DAYANIKLILIĞIN FİZYOLOJİSİ VE ANTRENMANA UYUM

Transkript

1 DAYANIKLILIĞIN FİZYOLOJİSİ VE ANTRENMANA UYUM HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ SPOR BİLİMLERİ VE TEKNOLOJİSİ YÜKSEKOKULU Dr. Tahir Hazır

2 DAYANIKLILIK Sporcuların yorgunluğa karşı direnme kapasitesi (Harre, 1982) Belirli bir şiddette egzersiz süresinin sınırları (Bompa,1998)

3 DAYANIKLILIĞI I ETKİLEYEN FİZYOLOJİK K FAKTÖRLER Maks KAH Maks SV (Hb); SaO2 % Kapiler Yoğunluk Oksidatif Enzimler Maks Q Maks (Ca - Cv O2) Fibril tipi Tip I % VO2 maks LT de VO2 maks % Koşu Ekonomisi LT de çalışma hızı Spor dalına özel Çalışma hızı (Bassett ve Howley, 2000)

4 MAKSİMAL OKSİJEN TÜKETİMİ MAKSİMAL AEROBİK GÜÇ MAKSİMAL AEROBİK KAPASİTE (VO 2maks ) OKSİJENİN ALINMASI (SOLUNUM SİSTEMİ), TAŞINMASI (DOLAŞIM SİSTEMİ) VE KULLANILMASI (KAS) FONKSİYONEL SINIRLARIN EN İYİ GÖSTERGESİ

5 VO 2maks Büyük kas gruplarının aktif olduğu şiddeti giderek artan egzersizde bireyin tüketebildiği mümkün olan en yüksek oksijen miktarı Coyle, 1995

6 VO 2maks MUTLAK L/dk (Kürek, Kayak, Kol /Bisiklet ergometresi) ORANSAL Vücut ağırlığı / Yağsız vücut kitlesi ml/kg/dk ( Koşu bandı, saha)

7 VO 2max ORANSAL DEĞERLENDİRME BİREYSEL KARŞILAŞTIRMA VÜCUT KOMPOZİSYONUNDA DEĞİŞİM VA1 = 65 kg VO 2max = 5.0 L/dk VO 2max = 77 ml/kg/dk VA2 = 82 kg VO 2max = 5.0 L/dk VO 2max = 61 ml/kg/dk VA2 = 76 kg VO 2max = 66 ml/kg/dk

8 VO 2max ın fizyolojik temeli VO 2maks = atım hacmı x KAH x a-v O 2 farkı Kalbin bir atımda pompaladığı kan miktarı Antrenmansızlar ml Dayanıklılık sporcuları ml Doku tarafından kandan alınan oksijen miktarı Antrenmansızlar ml/l Dayanıklılık spor ml/l KALP DEBİSİ Kalbin bir dk pompaladığı kan miktarı Antrenmansızlar L/dk Dayanıklılık sporcuları L/dk Aktif dokulara taşınan Oksijen miktarı (Kanın Oksijen taşıma kapasitesi (Hb kon.))

9 VO 2max ın fizyolojik temeli

10 VO 2max ın fizyolojik temeli VO 2maks ATIM HACMI KAH a-v O2 farkı L/dk ml atım/dk ml / L MARATONCU L/dk ANTRENMANSIZ L/dk Fox ve Costill 1972

11 ETKİLEYEN FAKTÖRLER KALITIM (FİBRİL TİPİ, ENZİM AKTİVİTESİ, KALBİN BOYUTLARI VB.) Temel faktör (% 25-30) YAŞ 20 li yaşların ortalarında en yüksek (% 1/yıl) CİNSİYET bayanlar % daha düşük ANTRENMAN Bireysel (kalıtsal) % 5-35 YAŞAM ŞEKLİ-SEDANTER /AKTİF YÜKSELTİ yükselti arttıkça VO 2max düşer. ERGOMETRE/PROTOKOLLER Bisiklet testleri koşu bandından % 7-8 daha düşük

12 ÖLÇÜM YÖNTEMLERİ İndirekt Kalorimetrik Yöntem Gaz analizi Saha / Lab

13 GAZ ANALİZ SİSTEMLERİ DOUGLAS BAG SİSTEMİ (REFERANS YÖNTEM) OTOMATİK GAZ ANALİZ SİSTEMLERİ-METABOLİK KARTLAR ELEKTRONİK GAZ ANALİZÖRLERİ HER SOLUMA HAVASINI ÖLÇEN SİSTEMLER PORTATİF TELEMETRİK GAZ ANALİZ SİSTEMLERİ

14 DOUGLAS BAG SİSTEMİ

15 OTOMATİK ANALİZ SİSTEMİ (Metabolik Ölçüm Kartı)

16 HER SOLUMA HAVASINI ÖLÇEN OTOMATİK SİSTEM

17 PORTATİF TELEMETRİK SİSTEM

18

19 BASAMAKLI PROTOKOLLER 3 4 dk da bir yük artışı SÜREKLİ VEYA KESİNTİLİ PROTOKOLLER RAMP PROTOKOLLER SÜREKLİ 1-15 sn de bir yük artışı Bisiklet ergometresi 1 Watt / 2 sn 5 Watt / 15 sn 30 Watt / dk

20 ERGOMETRELER KOŞU BANDI (Sedanter, mesafe koşucuları, takım sporcuları, artistik sporlar) BİSİKLET (Sedanter, Çocuk, Bisikletçi, Triatloncu, Mücadele sporcuları) KÜREK (Kürekçi, Kanocu, Yelkenci) KAYAK (Kayakçı (kros, Alp, kuzey)) KOL ERGOMETRESİ (Yüzücü, Özürlüler (tekerlekli sandalye), alt ekstremite sakatlıklarında)

