerinin Biçimi Yargı İşlemlerinin (Mahkeme Kararlarının) Sonuçları (Etkileri) a) İcraîlik b) Hâkimin İşten El Çekmesi c) Res İudicata Res İudicata'nın Gücü Tekrar Yargılama Yasağı Bağlayıcılık Kesin Delil Teşkil Etme II. Yargı Organı (Organik Anlamda Yargı) A. Yargı Organının Tanımı ve Diğer Devlet Organlarından Ayrılması Fonksiyonel (İşlevsel) Açıdan Yargı Organı Tanımı Yapısal Açıdan Yargı Organının Tanımı Yargı Organı Mahkeme Hakim Yargı Fonksiyonu ve Organının Tanımı Konusunda Sonuç B. Yargı Organının Dereceli Yapısı İlk Derece Mahkemeleri İkinci Derece Mahkemeler Üçüncü Derece Mahkemeler C. Yargı Organının Örgütlenmesi Bakımından Sistemler: Yargı Birliği ve Yargı Ayrılığı Sistemleri (Yargı Kolları) Yargı Birliği Sistemi Yargı Ayrılığı Sistemi D. Tek Hâkimli Mahkeme-Kurul Halinde Mahkeme E. Hâkim Kavramı Hâkim Kavramının Tanımı Hâkim Çeşitleri: Meslekten Hâkimler - Meslekten Olmayan Hâkimler Hâkimlerin Bağımsızlığı a) Yasama Organına Karşı Bağımsızlık b) Yürütme Organına Karşı Bağımsızlık c) Yargı Organına Karşı Bağımsızlık d) Çevreye Karşı Bağımsızlık Hâkimlik Teminatı a) Azledilmeme Teminatı b) Mali Teminat c) Coğrafi Teminat Hâkimlerin Özlük İşleri: Bağımsız Hâkimler Kurulları F. Jüri...351