21 SAHA TESTİ 8 km/h başlangıç 3 dk bir 1veya 2 km/h yük araları 1 dk dinlenme tempo cihazı 20 m 20 m 20 m 20 m 20 m

22 VO 2max KESTİRİM YÖNTEMLERİ Laboratuvar Testleri Astrand Rhyming Nomogramı Fiziksel İş Kapasitesi 170 Testi Balke Koşu Bandı Testi Bruce Koşu Bandı Testi Harward Basamak Testi Saha Testleri 20 m Mekik Koşusu 12 dk Yürü-Koş Testi (Cooper Testi)

23 VO 2maks ın FİZYOLOJİK KRİTERLERİ Birincil kriter VO 2 de PLATO İkincil kriterler Son iki yük arasında < 150 ml/dk VO 2 Laktik asit (>8 mmol/l) KAH maks ın (220 yaş) yüzdesi (% 90) RER (> 1.10) Algılanan zorluk derecesi (>18) Bassett ve Howley, 1997; McArdle, 1996

24 VO2(ml/kg/dk) Son iki yük VO 2 = 16 ml/dk LA = 8.87 mmol/l KAH = 191 % 97 KAHmaks YÜK(W)

25 VO 2maks (ml/kg/dk) Sedanter YAŞ erkek bayan Uzun mesafeci 73.3 Kros kayak 78.3 Bisiklet 68.2 Triatlon 67.9 Kayak (alp) 60.0 Kayak(alp)(Bayan) 55.0 Orta mesafeci (Bayan) 59.3 Sprinter 58.3 Basketbol 51.7 Voleybol 58.9 Güç/Kuvvet Sporları (Güreş, halter, Çekiç, Gülle) Pentatlon (Bayan) 45.9 Judo 59.2 Cimnastik 55.5 Cimnastik (Bayan) 36.5

26 VO 2max (ml/kg/dk) (FUTBOL) PROFESYONEL 51.3 (1968) (1976) MİLLİ TAKIM (ALMANYA) 62.0 (1981) PROFESYONEL (İTALYA) 58.9 (1988) SÜPER LİG (MACARİSTAN) 66.3 (1988) MİLLİ TAKIM (FİNLANDİYA) 56.3 (1991) PROFESYONEL (DANİMARKA) 60.0 (1991) SÜPER LİG (HIRVATİSTAN) 52.1 (1993) PROFESYONEL (İTALYA) 51.2 (1993) SÜPER LİG (PORTEKİZ) 59.6 (1993) SÜPER LİG (ISPANYA) 61.1 (1994)

27 VO 2max (ml/kg/dk) (FUTBOL) OLİMPİK TAKIM (ISPANYA) 55.9 (1996) SÜPER LİG (NORVEÇ) 63.3 (1998) MİLLİ TAKIM (SİNGAPUR) 58.2 (2000) ÜNİVERSİTE TAKIMI 57.8 (2000) SÜPER LİG (ISPANYA) 65.5 (2001) MİLLİ TAKIM (SUUDİ ARABİSTAN) 56.8 (2001)

28 VO 2maks - DAYANIKLILIK ARASINDAKİ İLİŞKİ

29 VO 2maks - DAYANIKLILIK ARASINDAKİ İLİŞKİ Antrenmanla VO 2maks daki gelişme sınırlı VO 2maks ın bir üst sınıra ulaşmasına rağmen dayanıklılık (Tanaka ve Ark.1984) VO 2maks m zamanı r = (Powers ve Ark., 1983) VO 2maks Yürüyüş temposu r = 0.62 (Hagberg ve Coyle, 1983) VO 2maks / m zamanı r = / (Kumagai ve Ark., 1982)

30 VO 2maks - DAYANIKLILIK ARASINDAKİ İLİŞKİ 14 BİSİKLETÇİ VO 2maks = 4.8 L/dk ( ) VO 2maks % 88 ( L/dk) YORGUNLUK ZAMANI = dk VO 2maks Dayanıklılığın temel kriteri Yüksek tempoda uzun süreli egzersiz yapmanın kriteri değil?! Coyle ve ark., 1988

31 ANAEROBİK EŞİK

32 Dayanıklılık VO 2max tan çok Anaerobik Eşik (AE) olarak bilinen spesifik kan La konsantrasyonlarına karşılık gelen iş yükü veya oksijen tüketimi ile daha yakın ilişki içerisindedir (Farrel ve Ark., 1979; Allen ve Ark., 1985).

33 ANAEROBİK EŞİK ENERJİ ÜRETİMİNDE ANAEROBİK METABOLİZMANIN ARTMAYA BAŞLADIĞI NOKTA İŞ YÜKÜ (KOŞU HIZI) KALP ATIM HIZI OKSİJEN TÜKETİMİ

34 ANAEROBİK EŞİK Aerobik Anaerobik Metabolizma Metabolizma ANAEROBİK METABOLİZMA LAKTİK ASİT GLİKOJEN DEPOLARI (KAS - KAN) YORGUNLUK

35 LAKTAT EŞİĞİ Kan LA konsantrasyonunun dinlenik değerin üzerine çıktığı nokta ANAEROBİK EŞİK Kan LA konsantrasyonunun aniden artış gösterdiği nokta LA üretimi ile eliminasyonu arasındaki dengenin üst sınırı

36 Plazma LA Birikim Noktası: Şiddeti giderek artan egzersizde LA konsantrasyonunun 1 mmol den fazla yükseldiği nokta

37 Laktat Eşiği: LA konsantrasyonunun 0.4 mmol den fazla yükseldiği nokta

38 Aerobik/Anaerobik Eşik: Kan LA konsantrasyonunun birikmeye başladığı nokta 4 mmol Eşiği-4 mmol Sabit LA Eşiği

39 Anaerobik Eşik: Laktat eşiği ile maksimal LA konsantrasyonu arasındaki doğrunun LA eğrisine en uzak mesafesine karşılık gelen nokta

40 Anaerobik Eşik(Dmax): Dinlenik LA ile maksimal LA konsantrasyonu arasındaki doğrunun LA eğrisine en uzak mesafesine karşılık gelen nokta

41 Bireysel Anaerobik Eşik: LA üretimi ile eliminasyonun dengede olduğu durumu temel alarak saptanan nokta

42 MLSS Kan La konsantrasyonunun sabit kaldığı en yüksek çalışma şiddeti Bu egzersiz şiddeti La üretimi ve eliminasyonu arasındaki dengeyi yansıtmaktadır. 30 dk egzersiz son 20 dk sında ±1 mmol.l -1 La sapma (Heck ve ark, 1985)

43 Solunumsal Eşik Egzersiz esnasında V E ile VO 2 arasındaki doğrusallığın bozulduğu nokta NEDENİ NaHCO 3 +HLa - NaLa + H 2 CO 3 H 2 CO 3 H 2 O + CO 2 Arteriyal PCO 2 V E

44 Solunumsal Eşik (Solunumsal Kompensasyon Yöntemi)

45 ANAEROBİK EŞİK - DAYANIKLILIK ARASINDAKİ İLİŞKİ

46 ANAEROBİK EŞİK - DAYANIKLILIK ARASINDAKİ İLİŞKİ VO 2maks = 4.8 L/dk VO 2maks % 88 Yorgunluk zamanı = 12 dk VO 2maks % 61 Yorgunluk zamanı = 75 dk VO 2maks % 86 Yorgunluk zamanı = 31 dk VO 2maks % 70 Coyle ve ark., 1988

47 ANAEROBİK EŞİK Aerobik Anaerobik Metabolizma Metabolizma ANAEROBİK METABOLİZMA LAKTİK ASİT GLİKOJEN DEPOLARI (KAS - KAN) YORGUNLUK

48 ANAEROBİK EŞİK - DAYANIKLILIK ARASINDAKİ İLİŞKİ ANAEROBİK EŞİK NOKTASINA KARŞILIK GELEN OKSİJEN TÜKETİMİNİN VO 2max a YÜZDE ORANI YÜKSEK TEMPODA UZUN SÜRELİ EGZERSİZ YAPMA KAPASİTESİNİN TEMEL KRİTERİ SEDANTER: % VO 2maks DAYANIKLILIK SPORCUSU : % VO 2maks

49 ANAEROBİK EŞİK - DAYANIKLILIK ARASINDAKİ İLİŞKİ Solunumsal eşik koşu hızı m zamanı r = (Powers ve ark., 1983) Anaerobik eşik koşu hızı / m zamanı r = / (Kumagai ve ark., 1982) Anaerobik eşik % VO 2maks 5000 / m zamanı r = /-0.88 (Tanaka ve ark., 1984) Anaerobik eşik koşu hızı Yürüyüş temposu r = 0.94 (Hagberg ve Coyle, 1983) Anaerobik eşik VO 2 Yürüyüş temposu r = 0.82 (Hagberg ve Coyle, 1983) 3 mmol LA VO 2 Total koşu mesafesi (Futbol) r = 0.58 (Bangsbo ve Lildquist, 1995)

50 DAYANIKLILIK ANTRENMANLARINA UYUM SOLUNUM VE DOLAŞIMSAL UYUMLAR PERİFERAL (KASSAL) UYUMLAR (METABOLİK UYUMLAR)

51 DOLAŞIM VE SOLUNUMSAL UYUMLAR Kalbin sol ventrikül çapı büyür. Atım hacmı artar. Futbol : 57.1 mm, Antrenmansız: 41.2 mm Bayan atlet : 49 mm, Erkek Dayanıklılık: > 60 mm Bennani ve ark, 2006, Pelliccia ve ark., 1999

52 DOLAŞIM VE SOLUNUMSAL UYUMLAR Kalp debisi artar. Aktif kaslara kan akımı artar. Kanın plazma hacmı artar. Kanın akışkanlığı artar. Total Hemoglobin kon. artar. Kanın oksijen taşıma kapasitesi büyür.

53 DOLAŞIM VE SOLUNUMSAL UYUMLAR Maksimal VE artar. Tidal volüm artar. Solunum frekansı artar. Solunum verimi artar. Akciğer hacmı artar. Aktif alveol miktarı artar. Alveol-kılcal arasında gaz difüzyon kapasitesi artar. Fox ve ark., 1988

54 PERİFERAL (KASSAL) UYUMLAR (METABOLİK UYUMLAR) Mitokondri sayı ve boyutları artar. Aerobik metabolizmada rol oynayan enzimlerin konsantrasyonu artar. Keissling et al. (1971)

55 PERİFERAL (KASSAL) UYUMLAR (METABOLİK UYUMLAR) Myoglobin konsantrasyonu artar. Kas içinde MİTOKONDRİYE oksijen taşınımı hızlanır. Kılcal damarlardan kas fibriline O 2 geçişi kolaylaşır

56 PERİFERAL (KASSAL) UYUMLAR (METABOLİK UYUMLAR) Kas fibrillerinin çevresinde kılcal damar yoğunluğu (KAPİLARİZASYON) artar. Vastus lateralis kası ANTRENMANSIZ HALTERCİ DAYANIKLILIK KILCAL/ KAS FİB KILCAL / mm² Tesch ve ark., 1984

57 PERİFERAL (KASSAL) UYUMLAR (METABOLİK UYUMLAR) Aktif dokuda kan akımı yavaşlar. Aktif dokuda kanın ortalama geçiş zamanı uzar. a-v oksijen farkı büyür. Savard ve ark., 1987

58 PERİFERAL (KASSAL) UYUMLAR (METABOLİK UYUMLAR) KAS İÇİ GLİKOJEN VE TRİGLİSERİT DEPOLARI ARTAR KASLAR TARAFINDAN KANDAN YAĞ ASİTİ ALIMI VE MİTOKONDRİYE TAŞINIMI ARTAR

59 DAYANIKLILIK ANTRENMANLARI SONRASINDA DİNLENİK VE SUBMAKSİMAL EGZERSİZDE MEYDANA GELEN DEĞİŞİMLER DİNLENİK VEYA EGZERSİZ OKSİJEN TÜKETİMİ değişmez veya hafifçe azalır OKSİJEN BORCU YAKIT KULLANIMI KAS GLİKOJEN KULLANIMI YAĞ ASİDİ KULLANIMI SOLUNUM DEĞİŞİM ORANI LAKTİK ASİT ÜRETİMİ azalır CHO dan SYA ya kayar azalır artar azalır azalır. Laktat eğrisi sağa kayar. Anaerobik eşik çalışma temposu yükselir. LAKTİK ASİTİN KANDAN UZAKLAŞTIRILMA HIZI artar Fox ve ark., 1988

60 DAYANIKLILIK ANTRENMANLARI SONRASINDA DİNLENİK VE SUBMAKSİMAL EGZERSİZDE MEYDANA GELEN DEĞİŞİMLER LAKTİK ASİTİN YAKIT OLARAK KULLANIMI KALP DEBİSİ ATIM HACMI artar. değişmez veya hafif azalır artar DİNLENİK VE EGZERSİZ KALP ATIM HIZI azalır (10 20 atım/dk) (20-40 atım/dk) AKTİF KASTA KAN AKIMI artar. Geçiş süresi uzar. EGZERSİZ SÜRESİ/YORGUNLUK ZAMANI uzar Fox ve ark., 1988

61 DAYANIKLILIK ANTRENMANLARI SONRASINDA MAKSİMAL EGZERSİZDE MEYDANA GELEN DEĞİŞİMLER VO 2maks KAH maks MAKSİMAL İŞ YÜKÜ KALP DEBİSİ ATIM HACMI a-v OKSİJEN FARKI LAKTİK ASİT ÜRETİMİ LAKTİK ASİDİ TAMPONLAMA KAPASİTESİ LAKTİK ASİDE TOLERANS TERMOREGÜLASYON TOPARLANMA HIZI artar değişmez veya hafif azalır (2-10 atım/dk) artar artar artar artar artar artar artar artar artar Fox ve ark., 1988

62 Aerobik Dayanıklılık Antrenman Yöntemleri II. Antrenman Bilimi Sempozyumu 29 Haziran 1 Temmuz 2007 Ankara Dr. Alper Aşçı Hacettepe Üniversitesi Spor Bilimleri ve Teknolojisi Yüksek Okulu

63 Neden Dayanıklılık Geliştirilmeli? Antrenmana uyum özelliğinin geliştirilmesi Antrenman yapma kapasitesinin artırılması Yenilenmenin hızlanması Antrenmanlar arası Antrenman içi Maçveya yarışma sırasındaki yüksek şiddetli aktiviteler arası Performansın artırılması

64 Dayanıklılık Antrenmanı Şiddetinin Belirlenmsinde Kullanılan Yaklaşımlar: 1-Kalp Atım Hızı (KAH) a-maksimum KAH (KAH maks ) formülü b-karvonen Formülü c-kahmaks ın ölçülmesi -Yo Yo Testleri -Mekik testi 2-KAH sapma noktasının belirlenmesi a-conconi Testi 3-Laktik asit düzeyinin belirlenmesi

65 Antrenman Şiddet Kriteri KAHmaks ın Belirlenmesinde Kullanılan Yaklaşımlar: 1-Kalp Atım Hızı (KAH) a-maksimum KAH Maks KAH= 220 -yaş b-karvonen Formülü Hedef KAH= [(220-yaş)-Din KAH)] * Çalışma şiddeti + Din KAH = [(220-20)]-60)] * =158

66 (p < 0.05)

67 Antrenman Şiddet Kriteri KAHmaks ın Belirlenmesinde Kullanılan Yaklaşımlar: 1-Kalp Atım Hızı (KAH) a-maksimum KAH Maks KAH= 220 -yaş b-karvonen Formülü Hedef KAH= [(220-yaş)-Din KAH)] * Çalışma şiddeti + Din KAH = [(220-20)]-60)] * =158

68 Antrenman Şiddet Kriteri KAHmaks ın Belirlenmesinde Kullanılan Yaklaşımlar: 1-Kalp Atım Hızı (KAH) c-kahmaks ın ölçülmesi -Yo Yo Testleri -Mekik testi

69 Mekik Testi: A-KAH maks belirlenir B-VO 2maks = (5.857 * Koşu hızı [km/s]) ile hesaplanabilir. Koşu hızı: test sonlandığı anda koşu düzeyine ait hız (km/s)

70 Yo Yo Testleri: 1-Yo Yo Intermittent Recovery Test YIRT-VO2maks koşu hızı; r=.71 2-Yo Yo Intermittent Endurance Test 3-Yo Yo Endurance Test YET-VO2maks koşu hızı; r=.87 Bangsbo, J, The Yo Yo Tests, Bangsbo,J, Aerobic and Anaerobic Training,, Castagna, C., et al, JSCR, 20 (2): , 2006.

71 Yo Yo Testi:

72 YOYO Intermittent Recovery Test Formu: A- KAHmaks belirlenir B-Koşulabilen maksimum mesafe belirlenir C- VO 2maks = (0.014 * test koşu mesafesi [m]) ile hesaplanabilir. Krustrup, P. et al, MSSE, 35, (4): , 2003

73 KAH maks a Göre Dayanıklılık Antrenmanı Şiddet Bölgeleri: Yöntem Antrenman Şiddeti 1-Orta Düzey % Kilo Kontrolü % Aerobik Bölge % Anaerobik Eşik % Yüksek Şiddet %90-100

74 Aerobik Dayanıklılık Antrenman Bölgeleri: (Bangsbo, 2007) Dayanıklılık Antrenmanı % KAHmaks 1-Düşük şiddet 65 (50-80) 2-Orta şiddet 80 (65-90) 3-Yüksek şiddet 90 (80-100) Bangsbo,J, Aerobic and Anaerobic Training,, 2007.

75 KAH maks ve VO 2maks yöntemlerinde şiddet bölgelerib Şiddet Düşük k 1 Düşük k 2 Düşük k 3 Orta 1 Orta 2 Orta 3 Yüksek 1 Yüksek 2 Yüksek 3 Çok yüksek y 1 Çok yüksek y 2 Maksimum KAH maks (%) VO 2maks (%) American College of Sports Medicine, (1995). ACSM s Guidelines for Exercise Testing and Prescription. Philadelphia: Lippincott Williams and Wilkins.

76 CONCON NCONI TESTİ Anaerobik eşiğin indirek olarak belirlenmesi TEST PROTOKOLÜ: parkur mesafesi= 100 veya 200 m başlang langıç hızı= 12 km/s artış hızı= 0.5 km/s hız z artışı mesafesi= 200 m

77 CONCONI TESTİ FORMU

78 CONCONI TESTİ Koşu hızı KAH grafiklenir. KAH (v/dk) Conconi Testi (EU; 10 Kasım 2006)

79 CONCONI TESTİ KAH-Koşu hızı arasındaki doğrusallığın bozulduğu nokta (Sapma Noktası) belirlenir. v

80 CONCONI TESTİ SONRASI DAYANIKLILIK ANTRENMANI YÖNTEMLERİNİN BELİRLENMESİ Sapma Noktası Koşu u Hızı H = % 100 eşik e koşu u hızıh Yöntem Antrenman Şiddeti 1-Yenilenme antrenmanı % Yaygın Dayanıklılık % Yoğun Dayanıklılık % Yaygın İnterval % Yoğun İnterval %

81 CONCONI TESTİ SONRASI DAYANIKLILIK ANTRENMANI YÖNTEMLERİNİN BELİRLENMESİ

82 LAKTİK ASİT TESTİ: MODİFİYE MEKİK TESTİ PROTOKOLÜ: parkur mesafesi= 100 veya 200 m başlang langıç hızı= 6 veya 8 km/s artış hızı= 1 km/s set süresi= s 3 dk set arası dinlenme= 1 dk kan alımı

83 MODİFİYE MEKİK K TESTİ PROTOKOLÜ: Dinlenik Kan örneği S 8 km/s S Kan örneği 3 dk koşu 3 dk koşu 10 km/s S Kan örneği 11 km/s S Kan örneği S 20 m 3dk koşu 3 dk koşu 12 km/s Kan örneği 13 km/s S Kan örneği S Geçerlik VO 2maks,KAH maks,la maks,ane, R > 0.71 Güvenirlik R > 0.90 (Hazır, 2000) 3 dk koşu 3 dk koşu 14 km/s Kan örneği... 22

84 laktat B3 7 6, km/s 5,5 5 4,5 9.8 km/s 4 3,5 8.8 km/s 3 2,5 2 1,5 1 dinlenik kah B dinlenik

85 SABİT KAN LAKTİK ASİTDÜZEYİNE GÖRE DAYANIKLILIKANTRENMANI YÖNTEMLERİ: Yöntem 1-Yenilenme Antrenmanı 2-Yaygın Dayanıklılık 3-Yoğun Dayanıklılık 4-Yaygın İnterval 5-Yoğun İnterval Antrenman Şiddeti mm mm mm mm mm

86 SABİT KAN LAKTİK ASİT DÜZEYİNE GÖRE DAYANIKLILIK ANTRENMANI YÖNTEMLERİ:

87 SABİT T KAN LAKTİK K ASİT T DÜZEYLERD ZEYLERİNE GÖRE G BİREYSEL FARKLILIKLAR: 2.5mM 3.0mM 4.0mM 400 metrelik bir pistte tur geçiş süreleri: KH (m/sn) KAH (a/dk) KH (m/sn) KAH (a/dk) KH (m/sn) KAH (a/dk) 1. Hafta yaygın day. (sn) yoğun day. (sn) yaygın orta int. (sn) B B B B B B B B B B B B B B

88 Laktat Testi: Saha-Ko Koşu u bandı karşı şılaştırması Koşu Hızı (km.s -1 ) La (mmol.l-1) Saha koşu bandı t n ort ss n ort ss Sabit kan laktat konsantrasyonları (mmol.l -1 ) Koşu Bandı Saha

89 Laktat Testi: Saha-Ko Koşu u bandı karşı şılaştırması Kalp Atım Hızı (a.dk -1 ) La (mmol.l-1) Saha Koşu Bandı t n ort ss n ort ss Sabit kan laktat konsantrasyonları (mmol.l -1 ) Koşu Bandı Saha

90 Aerobik Dayanıklılık Antrenman Biçimleri: 1- Topsuz Koşu 4 set x 4 dk x KAHmaks ın % (3 dk arada %70 de jog) x 2 gün / hft x 8 hft laktat eşik: + % 16 VO2maks: + % 11 (58.1 den 64.3 ml/kg/dk ya) Bangsbo,J, Aerobic and Anaerobic Training,, Helgerud, J, et al, MSSE, 33 (11), , McMillan, K, et al, BJSM, 39: , 2005.

91 Aerobik Dayanıklılık Antrenman Biçimleri: 2- Topla Koşu 4 set x 4 dk x KAHmaks ın % (3 dk arada %70 de jog) x 2 gün / hft x 10 hft VO2maks: + % 9 (63.4 den 69.8 ml/kg/dk ya) Bangsbo,J, Aerobic and Anaerobic Training,, McMillan, K, et al, BJSM, 39: , 2005.

92 Aerobik Dayanıklılık Antrenman Biçimleri: Parkur-1: 530 m (260 m top sürme) Parkur-2: 830 m (280 m top sürme) ORTA

93 Aerobik Dayanıklılık Antrenman Biçimleri: Topla ve Topsuz Koşu karşılaştırması: Topla ve topsuz koşu Parkur-1: 530 m (260 m top sürme) 3.0 mm.l -1 laktat düzeyinde 15 dk'lık koşular arası karşılaştırma: KAH Topsuz Koşu 181 ORTA Parkur Parkur-2: 830 m (280 m top sürme) Parkur v/dk

94 Aerobik Dayanıklılık Antrenman Biçimleri: Topla ve Topsuz Koşu karşılaştırması: Topla ve topsuz koşu Parkur-1: 530 m (260 m top sürme) 3.0 mm.l -1 laktat düzeyinde 15 dk'lık koşular arası karşılaştırma: % KAHmaks Topsuz Koşu 90 ORTA Parkur-1 89 Parkur-2: 830 m (280 m top sürme) Parkur % KAHmaks ANOVA: Koşular arası: F(2,39)= 1.17; (p>0.05)

95 Aerobik Dayanıklılık Antrenman Biçimleri: Topla ve Topsuz Koşu karşılaştırması: Topla ve topsuz koşu Sabit laktat konsantrasyonlarında geçirilen süre (%): 15dk'lık koşular arası karşılaştırma Parkur-1: 530 m (260 m top sürme) Topla ve topsuz koşu % KAHmaks bölgelerinde geçirilen süre (%): 15dk'lık koşular arası karşılaştırma < 2.0 mm.l % of HRmax Topsuz Koşu * mm.l * 42 % of HRmax Parkur mm.l mm.l mm.l * # Topsuz Koşu Parkur-1 # * % of HRmax % of HRmax % of HRmax ORTA Parkur-2: 830 m (280 m top sürme) Parkur-2 * mm.l Parkur-2 % of HRmax > 8.0 mm.l % koşu zamanı % of HRmax % koşu zamanı MANOVA: Parkurlar arası: F(14,64)= 2.13; (p<0.05) MANOVA: Parkurlar arası: F(14,64)= 2.38; (p<0.05)

96 Aerobik Dayanıklılık Antrenman Biçimleri: Parkurlar 2.5 mm ( ) 2.5 mm ( ) 3.5 mm ( ) OE; Ankaraspor A.Ş. 3.0 mm ( ) 2.5 mm ( ) 2.5 mm ( ) ED; Ankaraspor A.Ş.

97 Aerobik Dayanıklılık Antrenman Biçimleri: 3.5 mmol: 320 m * 8 dk (5 tur= 1600 m + 10 şut) * 4 set (6.4 km + 40 şut) 3.5 mm ( ) ED; Ankaraspor A.Ş. 3.5 mm ( ) ED; Ankaraspor A.Ş.

98 Aerobik Dayanıklılık Antrenman Biçimleri: Parkurlar Benzer başka bir parkur örneği

99 4.0 mm/l koşu hızı değişimi: Şekerspor A.Ş. DSGL Takımları 4 mm/l koşu hızı (artış miktarı: % 5) DSGL yaş grubu (n= 10) Mayı s 2006 Ağustos Aerobik 23 Anaerobik 142 Teknik-Taktik 243 Antrenman Ünitesi km/s 4 mm/l koşu hızı (artış miktarı: % 5) DSGL yaş grubu (n=15) Nisan 2007 Ağustos Aerobik 35 Anaerobik 150 Teknik-Taktik 286 Antrenman Ünitesi km/s

100 Teşekk ekkürler Sedat Karabük, Ankaraspor A.Ş. Futbol Akademi Koordinatörü Süleyman Tekgül, Şekerspor A.Ş. Menajeri Ercan Düzgör, Şekerspor A.Ş. Altyapı Koordinatörü Mehmet Ak, Şekerspor A.Ş. DSGL Antrenörü Antrenman ve Hareket Araştırma Grubu Caner Açıkada Tahir Hazır Alper Aşçı Zambak Şahin Sinem Mavili

101 DAYANIKLILIĞIN DEĞERLENDİRİLMESİ VE LAKTAT EĞRİSİ LA(mmol/L ) Prof. Dr. Caner Açıkada Dr. Tahir Hazır Dr. Alper Aşçı YÜK(W) Hacettepe Üniversitesi Spor Bilimleri ve Teknolojisi Yüksekokulu LA(mmol/L ) YÜK(W)

102 TESTLERİN AMACI / NEDEN TEST? Sporcunun eksik veya zayıfolduğu özellikleri belirlemek Bireysel olarak optimal antrenman programını saptamak Önceden planlanmış ve uygulanmış veya uygulanan antrenman programlarının etkilerini belirlemek, antrenman programında esneklik sağlamak, yeni antrenman yöntemleri geliştirmek

103 TESTLERİN AMACI / NEDEN TEST? Antrenörün sporcusunu, sporcunun kendini tanımasını sağlamak, spor dalının gerektirdiği özellikleri kazanıp kazanmadığını sorgulamak Hastalık, sakatlık, pasif geçiş dönemi vb durumlardan sonra antrenmansızlığın etkilerini belirlemek Yetenekli sporcuyu belirlemek Sporcunun genel sağlık durumu hakkında bilgi sağlamak

104 GENEL ÖZELLİKLER Spor dalına spesifik testler seçilmeli, protokoller spor dalının özelliklerini yansıtmalıdır. Testler antrenman programının bir parçası olarak düzenli aralıklarla uygulanmalıdır. Testler standart şartlarda yapılmalı, aynı test ve protokoller kullanılmalıdır. Güvenirliği/geçerliği yüksek testler seçilmelidir. Sporcuya testler ve sonuçlarıyla ilgili bilgi verilmelidir.

105 Laktat (Anaerobik Eşik ) Testinin Amaçları Dayanıklılığın değerlendirilmesi Antrenmanlara adaptasyonun takibi Bireysel antrenman programının yapılması

106 ANAEROBİK EŞİK TESTİ PROTOKOLLERİ İş yükü Laktik asit KOŞU BANDI BİSİKLET ERGOMETRESİ KÜREK ERGOMETRESİ SAHA TESTİ

107 ANAEROBİK EŞİĞİN İNDİREK TAYİNİ Saha Testi CONCONİ TESTİ 100, 200 ve 400 m lik Dairesel Parkur Başlangıç hızı : 8-12 km/h Hız Artışı : Her 400 m de 0.5 km/h Koşu Hızı / KAH arasındaki doğrusallığın bozulma noktası

108 CONCONI TEST

109 Dayanıklılık Antrenmanları Şiddet Kriterleri Spesifik La konsantrasyonları (2.0, 2.5, 3.0 mmol/l) VO 2maks ın yüzdesi KAH maks ın yüzdesi Rezerv KAH ın Yüzdesi (Karvonen) vvo 2maks yüzdesi vvo 2maks daki tükenme zamanının yüzdesi Anaerobik eşik VO 2maks işyükleri arasındaki farkın yüzdesi (Delta % 25, % 50, % 75)

110 DAYANIKLILIK ANTRENMANI 2 mmol : Yenilenme Antrenmanı 2.5 mmol : Yaygın Dayanıklılık Antrenmanı 3.0 mmol: Yoğun Dayanıklılık Antrenmanı 3.5 mmol: Yaygın İnterval Antrenmanı 4.0 mmol: Yoğun İnterval Antrenmanı 5-8 mmol: Yaygın/Yoğun Tekrar

111 SAHA TESTİ 8 km/h başlangıç tempo cihazı 3 dk bir 1veya 2 km/h yük araları 1 dk dinlenme / kan örneği 8 km/h 3 dk 1 dk ara 9 km/h 3 dk 1 dk ara 10 km/h 3 dk 1 dk ara 11 km/h 3 dk 1 dk ara 12 km/h 3 dk 1 dk ara 13 km/h 3 dk 20 m 20 m 20 m 20 m 20 m

112 LAKTAT TESTİ

113 LAKTAT TESTİ

114

115

116

117

118

119

120

121

122 Gen Dopingi:Genetik mi? Doping mi? Dr.Haydar A. Demirel Hacettepe Üniversitesi Spor Bilimleri ve Teknolojisi YO. Kas boyutu %53-%90 genetik olarak belirlenir Dupae E ve ark. Acta Genet Med Gemellol (Roma) 31: , Clark PJ.. Am J Hum Genet 8: 49 54, Byard PJ ve ark.am J Phys Anthropol 64: , Dr.Haydar Demirel Antrenman Bilimi Sempozyumu 2 Dr.Haydar Demirel Antrenman Bilimi Sempozyumu 2 Yetenekli sporcu seçimi Olimpik düzeyde sporcu olmak istiyorsanız anne babanızı iyi seçmelisiniz... Per Olof Astrand Antrenmana yanıt bireyseldir! Dr.Haydar Demirel Antrenman Bilimi Sempozyumu 2 Dr.Haydar Demirel Antrenman Bilimi Sempozyumu 2 1

123 Fiziksel Performansla ilgili fenotip Egzersiz kalp atım sayısı Egzersiz kan basıncı Kalp morfolojisi Aerobik güç Kas kuvveti Antropometri Elit sporcu dayanıklık performansı Glukoz/lipid metabolizması Esneklik Motor ö renme Dr.Haydar Demirel Antrenman Bilimi Sempozyumu 2 Max VO2 Ya : Max VO2 geli imi %0-%50 Ya : 60-71; 9 ay %0-58 (ort: %24) BOUCHARD, C., and T. RANKINEN.. Med. Sci. Sports Exerc., Vol.33, No. 6, Suppl., 2001, pp. S446 S451. Dr.Haydar Demirel Antrenman Bilimi Sempozyumu 2 Antrenman ve Maksimum VO2 geli imindeki bireysel varyasyon BOUCHARD, C ve ark. the HERITAGE family study. Med. Sci. Sports Exerc. 30: , Antrenman ve Kalp atım sayısı/dk BOUCHARD, C ve ark. the HERITAGE family study. Med. Sci. Sports Exerc. 30: , hafta boyunca toplam 60 antrenman Dr.Haydar Demirel Antrenman Bilimi Sempozyumu 2 20 hafta boyunca toplam 60 antrenman sonrası 50W i yükünde egzersize yanıt Dr.Haydar Demirel Antrenman Bilimi Sempozyumu 2 2

124 Fiziksel Performansla ilgili genler Kardiyo-respiratuvar dayanıklık Elit sporcu dayanıklık performansı Kassal kuvvet Antrenmana adaptasyon (yanıt) Egzersize toleransın olmayı ı Dr.Haydar Demirel Antrenman Bilimi Sempozyumu 2 AKRABALIK ÇALI MASI Egzersize yanıtı Ya Cinsiyet Etnik köken etkilemiyor Aynı aileden gelenlerde benzer yanıtlar gözleniyor! Dr.Haydar Demirel Antrenman Bilimi Sempozyumu 2 Tek yumurta ikizlerinde MaxVO2 ye antrenman ve kalıtımın etkisi Danis A, Kyriazis Y, Klissouras V. Eur J Appl Physiol (2003) 89: Antrenmanın tek yumurta ikizlerinde Laktat E i i ne etkisi Danis A, Kyriazis Y, Klissouras V. Eur J Appl Physiol (2003) 89: Antrenmanın etkisi: %35 Kalıtım: % 45 kisinin etkile imi: %20 Dr.Haydar Demirel Antrenman Bilimi Sempozyumu 2 Antrenmanın etkisi: %25-30 Kalıtım: %50-60 kisinin etkile imi: %15-20 Dr.Haydar Demirel Antrenman Bilimi Sempozyumu 2 3

125 2001 yılı itibarıyla insan performans ve sa lıkla ilgili fiziksel uygunluk genleri Med. Sci. Sports Exerc., Vol. 33, No. 6, 2001, pp TUOMO RANKINEN, LOUIS P ERUSSE, RAINER RAURAMAA, MIGUEL A. RIVERA, BERND WOLFARTH, and CLAUDE BOUCHARD 2002 yılı itibarıyla insan performans ve sa lıkla ilgili fiziksel uygunluk genleri (CLAUDE BOUCHARD nın laboratuvarından) PE RUSSE, ve ark. The Human Gene Map for Performance and Health-Related Fitness Phenotypes: The 2003 Update. Med. Sci. Sports Exerc., Vol. 36, No. 9, pp , Dr.Haydar Demirel Antrenman Bilimi Sempozyumu 2 Dr.Haydar Demirel Antrenman Bilimi Sempozyumu yılı itibarıyla insan performans ve sa lıkla ilgili fiziksel uygunluk genleri RANKINEN, ve ark. The Human Gene Map for Performance and Health-Related Fitness Phenotypes: The 2003 Update. Med. Sci. Sports Exerc., Vol. 36, No. 9, pp , yılı itibarıyla insan performans ve sa lıkla ilgili fiziksel uygunluk genleri WOLFARTH, B., M. S. BRAY, J. M. HAGBERG, L. PE RUSSE, R. RAURAMAA, M. A. RIVERA, S. M. ROTH, T. RANKINEN, and C. BOUCHARD.. Med. Sci.Sports Exerc., Vol. 37, No. 6, pp , de 29 bölge söz konusu iken 2003 sonunda bu sayı 126 (2si X kromozumunda ve 15 i mitokondrial gen) Dr.Haydar Demirel Antrenman Bilimi Sempozyumu 2 Dr.Haydar Demirel Antrenman Bilimi Sempozyumu 2 4

126 Eritropoetin Alyuvar Yapımını Uyarır EPO Reseptör Geni Mutasyonu %25-50 daha fazla Dr.Haydar Demirel Antrenman Bilimi Sempozyumu 2 Dr.Haydar Demirel Antrenman Bilimi Sempozyumu 2 EPO tedavi amaçlı 1989 dan bu yana kullanılıyor! Peki ya doping maddesi olarak? Maratoncu Fare Wang and Evans. Regulation of Muscle Fiber Type and Running Endurance by PPAR. Public Library of Science. August 24, Fransız Bisiklet Turu! Dr.Haydar Demirel Antrenman Bilimi Sempozyumu 2 90 dk, 900m ye kar ılık 1 saat fazla ve 1800m ko u Dr.Haydar Demirel Antrenman Bilimi Sempozyumu 2 5

127 PPAR geni ( Peroxisome proliferatoractivated receptor geni) Ya kullanımda esas transkripsiyonel regülatör Ya metabolizmasını hızlandırıyor Sonuç: Özellikle tipi kasları enerji olarak ya ı daha kolay kullanıyor ve dayanıklık aktivitesi artıyor Maratoncu Fare TipI kas lifinde 2 katı artı! Dr.Haydar Demirel Antrenman Bilimi Sempozyumu 2 Dr.Haydar Demirel Antrenman Bilimi Sempozyumu 2 Wang et al. Public Library of Science. August 24, 2004 Maratoncu Fare Vücut a ırlı ı nguinal ya dokusu Transkripsiyon faktörü' Velociphin Dr.Haydar Demirel Antrenman Bilimi Sempozyumu 2 Kas glikojen, trigliserid ve kan glukoz düzeyleri Dr.Haydar Demirel Antrenman Bilimi Sempozyumu 2 6

128 'transkripsiyon faktörü' Velociphin in kasa enjeksiyonu Yava kas lif tipinin hızlı lif tipine dönü ümü Dr.Haydar Demirel Antrenman Bilimi Sempozyumu 2 "Schwarzenegger Fare " Ferede IGF1 gene uygulaması Tek baca a uygulamanın ardından 8 hafta a ırlık çalı ması Uygulanan bacakta 2 katı kuvvet artı ı Daha geç geriye dönü Dr.Haydar Demirel Antrenman Bilimi Sempozyumu 2 IgF1 gen dopingi nasıl yapılabilir? Kas geli tirici gen do rudan kasa verilebilir (uygun vektör ve kontrol eleman) Uygun ekilde kontrol edilebilen IgF1 geni insan embriyosuna verilebilir Satellit hücre izole edilip uygun bir ekilde kontrol edilebilen migf1 bu hücreye yerle tirilir sonra ki inin kasına yerle tirilir. Proc. Natl. Acad. Sci. USA Vol. 95, pp , December 1998 Viral mediated expression of insulin-like growth factor I blocks the aging-related loss of skeletal muscle function ELISABETH R. BARTON-DAVIS*... H. LEE SWEENEY*... sportif performansı geli tirilmesi amacıyla yada kozmetik amaçlı kullanım olasılı ının varlı ı ciddi etik sorular olu turmaktadır! Dr.Haydar Demirel Antrenman Bilimi Sempozyumu 2 Dr.Haydar Demirel Antrenman Bilimi Sempozyumu 2 7